M
Vi
0
p 3/7 £ N T
;
4
lii <]
"
/o /5
/
78 /°
1
S^HjtJtKHt^r\
m ,p
j
<
I
ALBERTI RVBENl PETRI PAVLI F. DE RE VESTIARIA V E T E R V M,
PRIC
DE LATO T-j
I
P
VE
_A_ A
3
O
a
(
LIBRI D V O, Et
alia
eiufdem Opufcula pofthumai qtiorum
Ce-
riem adverfo pagina exhibet.
ANTVERPI^, EX OFFICINA PLANTINIANA B
ALTH ASARIS MORETI. M. DC.
LXV.
.i
SERIES DIATRIBARVM Qu&hoc
YY R
£
Opn
continentnr.
Vestiaria, pra-cipve de La-
*-S to Clavo, libri dvo De Gemma Tiberiana. De Gemma Avgvst^a. De V r b tb vs Neocoris. DE NvMMO AVGVSTI, asia recepta.
qj,
,
I
NSC RIBITVR
De natali die ce Sa.R is Avgvsti Ioan Bapt.Donii disshrtZtio VTRAQVE P^NVLA.
D
e
CLARISSIMO V R O PHILIPPO RVBENIO P. F I
S.RQ.ANT. A SECRETIS, IOANNES GEORGIVS GR^EVIVS S.
P.
D.
A temporum tio, ut,
noftrorum eft raquamvis multa videant
boni quotidie ac audiant, quas
numquam ^ ^ tamennon dele&ent potuerim eos
illorum
probare
faftidium, qui femper priorum feculorum felicitatem ia£tantes, illam,in
quam fors nafcen-
&
neceffitas eos demifit setatem, cum A£ di craso fene perpetuis damnant querelis.Contra praxiea de hoc ego fepe mihi gratulor,
&
puam duco
felicitatem,
quod nec longeante
hoc tempus nec diu poft fim natus. Tantas enim & tam illuftres hac noftra & paulo fuperiore memoria omnium prxclararum artium fa£he funt acceffiones,tanta effloruit virorum do£frffirnorumubertas, qui excellentis ingenij bonitatetamquam divino quodam afflatu concitati
m
omni
liberalis do£trinae
*
2
genere tanto
&
tanto elaborarunt ftudio contentione , ur qux antea denfis erant circumfufa
nunc
m aperto
tenerW
finr,
& omnium confpeau po-
iiraj
qujequeanre ignorabantur abomnibus eriam eradmffimis , nunc nemini poffinreiTe obfcura ,n,fi qm focordia ,gnav,a fibi ipfe hanc Jaudem &felicicarem invidear. Nam, ne
&
alia
commemorem
,
fiderum morus
&
ftella-
rum numerus quando explorariuS fuir cognitus quam hac tempeftate ? An unquam accuratius fmtmvemga ta, & ,n excelfms faftigi„
m
eveaadoanna,lla,qu ;E aut in mundiprincipijs & rerum naturalium caufis
qu*;in
indagandis ; aut
fingulis
humani corporis partibus ,& abd,r,s ,lhs venarum du<3,bus explorand,s,aut qtamorbtsterrarum fitu defcribendo verfa,aus tem orum ^rernagis noftroP SmSr* L rum eflquam hommum invenra en,m funr ra :
a
i
mftrumenra divinirus porius quam conrenuu lmiE ™nuriffimorum ?"
romnf? corp u^lorum
T
parcicul* penirus perfpici
&
accurate confideran^qu.bus i„ remotiffima
quau
° rbium &»« *£L%V* lmmcdeft,um & uibus ^fus naSSKEE J m3 m via & °ne poffiunr S ZIT S^ moderar, H,s efFedtum 1
,tC1
'
rati
omm xvo incognita
illa & ab naturz myftena quam-
eft,
utarcana
plu-
plurima fuerint
in
vaftiffima maria,
Iucem protra&a peragrata ,
qux olim
neadiri poffe cre-
debantur, terra difiun6tiflim^& alio fole ca-
Quid dicam de ftudijs humanitatis, de antiquitatis notitia de omnium me-
lentes apertae.
,
moriarum rebus geftis?Quam multa abftrufa, recondita, fepulta,maionbus noftris invifa&
inaudita felix
magnorum hominum
follertia,
& incredibilis induftria, qua ad omnem comple&endam
pri fci
exarferunt,
xvi fapientiam eruit: quanta luce iilorum libros perfudit, quibus ad omnem humanitatem informamur. Horum omnium cognitione nobis effet carendum,fi priora nos tuliffent (aecula.Quid autem quorum animi pulcherrimarum rerum ijs , fcientia pafcuntur, poteft effe antiquius
ea habere explorata
,
in
qua dofti
quam
& fapientes
virilemper inquifiverunt fumma cura&ftudio, nec tamen potuerunt perveftigare ? Ego fapientiae ftudijs unice fane qui in litterarum quidquid eft regnum,aut conquiefco, nec opum dignitatum mereri velim ut illa igno-
&
&
&
tantis muneribus, rem. Etprofedo in tot nonktatur, £etasnoftra,qui quibusaffe&aeft qiiinon triumphant fe nunc demum vivere, cum tanta rerum praclararum copia do&orum virorum mgenio &c labore nobis parta *
3
eft,
aut invidia fufiufum in prafentia habent animum,autftulto quorum copia eft laborant Tjedio , aut bona fua non intelligunt, &t pretia
eft
,
rerum«ftimant
annis.
Nolim autem hxc
fic
exiftimem hac ajtate omnes artes •exadtas efle venifle ad fummum perfectioaccipi, ac
fi
&
quo nihil poflit cogitari ineptius. Quis -enim non videt quanta fit adhuc in omnibus flis
,
rebusobfcuritas,quantis involucris inprofun•do demerfa iaceat veritas
& pofterorum relictum
,
fit
quantum
noftraj
induftrk? Rifum
fxpe mihi excutiunt, qui conqueruntur , omnem facultatem fpem fibi efle pracifam a maioribus praxlari atiquid eIucubrandi:omnia
&
nunc efle pervuigata in omnibus artibus
&
tatum tedere vfquam aut
fi quid reftet , in •quodnoftramoperampoflimiisconferre , id •efle unicum,ut breviore via tradantur omnia, ,
•&m compendia referantur,qua; multisftudijs &vigiliisadoaisfueruntconqtiifita&tradita.
O fen (iudiommlQno iudicio hos credimus verfan in leaione,&quem
fruaum
quotadeiis,quaelegunt
eius ferre,&
intelligere,
JVtleB mlra oleam, nilextra
&
iNullum certius argumentum
in
quibus
mce duri.
eft levis cniuf-
dam
dam
& pnerilis
hasrere ,
de
eruditionis
,
nulla re dubitare
quam nufquam
,
nullas
m le&ioQui
ne falebras,nullam remoram hanc fe&am fequuntur, fuo produnt indicio* offendere.
nihil fe didicifte
unquam
nifi
tritum
maxime
&
&
vulgare, nihil fe videre in ulla difciplina quidem fcriptorum genere , nec intelhgere interior doftrina, quam qui lmbiberunt,abomni aetate funt habitieruditi.Sane
qua?
fit illa,
quo quifque eft doftior, tanto plura in finguhs pssne paginis
animum,
,
ne dicam verfibus, advertunt
detinent oeulos, cuffurcv ledionis
&
perfcrutari attentionem acuunt , profuiubent ac eruere maioribus ignorata,& fartoribus& pofteris, De centonum vero inhibent,.
tura
au&onbus epitomatum quid dicam aliud, avertitepetfeml Nata eft quam,.Ity' terris talem ifta
natio
corrumpendis&abolendisoranium
virorum egregiorum lucubrarionibus , qui, fi iftos homiquid mortui fentiunt^execrantur
ram foede mutilant& lacerant fuos laTantum vero abeft , ut omnia fint ex-
nes,qui bores.
cufla,& fupremam la fit difciplina,
manum receperint, ut nul-
& ne pars quidem ullius difci-
plin£E,nullumque fcriptum exterantiquunyti
quo non viro acris ingenij,
& indefefli ftndij»
plurimKquedoarinae,multa magnaque fuper-
obfervanda, qux alij, qui eidem cura invigilarunt,funtprjcterve£ti.Non deeft fabro fint
tena,fed materiae faber.Quamvis
mavero fint in-
nnita,in quibus
expoliendiscum magna laude verfan poffit hominum non ineprorum mduftria, nullus tamen miror perpaucos efle, qurbus amplificatio procelTus ftudiorum doanna^ fapientiz fint cune, lonse
&
rru6r.ii
&
&
vero plunmos, quos iuvet prardas agere
n.re bonis artibus
&
Opes invenegotium
num
eft
arduum,
ple-
fudons follicitudinis vigiliarum , partis veroal.eno laborefrui nihil habet moleftis, fed nihil glon*. Hos Jabores , has ,
;
&
feveras
^quibustenenturquiadfpirantadlaudem
& immortale nomen
, hanc afllduam medirationem quaenitendumeft quidquid noftrum elle, poftens debet probari, detredant ple,
&
nqueomnes^maluntalienosfoetus adopta-
re
quam ipfi parturire. Malum
.ftudglifcitin-
magifqueCOnrenerdt llle ardor r ? !4 d ° rem am P,Itucl inem rei P tenrL terari*. V Videmus viam iftam fac.lem procli8,
^nHi
r
oS?S templum
H
&
COnftratam mult,s d''fficultatibus
,
V10
omne S
&
S
K
.r
fpCra
r ? ducit
,
neminem non
^ri
abhorrere.
Hxc
Haec vero
ratio
non poteft non coniun&a efle
& interitu
cum
clade
tium
& eruditionis.
omnium liberalium ar-
Equidem magnus
foedas
ante hos ducentos barbariei , qux annosinquinaverat omnia, timor impendet. nullius vera laudis ac gloNullius fcientise, late
illius
&
ria*
pofleffio ac cuftodia poteft efle daiturna,
&
veubi obfblefcit diligentia , focordia vero ternus omnia tenet.Illos autem,qui lumine lit-
terarum extin£to
lucis ufurafruentur,miferri-
mos omnium & infeliciffimos iudico, qui vefi qui umquam, dijs
re conqueri poterunt fe
omnibus iratis efte
,
natos.
litteris vitalis e(Te poteft?
Qux enim vita
Mors ea
& (epultura vivorum hominum.
fine
non vita Nobis vero
eft,
nonne iuftae magnseque caufe funt exultandi & quod ifta #tate nobis interefle rebus humanis contigit qua omnes bonse artes caput extuleruntaltiusquam prioribus &culis,& quod illam procellam&caecam noftem, quaeimmi,
nerelkterariae Reipublicse
,
trifteque illud fa-
tum quod manere videtur
pofteros eflfugeri-
mus. Sed funeftum hunc exitum Deus avertat,&faxit uthoc metu, fi quasimpendetacerbitas, liceat defungi.
Ad noftri feculi felicita-
tem tuendamiuxta&augendam faciunt fane
& hilibelli, do£ti hercule & perpoliti, Alberti **
Ru-
Rubenij ? patruelis tui , ingenij elegan tia
viri virtute,
do&rina,
& morum fuavitate & fan&i-
Quid enim illi donon fit exquifitum , quod non latuerit adhuc omnibus qui a renatis litteris in hoc ftudiorum genere illuftrando defudarunt? Etquid abeo,quem veftra do£trin# & ingenij tatein primis numerandi.
cent quod
,
Jaude florentiffima familia edidit,poterat aliud expe&ari? Nihil dicam deparente tuoPhilip-
poRubenio, unico alumno Lipfij
difciplinx Iufti
immortalis. Eius prudentia, probitasjcultiftimum ingenium 5 fingularis eruditio, ,
viri
eleganter fcribendi in utroque orationis genere facultas non modo Belgium, fed Italiam ip-
fam
in fe
con vertebant,& principum virorum
& benevolentiam alliciebant,utcupide multi eum comple&erentur & eius expeterent operam. Alienus ab omnibus Mufis &
ftudia
fit
Gratijs, qui ignoret patrui tui Petri Pauli
Rubenijmanum illam, & artem politiflimam, qux palmam Apellibus & Zeuxidibus fecit ambiguam, & hinc eximijs honoribus& iudi-
maximorumRegum fuit ornata,cum qua coniunxerat infignem quamdam omnis antiquitatis& politioris litteratura notitiam , qua lmpleverat pedus. Huius laudis hereditatem, cijs
qux omnium beatorum patrimonia
fuperat,
cre-
creviteius fiHus Albertus
,
& fc dignum hoc
&
hoc parente prabuit , primumque vacui temporiseffeta curis quidquidei habuit perpetuo diftiReipublicae,quibus bc negocijs nebatur, collocare in ijs artibus, quibps im-
patruo,
mortalem gloriam ,& fui maiores,& quicumque verae laudis fuerunt cupidi , funt confecuti. Vtinam vero ipfe perficere potuiflet difperfis publicare qux nunc ex varijs eius ignoras, minime omnium fchedis, quod tu mihi fuerunt colligenda. Pulchriora certe plura abfolutiora nuncapparerent &haec, ifta qux quamvis reliquit; inchoata alia quse colquae fint funt,digna damus,etiam,ut nunc locentur inarcem, &eruditorum hominum applaufu, de quo nullus dugratulationibus bito,excipiantur. Ea vero tuse, VirClariffime, debentur pietati. Abfque te fui{Tet,blattis & tineis ceffiffent pabulum. Sed tu dum tam illuftrem gentis tux imaginem ad pofteritatis memoriam voluifti prodi , tuam prodidifti. Ipfe tibi erexifti monumentum omnibus Maufoleis perennius, quodin pretio erit,quamdiu litter#erunt,quarum cultores seternum tibi devinxifti, quod ijs hos aureolos tui patruelis libellos noluifti debere. Vale Vir Clariflime.
&
&
&
&
&
Traie&i ad Rhenum Kal.Dec.ciD.
**2
idc
lxiv.
NICO-
NICOLAI HEINSII E L E G
A
I
M ALBERTI RVBENII, N O
I
B
I
TV
A. VPHILIPPO
IV. HISPANIARVM REGI SANCTIORE CONSILIO A SECRETIS, A D E XIM VM ET CELEBERRIMVM VIRVM
IN
I
CASPERIVM GE VARTIVM, OfcSAREVM REGIVMQVE CONSILIARIVM,
ET HISTORIOGRAPHVM, ARCHIGRAMMATEVM ANTVERPIANVM. Igris
Achamenio non me laclavit
in antroy
Cafpia Caucafe* non dedit urfa nivi; Pajla nec evomuit ratibm ZancUa Charybdis
%
*Aut Scylla
in rabidos inguine njerfa canesy
Mttibm
ut lacrymis y Gevarti^ in funere charo Parcere fuftmeam, nec mihiflere wacet.
(quid hucfaciant}) folamtna: toUe y precamu¥. Vulneribm non h&c apta medela meis.
Tolle
Crudm @r
in curfu pleno dolor haftenm uUam Fomenti impatiens ferre recufat opem. Parce manu medtca trafiare , coiverit ulcus,
Plaga cicatricem ducat acerba.fine. Vtile nunc fttmulos
[
nunc calcar fubdere fienti
Sic mala confuefcam lenim alta fatu
Vt
Vt me mceftith domet impetm
utqurfatigef,
,
feque tuamque manum. minus aequa dareturl lacrymis utinam pijs Caufa
Et capere
Me Fertur
incipiat
miferum ! cur tam mfta querela mthieftl
m exequias Rvbenivs
Optimus mterprestemporis
Qui
latebras
morum
&
y
,
:
tUe^vetufti
lUefm.
Labyrintheofque recefus
Norat , abftrufi terra quod omnis habet: Vivida Candorisfucum metuentis tmago, Jguamque (ibi Thefeus gaudeat efte fidem. Congeries Venerum y Latvj penetrale leporis, JUtta Mopfoppj neclare Imgua favi. Jguem pater arttfici cura Itmarat adunguem, Laudis in id fummam contuleratque fu
,
Jghri
Has
tabulis animas addtdtt ante fuis.
Cypris modo nata
Dum fale
manus fe tangere
mallet,
rorantes exprimit uda comns.
&
idit in artefuum. Vidtt (g^, aquari non invidus , impulitnjltro y ,
dubtamfe dat palma) profufus amor. tArdua tamque ducem foftterga reltquerat heres
(Dum
Impiger,
Stamtne
&
Lycio gloria certa Deo.
ntl qu&fttis Lachefin properare fecando,
Inque fuagenitor prolefuperftes y obit. Feltcem bvs terque fenem ! nt clade nefanda Tangeret tmmeritam Varca cruenta domum* avitas indole laudes Vnicus y ffi patrias toUeris ante diem % Nepos lam complexe y c r
**
3
Vru
Trimavum teque addis aVo nil tale njoventi^ Vmbra per Elyjium fangutnolenta nemus. .
£$uem
canis irato
furibundi dente necatum
amne fenex: lngemuttque utdens\ deploravitque peremptum, Luftravit Stygio nauta ter
Perque reluclantes non
Heu
mtferande puer
l
tabo fanieque flmntem
Fovtt adulanti Cerberm ipfe ruba. Tumplacide adlambens fe gutture lingua
trifauci
Exerit , ah quanto mitior illa tibt!
Vrna
recufavit tibi ducere Gnofia fortem:
Eumenis invitas immaduitque genas.
«Ah pater orbart (fiiam pater iUe uocandm) Raut iulit y ac njotis fe Juperefe fuis:
V
ttlneraque effudtt largos per hiantia fletuf 3
Arcmt invifum teque cadente diem y Jnvidiaaue deos oneravit, inania queUus\ Gaudta iamquc mifer, plangerefola njocat. Htc labor, hoc Budium eft y huc tota negotta ffetlant: }
Et curas
,
iam Senecam
curis
ut moderetur,
traclare ptget
:
alit.
nihtl excipit ultra
Ltvim, afiuetam pagtna trita manum. removetur ^ApoUtne Tindm:
Cum faftidtto
Cunclaferunt lacryma tempora :fomnus Lenta utrum tabes depafcitur : urtt edendo ^Moeror^
&
attenuans uifcera febris habet.
Mox colus tnctfa eft
y
nimvjs ne fata querelis
Noxia funeflet feque y piofque Vtta
ttbi,
abeft.
brevis iUa
lares.
rv ir amice, negatur: Staminafedmerttis funt diuturna tuis.
V^on
Vt
ita rBarbaries
ttbi (tt
ltcet
y
mtferos caligine Belgas,
merces laudis adempta, premit.
Pafcere , ($r exulta y Styx y clftdtbus ,'invida, tantis:
Ntl
agis
y
ah luSlu non fattanda meo!
Lausfugtt obfcoenx taSium
%ubema
Lethes:
Fauctbus excutttur frada- cupita tuis. durat honos y flartamque cohortem Jngenijs
p
St ftata de domito tempore palmamanet, Ibtmus tnfamam: nec fecu/afera negarint
tuum tequefutfie meum; Phxbo fttmulante fleamus,. arti, Eia age Gev (jhiod ferat atatem terfa quodauris ameU
Mequey
Alberte,
y
y
,
Vos pia fraterno uinxtt concordta nexu: Patria Budtum njosfociarat idem. Pirtthoum jEgides
Par amor y
Quid
'
,
Pylades ne iatlet Oreften-y
pietas maior (efr
utrique futt.
medttor dareuerba mthi
biterpellanti furdus
,
t
dolor avocat.
amice^ lyra.
^Moenia Mxoniden. flerunt feptena
Trofuit ArgplictTroia
Nata
nec Alcinot
,
,
nec
altum
laboris opus:
nec Vlyfit iuntta Catypfo,
,
Clardve TeUmachi Telegpnique p4rens+. Turbat aquam lacrymis mcerens Aganippida Clto^
Marcutt arentem Pegafts umbra comam y Solaque dat gemitum reftponfa petenttbus augur Delius \h£C
Heu! ubi nunc
adytis
lyraeB? njbi prafcia laurusi
Nuncubi nontonfe dtc y nitor tlle com&i Gaudta PimpUo Rvbenivs omnta ruri y
Abftulit: Aonijs luxerat
In cinerem
Et cutis,
Quem
licet
(
tlle
modo quantus!)
choris*
abis.
wtx
ojfa
fuperfuntr
&
fordem pr
Pars meltor StygU
nefcta fortisaget.
I O A N-
IOANNES
CHIFLETIVS,
CanonicpisTvrnacenfis, inDifiertatione deFonte
Romano, Aqva Virgo, qu&
Gemma Chates
eft
exprejfa in
prifca.
Annularis e Cimeliarchio V.C.
Alberti Rvbenii, quem Bruxelk hinc quadriennium Reipublicas
ab-
litterarix, in
ipfo iuventutis flore , mors invidit.Dicere vix poffum , quantopere fummum illum virum fufpcxerim dilexerimque. Regi in Confilio fanctiori a Secretis fuit
quianihilaltius voluit: Sercniffimo
ArchiduciLEOPoLDO,Belgarum & Burgundionum Gubernatori,gratus acceptufquc, honcftam quictem, atqueExedram PhilofophicamSenatorijsfubfellijs conftantiflimcpnctulit
,
vel
unico de Gemma Avgvst^a Tiberiana , qus in facro Regis Chriftianiflimi gazophylacio affcrvatur,
&
Gommentario futurus immortalis. Neque enim hunc laborcmw^^eXr«,fidcifuaecommiffum nobis cripipa-
Gevartivs , Carfareus Regiufque Confiharius&Hiftoriographus, Archigrammateus Antuerpianus ad civium fuorum Litterarumque sloriam , ° tictur Clariffimus
,
natus*
SVMMA
SVZvIMA PRIVILEGII. hilippvs IV. Hiffaniarum & Indiarum Rex Catholicm
,
ac Votentifpmiis
Belgarum (gr Burgundto-
num Prmceps, Diplomate fuo fanxit, Baithafaris Moreti, loannis iumoris fil
nequis pr
uoluntatem^klWiti
Rubenlde Re Veftiaria Veterum libros duos,&: dcmOpufcula pofthuma ullo modo imprimat
,
,
aliaeiuf-
aut aiibi
terrarum impreffajn has lnferioris Germania ditiones imporhabeat.Qui fecus faxit } conftfcatione hbrorum,
tet y rvenaliave
($r aliagravi pcena multabitur, uti latius patet in Utteris datis
BruxeUa
die ix.
Septemb
.
mdc.lxiv.
Signat.
Loyens.
APPROBATIO CENSORIS. Vam
feliciccr
in
remm antiquarum
bremfuum Parentem
ftudiocele-
imitatus fueritCL vir Al-
L^^bertus
Rubenius, comprobant hxc eius fcripta , De Gemmis Tiberiana &> Auguft&a, &c* quibus ut ea ad ftudiofos rerum antiquarum Le&ores per typos emittantur , do approbationem , fedulus Le<5tor tam felicibus lucubrationibus meritam dabit laudem. Datum Antucrpia^xi.Dccemb.M.DCLXv*
De Ke
Vesliaria
&
loannes de Capua
Canon. Cath. Eccl
* **
&
lib.
Cenfou
ELEN-
ELENCHVS CAPITVM. LIBER PRIMVS. CAPVT PRIMVM. Aruevirorum dof/oYum
clavo ad qninque
fentent't£ de lato
capita relat*. Egnatif\St^onify AccuYfij,Lazif\ Panciro/Ii, Cu-
iac/fBudd^Salmafi ,Ferrari/,Iof. Scaltgeri opiniones reiccld. Claui nonfuerunt flores 3 non fibuU , necglobi, nec pr£text£ y '
nec butU epurpura 3
multerum.Clavi
ejr
clavorum capita.Vef/esfloride.
tunicis inferti.PrMexta
rum vefiitm.Tumc£ pr&texta viriles lieno.Pr£text£ magiJlYatuum
ejr
Vnus aut duo tantum clavi
Fibul.e in tunicis
toga.funic£ -pr£text£ Barbaro-
limbis puYpuYe/s ejr aure/s fub Gal-
pueYOYum. in vefie
W^Trbp^v^y
fj.t7owb^V'
Romana. PlaguU. Patagium.
pag.3. 7x\onim explofm. PetYonimejr VaYYO explicati. Cap.II. Clavi funt line£ puYpuYe£. Gloffarium emendatum. Uopcpvpn
hvQua uwyi. uio-07rop(pv^.
7ri&.7rbp$vg2t- utabtevyioc, ^trcov.
LMefoleu-
cos.Mefomelas. Zon£. line£.virg£.tramites. v'i£. o-Mu&ta. Signa 7T/\arvo-yiuoc,s-ivbo~r,cu clavi.
Suidas emendatm,
ejr
Athen^m. 7rapv$c. Bionjfim Halicarnaffem ex-
plicatm.Tn&ivvcu 7rs&L7rbp(poQ9/,
interdum toga dicitur.Toga non fuit vefiimentum claufum.Pr^clavium. ^Afranim apud T^onium emendatur. Vnde clavi diBi. 1 3. Ca p.III. Clavi vel tranfverfe,vel per medias vefies deducebmtur, Tranfverfi cUvi poparum ejrpublicorum fcrvorum ornatm.Muliebres,& qthaYcedoYum,aliorumc\ne fcenicorum tunic£ tranfverfos habuerunt clavos,fed auratos 3 vel picios. Paragaud^. Angufliclaviorum tuniCA recios
habcbant clavos.Barbarorum indumenta pluribm clavis ornata.Tunic£ Gallorum matr/s Deum. Sagula Ga/lorum. PcennLc ejr tunic£ tres aut cjuatuoY clavos habentes. Statim enplicatm. Virtlibm c/s
Romanormn tuni~
haud plures quhn vnm vel duo clavi inferi foliti. Cap.IV. VittA.diademata Regum Perfarum. mapp£.mantilia.
11 lintea
toralii.pulvinaria.cbirothec£clavat£.manic£.chirothec£ femin/s in ufu: olim foli rufiici eas portabant-.erant ex rudi corio, nc fi?in
nm\Romani adverfm frigm eas ufurpabant.Chirothec£ duplicis gener/s: qu^dam digitos omnes exprimebant, cjtudam fine digttis erant. Diqitalia, Su-ATvMSpcu* delicatiorum chitothec£ ex lana cociili. 24 Cap,
ELENCHVS CAPITVM. C AV.Y. Trabea clavata.Trabea veriverbium.quod genm veftis.Tria. trabearum genera fecundum Suetonium>
ejr lof.
Scaligerum. Hjic opinio
Vnatantumtrabex fpecies propriefic dicl&. Trabea curtoga Fuit brevior toga.Non multum difimiliformafuit a paludamen-
refellitur.
ditla.
to.Tov-a folo circumieclu diverfa a chlamyde Macedonica. Trabeafolo ejr cblamyde differt; i/lim color ex purpura rjr coc-
tolore a paludamcnto
co.Coccinm color cum purpureo confunditur. Trabea quidejr quomodo a paludamentodifferat. Regum ejr Ccfarum chlamydcs cuim coloris fue^ rint.Limbm. VindicaturTrebc/lim Pollio a Salmafij emendatione. Saiij Confules ritu Gabino ejr Equites trabeam fibula restrinxcrunt.Reges
&
Gabinm quid. Confules cum Ianum aperirent Pontifices cum belhca facra facerent. Tertullianm ex->
trabeas portarunt.Cinctm
hoc cinbtu ufi plicatm: eim
,
ejr
fAvnfAOviitbc,
2.7
error.
CAV.Vl.Chlamydes clavis ornatx.Pollux vindicatm.?{um£ tempore €a Romanis in u fu venerunt. Milites in dignitate aliqua pofiti tantum thlamydes portabant .PoenuU clavata. Forma poenuU.Poenula fuit aperta.Lacernd eadem forma fere qua pcenuU. Lacern£ cucu//at£. Caraca/U etiam cucullos habuerunt. Ephod quale veftis genm. Caraca/U Gallicum *veftimenti
qenm. Martiali6 explicatm. Pa/U
ejr
7t«tAo/ omnes tunica
yjSoi.PcenuU cucu//os habuerunt.Poenulx ejr lacern
aut pcenula.Aliqui Imperatores togarum ufum revocareftuduerunt .Mcecenas militari vesie utebatur , quia Pr&fetlm Vrbis erat. Pcenula vefiis rnilitans. Cur Mcecenati obiectum quod difcinctm , Cafari quod cinctut Laticlavij non cingebantur. Milites cincti. PcenuU noncin* &&: fed tunicA quibm i/U fuperinduebantur. Gellim illufiratus. CafuU idem quodpoenula. unde dicta. 3 3 incederet.
Cap. VII. Ricinia purpura clavata. Turnebi emendatio in Cicerone confirmata.Feftm explicatm.Differentia clavi ejr prxtexti purpuret. Ri~ cinia duplicari folita.Varroni lux. Ricinijs utebantur muliebres Romant in adverfis
rebm
ejr
mebant. Duplicatio
luttibm.In funere pallij quid.
depofitis ricinijs pu//as pallasfu-
42,
ornatz.AlU t^yfngufticlavU, alU tatic/a vU.^AnguftulavU. ^oo-nuoc.Pauper clavm .Gloffarium B.Benedicii correcium. ^tXocrn/uct. Angufticlavia duos tantum cUvos habuit, unum *** x ade-
GhvNl\l.Tunic
clavis
•
ELENCHVS CAPITVM. a dextra, alterum a ftniftra parte. o^twii^». 'O^Aap>k. Hefychim explicatur.Vorma anguftorum clavorum.In Dalmaticis vetm ahquHorum ciavorum ufrts remanftt. Dalmatica olim clavat£. quare. Latitudo clavorum arciorum. Infemtnarum vefttbm latiores cfuam in viriitbws. Damafcim apud Photium illuftratm. ^ngusitclavu tunicA nondiftinxerunt Equeftrem ordinem a piebeio-,fied utrtque fuerunt cornmunes.^nnuli Equesiris ordinis infigne. 'S^.XapyHC 7{on omnispur-
pura fiub Imperatoribtis vettta , fied certa fpecies etiam fiub pofteriortbm. A'tepyi$K,Thalafin£.Conchyliat£ veftis color glauco ey irafcenti mari Jimilis.Tunic£
Romanorum
color.Cicero expltcatur.Purpura esiprttexta.
Tribuni plebis non uft funt pr&textis. Aliud togam ad talos,altud ad calceos dtmittere.Tunic.t erant alba purpureis clavis dtjUnB*. Aliqit£ mellini coloris.Tunica ex lana Appulaalba, ex B£tica melina. CMeitnus color.Tog£color.Lacernas portabant eius coloris,cuius erat facito Ctrcen-
Jium ati favebant. ComeBura in Martiale. Cap.IX. Matrom etiamtunicas angufiiclavias portarunt. ,
46 Regilia
tunica purpura dtftincia. Varro emendatus. Regiiia alba erat ejr recia. pa$ajic avvaRecta tunv.a. tifipa&oc yiroov. Hefychws vindicatus. 6
$
^pi/U^JoQ ^rtOuv.Tunica mulierum ftbulis conftringebantur. Tunic£ viriies non erant apert£ } nec fibuiis adttncia. Tunica inconfuitlis ex vna, tela contexta erat.Talis tunica talaris Pontificum.
vic.Hefychius vindicatus.
£htpmodo tunic£
O'p3-og-u£iot %itco-
inconfutiles text£.
56
Cap. X.Gr£C£ mulieres tunicis angujliciavijs ufie^fed tantum lautiores.^pud Syracufanos meretrices folum.Etiam vtriies Gr£corum iunic£ purpura ciavat£. YlapvQn ^ia^av^ Ta^tvnviS' la. Viliorum tuntc£ apftd Gr^cos albis clavis diHinci£. A
Primartam patrt£ fu£ litterarn in clypeis pr^ferebant.Ua^^yma. X
fert£.
fcripferunt Gr£ci.
Map^sM/a.
pctjU(/a.ra. dvrtTvaxa.
T^c/iy.y.aTa.Gram-
60
maticis griima.
Cap.XI. T\haTvo-y(Aoc.7r)\cLrv7rop$y(>a
tjuuria.Lata purpura.Maior
purpura.Laticlavium.Lati clavi defcriptio. %o7\u>fi'itov.Lattclavia unum tantum clavum habuit.Varro emendatus. Latus ciavus tn medta tunic£ parte. pttao7top(pvesc. fAiaoAdjTLoc, ^ircov. Latitudo clavi iati.Modeffiam affeciantes arciiore utebantur.
^iiexander
vias portarunt. Latkiavia arcium clavum
Severm non anguiiklaangujtkiavta latos clavos
ejr :
habe-
ELENCHVS CA.PITVM. habere poterat. ^mbittofi purpuram fuam extendebant. qv\ax
bttorum imajandem chirodotas. Tunica fine manicis indecora poflerioribus temportbu*. E
reis ignominU caufa induU. Tumca laticlavia Senatorum tnfigne.Latus clavus. Clavus pro lato clavo. Ambrofius emen-
datur.chlamydts ufus Senatbrtbus interdtcius: ijs, qui tn comitatu Imperatons extra urbem conceftits.Prrfetfus urbis chlamyde ufus, ejr cius vicartus.Nontus Marce/lus emendatus.Saraca tunkd barbar& genus. Leges
du&
codtcts Theodofiani corriguntur. Tz>an»a barbarum ca/ceamentum. Imperatores interdixerunt barbarica indumenta. i
7
Ca v.Xlll.Fafcia in Jfatuis togatls pofleriorls vi non funt clavi,fed orarta^mbus Senatores illorum temporum ufi. Oraria Dtaconorum tilis fimtlta Imponebanturfinis/ro humero: dextro fubmittebantur. 2/^/a/i/&tx, feu mappulas portabant,qui confulares trabeas ferebant.Pal/ia Archtepifcopalia (unt
fafcu humerales. A/Ufafcu tn antiquis fiatuis tn Inmonumento apud Botftardum vir chlamyde ornatus cum duobus iuvenibus pcenu/atis contra Gru-
modum eft
yfrchieptfcopalts pal/ij pofitJt.
terum. ojficia/ium habitus posnula cum pal/to. Pal/ia Codex Theodofianus , iftdoYus, Plautus expltcati.
convtvtorum
& facriftciorum.Lanea pallta
t/la
fuerunt fafcU.
Fafctjsuftmmiftri
dtcia. Pallia Itnteis oppofita.
Byz.anttm Imperatores humera/em fafciam portarunt ex ferico, auro, gemmts.Lorum cum ttara confundttur. Mttra interdum efl fafcia.Tiara tntegerpt/eo/us.Lorum imperia/e.7{ummus apud Baronium,Theodofium Arcadtu?n exhtbet,non Phi/tppum ejr Ioannem ^posiolos.
&
&
7;
Ca p. XIV. Latum
fortarunt.
Quando
clavum Senatorum ftlij ante atatem Senatonam illam fumpferint. Senatorum Patrttiorum liberi in
prttexta eum portarunt.Statius,Suetonius exp/tcati. Tyrijfinus. Tunica. potens.oBavius /atum c/avum inprditexta geftavit. Patritijin
tyrocinia
tuntca recta uft , non latic/avta. Senatorum fi/ij, qui non erant ^Patritij, jub Confu/ibus, non ante latum c/avum geflarunt quam adhonores pervenerant.Hoc AuguBus mutavtt. Suetontus emendatus Latum clavum fumebant cum fe ad htmores gerendos aaingerent. gui Utum c/avum .
jumebant.calceos etiam mutabant.il/orum ca/cei e nigrtspe/ltbus a/torum
***
3
albU
ELENCH.VS Equitum filij in fpem SenatorU
albi.
fifcebantur.
CAd hoc
requirebantur opes,
Statiolux.Cenfus Senatorius ijs,
CAPITVM. dignitatis fape
ijs
opus.
Utum clavum adi-
origo, indulgentia Principis*
Tipn conferebatur ea dionitas
nifi
qui ex antiqua Equefiri familia. CaliguUcontra rnorem novis Equi-
latum clavum concefit Dio refe/iitur. Equites dicebantur fplendiSenatorum filij pofl Au*?uHum non op/^s habebant ad latum cUvum fumendum indulgcntia Principi*, fed tantum Equitum filij: Equites nonnulli angufio clavo contenti vivebant. Nonnu/ii latum clavum , quem tibus
.
di.
fumpferant in ffem Senatori£ dignitatis, deponebant, ejr angujiiclaviam tunicam refumebant. Laticlavif. Laticlavia dignitas gradus ad Senatorium Ordinem.Iuvenis fccundi Ordmis.Laticlavij, qui Senatu rnoti infignia Senatoria retinent, 8
Cap.XV. ni
alij
Equites per tribunatum mititum Senatores fiebant.Tribu-
mawres,
poH trinx , ad Tribunatum pervenirent. Senatorum filtj
minores. Equitibus olim quina Hipendia
alij
jiipendia neceffaria erant ut
ad hanc dignitatem
nullis fiipendijs opus habebant pofl Augufium. Tribuni Rufuli Comitiati. Plebei nbuni meritis ejr laboribus confequehantur Tribunatum fub Imperatoribus: Equeflres voluntate Principis
T
,
ficbant. Origo per
Tribunatum
ad Senatoriam dignitatem adfpirandu
qui ex Equefiri aut Senatorio Ordine, <^Angu(liclavi/ } qui expiebe, contra Lipfiurn. Equites qui ad Senatorium Ordinem Laticlavij Tribuni
,
adfpirabant permilitiam latum clavurn ante geflos honores impetrabant.
Cum ad
tribunatum veniffent, eum accipiebant
,
fi ante
nondum obti-
Senatu moti per Tribunatum recuperabant Senatoriam dignitatem.Horatius exponitur contra orrentium. Laticlaviali^AngufiicUvij
nuiffent.
T
quiper merita ejr labores ad tribunatum perveniebant. AnguHiclavij annulos portarunt. Sub Imperatoribus non per merita ejr labores, fed ex favore potentum tribunatus obfcuris dabantur .Tribunatus dignitas EqueHris. Jgui fuerunt ribuni femper poflea inter Equitribuni
,
plebeij ,
T
tes cenfebantur contra
Salmafium. SemeHris militia. luvenalis emenda-
Poeta Paridis non efi Statius, ut Salmafius tradit. Statius Eques. Coniectura de Poeta Paridis.Angufiiclavij fepepofi tres tribunatus laticlavij fiebant. g c>
tur.
Cap.XVI. Eemina Ziis
non fuit
AfiaticA latum clavum portaffe videntur. Romain ufu. (JAtatrona illufiriores ab alijs dignofcebantur HoU.
Eam aliquando Ubertinaportarunt.
Differentia intcr Holas plebeiarum
feminarum ejr illufiriorum. Error Abrami EqueHris generis femimt aureis pedum vinculis a plebeis diHincla.Erant ea anfz five obflri<(illa folearum.CAiale confunduntur cum perifcclijs. PlebeU feminx argenteis pedwn
ELENCHVS pedum
C A
vinculis ufe* 'JMonilia ex gemmis
ex auro plebe'i£ femin£. QhV.YjyW.Sacerdotes Saturni
stres
P
I
T V M.
margaritis geHarunt iltu-
ejr
,
lato clavo ufiy ejr facerdotes Gaditani
Herculis7 e$* Phcenicum facrificuli.Silio Italico lux.Calafires.
Exferurum
reliqionum facerdotes habebant Calafires. CMartialh locus adhuc non intellectus UluHratur. Scrib^ ejr Pharifei laticlavias vcfies portarunt.
&
otuTn^ovctj diverfum veftimenti genus.A fxmyovn PhylaBeria g-oAq pallium muliebre. Stola tenue amiculum feminarum cx byffo vel ferico. ScnbiZ ejr Pharifei muliebres amiffus portarunt y contra Petavium. Stola materia ejr forma differebat a tooa ejr pallio. Rom£ viri muliebribus '
Holis utebantur in convivijs.VeHes ccenatoria
toninus
nova
HoU dici&sJMarcus An-
luce perfufus. Cytharccdorum veflis Hola. A^vafibhaiov.
K_s£mictorium. A'vct&ohd£tov. A' imwiyjoviov utrumque humeruminclu'
debat. Stola
dextrum humerum excludebat. Stola to^a feminarum.Scri-
be cjr Pharifei, ejrdiaconi veteris Ecclefi£ amicula circumijciebant ad inHar HoLe. Orarium. Diaconi id oeflarunt dextro humero cxclufo. ioo
Cap.XVIII.
Colobia
monachorum
ejr
Presbyteroru^: laticlavia. Co1
lobium cjuid. Differentia dalmatic£ ejr colobij. Colobia fine manicls. Colobium tunica Senatoria. Presbyteri colobifs ufi. Dalmaticze Diaconorum huius £tatis anguHiclavLe. CafuU facerdotum laticlavU , pars eius poflerior in crucis formatur figuram. Clericis purpura a Concilio Varbonenfe prohibita. Sanciimoniales tunicas purpura diHincias geflarunt. eis Hatutus a patribus.In Africa purpureas mitellas portarunt. Jn <_sfnglia monachi diu purpura ufi. Crufium. Lex Codicts Thecdofiani
Cfrlodus
emaculatur.
1
07
Cap. XIX. Clavi
aurei duplicis generis. Clavis aureis angufiis ufi funt Re^es Gr£ci ejr primi Romani ; latis vero ultimi Reges Romani ejr
Confuks a: Pr£tores cum triumpharent ejr thenfas ducerent. Cfttantilia^ Hromata auro clavata 1 1 Cap. XX. Chlamydes quadam auro clavat£.lis ufi Reges Romani.
Chlamys Tmperatorum pura purpurea. Re^es barbarorum chltmydes habuerunt albas ciavis aureis diftinclas. PalU aureis clavis ornat£,nonnumquam purpureis. Palla fuit indumentum non amiHus. Palla Gr£cis peplum. Peplum aureis clavis ornatum. Pepli forma. Peplum mixta ex pallio cjr tunica veHis. Peplo utebantur iliuflnores femin£ in publicum proditur£. Palla fibulatoria tunica Romanarum matronarum habitus. Candifs. Gallic£ palU. Tunicopallium.P alU dtcuntur pallia.Palla ejr pe,
p/um mterdum
efl
exterior veflis- £uV'C crat veflis purpurea
siincla, Tragicis propria. Palla aurata
veHis
Tragicorum
P
7
ejr
auro di-
omnium
Dionyfia-
ELENCHVS CAPITVM. Dionyfiacomm artifcum , ac qtti ad beflias damnati. eU cytharvdus nonfemtna, contra Pignortum. ,
In piciura veten
j 14 auro clavatas tunicas portarttnt in nttptt/s ejr ^Xurea via. Reges aliqui Gracorum ejr Barbaro-
Cap.XXI. Matrom fefiivitatibm publicis.
rum tumcis albis &purpureis auro clavatis uftr, ut ejr Re^es Romani. Romulm ejr veteres ^mrites ttmicas portarttnt. Patagiata Itunica Grac;
chi.Gladiatores
ejr
ad
befiias
damnati
prettofis
veHtbm
ornabantur.
Rcges Romani ttmicis auroclavatis ufi vfcjue ad Tu/ium HoBUtum, aut Tarqttwium.Palmata tunica. vndedicia.yfvvow^. Tunica palmata. lovtstunica dicia, curtln Capitolino ejr Palatino mulu vefies pretiofe. Stmulacra deorttm vefiibm aureis furpureis ornata.Veflitores fimulacrorum, fafces ejr virg£ fimulacris deorum prdatx. Littor deorum.Magiflratm curtdes quando thenfas ducebant, habitu triumphali ufi.Thenfasducere Suetomojuvenali, Capitolwo lux.
&
Triumphalibm viris conludos Circenfes palmatis indttti ffeBarent. Ctfari fella aurea vefiis regta decteta. Dio eleganter emendatus. Vefiis regia tooa pur» imdtm cum vefie triumphali. Error Pltttarchi ejr viri ^docT'
cefumut
&
Cmf
Ca p. XXII.
1 2. 1
Pofleriorts
*>vi Imperatoribm triumphantium infi^nia tributa Cmjulanstogapalmata. trabea ditla.varijs fe mentis ornata. Z Segmenta. Cur trabea dicia vei/is confularis. Eam cinBu Gabino portarunt Omncs Senatores illo tempore togam cincitt Gabtno portarunt. Imperatores in conftlatu trabeas gemmatas portartMt. Schema. Exconptles tnpublicis jollemnitatibtts vefies triumphales portarunt.Philoflorgm&StdoMHs emendati. Prttort? Confttlares vtri florente repttbltcaw ludispublictsfratextasconfularesportarunt. Ciceronts locut wftJ
&
gnts cxpluatm.
C^^llLchryficUvus MeurfiumMmafium,
altos.
non davw aurem, coltrl Xpvao^do-tvov.
Xpvcro^-
^ror. Seu pro&WabuU ab orPuL Im^Ta nm mt cUviMumats veBes, rlu1 Ze t Vlii mexvej/ plumis avium**T1 confefU. S(m/ S m J' f" ™A' »M virgatt, contra Salmafium. c es e
.
x
LIBER
LIBER SECVNDVS. CAPVT PRIMVM. Alceus SenatorU dignitatis infigne. <^fntiquifiimi Romdnorum omnes perones portarunt : cjui CMdgiHrdtum curu-
Cato menda purCMulki unde noejr Romanorum, Eos qeHdrunt ^Albanorum Reges
lem gefferant,
calceos
ex dlutd mulleos
.
gatus. Cdlcei muilei dlutati , dlumindti.
men
dcceperunt.
.,
poHea qui curulem CMagittratum geffcrunt , jed tantum diebus foiemnibus , quum ludos celebrarent. Hi calcei inter triurnphantium mftgnia fuerunt.
I.
Cdfar contrd confuetudtnem femper
OvLuilei calcei differebant a Patriciorum calceis.
rumfive crepidarum genere. Cothurnus.
llli
i/s
ufus.
Curf
erdnt ex fandalio-
Tyrrhenici, Tufci caicei.Mu/Iei
mediam ufque tibtam fandaiui quid. Caiiga milttum crepidd. Hac-
fimiles cotharnis. Cothurnorum formd. <^4d
perveniebant. Crepidd ^ctXtoL. Caicei
,
rubn Imperatorum
Byzantinorum cothurnis mulleis
fimtles.
Cap. Romani
1
II.
40
Perones, caicei cavi ex crudo corio. Cdlceos ex dlutd poiied
Perones effeminati.
gefferunt.
Budaum
Mulkorum
ejr
patrictorum
Lipfium , alios. MuIIei crepidx calceis corrigia ddfutd ejr lunuia. 1 44 III. Patritij calcei quatuor corrigias habuerunt , qu& ad
caiceorum differentia contra erant, patricj cavi. Patrictjs
Cap. medium crus perveniebdnt. DempHeri
,
ejr
Marcilij error. Plebeif
unkdm
quatuor habebant. Lora patricia. Martialis obfcttrus locus iiluHratm. Extrerna ligula. CorrigU in calceis patriNon totus calceus niger , fed liguld tijs ejr Senatorijs ex nigra aiuta. tantttm. T^on Idfnm pedem coccina aluta cingit. Cotcini calcei ex Par-
tantum ligulam
thicis pellibus.
,
Patritij
eorum ufum fibi foli Imperatores vindicarunt. Corrippus patrkiorum vel aibi erant, vel ccccinei , vel aurati ,
correiius. Calcei
vel
14^
Kivrviroi.
Cap. IV. Lunuia patritij calcei ornamentum. Cur ijs adfuta. Error Zonara cjr Ioannis <.^Antiochenfs. Lunula hac nonfuit fibula eburnea lun.e corniculantis Jpecie. Fihull fttperiori parti pedis dppofit£. Vncinati ejr lunati caicei confufi. Salmafim refellitur. Lttnulx talis appofitA. h^ha-^uQjLOv non fuit fibula. Heroum ocrea ex candido flan-
no
:
rum
illarum ornamenta circa malleolos erant eburnea
ad formam meduz
tnr tantum Senatores patritij
'£fao-<$il(jjLct.
LunuU patritio-
luna. Lunatis calceis uteban-
fed ejr ij , qui patritij generis erant, ante Senatoriam dtatem. Calcei Senatorum , qui non patritij erant. ** * * Simi:
E
LENCHV S
CA
P
I
T V M.
Similes fere erant patritijs,excepta lunula. Differebant etiam inflexione
ijo
ligularum.
Cap. V. pferunt
Calcei Senatorrj mutati fub Imperatoribus. Caligas fumfro cavis calceis. Campagis ea fere fimiles erant. Carn-
pagis Diaconi
rebant a
Romani
ufi.
Origohuim
moris.
Forma multum
diffe-
Imperij contra Salmaflum. Campagi fuerunt fandalia. ^yfmalarim emendatus. Campaai intrinfecm ex albo calceis Patritrjs florentis
corio erant, extrinfecus nigri
,
ejr
Confulum
dido linteamine illuflrabantur. Tuerunt
illim temporis calcei. Can-
incifl.
Campagi
reticuli. S,anda-
qujtdam apud Gnecos incifa. Pedules. Vdones. 0'd\yW. Pedules Senatorum ejr Clericorum ex lino , aliorum ex lana. Conttantiana Dolia
nationi lux.
i
QhV.W.VarU eruditorum
de toga forma
]
ejr
jj
veFiibm quadratis ac
rotundis opiniones. Vefies quadrat
qrue quatuor angulos habcbant, , duos in fupenori , duos tninferiori ora. Pa/lia Gr
quarumdam femicircularis 3 aliarum laciniofa. ! j9 Cap. VII. Chlamydis forma. Tibula consiringebatur in dextro infolo expanfarum circularis forma.
aut flntsiro hnmero,vel circa pecim. ^s^^puytci.Theffalica chlamys a Macedonica nonfuit diverfa. T^on quadrata folum vefies -nfi^. habuerrmt. Chlamydes LMacedonica a Romanis ejr Gr
l6z
Cap. VIII. Toga Romana non forma fed magnitudine differcbat Pompeim chlamydem <^4lexandn Maqni non Macedonum more portavit, fed in toga fpeciem humeris circumieciam. Manutij ejr qui eum fequuntur fententia to^drn faiffe tmdia
chlamyde. Salij paludat].
,
clauftm , exploditur. A'vTo^ict non osiendit togas fiuiffe claufin. Apcrtx erant. Tog
iunciura.
} 6 ^ Cap.IX. Ora extrema vefiimenti parsfumma ejrima.Lacinia cum cra confunditur a Cuiacio.Lacinia pinn* chlamydis ejr tog
Cap.X. ticemejr
Tilue
ejr
Philyrx vincula ex tenuibus membranis, intercortranflate cutufvts ^eneris membranule. TabuU.
lignumtilU:
Tilue in toga qu
eorum fententta, qui arcas
tiliacias
exponunt.
TilU
ELENCHVS CAPITVM. TlliA
fjr
tabuU dicia. Ratio huius
Cap. XI. Vmbo non confirtngitur
:
non
appelfationts.
fuit finm
\y\
non nodus
,
fuit in anteriore
&
cjuo
toga inhumero
posicriore parte yeftk:
non
ccntrum piicarum cmtrd Cafaubonum : fcd tumor tog
ratm.
1
Cap. XII. Sinm
toga non fuit adpttm
^^Anton. K_Auiuflinum
,
Turnebum
,
,
nec attextm
,
73
contra
Manutium. non fuit cinffd tog£
pars. Lxcinia difiinfia contra Si^onium. Sinus in tog£ Hruciura. Philofophi ejr ausieriores honnnes
,
brevcs
;
lautiores
,
bant (inm. Delicatiorum in finu formando cura.
brzchium dectderet
,
duntur.
Cap.XIII. plicatm.
Toffo,
ruflicum declarabat.
Gremium
ejr
finm confun-
17J non cingebaHtr. PrxcinEiuratogA. Macrobim ex-
To^a ipfa Romani pracingcbantur
cinciura utebatur
inundantes habetoga , fi in
Vmbo
Suetonitts explicatm
, balteo toga. Cjtfar fluxiore Laticlavij tunicas infcriores
fyna fubfrmqebant. Pr&cinciura a cwciu Gabino diverfa. Prxcingi proprie dicitur, cjuando cincim ab interiori tantum parte cingit hominem. Veteres Romani nullos ftnm habebant. 1 7$
&
cocco.Videtur talis Cap. XIV. Augures amicii trabea ejr purpura chlamys quam milites circumdederunt ChriHo Dibaphus. FfamiabolU differentia.Fla amicii. Lana chlamys duplex. L#n£ nes minum Lena purp'irea. Ad pcEitts Hringebatur Aneafibula. Erat ejr au-
fuifje
&
Um
«
Hoc vc/iitu utebantur tantum in furis.Pontifices prttexta utcbanPrxtextt circumcirca purpurata fuit , non in ima ora tantum. Aiyva. ea pr£texta. Pontifices facrtficaturi aut vota fufcepfuri pr
rata. tur.
Sujfibuiurn. Purpura facerdotum
non ex pnttofa, fed plebeia. Ciccro ex-
181 Luctanus expiicatus. n~Ao$. Reiecia Thomx Mori verfio. Vlyffes cum ptfeo finaebatur. Vljffes non habuit pileum umbellatum ejr galerkufum Lontra H.<^4ieandrum. 1S4 Ca p.X V l.Orpheus in anttqufs monumentis cum tiara ejr braccis.Tia-
jjtcatur.
Cap
ras
ej/
XV
braccas Scythn portarunt.
Cap.XV II. Scabilla.
!S(on
1
8y
legendum fcamiffa contra C. Langium
ejr
Torrentium. 7{on fuerunt Hiftanorum cafcabelli, contra Scafigerum ejr Cafaubonum.Non fiabefla qu<£ pedis puffu percutiebantur ,contra Sahna** * * 2 fium.
ELENCHVS CAPITVM. fium. Vera Scabillorum forma. Scabilla '
ejr
Cymbala coniunguntur.
Sca-
ex ligno, interdum ex ferro. Cymbalorum forma.Cymhala femirotundi pelves ejuos concutiebant. Non ftierunt fimilia cymbahs Italicls 1 86 Hifpanicis. T^on percutiebantur malleolo.
billa
&
Differtatio de
Difjertatio de
De
Gcmma Tibenana. Gemma ^yfuguif^a.
19J 212,
227
Vrbibus T^eocoris Diatribe.
T^ummo
^Augufti, cuius Epigrapbe, Afia recepta. 25 9 281 Dijfertatio de Natali die Cdifaris Augu/li. 3 ij loannis Baptijla Donij dijfertatio de utraque poenula.
Differtatio de
F
I
N
I
S.
ALBER
ALBERTI RVBENI D E
RE VESTIARIA, PR^ECIP VE
DE LATO CLAVO LIBRI DVO.
ALBERTI RVBENI DE R E VESTIARIA, PRiCIPVE DE LATO CLAVO, LIBER PRIMVS. C A
P
V T
I.
e m o qui vel fummis labris attigit remi antiquariam Hiftoriafque Romanas f ignorat latum clavum infigne fuifle Senatorias
^s^T^
dignitatis
,
Curiamque ab
EquitediftinxiiTe.Sed quid fuerint clavi
nondum fatis liquet, quamvis nulla res do&orum virorum opinionibus ia&ata fit.
[§ptSBas sequediverfis
Omnium tamen opiniones ad quinque capita reduci pof-
ALBERTI RVBENl
4 fupt.
Quidam
textos vefti;
etenim affirmant clavos
alij
fuiiTe florcs in-
fibulas efle,aut globulos, quibus tunicae
conne&ebantur. Tertia opinio eorumeft, qui aiunt latum clavum fuifle tunicam puvpura praetextam. Quarta aiTerit fuifle plagulam,qii2e ab humeris in pe&us dimittebatur,vterati7z^k Grxcorum.Sed maioreru.
ditorum pars in eam conceflit fententia, vt credant clavos clavorum ex purpura vel auro intexta tunicse. Sed omnes hx opiniones quoniam mihi non videntur cumijs, quse apud vetcres de clauis veftium ob-
fuiflc capita
fervavi, convenire,
primum
figillatim eas
,
quantum
in
me eft, refellam; deinde meam
hac de re fentcntiam proferam , quam fubmitto eruditorum examini. Ioannes a Baptifta Egnatius Auroclavatas veftes cxzAdAttreltanum
ponit qu
Ct
h°Lif
5
quoque Clavata
Sig onlus
:
,
no s
turiica
'de
cap.19.
&
J °SaZf7uis
fcllirur a
c
rida veftis
fiam T{o-
m
i
Bayfio,
&
Romanis
d
ufitata, nifi delicatioribus,ut
& fce-
c
xbfAuv y^/Lt^crav
* Lampridij e VctJ foxSou^dhnS&s i
qu& 1
,
Colvius. Servi etiam floridam veportabant: Afterius Homilia vltima: tfyvwsycd ywou-
n i SjLlt b ene notat
7cap7.de ^em Revehia- i& rw
^Ad ub
ka
purpu-
clavi quafiflores pannomtexti.
i.i.de Se-
Aiexan
quae claVos
aut anguflos ifuerunt autem Sed haec opinio merito reIfaacoCafaubono: nec enim flo-
reos intextos habuit, aut latos
Iudicys
flores appellamus.
fmt ,
dv$ojMh
jd
TH&Hhyww
^
rauim
Novimus ipfimulierem,
vrad-ca.
eamque floridam inyirum f^gientem latentemque deferere cogere-
attonfa coma veslem uirilem
ut ne
,
cum ferVitutem fervire
Metam.
tur. Ita
ApuUtj.
ryi^ Clavisautem
omnes
,
<~uideatuy\ affeatui
plerique utebantur
naiores ab Equitibus difcernebant.
,
qui Se-
Deinde unus aut alcer
DE HE VESTI ARI A alter clavus in veftibus erat,
bus fparfa
L
cum florida
I
B
I.
f
5
veftis tota flori-
clTet.
Quidam
clavos intcrpretantur fibulas , aut globulos a purpureos , qui vel ad pe&us affuebantur, zAccurf. b vel latera tunicse conne&ebant. His accedere videtur^ i*gBayfius cap.7. de Re veftiaria,qui tamen cap.12,. fatetur l'*^^*
&
aureos
ingenue
non
fibi
liquere.
Hieronymus quoque Boffius argento le-
Ticincnfis, fingulari libro de lato clavo Senatorumedi-£^\ latos clavos fuiffe fibu- , to , non multum ab his abit,
&
laspurpura&auromixtasamrmat,
&: ad pectus adfui Ub.s.c^. virorum opinatio non eft c^ mme^magnotum haec Sed folitas. 0 1 Reip.Rom. ... r n plunbus verbis retutanda ; etenim nomme lmpellente \>Pa„ctroi.
per
fe
corruit
g\ix ex xre
•
.
&
cum
,
in ftatuis
marmorc
aut globuli appareant
,
togatis
fupcrfunc
,
& confiilaribus, IhsLi.h-
nufquam
\\x fibulse
rHm
quibus muliebres loium tunica*
7?f Z*
p, qregor.
quandoque conne&i folitx.Prsecerea conftat,clavos vefti p*"* 3ut plurimum intextosfuiffc. quis fani ingenij ncgabit hoc f^f^" non poflfe convenire fibulis ? Deinde non folum tunicas uniytrfi
& chlamydes clavis diftinguebantur
fed
;
& mappse & M-y-'-**. nHm '
mantclia-,qua:globulis aureis aut purpurcis connexa fuiflc
quis credat?
DocTiflimus Iurifconfultomm Iacobus Cuiacius \.iz; novam de lato clavo fententiam pro-
Obferuat. cap.35?.
poncnsiNon fuit autem,mc]uk,clavttSy(iue latus, fiue anguflus y quod exiHimant fuijje njulgo. Invenio emm clavos effe potius partem njeUimenti, slitas
,
quam njesiimentum
:
&
(icut
m-
ut diximus cap.14. ita clavos altos confut njejiimento, fff indijlmtfe njejiimento legato
ahos non confui
,
quafi partem
15?. §.
, /.
Vlane.
leg.
15, §.
1,
deauro
contmeri
<&* argento
vel legato. Sane quibus honoris caufa vtebantur Senatores Tribmiy wel Equites } non erant confuti njejli, fed fupraeam ,
A
3
demijfi
11 '
ALBERTI
(,
demijfi in
pe&us ufque,
rattus dixerit
Acro
in illum
alij
Latum
:
RVBENl
arSiim
,
alij
latim
ut reSle Ho-
,
demifit petlore clavum.
locum:Pr#textam
Et
integer
@r latum chvum,prun&quc
batillurmLatum clavum y wquit 0purpuram re extenditur Senatorum, Graci
toj-
dicit 3 qu
KQM&tavurvocant.Et hanc
interpretationem confirmant aperte Petronij Arbitri njerba:
adrafum
^Pallio coccino
incluferat caput
y
circaque oneratas
mappam , fimbrijs hinc atque illinc pendentibus. Atque hxc Cuiacius; qui etiam addit noftros quofdam Monachos lato clavo vti,fed viliore; id veftimenti genus defi^nans, quod nuncScapu-
njefie cerVtces
lare vocant.
ment.
latulaviam immijerat
Secundas
in Horatij Sat.
illi
5.
IacobusCruquius Gomi.& loannes Wouweriusad
agit
lib.
maximi viri fententia valde debili tibinec enim ideo minus latus clavus in ped:usdimittitur , aut purpura pectore cxtenditur SenaPetron. Sed haec
cine fulta eft
:
m
torum quamvis ,
Nec ex
allatis
intexta aut adfuta
fit.
Horatij verbis affequor
,
qiia ratione
clavum Senatorium tunicadiaudquaquam adiiitum vel intextum fuiffe. De Acrone poftea videbimus. Petronij cerre locus nihil ad rem pertinet ; nec enim ibi defcribitur Trimalcio in laticlavia tunica, fed in vefte colligat
ccenatoria,
cum
fudario clavato circa collum,
Etenim
& mappas purpura clavabant,ut apud Martialem: Et lato variata mappa clavo.Komznos
autem
in triclinijs
mappas
& fudaria circa collum immittere folitos, conftat ex Sue*Cap.ji. tonio,qui
dc Nerone * narrat,
nam indutum, ligato
circa
eum plerumque
fynthefi-
collum fudario,prodijffe in
publicum ; quod & Dio de eodem refert. Nec colobium etiam effe ScapuIareMonachorum
quo hodie utuntur,
fatis
patebit ex
ijs
l
quse infra de colobijs
bijs
DE RE VESTIARIA LIB. I. 7 dicemus, ubi locum illum Acronis , quem adfert,
latius explicabimus.
Deinde refragantur Guiacio omnes quiclavos ijs
qux
fcriptores veteres,
tunicas infertos fuifle clare oftcndunt
infra
dicemus
marmora antiqua
&
fatis innotefcet.
numifmata
,
Immo
quae
cum
Sc
•,
ut ex
omnia
faepe viros
qui fine dubio latum clavum porhabent Scapularia illa, qux nunquam tabant, tamen
Confalares referant
Monachi
,
noftri porrare folent. a
Maiori fundamento nititur Budaeus , qui arbitratur a AdUg. larum clavum Tunicam fuifte purpura pratextam , latiorem f^fj^ tunica njulgari, longioremque ac dijcinffam y cui toga fupennb duebaturMi feeutoics habuit Gorafium/Tiraquellum; quatnvis ad lib. 5. cap. 18. clavos tradat effe ornamenta qua^dam purpurea clavorum fpeciem prasbentia , tunicis
bftSm
bAdleg.i.
^^ e
a
ci i e .
nf4m%
1,0
attexta feu adfuta.
Carolus Neapolis etiam
,
fplendidiffimus juvenis
i /' im^ommli
maturo fato ereptus , in noviflimis ad Faftos Ovidia-^^. xand.ab nos Commentarijs lib. 2,. clavum interpretatur Fafciam, Veteres quoornabantur. qua ruefles tn extremts orts C]emaU ^ que Grammatici nonnulh huic interpretationi favere i^p.n.
cum purpura pmexta vel limRicinium omne confundunt. Ita Feftus interpretati duodecim funt y qui rveftimentum quadratum ij , przmulteresutebantur qua togam Verrim , efedixerunt. videntur
,
qui clavos
bis veftium
textam claVopurpureo.
:
ifiiorus in Glollis
piratica.velclavus in vefte regia
,
:
Limbus navis Sed ad
five ipfaveUis.
hanc opinionem refutandam haud multis verbis opuseft. Prxtexta toga,quam Grseci
bene Bayfius obfervat. His utebantur Magiftratus
,
Sa-
cerdo-
8 cerdotes,
ALBERTI RVBENl & nobiles pueri. At apud Romanos florcnti Im-
pcrio tunicam virilem
unquam
praetextam fuifle non lcquamvis apud Barbarosid in ufu fuerit, ut Ortyges ille Erythrasorum Tyrannus, de quoHippias lib. i. Hiftoriarum apud Athsenasum lib.6. quem muliebri cultu ufum idem notat. Sic & Hifpani gi, faltem ante Gallienum
linteas tunicas
bius
;
purpura praetextas portabant, ut Poly-
&
menta
Livius annotant. Et Longobardis erant veftilaxa , maxime linea , ornata inftitis latioribus,
&
vario colore contextis, tefte Paulo Diaeono lib4.cap.13,
Ec Carolus Magnus utebatur tunica,quasIimbo ambiebatur,utEginhardus narrat.Gorippus
ferico
lib.2-.de vefte
Iuftini Imperatoris:
Subftritloque finu njeftis divinapependit
Toplite fufa tenuiy pretiofo candida Umbo.
&
&
apud Romanos crefcente luxu, decrefcente Imperio, id eft fub Gallieno aut circiter, etiam tunicse vi-
Scd
limbis purpureis aut aureis ornari cceperunt; hinc tunicae paragaudse, monolores, dilorcs, trilores, riles his
mcmorantur a Fl. Vopifco in Aureliano; led de his accurate tradtant Ifaacus Cafaubonus , Claudius Salmafius in Notis ad Vopifcum. Hunc tamen miror fcripfiffe , VoHea luxu crefcente />/7/^ quoque
pentelores
&
,
veftimentis aurata fegmenta adtexi
ccepere-,
ra tantum prxtexebantur n/trdes tunica
,
nam anteapurpuut erant pra>text&
Magiftratuum ($r nobdium puerorum. Sed pmextas puero-
rum&
Magiftratuum fiulTc togas,non tunicas , notum omnibus, nifi qui nondum arre lavantur.
Ex
his fatis conftat
ponunt
quam
pmextam
errare eos ,qui
purpuratunicam,
talibus tunicis ufi fuerint,
latum clavum
cumRomani
ex-
nun-
folum ufu earum feminis
ms
DE RE VESTIARIA
I
conceflb. Deindeinter praetexras
&
omnes Romani Grxci
I
.
0
t:
clavatas veftes
fcriptores paffim diftinguunt, ut
inter rd vfe*7rop
,
prae textas"
etiam purpura , Sc
ixtcQTropquop^ eft clavacas
purpura, ut Hieronymus interin Ifaiam. de quibus inferius. Ad haec fi clavus erat Hmbus purpureus iinx tunica: adtexcus, non video qua racione Horacius davum in pe-
pretaturlib.
i.Comment.
——
6lore collocet:
Et Utum demiftt peclore cUvum.
& Acro, qui fcribic lacum clavum fuifle purpuram,qua2 Non video eciam, Qutntilianus praecipiat Angufticlaviae , ut
in pedtore excenditur Senatorum.
quomodo
purpurae fux, id
eft clavi, redte
cherius, quilib.i.
adSalonium
defcendant.
Vc
& DEu-
Voenula efl quafi lacern*
:
Qua de re poftea latius agemus. Poft toc erudicorum hac de re opinaciones nunc om-
defcendentibus clavts.
nium
fere litteratorum Senatusconfulto
fancitum
eft, Cla-
purpura,& capita clavorum intexta tumcis. Ita Lipfius I.4. de Magnitudine Romanacap.i. poft Valcrinum lib.3 cap.13. de Re Milicari. Torrencius ad Horatij Satyr. 6. Iib.i. Claudius Salmafius ad Vopi- aL ^' 3 fcum,&noviftime a Ocl:aviusFerrarius egregioillo opc-bN^oiam re, quo ita omnem de prifcis veftibus materiam exhau- Abramus
e
'
fit
,
Cafaubono & Salmafio de Rcr 0rat iana commentanos vix defideremus. Sed nec m^adverfus uc qui promiffos a
huius fententias
ter ipfos
qui enim culafle,
'-
c
aflertor.es
fuis convenit.
K\\-
pilonem
,
b
hofce clavos extremam tunica? partem mo-^j^' vel totatunica difperfos fuifle contendunt; alij Catia,r*m
ad pedtus tunicae eos adfuunt.Sic etiam quidam hxc frufragmenta purpurae , quae clavorum capita imita-
§-77
fta vel
bantur. rotunda
fuiflfe
affirmant,
d
B
alij
quadrata.
c
r
^lX
Scdcs a im*)M noi\
w r°P'f «c
rvbenI
albertt
ro
quadrata vel rotunda fuerint ,qua Curiam ab Equite diftinxeric. eorurn ratione latitudo Quidrata enim magnitudine excrefcere poflunt non
non video tamm,
(i
,
kucudihe
a/w Epip adEpbef ucar t
**f*h
,
latitudinem
)
a
rotundkas (ut Hicronymi verbis longitudinem habet. Adhacc fi cla-
&c nalla
&
v i erant rotunda ant quadrati pu: puras frufia , quas ob iimilicudinem a capicibis clavorum ferreorum nomen acceperunc; pluribus quidem eiufmodi clavis tunicam Senaroi iam difhn&am fuilTe oportet;- una enim auc duas
bulkhaud grand^ lumen
afferre poceranc tunicas Sena-
& plures fane clavos in una mafius, & Ferrarius, qui Varronis
toriae
:
tunica concedit Sal-
hoc conAtqui unum moio aut duos ad fummum clavos in ve(b Romana admirtit Horatius: ^Vurpurem late qui fplendeat unus (efr alter au&ori-tate
firmare nititUL
*Adfuitur paimus.
Ec QuintiHanus njus purpura
lib.
cap. 5. IPorro ut
8".
loco infertus
\
ita
texta pluribus notis ueBis.
certe
Prazcerea
Knus plane hanc fentcntiam
lumen
neminem
affert
Ammianus Marcel-
deftruic.
fic
enim
Veterator quidam ad lautum convivtum rogatus
dum quaha funt
in
regiombus plurimx^
ijs
cum
y
teorum torahum par rvicifsim arte
duos
,
miniBrantium
mentis panbus teciam
,
cU-
deceat inter-
,
mun-
njidiffet
clavos ita latifimos cohaererent
lib. 16»
& ,
menfamque
tntrmfecus flrubluram
Im-
ut fibi operi-
omnem
,
ut
amicius adornaverat principales y qu
Quomodo
hacc purpurae
fragmenca clavorum
capitibus ftrailia in linceis toralibus ica fibi inuicem arte
mimftrantiumcohazrere poffint,ut ainiftum Imperiaqui purpureus erat, referant, non perfpicio. Intet ,
lem
has duas tamen Guiacij 8t Salraafij, ac qui
illos
fequuntur
D
E
tur opiniones
R E VESTI ARIA L I B. T. , mediam fe&atur Iofephus Scaligerin
II
ap-
pendice Conic&an. ad lib. 8. Varronis , ubi fcribit ClaVm erat plagula, qu£ ab humeris in pefiim dtmittebatur
9
ut erat i7mpk Grxcorum. Clavis quibufdam conjita erat in } Senatoribm quidem, latwribm^ in Equitibm y angufltoribm, ^JPropterea tota plagula ipfa
uocabatur clavm. Nonius
tagium } inquit, aurem clavm mittijolet
-
y
,
:
.
Ta-
quipretiofis ^veslibm im-
nam patagium erat honeslis matronis, quod claVm
utris, ftj ipjum ztv/w declarat.Nam patagium di£Ium y quod
quibufdam quaflmaculis ($r nxvis inflerjum erat \ Wi^Q* efl morbm pefldens , quo correpti qui mortuntur y nullum indictum ynorbi relinquunt aliud, quam n&-
enim, nijifallor,
<-vulos
fatis
parte
in
Sed hasc Scaligeri iententia
corporis.
convelli poteft partim
ijs
partim qua: contra Lipfium Deinde nec ipfe Varronis locus
plagulam
effe
dimittebatur,
V^am
fl
,
quae clavis confita ab humeris in pecius
quis tunicam in ufu
bus plagulis :
latis
:
fi
,
etenim
ita fcribitlib.8.
ut altera plagula flt utraque pars in fuo genere caret
Hoc fenfu, ut mihi
ex duobus pannis latera
Salmafium diximus. quo elicit clavum
ex
,
ipfi opitulatur. Ille
anguHis clavis y altera analogia.
quas contra Cuiaciurn,
&
ita confuit,
videtur
fiue ex Suoh
,
cum
tunica conftet
^ifjm^dmv^
a
jr
dua- a fi°fivt Varro hic appellat, qux confuuntur adp^' ,
pars anterior tunicar
fit
id eft
anguftis clavis oina- qmt.c.%.
utraqne in genere , , fuo carct analbgia. Tertullianus huc alludic hbro de Orata
pars vero pofterior laus clavis
tionc,in pvincipio: Det Spirttm.&T>eifermo,ffi Deiratio,
fermo rationisffi
ratio fcrmonis^
Christvs T>ominm ti
novam
Spiritm utriujq uc\esws
nofier novis dijcipulis
novi Teftamen-
formam determinavit* Oportebat enim in novum njtnum novis utnbm recondt e>*
orationis
hac quoque fjecte
,
B
i
7iova?n
ALBERTI RVBENl
12.
adfiui
novatn plagulam novo las tunicas alibi lib.
idem exitm decipit •
fiffme evenire menta colorum animaffie preffis
,
eft,
,
0*
,
erudito
quem m njeftibm purpura
quum
credideris comparationes
mox
utroque corpore
omnem traduSia
errorem
etiam de patagio addit
proprie
pretiofis
& pro
more
,
inter fie
diverfitas evomet.
ex-
Quod
Scaliger
dicat
;
3
quamvis ad
quoomnia
oras attexta ef-
clavos appellabant , ut inferius dicemus,
enim non
ma
eorum
& luminibm
feculi fui tacutuseft,
fegmenta veftimentorum fent
,
haud omnino placet. patagium effe clavum veftibus immitti folet valde im-
Quamvis enim Nonius aureum, qui
oculandis fiz~
putaveris recie conciliafe tempera-
erat clavus, fed
Patagium fegmentum aureum, quo fum-
ora tunicas circa guttur ornatur. Ita Feftus, cuius
maior aucloritas quam Nonij: Patagium eft quodad fiummam tunicam afiui fiolet. Atque hanc fententiam aperte firmat Apuleius
lib.i.
Metam. Vberes enim
crines leniter
emijjosy fenfimque flnuato patagio refidentes,paulifj?er
conglobatos in
fiummum njeriicem nodm
adfinem
adftrinxerat.
Vbi
eleganter crifpos &: flavos Fotidis crines circa collum eius
difpofitosfinuofum patagium appellat. Patagiata etiam tunica ornatus eft Gracchns apud Iuuenalem Satyr S. '
Credamm tunic
aurea
cum fie
Porrigit.
Atque hxc breviter de Patagio. Eradicandus enim error iU^qui dodos viros a hadenus occupavit,patagiumeffe «dF %Z'. Salmaf. ad clavum aureum in veftimentis mulierum. t
fallinm
s
Tertullia*.
M & alws.
CAPVT
DE RE VESTIARIA
CAPVT
I
I
B,
II.
Clavi funt Une& purpurea. Glojfarium emendatum (pacr/uwy. /ueov7rbfj$u&i. <^jL7rbp(pv^t. /u&(?bAdtw@*>
leucos.Mefomc/as. Zon&.
linedt.
I.
Tlopfvpn hu-
%(rav.
virg&. tramitcs. vi&.
MeJo~
ov\ivve7a.
^vcudu^». «c&«tec cmyMooTai. Clavi veHiintcrdum intexti. 7rufv(pcu clavi.dj7rctpvq(§* lati~ clavim. lu&aMeiv propriede clavis.Suidas emendatm Athey&m. TTapvdfic,. Dionyftm Halicarnaffcm cxplicatm. Th&zvvat $t (QoiviKQTTctpvQoi. Ta&hia pjcrtua. Trabe
bm
adfuti
3
}
clavi ditfi*
X his quar diximus hactenus patet haud confiftere quas viri dodtiflimi de clavis veftium cenfuerunt. Ego vero aflerere
non vereor, clavos neas
,
fuiflfepurpureas
li-
qua? medias veftes interfecabant.
Proprie enim purpurea ha:cornamenta,
quamvis deinde etiam ad aurata lumina in modum purpureorum clavorum veftibus inferta hoc nomen tranflatum eft. Lexicon Graeco-Latinum, 7rop$v'ejt v
clavi appellata fuere j
dc pi6ta veftium
iuV».
Gloffas fandti Benedicti Floriacenfis, Clavare ™p$v-
eytrcLj.
Sofipater Charifius
rue/iufy idefl, eu7rbpyvp@<*
Hic clavm, id efl impurpurata, l&h ?£Wi©*.Gr£cis dicuntur ve:
pmextas ^^opcp^.
ftes clavata?
uicsoTibp^vo^
enim paflim
cas veftes- diftinguunt.
terpretes cap.
&
3. Ifaias
y
7a fk&7w.(j&in
9tp
:
y
ficut
Ita
K«/ 7» nfez&rbptpv&t
tlw ohiav
ouutv,
B
3
Sic
Septuaginta In-
^
7» ueao7rbppu&
SioL^ctyti
Aaxaw/Jta.
9
Ad
quem
ALBERTI
14
qncm locum yiuucuzw
ric,
,
Bafilius
y
Jg
j<7\
RVBENl
Tcr d> if
cDctQd^
<£&Jepy>v
7ittpu(pcuvQi'TZDv 7TVT\
:
\&m
t k^^tti^ou^co
kov/lwv
jd axgg
7iop®tQyv irort (J
to \Aoov cwiuju
arnSdjTuv
Ornatum mulie-
,
rum } quo gloriam captant , tamquam fuperfluum perflringit; nam aut ueHium oris attexebant purpuram, aut eam parti media immittebant.
D. Hieronymus
lib
i.Comment.in Ifaiam
'q>& cxponit tnnicas clavatas purpura
™.u*oo7ropl
Pro fafcia, inquit, peclorali quam interpretatus eftSymmachm, Septuagintatunicam /A''
,
,
quod Aquila cingulum
exultationis expreffit.
colligi tunicas clavatas
non
«fexTropqupnt; t
id eft , in media parte diftin&as purpura
Hmc
fed
poteft
/uioo7rop$up*c,
fuiiTe.
y
Sic Per-
farum Reges geftabant %rcSva Trop^vpQv fjao-ox/uKov, tunicanv purpuream,cuius medium albo intertextum erat.Curtius lib. iii. Cultiu Wegis inter re
tunica
medium
Sic etiam cap.io.)
fomelas,
Idem
omnia luxuria notabatur , purpu-
albo intextum erat.
gemma
Mefoleucos
(
vt Plinius ait Iib. 57.
eH,mediamgemmam candida.diftwguente linea-Menigra uena quemlibet colorem fecante per medium.
I1b.17.cap.il. Leuce JMercuriah fimdis
nomen ex cauper mediurn folium candida Unea tranfcurrentey quare Mefoleucon quidam <-uocant< Vt itaque TrvpqvpQc
fa
accepit
,
^ff6A4&x@*purpurca tunica erat, cuius medium albo intextumerat; Mefoleucos gemma, quam mediam diftinguic candida linea ; Mefoleucos flos qui candidam habet lineam tranfcurrentem per medium folium %
:
fAtooTropVuoai, fi V e
ica
clavatce tunica:
purpurain medio illuminata% Inde clare patet clavos fuifte purpureas lineas, five virgas, qux medias veftes interfccabant. Inde & i n DalmaticisDiaconorumnoftrorun^ quas clavatas fuiffe infe-
DE inferius
gu
J
as,
zonas,
R
VFSTIARIA
E
oltendemus
cLivos
,
L
I B,
ALuinus&
I.
15
Remgius
Amalarirs& Honorius /i»&&f Ioamues liiaeo in$ Rabanus trarmtes appelLit quemadmodirri Ti> ,
:
bulljs aureos clavos
iii
femineis veltibns njias vocac:
JILt gerat ucfles tenues, quasfemtna Coa
Texmt Et
a
auratas
,
difpojuttque utas.
Gallorum
Servius de virgatis
iaguliN
;
qu
uiraarum morem deduSlas uias. Hos clavos Graeci ohuhx A*i* S\c clavi ctiam nominant. Glofke antiqua? & Latine aliquando clavi [tgna vocantur a vt apud Virgihum :
a
*s£n.
m
,
:
Jtgnis auroque rigentem*
Tallam
Etapud Lucretiumlib f. At nos ml Ledit uefle carere ^Purpurea, atque auro figmfque tngentibtts apta.
Atque hmcdicitur
veltis 7iharv(muCe^
,
<&vbwu©*
,
^yo-oatr-
angusltclavia auroclaV-©*>™pl»Z907\u@*>, &c. laticlavia uata, purpttra clauata.Eti^vxv omu^mm meminit M.AnewsMov 7rcL\"nx. toninilS Li. To ctpyoxTi iy 7mryL \zmT&%SwtyT ,
oc,
ua 3
^OpuQopWZVV
G^hvoictv PfvFziV
ctvSeAcIvTav ^icov
}
Uy]TZl<3vtTU)V
tiv&v,
trifmffe fubiecium
,
afewra on
£
T
Svvctrvv
y
Pnncipt
& pa-
omnem faflum excutere
^t/olue-
tQ qvo/k zbu-7rx.
qui miht
zv hjXrj
0T)UGiCd7CCV ^ lAyiTc P\CtU7rczJhv
Me
pofe in aula principem agere fine Htpatoueslibm jhcIis fine ftctbuj , ftxtmfque humf
rtt y oflenderitque, rtbtts
,
fine
modu ctc
fimili
,
luxn.
tas veltes intelligi
quam
V bi tamen credo palmatas aut figilladebere. Latius enim patet an^mv Grarce,
clauus Latine: aliquandoetiam fumitur profigillis
& plumis veuium, adiiii foliro;,ex
b
Hos veroclavos plerumque ve(tibus
Vlpiano difcimus
arg.leg, lnjlit
,
1.
15. §.1.
D.de auro,b
clavique qui uettibus infuuntur.
Idem
L.i$;
§-J-
ALBERTI RVBENl
16
ldem Vomponius
in hbris
EpiBolarum
ui ueflimentis confuti, tamen
non funt
cla-
uefle legata continen.Sic
Ho-
etfi
>
ratius:
Furpureus late qui $J>lendeat unm
sAdfmtur pannus. tamen audiendi viri ernditi
a Hieron.
Nec
Bojfius
clavos eos
Veufo'
i
a
(efr
alter
qui prasfra&e negant
unquam veftimentis intextos fuiffe fed refellit dem Vlpianus in l.y.D.ad Exhibcndum: 1 dem efl.fl ;
meam , njel anfim fypho lunxeemblemata phiaU , uelpurpuram njeUimento inte-
granario njel naui tabulam
ilavo.
ris
<~vel
,
xueris. Feftus: Clavata ueflimenta^ clavis intertexta-Vcms
Lexicon Grasco-Latinum 7jvp
Nec
cum
miror;
et-
iam Euftathius feignorare fateatur quid fit ^supvfr^ fcribit enim adfecundam Vlyffcx: oktS vqc$ £\ ivvp@*
9
'm S\
tf* Yt
TsupvQri.
£57
«Tf cuurri
^
ofcfioLpS-^TaQ, a
TsXiifJA^Ct.
aXKa n
Jiom
aQLuucuqv kgo-(ah e?cT@w od i.t^Tia ,
qtsoiu iffui Tst teyom&fjct cfyfATfoa.
<®pOaJiT@* $j£ tQtD
cTf fJUlh If) COCL
omvfafffjSfjov
nva
uhpri.
texo rpenit tfy@* ,atque etiam rmpvqn; y
cundurn Athen&um ornamenti gentts in plane ftj aperte quid fuerit mdicat. •
dicuntur exemplota
(djr
plumarta
:
A uerbo
VI
7tUpV
f'
id efl
autem paryphe fe~ <-uefle : fed non fatis
efl
Forte fuit ut
illa ,
quz
nec tamen rvtdetur fuifie
ora rvefli appofita 9 fed aliquod ornamentum quibufdam partibus njeflimentorum attextum. Vbi videmus Eufta-
thium,
quam vis neget liquido
fibi
conftare quid
fit ir*pu*
tamen haud accedere ijs qui <&*pvpluu cffc limbum extremx orx attcxtum exiftimant.Quod tamen nunc omnibus
fere eruditis viris
pcrfuafum. Sic Henricus Stepha-
nus
DE RE VESTIARIA
LIB.
17
I.
nus in copiofiflimo fuoThefauro linguae Grxcx Trapvqluj interprctatur limbum. Salmafius ad Vopifcum : TfoJ 7t«a>z{ diflinguunt Grncci: deu, extremam oram <-utpvqluu "&to flis
infimam
ftr)
quodadextremam oramad-
<-vocant 3
futum eflipurpureum prxtextum .Iulius Pollux etiam Trapv
©^* tuc, coct4
Trapvqa) ^tAfefJ)
mfym
<£
mljSit,
<£
fed ibl
improprie hac voce vfus eft>ut Latini quoque Grammatici clavorum nomen ad limbos aliquando transferunt.Nam. yndm
^aSVJ)
:
*virga purpurea in tunicis parypha
Virg^ autem purpureac vel
tur.
aurea?
non imis
oris affue-
bantur, fed medijs veftibus infcrebantur, vt in fagulis Dalmaticis Diaconorum, quarumclavos Gallorum, Remigins Antifiodorenfis virgulas cocciAlcuinus
& &
&
Lucianus neas appellant; ut alibi latius dicemus. Sed fW» ^VaptApa? Demonadte: appellatin clavoindutos lato $1 iha.
r &7rapv$wl@tiTB$ 7frdi\ £
Trop^v&c, ^e^Aotp^vat
gloriantem quendam ex laticlayijs
Proprie itaque Plutarchus de
*m
vfus
eft,
7rapv
t caxxop
ivifZate.
limbis aut prartexta purpura, fed
fjjtS-dv
Suidas in voce ^«w:N8ju«c
cJ2,
Nam w
Sf*6a>A«r
non
de clavis a Gra?cis di<®pd>
0
twffi ha&atv l$<£pi t ^Aa^Jcf®*
«to' icmSiv Ifj&aXaiv t
dvfifiov
Saccos folitum baiulare neca-
runty cjuod pratextam facco inferuiffet.
citur.
loquens, verbo £i"6a'A-
libro de inftitutis Laconicis, vuMoqb&v
eftoTi Tiapvtfjjj tic,
de
S: Vldens
ob latitudinem purpur*.
^Iw
3
hz 'feafov
tffoS-eis,
Vbi verba illa notana'M' go-»9iv SfA&abw t t> TropQv&fc $a$w. Non 7rop$v&tc @a
'fca>$zv &fo5t)c 9 da, extrmfecus addens,fed intrinfecus tmmittenspurpuram.
Corrigendus hac occafione Suidas in voce
C
1
soAa?,
vbi ait:
ALBERTI
18 ait
RVBENl x x *^-
goA«? vfStfp it t&T
:
Quod
interpres ver-
soXm viv^ in nuoce chlamys 6c addit: at nihil } hac de re legitur. Sed ego fane miror eum non vidilTc
Vt:6ht
legendumeffe^^s^A^N^, cum
&
Iliada, tradunt Syracufanis lege
cautum
mdn*
xas un Mffpeify ^tjffcS^ eft
Lib.u.
de atque hoc
so*lw\
id eft
\x*?*4
&
lib. 11,
,
cpopw
Numa
lbi tradat
Rege, qui invenit $ x**P»'f Phylarchus & ex eo Athcnaeus
1
,
unS
'
obiter.
Euftathius in
fuilTe ra\ ywucu ?
iS^; Xeiv Troppve
,
cla-
Wjk* Tarentini, vt Clearchus tradit apud Athenxtim, tfopuv vrapvpm SfoQavvi Trdvnt Iti vvv b
Ad quem
locum Cafiubonus : Vel, inquit, l[cnbendum vel ita potius concipienda, tpopav $ vrapvpU JfapavH Trdvm Tioh vvv o ywanw JGpJvf) /3/®^. Mihi
pro oh
;
videturuna
littera ablata
locum hunc
ita legi po(Te
br yvvcuKW
ifyV*m
vvv
fv
accufativus pluralis
ipopxv
:
dGpvvty
^>
ita
t vrapvfc.
irapvpdc,
legiturlocus inter
llle
habet.
Vt tamen
lib.i.
3c Trapuptu)
Antiquitatum de
Salijs
&f
dJhaj.
palam
GfejtTroptpvpu; QoivuiQTrapvqxt,
aq
x.d/xu7i
Amitti
,
;
nam
interpres vertit
:
palmxtis
e
x°fo
7»&W<,
^z&cu;.
tima hxc verba doftorum virorum ingenia cxercent
etiam Adhaec
diftina U i c r*s
:
vbTr^xn&atTrori^xatotaiit^ait wnfysfifu Tmrop-mJtyoi
veftis,qu#
cft
in Athenaro, ita
apud Euftathium in
purpuream prztextam
Dionyfius
ira.
Vt enim fupra
ex Iulio Pollucc demonftravimus^ToVapi^
purpureas
^apvpn
$
Ut rb
Sed
¥
l^.
vl-
admodum
purpura
togCs
quod amplc&itur incomparabilis Petavius ad
Ab Hcnrico Stcphano *omw*±M%* exponitur^Mwtt* Umbo pratexta. Bayfius dc Re ve-
orat.u. Themiftij. vcftis
ftiaria cap. 15?. fuprafcripta
verba Diony Gj
vertit, togafque
anne-
DE RE VESTIARIA
LIB.
h
anneUentes fibulis circumduffas purpura fubtegmtne punt-
Salmalius corrigic Tn^inct^i^mTi^tmiju^oi vzpquefe QQtvnta7i«/5^b?.Donyfius etenim lib.6.Equiubus crabeasattribuir, inftvgpt
rem difcrimen
fuilTearbitror.
Nam cria genera crabearum
enumerat Servius ad 7.y£neidos,& lolephus Scaliger ad ^-mp. Feftu m in voce Troffuli. Aldus Manutius
malim camen
coccinis clavis
:
togas purpura prxtextas puniceis
diBmttas
:
nam
el
crabeas fuille purpura
&
coccoornatasServius
& lfidorus
cradunc. icauc fere cre-
dam
trabearum
fuilTe raSAia
coccinas
7iapv
pW«
NumamchlamydibusinferuilTe Chronicon Alexandrinum ,&Cedrenusvolunt. Quamvis non ignorem mag-
nam me aleam fubire, fi chlamydis nomen trabex attribuo quam togam fuifle Diony fius aiTeric. Verum tucbi,
turme Artemidorus ,qui ipfam togam chlamydem 1
pellat Tt]/t/SfjH
t
Ta J
:
'
av rd
t f?pKgL$@*
$0™.
oq
pw/u&Un
t&h
tu>'
vvt
ap-Li^.i.
wGtvvcw ^aAacn *&tb
^wt^ t itwrS xXapvJa t&tov GB&L&aXifa
Idern figmficatl^omana njeBis ,
quam nunc
rtiGsvva*
chlamydem fuam hunc , Ecquamvis non nefciam chlamy-
njocant a Temeno Arcade
qui primus
inmodum circumiecit. dem & paludamencum a toga differrei tamen non meruit tam acerbe a viro crudito perftringi Nicolaus Abramus, quiatrabeam & paludamentum confundic, quod tamen
& ^Elius Scilo feciiTe videtur,qui fcripfir, tefte Fe-
fto, Salias virgines facrificium facere in regia, paludatas in modum Salwrum. Sed abripuit Ferrarium qux nuncomnibus ferc doclorum mentibus togam fuifle veftimencum vndique claufum, quod C i
cum apuibus perfuafio infixa eft
, ,
ALBERTl
10
RVBENl
quod immiiTum fupra caput vno inie&u totum corpus operiret.ItautFranc. Francus in Confutat.animadv.Kerkoetij pag. 48. Aldus
Epiftolas cap. affeverare
Manutius
Ferrarius lib.
11.
non vereantur,nugari
gam apertam
1.
Quxfitis per
de"
Re veftiaria, cum Sigonio to-
cap.i. de
eos
cjui
faciunt, ac refelli cwTD^ia. Sed
veterum ftatuarum
hu-K"\'ia.
lib.
1.
&nummorum,
& hxc ipfa
ut etiam vidit
Donius in elcgantiflima diflertatione de utraque poenula, hanc fententiam plane damnat. Et Plutarchus in Gracchorum vita,cZvT@* am,W/W nc, r Iju&uw 6
«Tg
t
Tvfen>cif
d$ei$
^ncoaiv \a$d)w. Tlbefij fu~ amtSIum ; ille toga reltcla fugiens Sed de hac re totoque togx circum(pdjywv iv
gientis apprehendit quidarn in tunica cefpitavit.
, Deo volente, dicendi locus erit. C^terum illud quod primotextum erat,ut deinde
iechi latior alibi
pur-
puraautauro illuminaretur , prasclavium vocabant.
Ita
Nonius: Trtchvium pars njeflis^ qu& ante clavum texitur. Quod difplicet Claudio Salmafio, qui in Notis ad Fl. Vopifcum Aurelianum negat fe fcire quid fibi voluerit
Nonius
,
qui fimpliciter fecutus .verbi compofitionerrr,
cdante , ergo prasclavium id quod ante clavum explicavit. *lpfe credit prseclavium idem eflequod pratextam purpuram; Nonij tamen fententia aperte firmatur
fr
verbis
illis
Afranij quae adfert:
±Mea. nutrix furge
Tr&davwm Si
,
a>is y profer
, fi contextiu,
pro contextm legamus contextum
purpuram
efl y
c\mc\ clarius?Mu-
apud Afranium imperat nutricifux,ut purpuram adferat, quia prasclavium iam contextum eft nec qnidquam adiuvat Salmafium Gloffarium Cyrilli,in quo lier illa
:
wapiQri
exponitur prxclava ^rcetexta^ five prxcUvium.
Nec
enim
H
enim
ibi
DE RE VESTIARIA LlB. I. prccextum denotac purpnram quae veftium oris
pr.xtexitur
\
fed fimplicicer aliquid
quod pra9
id eft ante
textumeft.
Ceterum cur wutt* veftimentorum clavi dicti , inquirendum. Eruditi viri exiftimanc clavos appellacos fuifle quia capica clavorum referebanc. Sed quia a forma hanc opinionem abunde refucavimus , aliunde petcnda verbi huiusdenominacio quam fanenufquam reperio. Sed tamen , ne nihil dicam , conie&uram meam in medium proferam quae camen necmihi ipfi plane fatisfacic. Exiftimo igitur nomen hoc defumpcum & tranfla,
;
;
tumelTe avafis
&
quae olim variecxornabant , Etenim ornamenta quxdam aurea
poculis
in poculis argenteis,vafis,&: alijs inftrumencis inferebanc,
quar, quia
primum rocunda eranc uc capica clavorum
,
8c
poculis uc clavi infigebantur, clavos appellabant. Ita de
Neftoris poculo Homerus: Uctp AiTrcv;
h 'sfe^^k
o
olnobiv
Et alibifacpcHinc omniaalia figna calicibus, poculis, alijs inftrumencis infixa,quamvis longa auc quadra-
&
ta eflenr, 6c generaliter ttawS
I^Tnxiy^S videntur clavos
&
Graeci
^uKivqv €K7ig>m? itAitoo-^^ov
ybfAQow •otMo??.
Hinc cum veftibus
fegmenra inferebancur, per &clavosappellarunc-,imo&eadem figna tranflationemea tranflationeveftesipfis fignis exornatas ftvwviurHc dixe- Li ^ 9 ; n ™« d' hint, ucex Ghryfoft. probatCafaubonus,que vide.Eteo^ veftimento. dem mododicunc \y&tx*n immiccere clavum
purpureaauc
alcetius coloris
C
3
GAPVT^.u.
ALBERTI RVBENl
11
C A
P
V T
I I
I.
Clavi vel tranfvcrfe, vel permedias velfes deducebantur. Tranfverfi clavi poparum ejr publicorumfervorum ornatus. CMuliecytharcedorum , aliorumque fcenicorum tunica trtrnf bres, verfos habuerunt clavos,fed auratos, vel picfos. Paragauda. Jugutficlaviorum tunica reclos habebant clavos.Barbarorum y
&
indumenta pluribus clavis ornata. TunicA Gallorum matris Dcum. Sagula Gallorum. TcenuU ejr tunicx tres aut quatuor clavos habentes. Statius explicatus. Virilibus Romanorumtuhaud plures quam unus vel duo clavi infcri folitu
nicis
JE vero
linea?
purpurea? vel recte vel
traniverie per medias veftes tur.
deducebanEt tranfverfa quidem purpura cin-
cTum poparum
&
publicorum fervo-
rum ornatum fuiffe video. Hygenus de Limitib. conftit : Limites autcm appellati a limo antiquo <-uerbo } id efi tranfverft; nam e>* limumcm-
&um
ideo
,
quod purpuram tranfrerfam
habeat. Servius Jineidos: oAlijnimbum clavum tranfverexiHimant. Ifidorus hb.ip.cap. Limus eB
P. Danielis ad
i.
fum in ruefte cwdus quem
publici habent fervi, (gr diclus hmus , quia , tranfverfas habet purpuras. Mulicbres quoque , cytha-
&
roedorum, aliorumque artificum Dionyfiacorum tunics quandoque tranfverfis clavis ornata:, qui tamen plerumque aurati erant , vel pidi , paragauda vocabantur, necin virilem ufum venerunt, nifi poft tempora Gallieni. Gerte anguftichviorum purpuras rccTas fuifle, a fumma tunicx ora ad imam defcendiffe , Quintilianus
&
&
indicat lib.11. Cut laticlavi ius non erit ita cingatur uttuy y mcaz prioribtts oris wfragenua paullum poflerioribus ad medios
s
DE UE VESTIARIA
L I B, I. 1$ pervemant : *vt purpur* recle defcende dant levis cura eft , notatur mterim neghgentia. Ita pcenul:s Eucherius lib.i. ad Salonium: Poenula in Apoftolo eH autem quaft lacerna deftendentibus clavis. Latinwn ett
dios poplites
&
,
Nunc
quot
clavis velles diftingui folerent difquiramus.
Nonnulla quidem Barbarorum indumenta pluribus clavis variata erant , ut tunicas Gallorum matris Deum.
m
facris njtunturtuniScholiaftes luvenalis in Sat.S.G*/// pur* decreftennbusnjirguiis njtrimque ca in modum organi,
pureis. Apuleius lib.S.Metam.
Quidam tumcas albasinmo-
dum lanceolarum,quaquarverfitJ fluente purpura depiSldsjingulo /ubligati.Ei forfan erant eo modo variata fagula Gallomm,qusc veteres virgata appellant,quamvis Scaligerin
Conieftaneis ad Varronem ea cum fcutulatis veftibus confundat.ln pi&uris quoque ccemiteriorum ab Antonio
&
tunicae tribus Bofio editis apparent quandoque pccnuk antcriori purpuieis parte ab clavis quatuor atque etiam ornatx. Et dc tribus clavis forfan intcliigendus Statius 1. 8.
Tnpliciuelaverat oilro
.
Surgentes etiamnum bumeros
@r
levia mater
VeBora.
Vbi
triplici
in virihbus
vnum
oBro, ut apud Apuleium } duplici purpura. Sed
Romanorum
tunicis
haud
plures
quam
vel duos clavos inferi folitos Horatius videtur
afferere:
Turpureus
late
qui fplendeat unus
&
alter
Ajjmtur pannus. Quintilianus \ib. Sx.^.Porro ut affert lumenclavuspurpurA locomfertus\ita certe neminem deceat intertextapluribus notis rveHisxx quibus verbis Gillius Bayno tefte,unicu tantum Cap ciavum tunicx infertum fuiffe conficit: quod vcrumeft/i 5
ad
^
ALBERTI RVBENl
i4
ad laticlaviam tunicam reftringas, ut poftea docebimus; fed angufticlavise duobus clavis ab vtroque huniero defcendentibusornatae fuerunt,
A
C
P
quod
inferius oftendemus.
VT
IV.
VitU: diademata Regum Perfarum. mapp£.mantilia. lintea
tora-
pulvinaria. chirotheca clavat&. manictz. chirotheca feminis in njfu : olim foli rujlici eas portabant : erant ex rudi corio, ne lia.
manm : Romani adverfusfrigus eas ufurpabant. chirothecA duplicis generis qu&dam digitos omnes exprime» bant qu&dam fine digitis erant. Dtgitalia, SazTv\yiS-&ti. delicatiorum chirotheca ex lana cocJili.
jpina Udcrent
:
}
Oftquam iam explicavimus quid clavi in veftimentis
recenfeamus
,
fmt
reftat ut figillatim
bmnia illa quas clavis orAcprimoquidem de vit-
nari folebant.
tispurpureis albo clavo diftindtis Statius
lib.i.Thebaidos:
ab arbore caHa V^eSlent purpureas ntveo difcrimine njittas.
De diademate regum Perfarum Curtius Xxb.yCtdarin Verfa Regium
capitis nuocabant infigne
,
hoc c&rulea fafcia albo
diBinSIa circuibat. Et lib.6. de Alexandro
:
Itaque purpu-
reum diadema diHinSium albo, quale Darius babuerat , capiti circumdedit. Etiam mappas,ut iam fupra diximus, purpura clavabant. Petronius deTrimalcione Ctrcaque :
oneratas
mappam. Ec
Martialis:
Et lato njariata mappa clavoDemantilibus auro velcoccoclavatis Lampridius in Alexandro Severo Convivium neque optparum 9 neque mmts :
jtarcum,
DE R parcum lia
,
VESTTARTA
E
fed nitoris fummi fuit
ita
y
mttterentur Japius cocco claVata
,
LIB.
I.
IJ
tamen ut pura manti-
aurata
&
cum b&c Heliogabalm iam recepifiet, dicant Hadrtanm habutfiet. De linteis y
ante y ut quidam pra-
thoralibus clavos tta
latiffmos habenttbus y ut fibi invicem arte mmtfirantium co-
h&rcrent
Ammianus
Marcellinus
lib. 16.
Pulvinaria etiam aliquando clavis variata
fuifle conClearcho Solenfi , qui ita fcribit de juvene quo- ApudAthePaphlO, «s^crae^Aattt y 3% ^ia (I' vzffD th Mtyahn fZvosiva ntuml.6, , id eft , byffnd purpura clavata } ut latius infra
ftat ex
dam
difputabimus. Invenio etiam
manuum
tegmenta
illa
,
quse chiro-
thecas appellamus , pofteriori xvo aliquando clavatas -fuiife, ut nunc etiam fieri folet. Aldhelmus de laudibus virginitatis
:
CN^am cultus geminifexm huiufcemodi conslaty
fubucula byffina (ive hyaztntbina , tunica coccinea , capitium, manica jericis clavat
Vt autem hic manicas pro chirothecis fumam, non pro manicis tunicas, facit D. Chryfoftomus, qui iti-
biuntur.
dem facris virginibus chirothecas tribuk Homil.Sin Timotheum Tdq $k %t7ea$ inquit, t&$*'™p ot ^ayafo) :
y
d*£jL&&aA urMucnucnv,
voptCfiiv
i.ad ,
wn*
(waMov au&ic,.
Manm njero JicutTragadi tam accurate chirothecis muniunt> ut natura annexas re
iam
eis
exiJltmes.Ex
in ufu fuiiTe ha*c
quo videmus
illo
tempo-
manuum tegmenta fasminis accu-
ratiora. Ante foli ruftici ea portabant ex rudi corio,ut
nus a fpinis defenderent. Kwju/cJa? pafi[d$ 'X.&ie/^at; *Qri
Homerus
a£
(SJv&s
ma-
de Laerte:
$1$ i5 rj^a£vQ dtesiviw
^epr) fia-mv
mn\
Circum autem tibias bovinas
D
Ocreas
ALBERTI RVBENl
l6
Ocreas conflSias ligaverat(fpinarum)puncliones n>itans Chirothecafque in
mambm
rufiorum gratia.
Romanietiam aliquando ad arcendum banc. Plinius Epift
f ugill.tr ibus cali
quidem
,
5,lih>.
3
.
Ad latm
frigus eas porta-
Notarius cum libroffi
cmiu manu-s hyeme mamcis muniebantur
afperitas
ullum fludij tempus
chirothecae duplicis generis erant
;
eriperet.
quardam enim
omnes exprimebanr,quas Varro lib. i.de Re
y
ut ne
Hx autem digitos
ruftica cap.^y.
digitalia appellat, aut, ut Scaliger legit
JitKw^S-^c, ut
Xenophon
lib. 8.
Gxxci , digitabula. de Exped.Cyri, quieas
Perfis in ufu fuilTe fcribit.
Alias fine digitis erant,ut ear,quas
nunc fcpanten appellaJ
mus.Euftathius ad dictum locum HomeririVwi/^ 5W4}ov•
xi&-n ZP®ty & ^ f*» chttvJ^dSuC , $ T&wvovnQ cTs xoj fyfxSrnQi Sciendum uero non [olum propter sjinas chirothete?
y>tw
cas
effe
V^am
Tine;
inventas
&
digitabulis
.
,
prompte expedienda. & ad fed non lavantes & fermentantes. Delicatiorum
fed
alta,
opera
fagittas tacientes chirothecis utuntur ,
ut ($r
nifi
,
autem chirothecas aut ex lana coacl:ili,aut ex textili crant; Mufonius apud Stobasum ferm. 1. A/* t$to hShijlcoc ^XbvH-n t&ticrtJt m^houc, Kg&jAniv ro crca^gt^ »71 rztt v/cu; ^{Mtv, v.vty(i^c, Ti
7To£ct4 r^.iS'i(ri 7TiACi)V
voffSrmc.
G)uare
Yl
U QctCS [A.CtTZ4V
minime honeflum
TXVCCV
efl
tt&AeMVV&IV
njeHitu
mmio
T8^5
fAl\
operire
corpus.aut fafcijs mvolvere, aut
manm pedefve circumhgatis
cmufcumque generis pannis
linteis
languidos reddere }
ac
quibufdam molles g/
cum morbo non flnt mphciti.
CAP VT
D
E
RE
VESTIARIA
C A
P
LIB.
V T
17
I.
V.
Trabea clavata. Trabex veriverbium.
quodgenus veflis. Tria tra* bearum genera fecundum Suetomum y ejr lof. Scaligerum. HdC cpihio refellitur.
Trabea cur
Vna tanturn
trabe
Fuit brevior toga. 7{on multum difiirtiiliforma fuit a paludamento. Toga Jolo circumieffu divtrft a chlamyde Maceaonica. Trabea folo colore a paludamento ejr chlamyde differt tllius color ex purpura ejr cocco. Coccinus color cum purpureo confunditur. Trabea quid ejr quomodo a paludamento differat. Eegumejr C&farum chlamydes cuius coloris fue~ rixt. Limius. Vmdicatur Trebelitus PoIIio a Salmafij emendatione. Salij ejr Equites trabeam fibula reftrinxerunt. Reges ejr Ccnfules ritu Gabino trabeas portarunt. Cinffus Gabinus quid. Con/ules cum Ianum aperirent hoc cinBu ufi, ejr Tontifces cum tcga dic7a.
$
belhcafacra facerent. Tertuliianus explicatus
:
eius pw(Aovi)ib$
error.
Nter i
dicat.
primaoccurrit trabea,quam ornatam fuifle nomen ipfum inTrabea enim didta eft , quod tra-
veftes
clavis
bibus feu clavis intexta fit.Sed quod geveftis fuerit trabea, diu multumcjue quacfitum eft ab Antiquarijs , Ifido-
f£ nus
W iusquidem
lib.
i<>.
&
Originum
ita definit
:
Trabea erat togx
sjecies ex purpura e> cocco, qua operti Romanorum Reges initw procedebant. Idem in Gloflis Trabea njefiis Senatoria, uel %egia purpura ,
yEneidostradit ex Suetonij hb. degcnere veftium tria efie genera trabearum, Vnum Dijs facratum quod efttan, tum de purpura: ahud Regum 3 quod eH purpureum- habet ta,y
men alquid album : tertium augurale , de purpura &* cocco. Iofephus Scaliger ad Feftum in voccTroJJult itidem di-
D
2.
ftinguit
ALBERTI
2.8
RV
B E N
I
Regiam,Quirinalem,& Troflulam. de fola purpura, quam Grxci otoTrbpqu&r
ftinguit traVcam, in
Regia, inquit dicunt,
e
,
tota
uti folis Regibus licebat, njel adolefcenttbus de ftir-
apta : bac, cum bellum fe Regia. ghirinalis concinmor^prAvjs aperiebant. Trofula cocco amicli lamfores duces fufaperetur, purpuraque pertexta erat , quam etiam Auguralem
Gr&ci htreiJ*' Scd hae Grammaticorum diftin&iones non placent Lipfio ad Tacitum lib.3.Annalium.ipfecredit fuifle veftem trabibus purpurae intextam. Cui ego in
hoc
alTentior
,
trabeas proprie di£be
vnam tantum
quia eadem , forma erat qua trabea, fic etiam potuerit appellari , vt confularc peplum pofterioris xvi. Igitur quod Grammatici tradunt trabeam togae fpeciem efle, id non fimpliciter accipiendum. Trabeam enim , quas & ipfii pur-
fuiflc
fpeciem
,
quamvis auguralis
veftis
,
&
pura praetexta erat, a toga prsetexta diftmguit aperre Plinius lib. 9. cap .39. Purpura ufum Rom
Romulo
in trabea
:
nam
toga praetexta ffl latiore cla-
*uo Tullum Hoftdium e Regibus primum ufum
devi&is Hey Et lib.8. cap. 48. Prxtexta apud Hetrufcos originem tnvenere, trabeis ufos accipio Reges. Sed hac ratione togx fpecicm efle dixcrunt , quod rotunda chlaena Grascorum* erat , non quaJrata , ut pallium Erat autem brcvior quam toga , unde Virgilius: trufcis
,
fatis conftat.
&
Parvaque fedebat SuccincJus trabea.
Inde conllat non multum diflimili forma fuifle a paludamentoautchlamyde Romana.HincSaIios,quostrabeatos facit
Dionyfius, paludatos appcllat Feftus: Salias nsirgines
Cinciiu ait
effe
condutlitias,
apmbitf pa!udat£y quas
qu£ adSalios adhibebantur cum
JElitts Stilo fcripftt facrificmm facere
in
DE RE VESTIARIA < in T{egia paludatas
cum
apicibns^ in
LIB.
1£
I.
modum SaliorumXdo^xz
haud tam abfurde affirmavit Nicolaus Abrahamus, ut vifum fuit viro do&iftimo, quod paulo ante monuimus. Nec enim multum ad rem facit, quod hic vehementer vrget, trabeam togam appellari a Servio & Dionyr fio,cum paludamentum chlamys fuerit; nam etiam Artemidorus,ut alios omittam, togam appeilat chlamyut vidimus. Vnde cumiedu fuifle diverfam
dem ,
fatis
conltat
togam
,
folo cir-
a chlamyde Macedonica
,
quac
tamen Abrahamum S$ paludamento trabea cum puniceas haud rede tunicas confundere. Sed ut in viam revertar exiftimo trabeam non forma , fed folo colore a vulgari paludamento & chlamydedifFerre: is autem erat ex purpura & coccq. Sed qua ratione illi duo colores diftin&i erant , dubium
&
ipfa rotuiida
aai.
Non
inficior
,
eft
;
fed clare id demonftrat Dionyfius Halicarnaffieus de Salijs : >w -m&twm \pirvinp-7t*t$i>y ^.-mp^Jp^ qsmw-
lib. i.
wtpJm
ac,
wiZnfa&M. Et idem
veclione Idib, Quintil.
lib. 6.
^^Hdi^a^oA. ubi videmus pullam ter
Equeftrem
de Equitum tranf-
m&vw ^-mp^Jpac, #ow*4*»p
differentiam in-
& Saliarem trabeam. Difficultatem quam
movcnt, fuperius cap. i. ubi de w*pp
Et ab his clavis five trabibus intenextis veftis ipfa trabea vocata fuit.Goccinum aiuem colorem confundi a lux.
vetcribus conftat ex
paludamentolmperatorum, quod
ut ex Plinio conftat,
cum coccihum
fuerit
,
&
D
5
ftcs
ALBERTI
$o ltes
Ariftophanis -iv fyluuw
Igicur cenfco
pura prartextam
trabeam
RVBENl
$civa'/J)z eGfcjLYJtqz7\aiax
^oivna «gcJm
chlamydem albam
fuiflfe
& infuper clavis aut trabibus
,
pur-
e cocco
diftincliam, a quibus trabea dicebatur. Paludamenttim vero Confulum , quamvis ij aliquando alba chlamyde , aliquando etiam trabea vtebantur , in hoc differebat,
&
quod totum tum.
ita
Imperatorum guftinus
Domini
erat
coccinum, fed limbo purpureo prauexPaludamentum palliumfuit
intelligo Ifidorum ,
cocco
:
purpura @/ auro diftinoium. D. Au-
de Gonfenfu Euangelift. de chlamydc
lib. 3.
noftri
,
,
quam Marcus purpuream appellar, Mat-
thxus vero coccineam potefi etiam fieri ut purpuram etiam Marcus commemorarit y quam chlamys habebat quamvis } effet coccinea. Regum & Cselarum chlamydes totar purpurca?, aliquando pi&o limbo aut aureo circumtexta? erant. j
HinC
Virgilius 4-^neidos: Tandem progreditur magna ftipante
caterva,
Sidoniam piSio chlamydem circumdata limbo.
Et ab hoc limbo totam chlamydem limbum appellat Trebellius PolIiodeZenobia:
cum
limbo purpureo.Vbi
pureo.
Ad conciones galeataproceftit
male Salmafius
D. Hieronymus
lib.
4.
corrigit limo pur-
Comment.
in
Matt.
cap. 17. Jlludentes hoc faciunt , ut nudatum priftinis
y
njeteres utebantur.
Sed ut ad trabeam reuertamur
quidcm
illud
certum, Salios
trabeas fuas fibula reftrinxiiTe,ut
& Equites.Mar-
;
tialis v.
Theatra loqueris ffigradus g/ edtcla, Idus fibulajque cenfufque.
Trabeafque
Non
VESTIARIA L B. 31 & Confulcs ad bellum profe&uri,
DE Non
ica
RE. Reges prifci
I
I.
qui rku Gabino trabeas fuas portabanc. Ica apud Virgil. Ipfe quirinah trabea cincluque Gabino Infignis referat ftrtdentia limina
ConfuL
Ec de Pico Rege:
parvaque fedebat SuccmSlus trabea. Is
enim
cin&us Gabinus cum
erac
gum retjcitur
s
toga aut trabea fic in ter-
ut ^vna etus lactnia revocata
hominem cingatjiz
enim plenius defcribic quam auc Glolfa: veceres Perfij aut Ifidorus. Hiccin&us cernitur clare in a^reo figillo quod infra exhibebimus ex quo fatis cuivis pacebic errare eos, qui cenfenc Prsetorem, qui in veceri lapide apud portam Nomentanam mapaic
Servius in 7. yEneidos.
llle
j
pam
mittic
,
boc habicu
Philippo Rubenio pacruo
tum les
eft Pontifices
cum Ianum
cum
efie.
meo
Exprefius eft hic lapis a lib. 1. Elecl. cap.30.
bellica facra facerent,
aperirent,
hoc cin&u
ufos.
fione elucidandus locus Terculliani cap.$. ica
de Cacone
urbe cenfebat
fcribit: ( litteras
Atque adeo
ipfe
qm
& Cbnfu-
De Pallio,ubi
Gr
humerum
exertus
,
haud
miniu palltato habitu Gracisfavit. In quo loco explicando varie le torquent interpretes , uc videri poteft apud Sal-
mafium
in
Notis ad libellum illumTertuIliani.
Ipfe ex-
pIofisaliorumopinionibusexiftimatjTercullianum
incel-
cin&um Gabinum, quo Majiftracu tantum,
id eft
ligcre
<
^m
Sed hac occa-^*
eorum njocemque fenex tam doclus)
idern Cato luridictn* fu
Salmafiu
No-^ r ^-
Pnetura, vel conlulatu utebancur. Sed ego non dubito affirmare, Tcrtullianum hic memoria lapfum , cum de
Catone Cenforiofcnbit,id quod Plutarchus &: Afcomus de Vticenfi Catone produnt; ncmpe eumPrsctune ma?
tempo-
l,i
AL^ERTl RVBENl
5t
cin&um Grccorum Philofophorum more,quifine
tcmpore,finctunicacampcftri fub toga xiflc
ius di-
tunica
pallium ferebant , atque ita humerum exerebant. de Cethego Silius lib. 8. fdrentum Ipfe bumero exertm gentdi more eqtto. gaudebat hifficdi
dixit
Ita
&
£t Lucanus:
-
Exerticjue
mdnmnjefiand
Cetbegi.
Quia,ut inquit Porphyrion ad Horatium,omnes Cethegi hunc morem fervaverunt,ut numquam tunica uterentur, fed folo cindu, five campcftri. Nihil aptius afferri poteft ad fenfum Tertulliani. De trabea Confulari pollcrioris sevi infra dicemus cap.n.
CAPVT N
DE R
E
C A
VESTIARIA
VT
P
L
B.
I
I.
35
VI.
chlamydes clavis ornata. Pol/ux vindicatus. 3(um
nulafuit aferta. Lacern& eademforma fere au& fcenuU.Lacernx cucullat&. CaracalU etiam cucullos habuerunt. Efhod cjuale veflts genus. CaracalU Ga/licum veftimenti genus. Martialis exflicatus.Pa/U ejr ttittKoi omnes tunicA %j
habuerunt.PcenuU
ejr
Ucern&
differentia.
PcenuU
ipfi
cu-
feparatur a lacerna. Fettus exflicatus. jfidorus gloffemate purgatus Pelleius Paterculus emendatus. ^AnguHicullns adfutus
:
.
clavia pcenula contentus. PrtfecJi Vrbis militari habitu utebantur intra urbem. Equites Imferatorum &vo pcenulis clavatis
aut lacernis ufi. In magno lucfu Senatorcs pofita vefte Senatoria Equeftrem fumpfere.i 7T7iCtQ f oA« lacerna aut posnula. Aliqui Imperatores toq^arum vfum revocare ftuduerunt. M&cenas militari vefle utebatur , quia Prxfcclus Vrbis erat. Posnula veM&cenati oliecfum quod difcinffus, C&ftis militaris. Cur e
quod cinclus incederet. Laticlavij non cingebantur. Milinon cincta : fedtunicA quibus i/U fuperinduebantur. Gellius illuftratus.Cafula idem quod pcenula.vnde diffa.
fari
tes cintli.PcenuU
Tiam chlamydcs
aliquando clavis or-
nari folitas oftendit Iulius Pollux lib. 7. 1
Cap.I^. X^fljUUS
Y\
[A
oAoAStlKQ^
COt;
QlhiTU/p@>* 0
chlamys ftj hxc quldem tota alba,
Qomtcm nommatiilla ero purpureis clavu ornata ^qua a nova Comoediarvocatur dj7rapv. Vbi haud re&e Wolfgangus.Seberus legendum cenfet Trapvqh £
;
fed de ea quas clavis diftin&a eft,quod indicant voces nupu-
E
%
&
RVBENl
ALBERTI
54
$©* .•&fy>nbpQup& vcro vocatur
idem Pollux
appellat
qctGtAplw mptiv&v. rycfrem
codem modo ut
/>«V,cw 'a&reepQwtxov
habens utrimque clavos purptt-
Chlamydes autem clavatas Numas tempore Romanis in ufnm veniflfe tradit Chronicon Alexandrinum Out@* NfcWjU^ o ^ no^7n'/\/@*» &i£ct${j@*
reos.
l
tdc,
^
cm
hiyofdfitov
pvvum ^dyripol fgc,
\mvor](PtV ^fco^c, iv PcJ/uyi
n&avrycSv- ^op^vruv yXct^jA^aA yS^trcus
^aro
feuve/at
^uc7a to?
e^aVaf
X®^>
xhct[d£cu; (popfnQ^ rdc, cTs
TOp$0«sra %vik&. jw'
ftamXmdt,
tJcT GvyiihYa\%£>v
Q^cf
7rcp-
aM«ii
?$f
1$ g&Ttitu^ ^Aajut/cTcw aiifJic/LV^ov £ QucnhtitYic, QopiaicLc, rctTTcp^u^ d%'i3U>
dfyauc,
/SAjV
ptltus captensSenatores ex regtoneV'elafgorum , gerentium cbla-
mydes , babentes captus
ttt regice
cocctneos clavos
,
^«dfej
Ifaurorum funt,
habttu primus inflttuit Rom
illo
qutdem habeant clavos aureos
,
Senatorum
& & ffi
aliorum, qui in magtflrattbus ffi cum imperio funt cblamydes, fignun regtj njeflttus , habentes clavos purpureos, indicantes
Idem refert Suidas in voCedrenus. fandlus Dorotheus Archimandrica Do6lrina i. Habet unufqmfque Regi milttans purpuram tn Uva fua. Ex quo e?rim ^Rex purpuram ferre ccedigmtatem Roman
ptt y
Chlamys
omnes
Reipubltcoe.
&
,
tamcn omnes fed
ij
purpurea flgna appofuere,
etus milites fagulis fuis
ut ex his appareat 3 Regtos fefe
milites
tantum qui
dorus hb.
6.
Regt commtlitare.
effe y
Non
huiufmodi chlamydes portabant,
in dignitate aliqua pofiti erant.Gaffio-
cap.
n.
in
formula Rcdtoris provincia?:
Cblarnydis tua proculdubio inter alia clavos intende, quosfcias
non inamter
puram
pofitos.
cernerent
Cmatus
,
Htnc
fit
,
ut
cum publicurn
agentes pur-
de migore femper Principis admonerent.
indutus 3
}
quam filto fuo Triapo Ve.
ntts
DE RE VESTIARIA LIB. 35 m dicitur texmffe, ut eximU pulchritudmis matrem finguT.»
•n
ornatus
lariter
filtus
teBaretur*
& trabeas clavis diftin&ae erant,
Nec foium chlamydes
& pcenulae.
D. Euchcrius
lib.i. ad Salonium Tcenula Latinum eft eft autem quafi lacerna defcendcntibus c/dW.Sedulius in Epift.i.Pauli adTimotheum cap.4. in BihUo ^Vcxnula Latinum eft , id eft lacerna clavata. Et pcenulas ffS^ffi 3 veteri pi&ura, quae extat ki Ccemte; +arte clavatae videntur t
fed
in Apoftolo
:
•
,
m
terio
'
fandtorum Marcellini
fius in
Roma fubterranea
in CcemiterioPrifcillas,
lib
3.
,
quam
cap. 37.
&
exhibet Bo-
in alia quaseft
apud eumdemBofium, 1.3.0.61.
Ha!c autcm <\ux ibi cxprimitur vera
cft
forma poenu-
quodconftat tam ex varijs Audtorum y antiquis imaginibus , quae fan&os Patres lx
ami&os referunt, Quamvis
locis,
quam
Qeuntion fuis
Fcrrarius lib.i. cap. 36. pce-
E
l
nulam
ALBERTI RVBENl & planeta diftinguat, eam apcrtam fuiffe & fibula vel in humero vel in cervice ne&i
^ nulama
cafula
contendat
,
cum
folitam. Sed
nobis
Salmafius ad /Elium
facit
Lam-
pridium. Ex hac forma pcenulae , quam exhibemus , fatis videmus,cur Cicero Milonem pcenulairretitumdicat. Cur etiam Au&or de caufis corruptx eloquentias aflerat,
multum bumditatis
eloquentia attulifte pcenulas ifias y
adHritli ac ueluti inclufi res.
cum
Artemidorus etiam, quilib.
i.
^vo^aeJouv
5/5 cTiwfytjfyJoic, t&TctSinm
^v
To St
to
aliqui
ojuto
t$
qmbm
tudicibus fabulantur Orato-
fcribitcap. 7
M&vT&i )
0 7\iyo'fJo\)@^ (pcuvo^nQ.
Mandyam, alijEpbeHridem,
alpj
,
3.
xa«^)c
SJ&to ep
Chlamys quam
Bereonuocant, tribu-
latwnem (efr angufiias^ luigantibus damnationem fignificat > propterea quod corpus circumplecltatur. fdem etiam pcenula fignificat .Vbi ^ActWO?
wivtOl/uyLV$l'Y\V>
%eft lacerna,quae eadem fere lore folo diftabat,nufquam
vos habuifle.
OlStiQta^iJk^Ot Sifitie/oV
forma,qua pcenula 3 coenim obfervavi lacernasclaerat
Adhxc lacernae
cucullatae erant. Martialis:
Si pofiem^ totas cuperem mififie lacernas^ D^unc tantum capiti pilea mitto tuo.
Horatius:
Odoratum caput obfcurante
lacerna.
Statius: Cafis pilea futa de lacernis.
Sedulius in 2.Epift. D.Pauli la
,
adTimotheum:
aut genus cuculla fubtdis. Ita
cernis fimiles fuifleDio tradit,cucullos
ronymus
in
Epift.adFabiolam:EJ
pulchritudinis
,
Lacerna fto-
& caracallas
,
quas
ia-
habebant.D.Hie-
ejficitur
prafiringens fulgore oculos
palholum mira
m modum cara-
tallarum, fed abfque cuculli&*
Yhi
DE RE VESTIARIA LIR, Vbi cum vidcamns Ephodexcepto fuiffe/acile divinare poffumus,quali
Nempe erat manicatum & fciffum, tunicas
quam
illi
darmes Axdix
cotte
,
breve
I. 57 cucullo caracallam
forma
veftis
fuerit
genns
,
Ephod.
lateribus
feciales noftri portant,
fimiles.
Iofephus
lib.
vulgo
dxdxnoic,
6.
Ephod. cuifane convenit Dio in le^tw^ k d-aopx©* fo7iuv Tivci 7n7iDiv\(ji)^Hc, of^vV^. Caracaila autem Gallicutn veftimenti gcnus, ut Vidlor teftatur de AntoninoCaracum e Gallia veftem plurimam devexiffet , talacallo refque caracallas feciffet vnde facilis credo, caracallas &lib.
antiquit.de
11.
gat. vbi caracallas defcribit
:
;
effetunicas
vfe^w
illas
,
quas Gallis tribuit Stra-
bo. Martialis Gallicam pallam vocat: Dimidiafque nates Gallica palla tegit. ^2^0/ vocabantur omnes tunica? enim
&
Pailas
%w
y
ut
alibi latius.
Nove autem Antoninus Severi F. caracallas talares fecum antea Gallicas caracalla? tantum dimidias nates
cit,
tegerent
,
ut Salmafius obfervavit. Sed
los habuiffe affirmat Sedulius: Foenula
& pcenulas cuculefl y
inquit, lacerna
modvtm cuculU. Cui favere videtur Pomponius in PaVoenulam in caput induce ne te nuceatis apud Nonium in
:
nofcat. ris
cum
Itaque pcenulas erant veftes cucullata? fufci coloclavis lacernae antemeadem forma erant , fed :
fine clavis,
& varij
coloris.
Prarterea harcdifferentia fuiffe videtur ipfi
cucullus adfutus erat
cucullus eratjfed lungere
;
^quod
poenula?
feparatus a lacerna
autem
cum lacerna induebatur fimul.Martialis:
nefcifii
nobis 0 Bulte lacetnas\
Indueras albas y exue callainas. Ita explico Feftum: lUcernctquodminus capitio e/?,italaxa
E
5
ut
RVBENl
ALBERTI
38
utpcenula. Plinius capita pcenularum centunculo herb«
comparat. Capita funt capitia. Hinc gloflema eluendum ex Lfidofi Iib.15j.cap.i4. Inde autcm lacernx funt quafi ampu.
fimbriarum
tatis capitibus
Delendum fimbrtarum irrepfit.
Inde
&
neque
,
tta laxis
ut poenularum.
quod ex fuperionbus
,
apparet
,
iacernas breviores
,
lineis
nec
ita
Lacernarum formam videre eft in columna TraianaCiacconij numi37.& 144. ubitam plebi Romanae qnam militibus laccrnae cucullatas tri-
laxas ut pcenulas fuifle.
buuntur.Cum
igitur pcenulae clavatse fuerint, forte hinc
emendari pote.ft locus Velleij Paterculi,qui lib.i. hiftor. de Matcenate ita fcribit Tunc Vrbis cuftodijs pr&pofitus Mxcenas EqueBri , fed fylendido genere natrn ,
,
res
fciens
3
fimul
?nollitijs
fan caruj ,fed minus honoratus. qmppe
w
pzne , an convenit?
tile
<~vero
nec opus njocula hac imminuente
Mctcenatis ingenium
,
plamffime contentus njixit, <~uel
ambigente.
bene contentus y
detur hic re&e legi poffe
:
<-vel
plane.
Magis ad
Mihi
vi-
rvixit Augufticlavia poenulacon-
tentus. Ita ut Velleius per Augufticlaviam pcenulam intdligat dignitatem Prsefedurae Vrbis 5 qussEquitibus con-
cedebatur. Etenim pradfecli Vrbis, ut erant Equites,angufticlavias veftes portabant ; immo militari habitu ute-
banturetiam intra Vrbem, nempeabolla,vel chlamydc, vel pcenula. (
Imperatorum autem asvo Equites pcenulis
quas clavatas erant
)
aut lacernis vtebantur, Xiphilinus
cx
,
D CX DiotlC
y&hov avdic
VESTIARIA
E
To/«7£«p cT
/wvo/^xiitrzt) 7ittp{iyfsiMv
mvjovtzQ
to •S^apoy
fic
ci
,
L
07&p
'
t)$
on
i7J&x£t
«M»?
85£
eu/SwgaTOg^v
j«w
35>
te th 90A1T
ev
yiij.Tv
I.
I B.
TtupiuMauTO Wct{ }
TyraJ» 'flpoi&pcav
M£ILV$V(UC GiC 70 SiCL^OV &0~i?y5z7v
T
Gf
R
E :
7JDlQlJ${J
^era^a^&f.
Idem refert de Commodo Lampridius Ipfe autem cum tn gladtatoris ocprodigmm non leye [ibt fecit e>* cifi njulnus manum mtfifet , ad caput fibt deterft , :
mm
;
contra confuetudtnem foenulatos
munm
ad
patos
conVenire
,
* Senatores
tujfit
quod funenbus
nrJ r (V uejumentis frajtdere. hgo exiltimo fumptum iuifle , quod Senatores pofita 11'
•
in fullts
natoria
bat
Equcftrcm fumere
,
in
nifi
&
magno
poft Auguftimortcm
,
publico lu£tu. Tktb vvi&lut
fintit
^luo t
hmc omen Se-
vefte
ftatores.
quod non fieita Dio lib. $6. efy}t5
r soXlw cv^i^vKorec ovvyi^Sov^ t \uw lStL
/ufyj o.?7\qi
&h
ojjtIw
ol t¥ ctp%0VT>c
o/
t /3«-
<®k.i7izf>$v&ov ,p^ofindk
Senatus habitus
m eum reliqui Senatores Equeftrihabitu
magiflratus Se-
7\<^jti%Iw
eB,
:
iulTerit
Ugo , non to- *lta c sm Ca ~ folebat tpfe l fittbono L" non s pe -
iK&TtcM t
}
natorio habitu^defofitis fractextis nvenerunt. VidcndusP .Fa-
berl. i.Semeftrium
c. r.
Sane hanc/WaVk s*Ako lacernarn
aut pcenulam fuifle Herodianus docet lib.4 de funereSeveri
:
d» ^ot^
»A/w \^.tk^^iv
T>fe TTeT
-Aaof
^tj
7raoTx «
(^o/. £/>r ^ lefium njero
dent^ a
Uva quidem
K&&'t(o\)
avvxhnS @*
,
dum
fcnbit
Baculis advenienti
w/usgpt?
njtrxmque magnam fartem
a
Xg^'-
diei fe-
Senatus omnis fullis poenulis amiftus.
Suetonius etiamin Glaudiocap. nis ufos
^-^odv
y.zXtuvctic IqwgjKJi
,
6.
docet, Equites lacer-
Equefirem ordmem Claudio sje-
afurgere
,
ffl
lacernas deponere foli-
tamen Imperatores veterem togarum ufum revocare ftuduerunt. Ita Hadrianus , Lampridio tumfuifte. Aliqui
tefte
ante
,
iuffit
Senatores
eum Auguftus
@r
Equites in publtco togatos
(ut Suetonius refertcap.40.)
effe.
Et
habttum
ALBERTI
40
RVBENl
rveftitumque priftintm reducere ftuduit } ac njifa concione
pulLtorum turba
,
tndtgnabundus
&
quondam
*pro
clamitans att:
^Romanos rerurn domtnos y gentemque togatam. C^egotium JEdtltbus dedtt foro circoque,
,
quis obijciat:
quem poslbac paterentur
ne
nifi pofttis lacernis
togatumconfiBere.
Sed
in
ali-
Quomodo Maecenas, qui Augufti
re vixit, pcenula vfuseft,
fi
tempoAuguftus ufum earum in-
commode poteft, Auguftum quiRomanos pccnulis uti noluifle Ma?cenatem autemab hac lege exemptum fuifle, quia Prafe&us Vrbis erat qui militarem habitum etiam intra Vrbem terdixit? fed refponderi
dem
cives
;
,
,
portabat. Iuvenalis: IPrimus, clamante Liburno, Currite, tam fedtt: rapta properabat abolla Galltcus, attonita: pojitus modo rvtllicus urbi.
Quamvis Ferrarius lib.
Cap.i 5
.
i. de Rc veftiaria cap. u. contra nitatur,eum tamen fatis revincit Cafliodorus lib. 6. Variarum in forma Vicarij vrbis Komx: tAddttur, quod nec falutarite ftne chlamyde tura njoluerunt.fcilicet, utJub rveBe militarijemper rvtfus, numquam credereris effe pnvatus; fed h*c omnta ad PrxfeSIurx gloriam mdtcamus effe concefia, ut
qui tant* fedis rvicarium dtceret
,
rvmbratile nihil rvideret
Poenulam autem veftem militarem efle, cuivis notum CumigiturM^cenas, utpotc Przfedus Vrbis , militari habitu mtra Vrbem uteretur, haud iniuria illi probro da-
tum quod
folutis tunicis incederet
;
cum tamen
Iulio
Csfari cindura objiceretur: fcd divcrfa vtriufque ratio Cziar enim, qm Senator erat cum , laticlaviam tunicam cingerct, contra confuctudinem peccabat; laticlavij enim difcindi crant ut cx Quintiliano conftat.
Maxenas
Z
tem,qui pccnulam aut aliam veftcm milicarem portabat,
infoli-
D
RE VESTIARIA LIB.
E
infolito
more folutis
miUtant y
cincli funt y ut ait
difcmclos mulciber odfros.
Epift.114.
^Qm Hatim
h
efe, quijolutis tunicis in
cum
Hiac Seneca de Mxcenate cum legeris hoc tibi occurretjounc
Vrbe femper
inceferit
abfentis partibus C&faris fungeretur
petebatur.
41
I.
Omnes enim qui Servius ad S.vEueidos ad lllud,
tunicis incedcbat.
Sic&Titus
Gaftritius
apud
?
Nam
^fignum a
etiam
difcintlo
Agellium
:
Cum
difcipulos quofdam fuos Senatores ^uidifet die fcriato tunicis (djr
lacernis
mdutos ,
(g^ Gallicis calceatos
maluifiem njos togatos efe (djr
\
:
Ct2 °-
Equidem, inquit y
pigitum eB cmclos faltem efe b colligunt, pcenulas b ci.SaL
Ex quoloco viri docti
pcenulatos.
4
olim tam militares quam plebeias cin&as fuilfe. haud w itu f n re&e mco iudicio;iit enim ex columnaTraiana& pi&uf^l^fl ris antiquis apud Bofium apparet, pcenulas aut lacernx dinm.
non cingebantur ,
fcd tunicas,quibus
illae
fuperindueban-
autem illi apud Gdlium tunicas laticlapcenulam fuperinduerant , quod Gaftritio
tur. Senatores v'\x difcin6tas
indecorum videtur cintlos faltem efe
(dfr
quare faltem non militari indutos
,
,
atque hinc exclamat
:
Pigitumejl
pcenulatos, id eft,fi vultis pcenulati cffc y eftis cin6ti,
cum
poenula, utpote vefte
cinclos effe conveniat?
plicationem aperte confirmat Lex
Theod. De habitu quo
vti
1,
Atque hanc exT.io. Cod.
lib.14.
oportet intra
Vrbem
:
Ojficia-
Us quoque per quos ftatuta complentur , ac necefaria peraguntur , uti quidem pcenulis iubemus , <~uerum mteriorem
ueHem admodum
ctngulis obfervare-
Ex quo apparet, non
pcenulam ipfam, fed interiorcm veftem,ideft tunicam, cin&am fuiffe. Cafula etiam cucullum habebat. Vide Greg.Turon. in VitaS.Nicetij t.G.part.i.bibl.Patr.f.^ij. Cafula autcm idem quod pcenula , ut cxiftimo, di6la per deminutionem a cafa quod totum hominem tegat ,
F
quafi
ALBERTI RVBENl
41 quafi
minor
cafa, ut Ifidorus ait.Cui
etymologias favcrc
videturPhiloIudatusdevi&imis: alymS\
al
al $opa)
yeybwow b$oi7ro&i$ ohlq, ^ 7tqM^ ct U7rul$p(*> Sj^iQav mctyidfit.
ovppaTtToiuRfjaj $opy\ra)
cvvuQcuvbuSlfja} te
(Aa/\i&z Sfe of repere/oic,
A
w^hd.Caprarum lanaffi pelles contexta ftj confittce.funt njiatoribits portatdes domus.maxime militibiu quos env al
^hjj\7ol
extra
urbem fub dw
agere cogunt mnlt
C A Ricinia
P
purpura clavata.
V T
Turnehi
VII.
emendatio in Cicerone
confir*
&
pr&texti purpumata. Feftus explicatus. Differentia clavi rei. Ricinia duplicari fiolita. Varroni lux. Ricimjs utebantur luttibw. In funere d>ewulieres Roman<& in adverjis rebus
&
pofitls ricinijs pullas pallas fumebant.
On
Duplicatio pallij quid.
pofium hic omittere, etiam ricir , cum hoc ex ii. tabularum conftet,dequa Cice-
nia purpura clavata fuiiTe lege
ro
lib. i.
de Legibus
fitmptu tribm rai y
:
Extenuato igitur
ricintjs
& decem ttbicimbus
nnnculis purpu,
tolltt
etiam
la~
cumomnes mss. prasferant (djr njincula meo iudicioTurnebusemendavit, cla-
mentationes. vbi
purpura, re6re
:
melius legi poteft cum clavis purfolum ricinia purpurata rnortuis inijci polTe ricinia autem purpura clavata fuifife indicat Feitus. l{icinium, inquit, omne njeflimentum quadratum ij qui n. interpretati funt efie dtxerunt. Verrius togam qua mulicrcs njtebantur, fraitextam clavo purpureo. Vnde reci* niati mimi planipedes. Quo loco miror Verrium ita improprie locutum, ut dicat, ricinium clavo purpureo pra> textum fuilTe etenim magna differentia inter clavum
<-vis
purpura $
fura\ ait
nifi forte
enim
3
lex, tria
:
,
:
purpu-
DEREVESTIARIA purpureum
& purpuram praztextam
LIB. :
I.
4J§
nifi fortc ita cxpli-
cari poffit, quod ricinium clavo purpurco ornatum eratjquiclavus,cum ricinium duplicabatur,purpurse pra% tcxtac vice fungebatur, quamvis medio ricinij loco purpureus is clavus infertus efTet.
Etenim hxc differentia inter clavos purpureos,& textum purpurac,quod hoc quidem intexebatur aut
pra:-
aiTue-
batur^i»
*»e£,in orisjclavi
autem inferebantur
to rAow
medio, ut Bafilius air. Ricinia autem duplicari folita* Varro oftcndit lib. 4. de LL. %cmium quodeo njtebantur in
quod dimidiam partem retrorfum jactebant. aAb Htnc quod faSia duo ftmpltcta parta partlia prtmo dtSla. Et paulo poft , Lena quod de lana multa: duarum entm togarum tnftar, ut antiyuiffimum multerum ricmium , (ic hoc duplex njtrorum. Ex
duplici y ab eo revjctendo
rectnium dtSlum.
:
lux affulget
S??/^W:
quo loco Varronis loco,quem Nonius a adfert ar.Ridnmm Nthtlo magis dtcere multebre^quam de multebr\ alteri
'
ricinio palltolum (implex. fit
,
Quem locum, cum
miror a do6liflimo viro
cmm Varro
fatis clarus difpun<5t.ione corrigi j^^bSalmajt» ricinio , quod dupl«
b
t%T
Si ex muhebri crat, lam diximus ahquis fibi fimplex pallium faciat , id ^«»non amphus muhebre dici poffe. Vtebantur autem ri:
ut
cinijs mulieres
Romanae
&
in adverfis rebus lu&ibus. de vita popuh Romani .Et quo multeres in ad- c A P ud Nmi" dM Verfisrebus ac luclibmcum omnem ^veBttum deltcattorem ac luxurtofum poftea inftitutum ponunt ricinta fumunt. y In funeretamenipfodepofitis ricinijs,pullas pallas fumebant" Varro * de vita populi Romani lib^Vt d dumfupra
Varro
c
U
eftent y rtctms lugerent :funere tpfo ut pullis paUvs
terram amttf* Idem
<*P**
fp *n*
codcm hbro: ^ropinqutadolefcentuL cttam Anthractnis, iJfSd proxtm* amiculo ntgello captUo demtffo fequerentur luSfum. Non m fAnchraciP * * -
^ Quod .
t
nus .
ALBERTI RVBENl
44
Quod autem
ricinia auc duplicia pallia in rebusadverfis
Romanae feminae fumebanr, ex more Athenienfium tra&um,penes quosidem mos,ut docet Lycurqua vcro ratione pallia duplicacontra Leocratem gus s bantur, operx pretium eft exponere , ut magnorum aut lu&ibus
:
Fol. 127.
virorum certamina hac de
Nam
qnid
re dirimantur.
fuerit duplicatio
Cynici
pallij,
valdecon-
troverfum apud eruditos, utait Salmafius ad c.^.TertuIliani de Pallio. Ipfe fuam fententiam his verbis proponit: Gracamcum pallmm commune njtrumque humerum operiebat ut njtrimque regeHum retrorfum in humeris fibula Bri,
fhm contwebatur; Cynicum njero pallium humero dextro fubjeclum, ftj
m JiniBrum conjectum
,
retro duplicaba-
ante
humerum (iquidem Uvum duplici textu tegebat^tT dextrum nudabat cum commune in njtroque humero (implexfealterum deret. Quare Cynici qui duplici paliio njtebantur humerum exertum habebant , alterum duplicato pallpj textw coopertum: atque hxcerat duplicatw pallij , quam Cratetiqui~ dam alij oAntiflhem, nonnulii Diogeni adfcripjere, quamque tur\
,
,
y
emnes exinde Cynici njfurpaverunt tunica involvebantur.
qui
pallio filo
abfque
Ha6tenus Salmafius.Quem
pluri-
,
bus reprehendicKerkoccius in fuis animadverfis adTeripfe afTeric Cynicum palliumexpanfum tull. de Pallio longius reliquis duplicacum ifta menfura confticifle. :
Quem oppugnac Francifcus Francusin
confuc.
animad-
Keikoctij-Sed hos motus animorum atquc certamina tanta componet ipfe Diogenes,quem ex-
verf. authcnt.
hxc
hibeo hic ex veteri numifmate, quod olim pcnes Ful. Vrfinum extabat.Ex quoquidem videmus, partem illam pallij qux dextrum humerum operire debebac^ dupliy
catam fub dextro brachio corpus
velafle.
CAPVT
.
AFVD FVLVIV7A VE.SINVM Itl
Num ismatc
&reo
AXBERTI
4<>
CAPVT
RVBENl
VIII.
AUa angujliclavu
Tunice clavis ornata.
Angu-
alid Uticlavidt.
,
Pauper cUvus. GloJUrium B. BenediBi correttum. °\iXoo7)M&. AnguBiclavia duos tantum clavos habuityvnum a dextra, alterum a fmijlra parte. «zD^t^w^y. ©^tAapyk- ™zpv$i(;. Hefychius explicatur. Forma anguBorum ctavorumln Dalmaticis vetus angujlorum clavorum ufus remanJit.Dalmaticd olim clavatd.quare. Latitudo clavorum arfiorum. Infeminarum veBibus latiores quam in virilibus. Damafcius
JliclavU.
s-gf6ctfj(U@*.
apud Photium illuftratus. ^AnguslicUvi^ tunica non diflinxerunt Equejlrem ordinem a plebeio-, fed utrique fuerunt communes. CAnnuli equejlris ordinis injigne. o^tAs/s^ftc. T^on emnis purpura fub Imperatoribus vetita , fedcerta Jpecies etiam fub pofierioribus ,K \xoy$ic,,Thdlaftin&.Conchyliat & veHls color glauco irafcenti mari fimilis.Tunic& Romanorum color.Cu
&
eft prAtexta.T ribuni plebisnon ufifunt togam adtalos , aliud ad calceos dimittere.
cero explicatur.Purpura pr
Tunica erant alb& purpureis clavis diJlincJd. Aliqus, mellini Tunica ex lana Appula alba y ex BAtica melina. CMelinus color. Tog£ color.Lacernas portabant eius colerls,cuius er&t coloris.
fatfio Circenfium
3
cui favebant.Conietfurain Martiale.
vnc ad
tunicas progrediamur
clavis ornari folitas
angujliclavia erant, alix latidaviAz
voce Tuni-
treum.
quas Varro
y
tant tunica clavos.
nmm in
& Vi-
nefcit.
Modio: Ghidm islorum uitreae tog
Apud No-
ca.
ncmo
j
nam
de Barbarorum tunicis quas pluribus clavis erant diftindbe, iam fupra egimus. Primo de angufticlavijs tunicis, deinde de laticlavijs tra£tabimus. Et angufticlavia quidem tunica Grsecis sw6
:
m
Sic,
t
7frctTVffri/uyv
'
'tSn siiQan(A(§)*.
&
tolvtIuj, /cFa 1(ACLTIQV
(AOVOV
DE R
E
V
E S
T
t
A R I A L I B. tibi:7)^w
liMiiov.Yfv yuf»k. FJrascipit
Ecce
47
I.
jw» claVum.
anguBm clavm in promptu efi.Ifium quoque depone. Ecce fola.Depone&ueftem. Ecce nudmfum.Eodcmmo-
ueflis
do Statius
&
eAngufios clanjos y artium lumen purpune vocat: Contentm arSio lumine purpur
4^°
clavm^
4^ a;ero gemmas. Cuius rationem ego quidem aflequi non poflum. Cl.Salmafius ad Fl. Vopifcum ^x 0
™^
kgit, quafi quas micas tantum purpuras haberentjnimirum , uc fententiam fiiam de clavis confirmet , eos nempe fuifle
bullasquafdam,autcapita clavorum veftibusintexta. Sed ego non dubito legi debere ^Aoaw.Sic enim & D.Hiero-
nymus
locutus eft ad Enftochium Epift.n. Purpuratan-
&Uxim ut crines decidantXigatum caput. y Angufticlavias autem tunicas duobus clavis ornatas
tum inrvefie tenuts
fuifle,vno a dextra,altero a finiftra parte,qui per
vtrumq;
humerumdefcendebant vfquead infimam tunicaeoram, colligere
mihi videor ex Quintiliani loco fupra citato L11. vnam purpuram feu clavum ijs tribuit:£W
qui plufquam
laticlavi ms non eritjta cingatur.ut tunicceprwribm oris tnfragenua paullum^poBerwribm ad medios poplttes njfqueperVeniant^nam infra^mulieru eBfuprajenturionum Vt purpwr
recle defcendant, levis cura efi\notatur interim negligentia.
Vbi bene admonet Angufticlavios,ut purpure; corum redlc defccndat.Laticlavij enimhacadmonitione non egebant, tumquia vnam tantum purpuram habebant; tnm etiam quianon cingebatur. Apuleius liVhiidonv Habebat indtttui adcorpm tunicam interuUmjenmflimo textujnplicilicio,
pur-
T om. j<
RVBENl
ALBERTI
4S
purpura dupliciypfe e& fibi folus domi texuerat. Horat.de Arte: Furpureus late qui fblendeat unus g/ alter Affmtuy pannus. forfitan contexta erant indumenta 3 qux a Gra?~
Atqueita
cis KP^Trvi-xy
o^tA«p>^
&
wnpvfo appellantur. Hefychius
yywyeflmentum ab utraque parte habens purpuram.V ollux lib.^.cap.
13. Tb
cTs 7rttpv$ic,
pv
'O^jcfi^apyU ?o li^ii^pB-iv i%0V7iu-
qua
dicitur Tiapv^ ftj
^^^npy^
utrimque habet clavos purpureos.Hinc explicandus Helychius, a
quo
vbi per
c^Aap^
^z
exponuntur
augufticlavij
clavum gcftabant, vt
,
ol
h%v %$q%qi
<& sVt^o/.
nempe qui pauperem
Statij verbis vtar
3
intelliguntur.
Et fane in picturis antiquis ccemiteriorum,quas Antonius Bofius exhibct in
Roma fubterranea
,
videmus ple-
rumque in tunicis & pcenulis duos clavos ab vtroque humero defcendentes.In mufivo quoque Triclinij Leoniani, quod DiiTertatione hiftorica illuftravit Nicolaus Alemannus,
in
fan&i
cis,fimiles clavi
Petri, aliorumque Apoftolorum tunirubro colore exprefli confpiciuntur. Ha-
bui quoquedonoNobiliflimi
&
Ampliflimi Viri D.NiRokoxij,Confulis Antucrpicnfis ,figillum sereum, nunc furto mihiiubreptum,in quo annotavi duos clavos tunicx immiflbs, ex illo genere seris quodorichalcu nunc appellamus, ab vtroque humerodefcendentes. Exijs colai
&
qua: diximus,fatis firmatum eft,ni fallor,tunicis angufticlavijs duos clavos ar&os infertos fuifle,eadem fere forma
qua vetficoloribus vel pidis zonis feu lineis Dalmaticas Diaconoru noftrorum diftingui videmusrin quibus vetus anguftorum clavorum mosadhucrcmanfit.NamDalmaticas in prifca Ecclefia clavatas
purpura
fuifle,
ex Ifidoro liquct
D
E
RE VESTIARTA
Iiquet lib.i 9. cap.
mum tn dotalis
2.2
Ety mologici
1
1 B.
^Dalmatia IProvincia Grxcia texta
efi
49
I.
Dalmatica
:
tuntca facer-
candida cum clavts expurpura. Alcuinus cap.40.de
Celebratione Mifli de Daimatica
Habet (djr coccineas mundi effufum demonKabanus Maurus de inftitutione clericorum :
njirgulas ftnguinem Chrifii pro falute flrantes.
cap.19. H
<-ueflis
tn
modum
crucis
efi
faSia
ftj pajfionis
,
Domint indtcium eB. Habet quoque purpureos tramitesy ipfa tunica a fummo njfque ad ima ante (gfr retro defcendentes y nec non per njtramque manicam. Amalarius de Ecclefiafticis Omcijs lib.i.cap.11. Jpfa Dalmattca duas coccineas lineas habet retro, fimditerque tn anteriori parte
y
quianjetus
TeHamentum (@Sr novum ruttlant dileSiione Dei ftj proximi. Honorius Auguftodunenfis in Gemma animae lib. 1. cap. m.Dalmatica duas coccineas Itneas ante ftj retro habety
&
nova lex dtleSitone Det ($f proximt refulget. Idem tramites purpurei defignant fanguinem Chrifii pro duobus popults ejfufum. Ioannes Diaconus lib. 4. dc vita
quia uetus
S.
Grcgorij PP. cap. 83. ln altera mater Gregorij fedens deefl Sihia y candido njclamwe y a dextro humero taliter
piSia
contra fimflram revoluto conte&ta
quam
de planeta Jubducat,
tunica pfeudolaclini
coloris
&
njt fub eo
y
manus tan-
circa petius fub gula inferior
appareat
,
qu
magno finuamine
fuper peSiits defluat y duabus %onis
adfimilttudmem Dalmaticarumjed lationbus omnino dtfltntla.Vbi videmus,quos IfiRemidorus clavos in Dalmatica appellat,ab Alcuino Honorio lineas y a. Ioanne Diagio njirgulasjib Amalario
&
&
cono %onas y a Rabano /r^tonominari,quemadmodum Tibullus auratos clavos in femincis veftibus njias vocat: llia gerat njefies tenues quas femina Coa Texuit
}
auratas dtfbofuitquenjtas.
G
Et
ALBERTI
RVBENl
jO EtServius de virgatis Gallorumfagulis: 6)u& habebantm rvirgarum morem deduStas ^vias, Rationes autem , quas Patres illi reddunt , quare clavis purpnreis Dalmaticas
ornatx fuerint,quamvis piaefunt, mihi non probantur. Ego fimplicitcr credo augufticlaviam Dalmaticam ideo Diaconis datam
effe, ut mferiores presbyteris dignitate
cenferentur, qui latum
Quam
lati fuerint
clavum portant,ut
infra dicemus.
clavi tunicae angufticlaviae
haud
pro arbitrio enim aut extendebant, aut reftringebant clavos, vt&delato clavo infra diceirms, quodconftatex pidturis veterum. Pauca purpura facile eft definire
-
y
intunica angufticlavia^ Arrianus Epi&etus qmwq & sjA7tvov. Gredo tamen feminarum veftes
fuiffe videtur
Tb
o*iy>v
angufticlavias latiores clavos habuiffe,quam virilcs tunicas. Photius in excerptis Damafcij, de vita Ifidorir ffiri & xtivnQ vov y Jtotc,
ehax{$>a cj%a7rhvi$ r $ktw
xoXtoGbv
juxoffwjLflpw.
ttgtt , [filendtdam
fn
enwi&n
*vis ornatam.
KapGpav nbplw
mp^o^pc,
7i7\aiiai
leSio tacenti fubito luflitiam
aJirginem
,
colorts
firmofam recinclam
,
,
ovM$e~
uidere con-
colobium tuni-
purpureis
latis cla-
Quamvis autem Cafaubonus
pridium
arbirretur
vix id
inanimum
nas
iSelv
%rwa fuihnc^af dviluafyJtw
illic
ad Lamtunicam laticlaviam dcfcribi, eao
inducere poffum;
tum
quia femi-
non portabant latum clavum; tum eriamquia Dama-
fcius hic plura mixtJla in tunica ponit
vnum
,
cum
laticlavia
tantumhaberer,.utinfra Iatinsprobabo. Dicitigi-
tur Damafcius, tunicam
hanc quidem angufticlaviam ornatam fed clavos lllos admodum latos fuiffe. Ita & Ioannes Diaconus L 4. de Vita S. Gregorij Papa^ tunicam Silvix duabus zonis adfimiliiudmem Dalmaticarum , fed latwibus omnma dtHmftam fuiffe, id eft,
duobus
clavis
;
*
V
D
E
R
VESTTARIA
E
L
I B.
$t
Ji
Ceterum
angufticlavias tunicas Eqtieftrem a plebe diftinxifle,ut latus clavus Senatores ab
fuijfe aflerit.
ordinem
Equitibus difcernebat
,
omnes Antiquarij
fere
confen-
Aldus Manucius lib.i.dequscfitis per Epiftolas. Rofinuslib^.Antiquitatum Roman. cap. 33. alij paffim ; ego tamen exiftimo nullum difcrimen inter tunicam Equeftrem plebeiam fuifle nam Appianus lib.i. tiunt. Ita
&
&
:
diferte fcribit excepta Senatoria veftc cscterum
Roma: promifcuum S%
\mm7\mc, '6$
liberttnus
par
6
fuifle
ShXXu»
efl
«tj
habitum g^A/wr <£ 0 cfc&dl&tp'©* lw~ to S% $ianoTou% o#p/@*.
r
ctvitatis ius habet
fimtlis efl; prater Senatoriam
fervis
3
&
ferVus babitu dominis y enim njeBem reliquus ^veftttm
communis. Plinius annulos,
non angufticlaviam
tunicam Equeftris ordinis infigncfuifle affirmatl.33.c1. Annuli dtBinxere alterum Ordtnem a plebe , ut femel cceperant efie celebres , pcut tunica ab annulis Senatum tantum ,
quamquam
ffl hoc fero
,
njulgoque purpura latiore tunica.
wfes tnvenimus etiam pr
nem tertiumque
plebi ffl patribus inferuere.
Non
itaque
tunica, fed annulis a plebe difFerebant Equitcs,ut Senatores
ab Equitibus tunica Senatoria 3 qui ab intertcxto lato
clavo paffim latus clavus vocatur ab Audoribus antiquis. Hinc bene ab Hefychio 5%ttepy&Q,idc{t angu/
iam diximus, exponuntur ol fo-nv Wogo/ £ Cumomnes illi,qui non erant Senatorij, Augufti-
fticlavij, ut /kp<.
clavia tunica vterentur.
animo habuit omntbus
Lampridius in Alexandro
ojficijs genus
:
ln
veftium propriumdareffi
omnibus dignitatibus , ut a ueBttu dignofcerentur> ftj omni-
bm Jervis >
m populo
pojfent agnofci
G
f
,
ne quis fedttiofus ejfeti
ALBERTl RVBENl
jl
ftmul, ne fervi ingenuis mifcerentur.
ejftt;
Sed hoc Vlpiano
diceniibus plurimum rixarum fore , ji faciles ejfent homines ad tmurias. Tum fatis efie conftitutt,
Taulloque difrltcuit
,
rut Equites Romani a Senatoribus clavt qualitate difcerneren-
Ex quo
tur.
ftin&os
conftat folos Senatores
fuiffe vefte
ab Equitibus
di-
nea fervisquidem illo quod & ex Appiani loco
Equites vero
temporchabitudiverfos fuifle , modo laudato apparetPcr s»^w autem 'VWJk,Equeftrem veftem , quam Senatores togis depofitis in luclu fumf)fiffe
Dio
u£hi vfos
tradit, lacernam intellexiffe efle
Senatores
a
puto
:
fupra oftendi. Sed
ijs enim in hax qua: de
ropifcum.
promifcuo clavorum purpureorum ufu diximus facile corruunt, fi viris b dodis fides 5 qui purpura: vfum, privat[s omniDLls interdi&um fuiiTe fub Imperatoribus tradunt. Sed mihi videtur non omnem purpura: vfum fed c CCrtaS tantum *P ccics vctitas fuiffe. Ita Iulius Ca?far L
Lwden-
mfi certis perfonis (^r atatibus^perque
bPanrirol.
ftiTi™ obf.c.14.
Sd Tuv h
Ammi*~ fium.
c Sueto-
certos dies ademiu Et 0
wk $
^
f ivxovmv
M
$
fyam. Veftis conchyliata rvfum nulli mfi
^^^^^i^^^^/^
quidam plebewrum
illa
concefit.
Tum
vtebantur. -aA*py
veftes purpureaedicuncur, fed Thalaffina?,
m
enim
£9*
non omnes
five«A/^
l^ a purpureis veftibus kffat Itain Artemidoro dx diftinguuntur, Sic etiam apud Perfas 3 JU xavfuq 0 ufy /3««. tofip^®*,
0 Aird^av impfupZq Kegia -ueftis qua ; , Candysdicitur y erat conchyliata, altorum purpurea. ut Iulius Pollux ait dicebatur autem dtepyk a colore , ut idem :
Pollux
Hinc exiftimo dtepyiJk proprie vocari a Graxis conchyliatam veftem ,cui color aufterus in glautradit.
co
D E RE co,
&
logicon dKapyc, ytc y
VE8TIARIA
irafcenti fimilis
mari
5
ut
L
Plinius
tlq^Kh yvofyjri
$ctAet
I B,
I.
53
Etymo£p^£o^VA A«/>. ™p*}6*
ait.
Sic
f
qu£ ex marino conchylw fit ffl paratur.Hinc apparet,Iu-
&
Auguftum non omnem purpura? ufum Romano lium populo ademiffe,fed tantum t i&n& t dtepyti y five conchyliatam.Sed ha^ leges ftatim obliteratse fuerunt; nam curn fubTiberio multi l&foi cttepyu vterentur, quamquam ver titum id eflet iam pridem y id neque reprehendit inquoquamTiberius
,
neque mul£tauit ,tantum ludis
,
cum
plueret,nulla ipfe pcenula indutuseffecit, ne quis ctiam alius
Nero
veftem inconceflam vfurparet
,
ac Tyrij coloris, interdixit
:
tefte
Dionc lib.57.
Amethyftini nempe
rurfus certas fpecies purpurae,
quin etiam inter canendum
animadverfam matronam e fpectaculis vetita purpura cultam demonftraiTe procuratoribus fuis creditur, detraelamque illico non vefte modo , fed & bonis exuit, teftc Suetonio. Ita & fub Imperatoribus pofterioris xvi noti omnis purpuras vfus prohibitus fuit, fed folummodo certx fpecies,ut in L.i. C. quae res venire non poflint, prarcipue autem * « «Abp>» five conchyliata , quae foli Principi eiufque domui dedicabantur. L. 4. G.de veftibus Holoveris. Videnda etiam nouella So.Leonis Augufti.
Ex
his quae
diximus,
facile foluitur quaeftio,quar inter
,quo colore nempe tunicae Romanorum fuerint. Aldus enim lib. u de quasfitis per epiftolas c. i. purpureas eas fuifle contendit. Aldo etiam aflentitur Nicolaus Abramus inMifonianam Ciceronis §.43. num 5. Giceronis au&oritate permotus, ut ait^ in Cluentiana de Quintio Tribuno plebis ita loquentis: Facile, ut eruditos viros agitatur
non folum mores qtte
amxttum y
eius ffi
arroganiiam
,
fed etiam njultum at-
atque illam njfque ad talos demtjfam furpuram
G
3=
recor-
alBerti rvbenI
54 recordemini^
nam
quod (ine dubio 3
inquit^de tunica intelligendum;
de togaprcetextanon potefl
togam ad talos demittere
,
,
tum quod probrum
eflet
faltem avo Ciceronis-y tum maxime
quodTribum plebis togapratextanon
uterentur y utex l?lu-
tarcho conftat.
Sed nihilominus haec Ciceronis verba de prxtexta ca~ pienda funt, ut ex Quintiliano apparet,qui lib.5. Vita etiam uultus , denique inceffus habitus recie mcufarifolet, ut adverfus
Qmntium
fratextam demifam ad
Cicero non hac folum,fed ipfam etiam talos infeffiatm
iervavit Octavius Ferrarius lib.i. de
efl.
Re
Quod re6le obveftiariacap.
\.
Sed male idem Plutarchum accufat, & ex hoc loco Tribunos plebis pmextatos fuiffe aftruit. Nam haud folum Plutarchus,fed& ipfe GiceroTribunos plebishaud-
quaquam prattextam geftaffc oftendit in interrogatione contra Vatinium : Sic enim ex te quos.ro : Tribunus plebis fuifli ? Seiunge te a fonfule. Collegas habuifli
his tres
erant^quos tu quotidie dicebas de cdo fer-
quos irridebas
quos privatos effe dicebas , de quibm , duos pr
gam, quamfruflra plebis
non
confeceras
prsetextati fiebant,
rogata
iam
,
njcndidiffe.
Igitur
Tribuni
prsetextati erant, fed fa^pe
cum
Sulla: lege
,
Ciceronem de Quintio
exatlo tribunatu ad «dilitatemvelprarturam,abafcendebant ; atque ita explico
quem ait in tribunatu cuidam hominum generi paulifper iucundiorem fuiflc , feddein^ c clirn nem P e magiftratum adeptuserat, odioetiam fuis
,
fuiflc, per quos in altiorem locum afeendeob arrogantiam ncmpe, & demiffam ad talos purpuiam. Aliud etiam eft togam ad talos demittere, aliud illis ipfis
rat,
ad calceos nam 5
calcei
Senatorum alti erant
,
&
ad me-
dium
DE RE VESTIARIA drum
crns perueniebant.
L I B. I. 55 Gontra ea Lipfius lib.i.Ele&o-
rumcap,i3. albas fuifle tunicas aflerit. Horum opinioconcordiam redigipoflimt.Albxenim erant, fedpurpureis fignis diftindta? Senatorum quidem lato clavo,Equitum vero & plebeiorum anguftis clavis;vnde Plinius I1b.5j.cap.36. de purpura DiBinguit ab Equite curiam y dijs advocatur placandis , omnemque rvejlem illuminat. Sed non iemper tamen tunicas plane albar crantj invenio nes facile in
;
:
&
enim melini coloris aliquas fuilTe. Photius in excerptis de vita Ifidorideiuftitia,,quam Senatoria tunica induits cevov
j
oim&MoiQ
tlqXoo&ov
%irwct
jUfrAfVo^yj
ctv^acr^lw
MxocriuYiftyjov.ln lec7o iacenti fubitro
contigit tlluftrem
itoptyugfie, 7zhctTt&i
lufiitiam
<-virginem ftj formofam
tunica melini coloris recmclam , purpureis latis
natam* legit
,
Nec enim
aflentior
ni in patria vefte nat-iuo nicar
Bulengero
de vefte Pontif cap.
lib.
12^
ei ^videre
indutam
,
,
Gum
colobio
clavis or-
qui ^Mivo^hv
enim Roma-
colore uterentur
latias
cu-
,
quidem ex alba lana Appula aut Altina textx >
alba?
crant> quas vero ex Bxtica lana textse erant, melinae erant.
Lana enim lis
illa
aurea erat ,
& rutila, ui Plinius & Martia^-
teftanturrmelinus autem color qualis in malis
nomen
Cydo-
ut&c melinum oleum 8c melinum unguentum , non vero a melino pigmento,nec ab alijs maiis,quas maturaafole rubefcunt,ut a Salmafius exiftimat,quietiam male luteum &melinum a 7» exerZ al-cttat.pu., confundit,melinus enim^rat medius inter flavum nijs vifitur, a quibus
fumpfit
>
&
bum
,
&
pallide aureus.
inter viros
xeum
Magna
doctos de colore togae
fuiiTeo(tendit:Lipfius
vius Panagathus
b
,
etiam controverfia c&
mams
quem quidam purpu-b
& Sigonius album^fed Odta-
cenfebat e quatuor
illis
'
Apud
Ak±
colorum gcne-^/ ^*^ribus^»^«,>,
ALBERTI ribus fuifle
,
RVBENl
quibus Circenfibus in ludis currcntes ute-
&
veneto. Cuius bantur fadiones , albo, rufo , prafino, opiniout de toganequaquamfubfiftit,quas alba fine dubio erat,itt Lipfius exiftimat , ita facile credo illos qui
fa&ionibus Circenfium favebant , lacernas portafle eius coloris cui addidli erant,quod Martialis videtur indicare in Epigrammat.jn.l.14. cuius
lemma cft Lacern* coccinea.
Si^venetoprafinoquefayes qui coccina fumu
J^efias
* forfan lesendum
ifia
c A
veflc
j
transfuga * forte njide.
v T
P
IX.
angufiiclavias portarunt. Regilla tunica purpura diflinffa. Varro emendatus. Regilla alba eratejr reffa. v Reffa tunica. A ppa£@* ytrcov. Hefychitts vindicatus. 0 fti px-
Matron& etiam tunicas
T
unicx mulierumfibulis con&ringeovvihwfJty®* xna)v. bantur. Tunica viriles non erant apertdt , nec fibulis adjlriff*. Tunica inconfutilis ex vna tela contexta erat. Talis tunica ta-
laris Pontificum.
gupmodo
(Spd-ordcfioi yjravit;.
Hefychius vindicatus.
tunics, inconfutiles texta.
vnc videndum,anetiammatrona:Roman£ tunicas anguftis clavis ex purpura ornatas portabant,
quod
extra
dubium
cum etiam virgines Deo devotse ali^quantulum purpurae tunicas infertum |
eft
;
geftarent,
quod Hieronymus
teftatur
ad Euftochium purpura, inquit, tantum in Be tenuis. Sed de his latius infra. Gaeterae illuftriores quamvis ut plurimum auro clavatis tunicis uterentur;
Epift.11.
:
tamen etiam faspc purpuratis veftibus infignes erant regillam quidem tunicam quam faeminse portabant,
:
dc
ut
ex Plauto conftat, purpura diftindbam funTe, mihi colligere videor ex Varronis verfu, qui corrupte legitur
apud
No-
DEREVESTIARIA Nonium fic7a } ut
(djr
mduam
L
T.
I B.
57
cap. 14. RegiUa, inquit,
Flautus Epidico:
An
Kegillam tunicukm
an mendiculam,
Varro
0,7^71 cl
lyx&iMtov
Collum procerumficlum levi marmore: RegiUam tunicam dijfingitur purpura.
Exquibus verbis nemo bonum ienium vnde exiflimo legendum efle: Regi/la
Id
eft
tumca purpura
dijfinditur:
Regilla tunica purpura
,
ftinguitur, five interfecatur. erat
& refta. Ita Feftus
:
elicere poterit;
,
clavis purpureis di-
Tunicaautem
Regillis tunicis albis
,
regillaalba
&
reticults
,
varie fudant eruditi.
Optime hanc
texturas
rationem
Vopifcum. Refta autem tum-
explicat Salmafius ca, ut bene annotat Scaliger ad Feftum, erat o^Wpp*
0
%neav appa
tunica
hxc
Scd quomodo omnium doctorum fen-
t5'T@* Si oAa.
contra
eflet
tentiam definit Salmafius di&o loco, cui non accedo. Ait cnim } <*pp*
*wv¥ov *p .
apertx erant,
locum Hefychij vbi T8?
c0(ax$
& fibulis adftriftas.Etiam corrivuu{$ negativam enim tollit & Iegit
legitur croWopTroj £
t p*
,
fibulis adftrictam.
Sed bcne habet Hefychius: tumcam cnim non confutam vocat t
ft»i
h&qouii
ouvitowSpu %*r£v*i conftringebant
eam
H
fibu-
ALBERTI RVBENl
58
fibulis,utex ftatuis apparet, vbi faepe mulierum tnnicas ita fibulatas videmus.Vide Philippum Rubenium hb.i. Eleftorum cap.ro. Viriles autem tunica? haudquaquam
apertx erant circa latera &cp*
,
& fibulis adftridhe, fed confuta:
Quod ex
awu&hti[A{j9fjct.
Suetonio
latis
conftat in
Augufto cap 44. Sumenti uirdem togam tunica laticlavi nec enim mihi refuta ex utraque parte ad pedes decidit ;
perfuadcbit Salmafius,qui refutamhic exponit refibulatam
utraqm Cui fanc
nodis fcilicet folutis y quibus tenebatur in humeris ex parte. %irk
cras
enim fuit y inquit,
credam
,
hodie nihil.
illa laticlavi
Nec etiam vfquam
tuas togatas, quitunicas apertas habent. dtutvKw
apud
veteres
oA«? tunica dicitur
tamen
:
tunica.
1^7™«$ «cT@*
17).
vidi fta-
Addit prasterea unde oV*t@* $1
quas nullas fcifluras habcat. Plato
in Politico aperte*x*oww
ab ityanww diftinguit.Pra%
terea tunica inconmtilis fivc appacp©* nec fibulis nec futuris coharrebat: etenim haudquaquam ex duabus plagulis inter fe confutis
compofita
fcd ex vna tela coiv humcros aut latera haPontificum Hebraeorum, ,
texta erat, nec vllas futuras circa
bebat,Talis erat tunica talaris
de qua Iofephus
lib.
^.Antiquitatum cap.8.
Svo7v
t
non
,
coq
tb pct7TT0Q StW
t
cofzuvl?) (3
7ihdLpav. ctp(j@j S* bf
conftat e
ac lateribus.
*6hpUl v^aafj^ov. H
^vero tela
m longitudmem texta. Qui lacus
folus fatis deftruit
opinionem Salmafij : erat enim illa tunica nona lateribus aperta/ed folummodocirca capitium , & illic qua manus exerebantur. Vnde Philoludxus fermone r, de Monarchia appellat M*f& <&t&pUb'Aov
eB&w vwvd-iw.yeftimentum rotmdum totum ^/^.Etlofephusdecaptivitatcl.6.
vndique byacin-
^y^ov Uv^ rv*. Rem
DE RE VESTIARIA LIB. ftem rctundam.Talis erat
I.
59
&tunicaDomini noftri^/jatp©^
& Reciae tyronum &
&
Regilla- fponfarum , 6p3-og-dStoi , Grascorum. Clare id Hcfychius: op^dhoi ^rmiq ^ o/^to/,
tVoxoju^ax
f^ovT«?.
Qui
locus per
terpretum explicationibus
fe fatis facilis, varijs
difficilis
redditus
eit.
in-
Quidam Kunneftut
per x^Ko^ua capitium exponunt , fivelocum quo'* mC caputexerendum erat, & legunt fublata negativa x^Wftpixpms. Alij vzxMO[Axge. dicunt effe praxindfcuras locum,
enim
quod
illas
tunicas in loco cinclura: eiTent
interci&
,
&
eodem Salmafius mc-
partes inferiores fuperioribus elTent adfutar
qui
,
modo fine negativa hunc locum legunt. taphoram eiTe ait ab infedfcis animalculis,quas ab ca partc qua infc&ioncm habent , graciliora funt. Vidc eum, fi placet, in notisad pallium Tertulliani. Mihi videtur Hefychij locus ex
fatis clarus
Cum enim elTent
alix tunicas circa
quas fupra diximus.
& latera confutas
cx duabus enim plagulis confutis inter
;
pofitaeerant; tunicac rectx &c
inciiuram aut
•£sfoxopt&
tur, indicat cv
!
Divus
I.
7trxXcu^ivr\
6pdos-d£toi
habebant
crant.Quomodo autem hx
nem
ijs
humeros
,
com-
inconfutiles
enim
tunicas inconfutiles tcxeban-
Chryfoftomus Homilia 84. o
fe
%ncoM nullam
pdm ovjuSaMom?
xtuc,
in Ioan-
Cqaivuoi
tcL
VaUftina duos pannos committunt,fic texunt njeftes. Et clarius Theophyladtus in cap.18. Ioannis c* ™ Xou
if&Tia.ln
:
pxqiic.
^gcJufyot t&T gwju$ci7 nqi ,ln
texunt njeHimenta
igitur
plagulas
haud
PaUBina duos pannos commiu
futura contextu utentes.Daas , pro acu coniungebant,fed textura.Theo-
tentes
phancs Cerameus Homil.in Paflionem Appavai
w
cm t
7w&v Jba)
ctvcolfov
qapaioic,
Domini 17.
f.
109.
S% jufyj TaXiXcdoic, o-vvwfrc, m t«C wcoSiv^t couov cw^djyfyjvat pct$%.
iTT&Sn
'
Hi
*
7*
<;
ALBERTI
0
xnw*
£
^SSr
iv
porro fuperne erat
,
i/^aa^
RVBENl te[/.Qctmt afpxqor, Inconfutilis
quoniam mos GaliUis erat tuntcas ex la-
commiffs.Hancruero cinljs duxbusconficerem humeris futura tumcam oportet mtelligere uno contextu fuiffe y nullaejue compjijfrra
compaBam. Receptae opinioni, cui Ferrarius acce-
non quidem in tela , fed per acus & tibialia nunc rcticulatim conlongiorcs ficiuntur, obftat quod artificium hoc texendi veteribus fuit incognitunyiec vfquam cius mentio apud Au&ores.
dit
,
cain textam fuiffc ,
ut fubucula
Inuenienda igitur
cumtunica
in
alia ratio
orbem
c a
texendi,qua hacc
&
Pontifi-
texta fuerit dppd^'.
p
v t
x.
Gr&c& mulieres tunicis anguBiclavtjs vfe , fed tantum lautiores. ^ApudSyracufanos meretrices foium. Etiam viriles Gracorum tunica purpura clavat,e. YlapvQti
T
vefiibus litteras infcripferunt Graci.Mapyiftuct. pdu/^tTu. «VnTTuva. T&tpm&isi' A
Grammaticis gruma.
Go
exiftimo etiam Gratcis in vfu
tunicas angufticlavisornatas: liebribus tunicis id
cum ter
Ariftophanes
fuiffe
& demu-
quidem certumcft,
b> Sw/JLQtpoexalu-nic, in-
ornatum muliebrem recenfcat to tt*„ Locus exftat apud Clementem Ale-
pupk.
xandrinumlib.z,Pa:dag.cap.ii.6cIuliumPollucemlib.7. cap.
DE R cap.it. Sed
VESTHRIA
E
non nifi
lautioies fcminas
L
I
m
B.
6l
I.
jmpu
conftat ex Plutarcho de Genio Socratis, apud qucm Cat# Si (Jwfi -s^b^Aypod) Si co naTip Mihwia* %}\aij.vfct
phifias ybt
:
F&l 583,
,
cotKffofAiSct
%rtO)viov, Pi7tw)i
tgia&Jilw 'QriSoifjLi
e?»w
,
fjtmjLoarpimv t /2/h
0
7mrrip
co
tt^ ptnSiircn
j^f. 77^/ pater Mde(ia:n
chlamydemfnatri uero clavatam cmamits tunicam.*4page 3 re~ ifondit pater y numquam fili talem ruita ruideam mutationem.
Apud Syraaffanos
fancitum
erat,
TrapvQac., nifi
vero, ut iam fu pra diximus, lege ne feminae portarent veftes wp^pv^ \yj&cu;
qux
meretriccs effe profitebantur
fe
,
quam
legem illi videntur fumpfiffe a Lacedxmonijs , dequorum hac in reinftitutis vide Gragium de Republica Laconica lib.3 tabula 6.inftitut.io.Nec folummuliebres tunicas^ fed ctiam viriles,apud Graecos fepe purpura clavatas fuiffe docet Apuleius lib.
ad
bebat indutm triplici
chus vCt 0
,
$
t.
Florid.
de Hippia Ha:
corpus tunicam interulam tenuiffmo textu,
UctOypurpura
Sed obftare videtur Clearoh Wopw 6 Trapv^
duplici.
qui de Tarentinis
fcribit
:
ywuanaiv dGpwuty 0/©". Tortabant njefles cUvatas pel-
lucidas, quibus mulieres delicau
innucre Tarentinos
jotyrapufpn
nunc njtuntur. vbi vidctur folum fcminis
portaffe.quas
decora erant; fed non ibi Tarentinis probro dat 7» wapv$* 9 itaqvtfriSfeyavfy pellucida: enim veftes femper parum fed viriles exiftimatasfunt, ut
apud Iuuenalem
Cretice pelluces. Ita
& Diodoruslib. TOWiC
X07H71.
oi vioi
36.
de Iuventute
Romana:
in txctr-
W**-?™^-
t £1 9 &y>&> Wopav l&mcv; SfrQopvc. yuvaxMUAt; TraptfAppW. <£ >c? t TKiiHoTYiSc twI%
&*mv& &
Tmterea iuvenes
in foro njefles geflabant ex molliffma lana 9
tenues ac pellucidas, prorfufque muliebrtbus flolis perpmdes.
hxc autem
w«pwp»
voca«$&a
H
3
*>ant.
'
ed ttlSt
RVBENl
ALBERTI
Cz
Suidas Txt^vnviSiov M^fov
bailt.
Qv&vv
co
wi
fseepvwiJiov
V7TiXa£ov.
Sfetyatv,
kiaqavic, ifi&nov 8 TTeirmc, vropZ
Et pollllxlib. 7. Cap. 17.
6%\vh$vfi&
Quod autem diximus
,
TO^ft
^70 ^ iB.&vvkw
cSvo/n&fffyjov
Graecos purpura clavatas tuni-
cas portaffe, id de ditioribus intelligendum eft; aliorum
enim tunicas albis clavis diftin&ae erant.Hinc Alexandcr, referente PlutarcllO In Afophtheg- d9pu'£aQ Sfynz*$pa
:
i7Tcuvuvmt
a/iccv
t AvT\7id^x t
<&TtX{ajt
rit;
tww^ i\\to$iv eimv Apt/V«^@* hdntoTuputpoi;
,
7»
y
$ hSov bA07Tbp$vp@*.
^ujbufdam Antipatri frugahtatem
laudantibus y quippe qui dure a/pereque njiueret
:
aAntipater
quidem y inquit y extrmficus njeftes babet albis clavis ornatas % mtus njero totus purpureus eft.Vbi male quida Leucopary-
&
phum exponunt albis indutum
veftibus. Veteres Carthagincnfcs tunicas purpura clavatas portaffc tcftis Tertullianus de palliocap.i.r*^» fgjnjobishabitus ahter olim
tunica fuere y
&
quidem infamam de fubtemmis ftudio y (efy* luminis concilwffimenfurA temperamento.Vbi luminis con-
&
cilium, ut bcneSalmafius emcndat explicat , cft conciliamcntum coloris vnius alterius clavi. Alia quasftio eft, an pallia Grascorum clavata fucrint. Quod affirma-
&
ri
poffc vidctur cx Athensco, qui lib.
A&lwat uaTt»v y
\
0
dpryv&mS @* kp&ko(m{£)
TTO-vt *£)n
t
^i&m@* Iu&blos
5.
fcribit
(popeia
y
TTOpyvpw r&poTe&v.
in purpureis ftragulisfellapedtbus argenteis fubnixa
portabatur, Lib.c_.ani-
mad
c.
1
3.
A&lwlvi
:
mp^v^ Athenio
Athenas
qm prius pannofo tritoque pallw njeftitus purpu-
ram numquam njiderat.Ad quemlocum CafiubonusrM?diocris condttionis homines purpureo clavo (Grxci njocant tmu£ov) njeftem ornxbant aut , mftita purpura pr&texebant hoc s
igitur
mdignatur Athenxus
,
hominem
,
qui
numquam fuerit
^TTopppo^faSlum repente oAo^p^r. Vbi malc, ut
alij,cla-
vos
DE RE VESTIARIA LIB. I. 63 vosveftiumcum purpura pmexta confundit, qucmadmodum fuprademonftravimus. Deindccgocredo ropw* illaquas pallijs intexebantur , non fuiffe clavosquales defcripfimus,fedlitteras lacinijspalliominfcrtas
eftgerens ftolam habentem ftgna y ut litteras.vbi
:
itaSuidas
Meurfius in
LexicoGrxco-barb.invoce>«ju^ legcndum cenfet ytuHFn*,cui facilc affentior; fic enim & Hefychius: fX*™> anptm e»t ^dpHp. Scio tamcn non folum y*PM?'&, fcd ctiam alias littcras pallijs intcxi folitas,ut obfcrvari poteft in pi&uris vetcrum coemitcriorum, quas cxhibet Bofius
inRomafubterranea, vbifarpel littcram
H
,
aliquando
tt
farpe T, aut x, auc alias litteras lacinijs
patliorum intextas videmus, ut in Mufivo Triclinij Leoniani , iti pallio D. Petri 7» L, in aliorum pallijs alia: littera: rubro colore fcriptas funt. It3 Boetius lib. 1. de Gonfol.de vefti5
&
bus Philofophiae: Harum ntero
0
fcalarum
busab
in
extremo margine
kgebatur intextum, atque inter utrafque
modum gradus qmdam
inftgniti
in fuprerno litteras in
infcriore elemento adfuperius eftet adfcenfus.
Vndc
haud abfurdc fufpicari poffet Grascis in vfu fuillc, aut monogrammatia patriar aut gentis (ux tam>
aliquis flgla
quam infigne pallijs
intexere
,
ut
m
bello 8c clypeis fuis
primariam patriae fuae liceram prarferebant, quod ex Xenophonte conftat Iib.4.Hift.Grxc3r. Hinc Hefychms has notas palliorum 'z^.mt^ vocat a*(M* inquit,.m £* ? ax% ;
©^*W<£.Ea?dern appellabantur o-pe^^c.Idem Hefychius e$&yifttcuffii
&
lat litteras
Imperatoris
nomen referentes , quibus
milires
figna-
AL
($4
B E
RT
RVB
I
E
N
I
$
fignabantur, Homilia 3. in 11. adCorinthios : j&Q*™p go^Tica^iq aQ&iyk &tc* & to% 7ngo^ to tivSjH& *£h\i&?). Sicut mi* littbus
fignum ImperatorisyficftJ fdelibus fptritm imponttur.
Sed ut hacc quae diximus mera conieclura nituntur, ita illud certum,aliquos nomen proprium palliorum oris Infcrtptum efl adhuc in infcripfiiTe. Vopifcusin Carino chorauU pallio Tyrianthmo , quo tlle welut sjolto nobtlttatis :
exultat, Meftallanomen
&
njxoris, Pliniuslib.
cap. 9.
55.
de Zeuxi: Opes quoque tantas acquifhit , ut in oHentattone earum olympt
pallijs intextas,
refercntes, infcriptas erant. Sic
quibus
litterae
nomen
& Salaminij
, Hefychio aliquando etiam non
vocant to t$ i^ria
tefte nvZov
nomen defcribcba-
Anaftafius in Leone IV.
fecit <~ueftem
Atque fuper ipfum altare auro textam^candidis per totum margaritis fuU
gentem,
in dextra
tur.
&
Uvaque
tabulas gemmatas habentem,
cumaureis per circuitum orbiculis y quibus fulis nomen efl defcriptum.
Ita& fub vltimi veftes
litteris
aevi
TOt
r r&muffi ovS v/^cm, txvtu
ya^eoqxaMSy]o^)
d?^.ct y
pomtoc, teyotdfja
pra-
Impcratoribns Grarculi vidqntur
infcriptas portafle.
nem 27.Synodi 6.in Trullo:«W>t«(§* nyj
infigne ipfius
Balfamon $\ jrf
$ ^imri
t/c
Canos*>*« S?iV,
KAn&aos
id 7JoXvn A£ ^vo^avm
/xa^M/a, ^duf^Toc,
in
yMw4
orSltiQii
<£ dvr't7mvct,
<&7uo%
JV
ttayx0'-
wpqve/fyvm «aA/«,p^^7», & aj;T/7repa,idcm e(Te contendit.Diftinguit
a«c
ta-
menhxcBalfamon
in 16.
Canonc Synodi
7. in
Trullo:
DE RE VESTIARIA cl%ec(A4iuv
\yovruv x povov
S\
r rbrs
6$
I.
tjfs;
tov Kp-vova v&$cdvt\&wcy Sfji
&C
Sed Cxiftimo y>ctp/ngLTos 9 lora aurca.Ica grammatias gruma vocatur,
uoctv dru^tcu> eiQ Tri$cMJLhvcrw
effelineas five
LIB.
mg/^goa dvTiTmvct^d^u @ feVffbim&y&pOG
quas linea alba tranfverfa prascingitur, ut Plinius
c A
v T
p
nAtfTt/o77jW@*« 7ft.%rv7rbp(pvg2i
iuctrict.
ait.
XI.
Lata purpura.LMaior purpu-
ra. Laticlavium. Lati clavi defcriptio.
koXco&iuv. Laticlavia,
unum tantum clavumhabuit. Varro emendatm. Latus clavus inmedia
tunicdt parte. juio~o7rbp(pvp@* fMtrbxdtxjos %ircov. Lati-
tudo clavi
&
.
Modejliam ajfeffantes arffiore utebantur. AleSeverus non angujliclavias portarunt. Laticlavia
lati.
xander arcfum clavum : angufiiclavia latos clavos habere poterat. Ambitiofi purpuram fuam extendebant. qv"KttY.rY\ej.tt.Lati clavi menfuraordinaria palmi latitudo. Tunica palmata. Xplicatis
omnibus quae ad anguftos cla, nunc ad latum clavum
vos pcrtinent
quem Gra^cifemper^o-
progrcdiamur,
ivotj^v vocant. Ita in Gloffario latus cla-
rvm
Strabo
lib.3.
Balearibus agit, Herodianus
apud Arrianum
ubi dc
lib. 5.
Epi-
Diodorus Siculus in Eclogis lib. 36. Memnon in excerptis apud Photium circa finem fere, Sc alij. Archippus apud Pollucem lib.7. ctetus
lib. 1.
cap.14. laticlavias veftes
cap. 14.
7rkctrv7rbp^v^.
l^nct vocat. Sic 6c
in Sibyllinis oraculis lib. 8. Kctj ToTi
7rivQyt(rl^ 7rkctvJ7rbp(pv
Qeoc, ottJbcruyfyti
^
7r'ivdjpyv
&v YiyejuisvYiav
cri/u(C)t
(QopStru.
ducum lumen exuerts (djr Et triflem cruorem gefieris. Ita & Latini latam purpuram vocant clavumlatum in veftcjPliniuslib^^.cap.i.F^^ tunc dolebis quurn laticlavium
I
pur-
ALBERTI
66
purpuralatiore tmica ufos
de pallio cap.
tullianus
4.
ruboris fuperieciio
(@jr glatici
RVBENl
invenimm etiam prtfcones.EtTcz-
Cum
latioris
purpurx ambitio
Saturnum commendat'.luvcnalis
maiorem purpuram appellatSatyra 1. Quid confert purpura maior Optandum.
Vbi bene menta
vetus Scholiaftes laticlavium exponir. Vcftietiam ^mirop^vo^ dicuntur apud Ifaiam
laticlavia
Gloflk vetercs in 5. ut infra latius explicabimus. Pcrfium Sat.i.laticlaviam tunicam purpureum ueBimentum fuiiTealTerunt.Rcclius fanefi purpuratum dixhTenr,ut Charifius^/V clavus ideft impurpurata
latum clavum. Latum cla5 lib. 1. Tnctextam rvum^ inquit, purpuram dicit y qu£ in peSiore extenditur Senatorum^ Gr
.
:
tinent hodie principes intjcientes njeHi a cervice adpeclus in~
dumentum ex purpura rvel
alijs
dum
,
ab aliquo
muris Ponticiy
njel pellibus pretiofts
Qux
Regio habitu prodeunt in publicum.
alio poftca adfcripta
efle
credo.
Nunc
uc ad progrediamur , quemadmodum angufticlavia duos clavos habebat ita laticlavia vnum folum ab anteriore & pofteriore parte.Perfuadenc hoc mihi omncs fcriptorcs , qui cum de tunica laticlavia
formam
tunicae laticlaviae
;
mentionem faciunt, vnam tantum purpuram aut
vum
illi
cla-
tribuunt. Ita Iuvenalis:
£uid
confert purpura maior
Optandum. Lucia-
DE RE VESTIARI A L IB, I. 6j Lucianus in Demonaclx i«T
^
:
mm
cap. s.Torro utaffert lumenclavus purpur
neminem
deceat intexta pluribus notis
Plinius lib. 3$.
cap.
1.
<~ue$~lis.
Vulgoque purpura
ufos invenimus etiam pnecones. Sic
nicae
&
latiore tu-
Horatius:
latum demifit peclore clavum.
Suetonius in Augufto cap. 75. Vefte non temere alia domeBica njfm eH quam ab
&
y
confecla, togisneque rettriclis neque fufis y claVo nec latonec anguflo.
Et ne quis cenfeat hic latum clavum non pro ipfo
clavo, fed pro tunica laticlavia fumi, Silius clare oftendic veftem ipfam laticlaviam vnico tantum clavo diftin-
6tam
fuilTe lib.3.
DifcinEiis
mos thura dare, atque ex lege parentum njeBem diftinguere clavo.
Sacrificam lato Ita dc de
mappa
laticlavia Martialis:
mappa claVo. Sed optime omnium Herodianus hoc declarat lib. 5. vbi carXayxy* * tyvpynStvde Heliogabali facrificijs agit: Ta *Etlato njariata
^.iyigttic <®fd$iGiv dvi^cao-fyjoi yjicZvctt
noMpeiS
^
ceTxcvbfAcd
(potvljcw a> fAio-co qfe&vTic, \a\m TropyvQpv.
Exta njero njicHimarum
atque aromata intra lances aureas
capitibus impofitageHa-
,
non quidemfamuli aliqui aut humdes perfona,fed prafeSit exercitibus , fgj quicumque maximas dignitates obtwebant\ induti tumcas talaresac manuleataj fPhoenicum more f bant
y
njnamque in medw purpuram ferentes. Vbi videmus, vcftem Sacerdotalem Phcenicumjquam^T^^rfuiiTe inI
2,
fra
1
ALBERTI
68
RVBENl
docebimus , vnam tanrum purpuram habuiiTe. Obftare tamcn videtur huic fcnccntiae locus Varronis lib.8. de LL. D^am fi quis tunicam in njfu- ita confmt ,
fra
plagula fitangufiis clavis , altera latis y <~vtraque pars in generefuo caret amlogia. Sedautlocus hicde angufticlavia
tunica incelligendus, cuius vnaplagula lacioribus quam alcera clavis diftincla fit, aut legendum eft ut altera pla:
gulafit anguftis clavis
rc&e legit altera
,
altera lato.
Sciopij edicio
lati.
:
Vt
Quod
magis
reor.
Scd
altera plagula fit angufti clavi,
Latus aucem cLivus in tunica Senacoria non quo angufti clavi,nempe ad latus dextru
erat infercus loco
vel finiftru,fed in
D^am
media
tunicas parte. Horatius l.i.Sat.6.
ut quifque infanus nigris
Telhbuj,
(8jr
medium
impedijt
cms
latum demifit peblore ciavum.
Ad quem locum Acro: Demifit peSiore media parte corporis. Idem adSat.5.!ib.i Lrf^ clavumpurpuramdkit,qui ,
%
m
petfore extenditur Senatomm. Et Herodianus lib.5. ubi fupra de facnficijs Heliogabali d> tiesw Hincquia purpura illa in mediotunica: loco pofita aarveftem laticlaviam ixaovoppv&v ctiam
^^J^
vocabant.Ifaias c.3!
hti».
&
Et rveHes prttextatas purpura,
rveftimenta per
domum.
@r
clavatas purpura
Ad quem Iocum
D.
Bafilius
torU» Wn cultum rveHtmentorum quo fuperbiunt , mulieresjamquam mmmm reprehendit.utpote qu/modo oris Mtexant purpuram.modo medi*
mtis
U.commcnt.
terpretatm
efi
inferant.D.Hmonv
^o^L
in IfaiamrPr, fafcia peEioral
Symmach^Septuagtntatumcam
h auam
id eft clavatampurpurajranftulemnt, quod Aqmla cingulum exulta-
D
R
E
VESTI
E
A.R
I
A
L
exultationis expreffit. Sic etiam ^ixdnLov
I
B.
6?
I.
x^ma
appellant
tunicam purpuream lato clavo albo diftindtam, qualem Perfarum Regcs portabant, ut ex Xenophonte conftat &T» cwtvc, &a & m7\S>v <%y>v^ lib 8. de Pa:dia Cyri ($ %tcoiz mpqv* QctiviS o Kv^g \q apfj&T©* 6pd-Uv'z%ct)v ttics^v :
pvv
,
fJiiabhdbicav
3
^
ci^td «T Hxsfyst fAicrb^jtov e^v. ^ToJlhdC
Cyrm prodibat ex portis tiaram habens
,
incon(]?e£ium fuper currum
tam y
ipfe
reclam
tunicamque purpuream albo clavo diBmclam.
enim non licethabere tumcam albo clavo ornatam.hlalc
tAlij
autem Gafaubonus
in
Athenaro
mb7\<£>K&
^jmaov^ra
interpretatur medwcriter albicantia^ ut beneobfervat Clau-
m^&w red-
dius Salmafius.Optime Curtius,qui dit
purpuream tunicam^
lib. 3
.
tunica
Cultus Regisinter
medmmalbum
tydxdjKM
alij
cui
medium album intextum
omma
erat.
luxuria notabatur ,purpure#
intextumerat: iuo-bh&mov
vocant. Vide BriiTonium
lib.i.
etiam
xiTcvva
de
Regno Per*
farum. Sic Mefoleucos gemma vocatur, gemma quaft albo clavo diftindta. Plinius X\h. $7. czy.io. JMefoleucos efl, mediamgemmam candidd diftmguente Imea. ^Mefomelas nigra uena quemlibet colorem fecante per medium. Qua autem latitudine purpura
illa fuerit,
quas vefti laticlavias infe-
haud bene definiri poteft. Quidamcnim, qui modeftiam affe&abant, quamvis laticlavij clTent,tamen purpuranonmagna utebantur. Spartianus de SQvevoiHicLamprirebatur,
tam exiguis njeBibm njfus eU purpura haberet.
,
ut
Chlamydes hirtas Severi
,
d ^V^^ x^
<$r tunicas afe
mas , njel macrocheras ex purpura non magna ad fum re~ rvocavh fuum. Errant tamen qui hinc crcdunt, Severum
Alexandrum angufticlavias tunicas portaffe. Vt enim non folum latitudine clavi, tunica ab anguforma fed etiam qualitate
ex his quxdiximus conftat
j
I
3
fticLa-
severo.
r9
ALBERTI RVBENl hinc & laticlavia ar&um
70
fticlavia differebat
clavos habere poterat,
ideo minus aut hsec angufticlavia
Vt autem
clavum^
y
& angufticlavia latos
,
aut
illa
non tamen
laticlavia crat.
Severus &: Alexander laticlaviac tunicas exi-
guum clavum
infercbant
j
ita
contra
alij
ambitiofiores,
purpuram fuam admodumdilatabant. Lucianus in Dewct ffi dj7Tttpu$m Qri ttJ" 7&cIt{ v 7ivptvpai monacte iS&v y
:
9$
t«5 (/
Szi£ctc } %
Cum
laticlavium
perbientem
ica
njidiffet
admoto iUim auri
,
commonftrata Cap.zy
<®po) crS (m^JCctSv zQopei, k<£\ luu 7r^Cct^v,
quemdam
,
,
purpura latitudwe fu-
capite , prehenfitque njefle, ffi
inquit, hoc ante te ovis ferebat y ffi ovis erat.
& Dominus nofter apud Matthxum increpat Scribas,
quod dilatent phyla6teria 7iQi£cn
ao^S
9
}y
fua: nwTzt, inquit, ra ipyi
dvS e$o7iz>ic ,
l
;
7r?\gnY)Vhicn
lAiytXmacn to xgclcrmJci r tfj&Tiw dvijif.
fua faciunt ut <-uideantur ab hominibus a vtrftuh*J
^er A fm *
plicat 7«
refis.
CaP-75.
$z tu
'
&
magnificant fimbrias.
qu?&>ltyivlci
y
olutcSv
(pu/\gtx,
Omnia opera
dilatant enim phy-
Vbi Epiphanins
ex-
clavos purpureos. Sed de his infra.
De Augufto autem tradit Suetonius ( quem tunicam laticlaviam portaffe nemo negabit ) eum nec anguflum nimis clavum, nec mmis latum portaffe: ^vefle, mquit non temere y alia quam domeHica njfas efl y ab
&
neptibujque confeclajogis neque reflriciis neque fufis, clavo nec lato , nec anguflo. Ordinariam autem lati clavi menfu-
ram fuiiTe credo palmi latitudinem. Feftus Pompeius: Tunica autem palmata a latitudine clavorum dicebatur qu
crac veitis
purpurca
,
lato clavo aurco ornata
y
ut infra
plenius exponemus.
CAP VT
DE
R
VESTIARIA
E
C A
V T
P
Baleares frimi tunicis hticUvijs
m&
L
ufii.
I B.
li
71
XII.
Tullns Hofiilim primusRo-
lato clavo vfius.Omnes indificriminatim olim latum
clavum
portarunt. Poflea Senatoribus proprius. Tunica Senatoria laticlavia. IS^on cingebatur. A C&fire contra ufium cincJa. Cur laticlaviam chirodotam portarit. Fhryges habuerunt mantileatas tunicas. Romani olim nullas tunicas habuerunt. Poflea curtas tulerunt , dehinc cum manicis ufique ad cubitorum ima,
tandem chirodotas.
Tunic<& fitne
manicis indecora posferioribus
ignomini* caufia indut&. Tunica laticlavix Senatorum infigne. Latus clavus. Clavus pro Uto clavo. K_Am* brofius emendatur. ChUmydis ufius Senatoribus interditfus:ijs y qui in comitatu Imperatoris extra vrbem conceffus. Pr^fecfus vrbis chlamyde ufius ejr eius vicarius. Nonius Marcel/us emendatus. Saracat%nic& barbara genus. Leges du<& codicisTheodoJiani corriguntur. T&anga barbarum calceamentum. lmperatores interdixerunt barbarica indumenta. temportbus.
£&
reis
,
trabo
lib.
3.
primos tunicis
tradit Balearcs
omnium
laticlavijs ufosr «ro/ Jg
^
wSvozt) htipvf) <&pc07vi T«s dvB-£cp7ru$ ^ncova^ 7r?&Tvcryipii<;.Hi
tur
geflafifie
rvero
primihominum dicunEt ex eo
tunicas laticUvias,
Euftathiusin Dionyfium av3-&7rvi
<®fc*Tvi
rium primi invenerunt Lipfius, qui
laticlavias tunicas.
•/ta^wjW
oi
S\
b
ojutuT;
Nonredte autem
#tgW Balearium cum
purpura tunicis confundit vius
:
TtT^rv^w^ xll ® vcts tQ^&v* fncoU njero Balea-
,
pranextis Cent.K
quas Hifpanis tribuunt Lir^/^Jfc
& Polybius.
Primus RomaeTultus Hoftilius lato clavo vfus.Plinius lib.5j.cap.39.
Turpurx
T{omulo in trabea, nam toga pratexta
$
latiore clavo
Tullum
HoHi-
ALBERTI RVBENl
72,
%egibus primum ufum Hetrufcis deviEtis fatis conBat. Et deinde longo tempore omnes indifcriminatim latum clavum portabant. Idem Plinius lib.53. cap.r. Hofiilium
e
quam (djr hoc fero
,
;
quam-
>-julgoque furpura latiore tunicae ufos in-
rvenimus etiam prxcones,
mniob
ordinem a plebe, ut femel cocperant
tunica ab anulis Senatum tantmn
efie celebres, ficut
ficut patremL t JElij
Stdonis 3 Pr
idcognominati. Sed poftea Senatoribus propriafa-
£ta laticlavia tunica , uti ex
hocloco
patet,
&
omnibus
conftat.
Tunica
igitur Senatoria
apud Romanos purpuram
palmi latitudine ut plurimum in medio habebat ca
quidem non cingebatur.
Quintilianus
y
atque
lib. 11.
Latum
-
habentium clavum modus efl , ut (it paullum cinUis fubmi/Jior.
Hinc contra ufum Iulius Etiam
cultu
nus fimbriato, nec ut retur
,
(^r
Casfar 3 dequo Suetonius cap.45.
notabdem ferunt. ufum enim
umquam
aliter
quidem fluxiore cinElura.
Mum conftat,
lato clavo ad maquam fuper eum cinge, Vnde emanafie SulU dt-
optimates fspius admonentis
y
ut male prxcin-
clum puerum caverent.Qm &hoc prseter morem, quod laticlaviam chirodotam ferebat, forte utfe a Phrygibus ./Enea oriundum hoc habicu teftaretur. Phrygibus
&
manuleatse tunicas in ufu erant. Virgilius: Et tumca manicas e>» habent redimicula mitra. Et fic Iulus JEncx filius cernitur apud Triftanum
Gemma
regia
m
cum
tunica chirodota vfque ad digitos. Romaniautem,ut Gellius ait .Q.n.primo quidem fine
tumcis y togafolaamiciifuere,poftea fubflncias brevestunicas citrahamerum deflnentesbabebant, quodgenus Graecidicunt
c^^JWTalis
tunica apparet in veterilapide ad por-
tam Nomentanam,qucm exhibet Ph.Rubeniusin Ele&is. Atque
DE RE VESTIARIA Atque ita quidcm eas portarunt
cum
uenientibus
ut ex antiquis ftatuis
,
LIB.
I.
7$
antiquiflimis temporibus. Poftea tuni-
manicis vfque ad cubitorum imaper-
& nummis
conftat.
Deinde labente iam Imperio,fub Gallieno credo,autcirciter
etiam chirodotae 3c talares tunicac a Romanis porutpoftea indecoraevifE fint tunicasfine
,
tari coepcrunt;ita
manicis. D. Auguftinus Sicut
emm
lib.
nos rveteres fiagitium erat
cum
y de Dodrina Chriftiana: apud Roma-
talares ftj manicatas tunicas habere
tuncati funt
eft
m
nunc autem honefto
,
non eas habere flagitium
,
cetero
quoque ufu rcrum
loco natis %
fic
animad-
abefie
oportere
eft
;
Ubidmem. Hincignommias caufa reis tunicas finc manicis induebant. Paulus Diaconus lib. 11. Hift. Mifcella:: Et indutum bunc laneo } breviac fine manicis <~ueBimento , federe fecerunt fuper afinum fagma ferentem. Et fsepius oe-
Tunicam autem
currit in Scriptoribus a:vi illius.
lato
clavo ornatam Senatorum infigne fuiffe in confeffo eft. latus clavus paflim vocatur ab Au&oribus priHinc fcis
,
& & interdum abfolute clavus,
illudHoratij
fi
Acroni credimus ad
lib. i.Sat. 6.
Sumere depofitum clavum.
&antiquo Sat,7. lib.
Horatij interpreti a Cruquio edito in Horatij i.
Bonifacius
Gomes
in litteris
ad Augufti- AyudAa* uslmum
num
pro Jfunere i£li tanta deiec7io:& de Caftino Suffcit r JJ tn apven_ j Senator Barbarum caput, 4 ice e0. ^timmt farracamciavus aaoravit tremuit militem dux. Hinc forte emendandus D. Am-7*"»-i°. :
1
.
.
.
brofius de Sacerdotali dignitate cap.
Senatorem chlamys ornat
,
nautam navigationis peritia, ris fui
quahtas
ipfos
5.
Ergo,fratres, ficut
ficut agricultura
&
ruHicum
\
ftcut
fingulos quofque opificesope-
demonfirat auSfores$ ftc Epifcopum non Vbi corrigendum vidc-
aliudmft Epifcopalis operadefignat.
K
tur,
ALBERTI
74
RVBENl
Senatorem clavus ornat. prona enim mutatio , verbi clavus in chlamys. nec verifimile videtur , Ambrofium Senatoribus chlamydem aflignare pro infigni Sena-
tur
ficut
cum Gratianus^Valentinianus & Theodofms lib. 14. tit. 10. 1. 1. Cod. Theod. Scnatoribus in yr ^ e R oma chlamydum ufum interdicat Sine exceptione
torise dignitatis 3
TitJe
ha.
bttu quo
Jmrfrrbtm.
:
temporis^ matutini
dumtaxat intra mcenia }
conflitutus,
nuUus
,fed chlamydis terrore depoflto , quieta colobiorum ac pcenularum mduat nsefiimenta. Cum autem
Senatorum babitum fibi
rit
indicet militarem
agitariyUelnegotium eius fub publica iudicis
fejfione cog-
mandamus. Non tamen nego Senatoribus , qui in comitatu Imperatoris extra Vrbem erant, chlamydum ufum conceffum fuiffe nec ego Vicarium eius prarfein Vrbe ipfa Praefe&um Vrbis
y
togatum
eumdem
interejfe
:
&
->
,
y
Ambrofium conftat, farracam effe tunicae barbarae genus. Anaftafius in Benedido: Sarracam de HoloVero cum ChryyScim.Hincaliquando fufpicatus fum mendumlatcre in
l.^.C.Theodos.dehabituquouti oportetintra Vrbem.ubi Imperatores vetant, ne quis intra Frbem^Romam ragisvd tzangis utatur. Et lib.i. ibid.
ufum tzangarum atquebracca-
rum intra Vrbem uenerabilem nemini liceat ufurpare.Quamvis enim viri do£H explicent de braccis^mirumtamen mihi videtur, fub tam gravi pcena vetari braccarum ufum, cum illx iam a tempore Alexandri Severi R,omae effent receptar.
DE ceptac.
TtE
VESTIARIA
t
I B,
I.
75
Vnde Lampridius de coiBraccasalhas habuit. Hinc
haud abfurdum forte ei liibftituamus faracas pro racis dc bracu.wx. enim faraca barbara tunica,ita tzangabarbarum calceamcntum,uc docet Gafaubonus in Trebellium.Solebant autem Imperatores interdicerc barbarica indumenta civibus Romanis. Vnde etiam lib. 4. eod.tit. maiores crinesffi indumenta peUium prohibentur propria erant,ut ex Sidonio,Synefio
CAPVT
qui
,
Gothorum
& alijs
conftat.
XIII.
Fafciain Batuis togatis poflerioris Avi non funt clavi ,fed oraria, quibus Senatores illorum temforum ufi. Oraria Diaconorum illis fimilia. Imponebantur finiflro humero dextro fubmittebantur. 2,yAAKtvdict,feu mapputas portabant, qui confulares trabeas ferebant. Pa/iia Archiepifcopatia funt fafcix humerales. :
Ali&
fafcia. in antiquis flatuis in
modum
Cdrchiepifcopalts
In monumento apud Boiffardum e(i uir chtamyde ornatus cum duobus iuuenibus pctnutatis contra Gruterum.offi' ciaiium habitus posnula cum pallio. Paiiia iiia fuerunt fafcU. Codex Theodofianus , jfidorus , Plautus explicati. Fafcijs ufi
palttj pofitJt.
ejr facrificiorum. Lanea paiiia diffa. Paliia linteis oppofita. By^antini Imperatores humeralem fafciam portarunt ex ferico^auro, ejrgemmis. Lorum cum tiara
minijtri conviviorum
confunditur. Mitra interdum
Lorum
imperiale.
efi
fafcia. Tiara integer pileolus.
T^ummws apud Baronium
,
Theodofium
ejr
Arcadium exhibet , non Philippum ejr loannem Lsfpoflotos.
Llud etiam hoc loco annotandum in ftatuis togatis pofterioris
dam
terranea
fol.
xvi
cerni quse finiftrum
fafcias quaf-
humerum
te-
gunt , & fub brachium dextrum defcendunt , ut videri poteft in farcophagis marmoreis apud Bofium in Roma fubaliasfaspe.De quibus nihil 431. Z45.1S5.
&
K
2,
hoc
ALBERTI RVBENl hoc loco dicerem.nifi vidiffem Komx quofdam antiqui-. tatis ftudiofos exiftimare has zonas fi ve fafcias clavos efle^ qui fanc toto cado errant ^quamvis a Cuiacij
non multum abeanc
& Scaligeri fententia.quam pluribus fupra con-
futavimus. Si enim clavi funt cur non ,
ftatuis antiquioribus
,
folummodo
fed
fculptar funt,cu m & a Tullo Hoftilio cceperit,
Exiftimo igitur
fafcias
yidemus
in
in ijs qua?
poft clavi ufus antiquiffimus
Conftantinum fuerit,
illos
has oraria
fi
Plinio credimus?
quse illo tempodiccmus , atque in hanc fententiam me perducit, quod videam oraria Diaconorum noftrorum , in quibus folummodo ufus eorum perftatctiamnum .haud abfimilia cffe his zonis quas obfervavimus in ftatuis. Etenim & illa finiftro humero effe,
rc Senatores portabant, ut krfra
impofita, dextro brachio fubmittantur. Honorius Au
Tn-
humero imponttur^ transcor in dextrum Uttu refleclttu-r. Concilium Toletanum quartum T.4. Eroo orartum oportet levitam geBare w ftniftrohumero propter
tnitus fmiftro
,
quod orat,
id eft
prxdicat
y
dextram autem partem oportet
habere liberam, ut expeditus ad minifterium facerdotale dtf x Chryfoftomus in a«t« ? de Diacono
w
'
eurrat.
4&&ov
uan*?dfjfj@*
^t^W^^,
to
:
^
Orariumofcu.
lans imponit dextro humero. Senatores
oraria seftaffe Te conftat ex Gloflis Gioffic _ f
ruvfr 6%
01
R^W^
ug ttuAuvov enrsovm ovyx*imzo)
cWttoi» fi ^^or. Odonaria
&
autcm illo tempore ~..:l.._ Bafilk^ in quibus
'fh^&rA^
<
c*
«n
kvnk 6
& Odonia funt panni lonri qm
Oraria dtcuntur a qutbufdam. H
ibantScnatores ig erebant
expuendum.
y
illis
Non camen
utebantur
illi
qjij
qmin paLtium ademumendum ftJ
confulares trabeas fere-
bant.0
VESTI ARIA
R 6? mappulas five (n/JLtziv&M. Hoc tcftatur illuftris locus apud Theophyla6fcum in A&a Apoftolorum cap. 15». ^xfdexa & myuiuvSuzD
E
R
E
bant, oraria portabanc
htvoei$ti T06
&mv diA$on&i 7fkr\v $0pHV&$
eaSctejix
Tzt Ltty
{tTWLTlTLat, fO/\cL4
tS tsfooodirx.
Sudaria
L
I B;
fed loco illorum
Si OlfJUKivdl* CV T ^OO") J^TS^aOTf
ofot ticnv Oi
vci4
,
&
,
0/
ftlj
wiQaXvc, £rj£aMsJ)*
£wJ/b8fJ0t CO^QJLa
0$ TO
^7TJ^TT8<8^ TK? Vygj-M-
femicinSiia lineafunt utraque,
fedfudaria quidem capvti imponuntur , femicmclia ut abflergant humores alijs monumcncis eiufdem xvi videmus quafdam alio modo poficas. Ecenim ucrofquc humeros ambiunt, & deinde in pe£hisdefcendunt,eodem fere modo quo pallia ficta videmus in Grsecorum Pa~ trum imaginibus/jP^Zfowz enim, uc aic Scaliger Epift. 345. ad Garolum Labbaeum , €flcircuius ex fubtilipanno qua-
faciet^c. In fafcias
tuor aut quinque digitorum amplttudine
dempanno propendent fafci tiflitis
ita ut
>
ex quo du
cum circulm humeris an-
fuerat impofitusfdtioe illaefafcioU apeSiore
&
a tergo
Ioannem Diaconum lib. 4. cap.81. de Vica S.Grcgorij. Rupertum liba. de Divinis Officijs cap.r7.Honorium Auguftodunenfem in Gem~ ma animx cap.iii. Alcuinum & alios. Sed mihi nori eft
Vide
fi
placct
animus hic de
pailijs
dependeant.
fufficit
annotaffe
fafcias in
me in
modum
5
Archiepifcoporum tra&arc, antiquisquibufdam marmoribus
pallij
Archiepifcopalis poficas. Ita
apud Boiffar-dum T.iii. Antiquitatum fol?i*
K
j
Vir
ALBEUTI RVBENl
7*
VTIO AELIANO EVOK.ET IVLIO HIEAUO ET
PvLIO 2A.OpESTl^O IVLIA JVLODES tlifA CONIVX SVIS ET EII/LBVS CO^IVGI
BEKE^ERE^TIBVS-
Vir quidam chlamydc ornatus
vifitur
,
&
duo iuvencs
iniectis. Immapcenulati cumfafcijs five pallijs pcenulas enimerrant,quimonumcntum hoc defcribentes di-
(jrutcrHS
nitcr
infcript.
cunt,expreflum
/-554-
prxtextatis.
virum togatum cum duobus pueris hic nequevideo togam puram, fed , ut dixi , militem chlamyde , &
efle
Ego enim
neque practextam , duosiuvencs pcenulis indutos , quibus fafcia; i\\x (ive vnde credo duos illos pallia humeros & pedhis tegunt
Eorumenim
juvenesofficiales elTe. pallio five fafcia
circumiecla L.
habitu quo uti oportet intra Vrbem quos Batuta complentur
dem
poenulis
iubemus
,
,
habitus pcenula
i. :
ac necefaria feraguntur
werum
cum
C. Theodofiano de Ojfiades quoque per
tnteriorem *veftem
,
uti qui-
admodum cingults
D
R
E
VESTIARIA
E
cingulis obferVare
ita
:
tamen
peclora contegentes conditionis
modi agnitione
fua
Qui
teftentur.
Et de fimili
ligi
debct Ifidorus
puU
conteguntur
Plautus
:
ut
,
Palltum
dum
fere efl
&
72
I.
ex huiufte-
haudquaquam de fed de Ms fafcijs
,
genere
pallij
intel-
quo adminiftrantium fca-
miniftrant
Si quid fatlurus es
:
I B.
necefjitatem
locus
graxanicis intelligi poteft
allijs
Siumeralibus.
L
ut difcoloribus quoque paUijs
,
,
expeditius currant.
,
appende in humeris pal-
pergat quantum ^valet tuorum pedum
lium
humero fufpcnfam falatam cirris dependentibus, quam credopallium appellatam, quandoex lana,non ex lino erat, Officialium ^ocpo&ta.Sic pallia ut & Archiepifcoporum Iinteis opponit Petronius Iam Trimalcio unguento perfufus facrificiorum habere in finiftro
fciam
quamdam
& :
tergebatur non linteu fed pallijs ex moUifftma lana faffits.Scd ',
&
ut fimul
femel
omnem
hanc
ffl
uwoqoziw materiam
pcr faturam abfolvam, ipfietiamlmperatores Byzantini humeralem fafciam five lorum portabant , fed ex lerico
&auro
,
ftantini
gemmis diftin&um. Ita in donatione ConDemde diadema y n/idelicet coronam capitis noftri,,
ac
:
(imulque phrygium, nec non
& fuperhumerale
3
uidelicet
\o-
rum,quod imperiale folet circumdare collum. Vbi errat Balfamo , qui lorutn cum phrygio fivc tiara confundir* quamvis eum defendere conetur Claudius Salmafius ad Fl. Vopifcum. Etenim licet aliquando mitra pro tenia five fafcia capitali fumatur y tiara tamen Phrygia ut 8c Pontificia lus, ut
,
non
fafcia aut
bene obleruat
Plinianis.
Lorum
ipfe
igitur
lorum
erat
,
fed integer pileo-
Salmafius in cxercitarionibus
hoc quod Imperiale circumdare folet
A1
B E
RT
1
HVBENl
foletcollum, fafciaerac anro atque
gemmis
diftin&a,
qua: vtriquehumeroimpofita, demde in peftore crucis ficrnum exprimebat, ut analabus antiquorum monacho-
rurn, &: ftola noftrorum Sacerdotum. Echocquidem ornatu Impcratores videmus in nummis Michaelis II W.500. *Conftantini Ducis apud Stradam ; * ita &in nummo Fol 'Wad annum Chrifi\ 0 Theodofij quem exhibet Baronius Arcadius hoc Theodofius Impcratores duo fti 394.
&
habitu exprefli fuut ; quos tamen Baronius exiftimat
effe
Apoftolos Philippum
DEREVESTIARIA
C A
P
LIB.
$i
I.
V T XIV.
Latum clavumSenatorum filij ante atatemSenatoriam portarunt.
m
Quando illam fumpferint. Senatorum Patritiorum liberi pr&texta eum portarunt,Statius,Suetonius explicati.Tyrijfinus. Tunica potens. ottavius latum clavum in pr&texta geflavit. Patritij in tyrocinio tunica recta ufi
,
non
laticlavia. Senato-
rum filij, qui non erant Patritij,fub Confulibus, non ante latum clavum geflarunt quam ad bonores pervenerant. Hoc K^fuguftus mutavit. Suetonius emendatus. Latum clavum fumebant cum fe ad honores gerendos accingerent. gui latum clavum fumebant, gris pellibus
,
calceos etiam mutabant. Illorum calcei e ni-
dignitatis fepe latum
banturopes
albi. Equitum filij in Jpem Senatoria clavum adipifcebantur. Ckd hoc require-
aliorum
origo, indulgentia Principis. Statio lux.
Cenfus , qui ex antiqua Equefiri familia. Caligula contra morem novis Equitibus latum clavum concefiit. Dio refellitur. Equites dicebantur /plendidi. Senatorum filij poH Auguftum non opus* habebant ad latum clavum fumendum indulgentia Principis, Senatorius
,
ijs
opus.
T^on conferebatur ea dignitas
nifi
ijs
fed tantum Equitum filij : Equites nonnulli angufio clavo con~ tenti vivebant. Honnulli latum clavum , quem fumpferant in Jpem Senatoria dignitatis deponebant , angufticlaviam
&
,
tunicam refunwhant. Laticlavij. Laticlavia dignitas gradus ad Senatorium Ordinem. Juvenis fecundi Ordinis. Laticlavij3 qui Senatu moti infignia Senatoria retinent.
Vncpoftquam de Scnatoribus ;
Sc
eormn
diximus, ad latum claivum reuertamur, Sc videbimus, qui alij infignibus
fatis
latum clavum portaverint. Filios quidem Senatorum etiam ante a^tatem Se_,natoriam eum portare folitos nemini dubium fed quasftio de tempore , quo hi latum clavum fumpferint nempe an cum virili toga eum indue;
j
L
rint,
ALBERTI RVBENl
8t
opus fuerit ad lati clade qua rc copiofe difputant Aldus Manu-
rint,an vero Principis indulgentia vi
honorcm
tius lib.i-de quasfitis per
Epift.cap.r.Cafaubonus in
lib.ir
Suetonij,&alij.
Ego, omillis doclorum virorum de hac re velitationimeam proponam. Primo, an filij Senatorum ante virilcm togam latum clavum portarint, quasritur quod Cafaubonus negat^
bus, breviter fententiam
dc fatetur fe
nufquam
nica ornari folitos
legiiTe
in
,
,
prastextatos laticlavia tu-
qua eadem
fententia eft
Aldus
Manutius. Sedcgo non vereor affirmarc, liberos Senatorum , faltem eos qui Patritij erant ctiam in puerili prastexta latum clavum portalTe. Fundus mcx opinionis in ,
Statio eft^qui lib. ^.Siluarum in Protrepttco ad Grifpi-
numilli latum clavum tribuit: Sic te clare puer genitumfihi curia finfii,
Trimaque
patritia claufit ^uefligia luna,
Vbi
dubium
,
tunicamque potentem
pnus y pmextam puerilaticlaviam defignari, Nec Bernartio aflentior, qui tunicam patentemlcgk.non tunica laticlavia magis patens quam angufticlavia.
flon
cft, per Tyrios
lem, pertunicam potentem
,
enim enim Crifpinum autem illo tempore, quo eiStatius Tyrios finus & tumcam potentem tribuit, nondum virilem toaam fiimpfiiTc, fatis ex
iKa faltem
°
ijs
quas fequuntur
compertum:
tenerisoHrum puerile
lacertis
6xuit , albentique bumeros induxit amiciu.
Hinc
patet fruftra arftuare
quomodo Ocxavio
km
,
Cafaubonum
ut Suetonius refert
togam tumca Lticlayia
y
refuta
,
,
dum
qua^rit
Sumenti
ex utraque parte ad pedes decidk.
DE decidit.
RE VESTIARIA L B, I. $3 cmm laticlaviam tunicam m pmexta I
Octavius
gcftabar; fuerat cnim alle&us inter patritios a Carfare, Etiamfi Cafaubonus ad fccundum librum Suetonij exi-
eum patricium faclum a Ca^fare poft virilcm togam fumptam,ex Dione lib. 45. fed hoc non ncceffano
ftimet
inferturexillo Dionis loco. Damafcenus in Exccrptis a Valcfio editis j&fifa X u> t« tto^ £ 0«A>fc
^
:
If)
fflmgtria»
hoc
:
eft
:
Dum in
WJ
Vrbe moratury Senatufcon-
aUeelm eft. Ex his qua^ diximus, fatis conftat, Patritios laticlaviam geftaffe etiam in prartcxta
fulto in^Patricios
puerili.
Etiam
illud in confeffo, eos
cjua illos in tyrocinio fuo
Sed an
alij
ante virilem
folum
cum prasexta
hanc
depofuiffe,&cumtogavirili tunicam
redam
accepiffe,'
vfos credo.
Senatorum
togam
filij qui non erant Patritij, , laticlaviam portabant ? quod fanc
haudquaquamaffirmareaudeo. Illud fcio, fub Confulibus eos nequaquam laticlavios fuiffe , nifi poftquam ad honores pervenerant. Ifidorus
lib.p. cap. 4.
Ghtamvis au-
tem Senatoria quifquam origine ejfet
rU digmtatis. Mutavit hoc Auguftus, fcrente, Liberis Senatorum fcerent
,
,
quo
protinus njinlem togam
qui
,
Suetonio
re-
Ca
'
celerius Reipublica affue-
ktum clavum
induere
curk interefepermifit.Wbi cum in multis m. s. codicibus fcriptum fit > quod Cafaubonus notat, njirili toga malim legere, protinus a
clavum fimul accipiebant , fed tunicam reclam , ut diximus. Auguftus autem permifit , nt ftatim poft virilem
rogam fumptam
,
ante geftos honores latum clavum ge-
ftarent.Latum clavum autem fumebant,cum
L
z
'
fe
ad Rempubli-
ALBERTI RVBENl
g4
publicam gerendam Plinius lib.
rent.
8.
,
&
honores capeffendos accingeLatum clavumin domo mea
Epift. 23.
induerat ,f^ffragio meo adiutus in petendis honorxbus fuerat* Qui autem latum clavum {umebant, etiam calceos mu-
tabant.
Sumebant enim
calceos e nigris pellibus vfque
ad medium crus pervenientes , ut ex antiquis ftatuis confularibus patet,cum ceteri albos portarent. Patritij autem hoc pra*cipuum habebant , quod '^n^eiov eburneum medias lunac forma talis adfutum erat. Sed de calceis Patritiorum alio loco. Verum nec folum Senato-
& Equitum , faspe in fpem Senatorias digniadipifcebantur. Statius lib.^.Sylvaclavnm tatis latum rum ad Iulium Menecratem, Equitem cuinatam filiam rum filij
,
fed
,
gratulatur , verfibus hifce gratulatur a Cl. Gevartio nitori
fuo
reftitutis
Gjuippe
& opesftj
lampadeprimn
origo finunt hanc
Tatritias intrare fores
5
hos,
pube fub
ipfa x
( Si modo prona bonis invicJi Cafaris adfint
Numma ) Vbi
tria
Romulei limen pulfare Senatus.
notat neceffaria
Equitum
gnitatem,opes ,originem
filijs
adlaticlaviam di-
& indulgentiam Principis. De
mdulgentia Principis, qua opus habebant Equitum filij, non etiam Senatorum poft Auguftum , ex Plinio quoque conftat lib.i.Epift.9. Bgo Sexto latum clavum a Cxfare no-
Bro , ea
ego qu
Hudwrum
caufa
l{pmam
petijt, ffl accepit^faventefibi
De
Spartianus in Severo: Vofllatum clavum D. Marco
<-venit,
Septimio Severo
opibus etiam certum
affine
fuobis
Senatorium cenfum neceffarium fuifle. Hinc, vt Vlpianus ait Vrin* cipalibus conflitutiombus conceffum eH mulieri in hoc donare
iam
fonfulari.
eft
:
,
,
ut
is
ab fmferatore
lato clavo>
njel equo publico
D
R
E
VESTIARIA
E
pmilive honore honoretur. Et L. 41.
rum
& vxorem
ff.
L I B. U dc donat. inter
vi-
D^uper ex indulgentia Principis Antonini recepta eU alia caufa donatwnis \ quam duimus honoris caufit, ut ecce fi njxor njiro lati clavi petendi gratia donet -vel ut :
y
uelludorum gratia. Addit Statius Originem\ ctenim & llla defiderabatur,ut aliquis Equeftris Ordinis latum clavum obtincret, necenim €quefiris Ordinisfiat
,
facile confcrcbatur nifiijsquiex
antiqua Equcftrifamilia
Ovidius poft virilem togam fumptam cum fratrc fuo latum clavum geftavit. Ipfe 1. 4.Triftium Eleg. ro. crant. Ita
fnterea tacito pajfu labentibus annis Liberior fratrt fumpta mihique toga.
Induiturque humeris
cum
purpura clavoy
lato
Et ftudium nobis quodfuit ante manet.
Ovidium autcm cx antiqua
familia Equeftri
natum
fuiffe
tcftaturipfc:
Seu genus excutias y Equites ab
origine prima
Vfque per innumeros inveniemur avos. Hinccontra morem Caligula, qui novis Equitibuslatum \7nziM clavum conceflit , Dio de eo lib. 59. tSts tsA«$ tS fyjeot
t (^XHomc, /vjimmiJ.^tt(j&i)@* ^v^i^aio
TH
TH (ZiihdbvM
ic&OTJ
loipyp [ji&ct (Aovott;
cfefiv.
coc,
(
y
ygy&eu
ioitu
Cum
)
ttcoc,
7L)
y
71
GtftV
%$r)
S%
alp%q
tm
c^tS
t^
dp")(lw
JlVCt
/3aA«C
fixh^TlKii
ordo equeUris diminutus
y
f
»C
\\7i't
noh
twiffl
k
yphSOlOL»
T
i&pcmgpv
QvhX ytfyuffloitThTO effet
,
$
7TVl3v
ex omni etiam ex-
multos tam affinitatibus ffi opibus auclos primarios arcefptos in eum aUegit, quibufdamque eorum ufum <-ue-
tra Italtam
Bis SenatorU, antequam Magijlratum ullum gejfiffent, quo in Senatum aditus paratur, concejjit : ut sjem SenatorU dignitatis haberent adtpifienda. oAnte folis Senatorio
L
3
genere natis
td
U
ALBERTI RVBENl
Vbiquodait, antea folum Scnatorio genere natis id concelTum fuilTe falfum eft ut enim iam diximus , etiam fplendidiorum Equitum filij ex indulid permifum.
,
gentia Principis lato clavo ornabantur ut Ovidius,fic
&
Lucanus filius Mellse Equitis Romani pube fub ipfa latum clavum fumpfit.Audtor incertus in Vita dusiDeclamavitffi Gr
&
in notitiam
Neronis Cafaris facile pervenit$) honore njixdum xtati debito dignus ludicatiu eft. Sic
&apudStatium MetiusCeler
ante geftos honores latum clavu confccutus
eft.
I. j.
Sylv.
Tuer hic fudavit in armis y Motus adhuc tantum maioris munere clavi. Himc autem Metium,Equitem folum fuilTe,teftatur ipfe , ubi eum fjflendidifjtmum iuvenem Equitumeft, ut iam Lipfius annotavit
Statius in pra?fatione njocat.
Qui
titulus
in lib.xi.Annal.Taciti.Vbx
tamen haud
fcribit, fplendidos Equites vocari eos
viam adepti
erant;
imo omnes
illi,
altentior illi,dum
folumqui
laticla-
quiex antiquafamilia
equeftriorti erant,Equites fplendidi vocantur.Velleiusl.i.
de Mecamate: EqueBri(^r sflendido genere natus.Exhis
fa-
haudquaquam permiflionepoft Auguftum Principis opus fuilTe ad fumendum latum clatis
patet,Senatorum
filijs
vum,fed Equitum filijs folum, quibus (cum opes & antiquaorigo concurrebant) facile latus clavus concedebatur, ti
ad gerendos honores civiles vel militarcs fe accingebant! enim,quibus vita quieta placebat,anguftoclavo con-
Alij
tenti viuebant, ut
Pomponius
Atticus
,
Mecamas,
dc Se-
ptimius illeSeverus, de quo Statius Ub.4.Sylvarum: Hic parvus inter pignora CurU Qontentns arcio lumine purpure
D
R
E
VESTI AR IA
E
L
I
B.
1«
$7
immenfos Ubores
(refcisy fed
Indole patritia fecutus.
Hinc frpe eveniebatjUt unus ex angufticlavius
eflet.
fratribus laticlavius,alter
Suetonius in Vefpafiano
c.i.
Sumpta
clavum quamquam fratre adepto diu averfatus e/i y neque ut tandem appeteret compelli mfi a matre potuit. Ea demum extudit magis convitio quam precibm wel toga ruirili y latum
aucloritate
y
dum eum
identidem per contumeliam anteambu-
lonem fratris appellat. Sic etiam Seneca
toribiiSjMella frater
eorum
&
Gallione Sena-
in Equeftri gradu fubftirerat
per ambitionem prapofteram , ut Taeitus
ait lib.16.
An-
nalium:Fif Sques Romanus Qonfularibm potentia aquaretur,
Jimul acquirend
iter credebat,
per procura-
tiones adminiflrandis Vrincipis negotijs..
Saepe etiam
ij
qui latumclavum fampferantin ipem
quianon aflequebantur honores quiin Senatum ducunt, velquodanimo mutatodivcrfiim iter ingredivolebant , depofito lato clavo ad angufticlaviam tunicam redibant^quod de fe teftatur Ovidiusr Senatoriae dignitatis, vel
Curia reftabat y clavi menfura coacla
Maius erat
efty
.
noflris <-uiribus illud onus,
Necpatiens corpus y nec mensfuit apta labori y Ita
ille
Sollicit&quefugax apud Horatium
:
ambitionis eram.
qui
Vtxitin&qualis y c\avum fflmutavit in horas* Ita
Auguftus
y
ut Suetonius ait cap. 40. [omitpjs tri-
bunitqs fi deefent candidati
manis creavit
;
ordine manerent.
rum
vel
ita
y
cx Equitibus Ro~
Quod & narrat Dio lib. 54. Hi Senato-
Equitum
/SaASfc
Senatores
ut poteftate tranfacla in utro njellent
Xh7i\
fpem
Senatoria? dignitatis,
loquitur,
latum clavum porta-
filij,qui in
y ut
Dio
bant.
ALBERTI RVBENl
83
bant , proprie
Suctonius in
vocantur.
laticlavij
cap. 16. oAc fepe in eiufmodi rixts oculorum ac
Iwn
quodamlattclavio ^cuius
adv\t
prope ad necem cafus. appellat
,
Tacitns
uxorem
Nerone
<~vit
pertcu-
uttrefifaverat,
Quem
lib. 13.
num
Senatorij Ordtnis
Ita
Tribuni
,
hic laticlavium Suctonius Annal. vocat Iulium Monta-
fed qui nondum honores
capefjifiet.
mox dicemus, non
laticlavij funt, ut
qui Senatores funt, fed qui ex Equitibus tribunatum militum gerunt, ut per eum ad Scnatorium ordinem perveniant. <3c
Laticlavia
enim
dignitas
non
gradus ad eum. Caffiodorus Senatui prxdeftinatus
efl
.,
ipfe
ordo Senatorius eft, fed Variarum cap.14.Jam
lib. 6.
cuinos contulimus laticlayiam di-
gmtatem. Sed non re&e Cafaubonus in Suetonij Augullum, hos iuvenes laticlavios fecundi Ordinis appellatos fuiffe cxiftimat,
Auguftam
primo gradu ijsconceffo,
quidomum
vel fanguine vel adfinitate, aut aliqua ne-
ceffitate contingerent
;
& adfcrt
tionc lib.4,Silvaium:l?roximum
locum
eft
Statij in
Prafa-
tyricum carmen ad Se-
ftirnium SeVerum juvenem, utifits,inter ornatiffimos fecundi
Cum tamen ipfe Statius hunc Septimium contentum arblo lumine purpura vixiffe teftetur. Rectius igitur Domitius fecundum ordinem Equeftrem interpretatur. ordtnts.
1. C. Theodof. de Equeftri dignitate : Equites Romani, quos fecundt gradus in
L.
tatem. Laticlavij ctiam funt qui Senatu moti funt fervatis tamen ijs infignibus Senatorijs.Suetonius in Augufto c.35. Quofdam adexcufandife<~verecundtam compulit.ferVavitque
ettam excufantibus infigne rveBis
&
fyeBandt in Orcheftra epuland1quepubltcejus.EtDiolib.54. dciifdem : toto^^ 6 ow)d%d
^(a^ot;
owxxcoptm^
\c
Toi7t{m
mq d^dmiTrltft^i^' ^ pWbc ItjwwA-
DE R tnwfadw aioA
^spva
?
Svi(ah
E VESTI ARI A L I B. I. k td otm£&ov 6?\iy>i £1 nvU bv 7af p&trq y&ti £ voptCpJfyoi
nswheivSww.Ijs
dum
ytpu»
Auguflus inte?
Senatons eodemque habitu convivia (efr fpeclacula jrequen* tandi y ac demcepsmagifiratus petendi copiam fectt.Horum plerique poHmodo Senatum denuo recepti funt, pauciin medio
w
inter
Senatum ac populum locoreputati manferunu
C A
V T X
P
V. T
Equites per tribunatum militum Senatoresfiebant. ribuni alij maiores^alij minores. Equitibus olim quina fiipendia, pofi trina flipendia neceffaria erant ut ad Tribunatum pervenirent.Senatorum flij ad hanc dignitatem nullis fiipendijs opus habebant pofiAugujlum. Tribuni Rufuli^ Comitiati. Plebei Tribuni meritis ejrlabo-
ribus confequebantur
Tribunatum fub Imperatoribus: Equeflres
'voluntate Principisfiebant.Origo per Tribunatum ad Senatoriam
dignitatem adfptrandi, Laticlavij Tribuni^qui ex Equefiri autSe* natorio Ordine 3 Angufiictavij 3 qui explebe^ontra Lipfium.Equites qui ad Senatorium Ordinem adjpirabant per militiam latum
clavum ante gefios honores impetrabant.Cum adtribunatum ve~ niffent
jum accifiebant fi ante nondum obtinutffent .Senatu moti
pcrTribunatum recuperabant Senatoriam digmtatem.Horatius
T
exponitur contra orrentium. Laticlavialis. Angufiiclavij trilabores ad tribunatum perveniequiper merita bant. Angufiiclavij annulos pjrtarunt. Sub Imperatoribus non buni,plebeij
,
&
per merita ejr laboresfed exfavore potentum tribunatus obfcuris dabantur. Tribunatus dignitas Equefiris. Qui fuerunt Tribuni femper polteainter Equites cenfebantur contra Salmafium. Se-
non efi StaConieBurade Poeta Pa-
mefiris militia. luvenalis emendatur. Poeta Paridis tius 3 ut Salmafiustradit.Statius Eques. ridis.
AnguBiclavij fape pofi
tres tribunatus laticlavij fiebanu
Quites qui ad Senatoriam dignitatcm adfpirabant , aut per vrbanos honores , aut per militares progrediebantur. poftquam enim ad
ITribunatum militum afcenderant, Senatores Varima clade quammultos fj?len-
fiebant. Seneca Epift.47.
M
didi(U~
ALBERTI RVBENl didiffme natos
(
id eft ex Equeftri ordine
)
Senatorium per
mlittam aufyicantes gradum fortuna depreffit. Epi&ecus apud Arrianum lib.$ .cap.2.6, Attamen fi ius annulorum mihk concederetur
,
tum demum optime
beatiffimus. id
retur,deinde ruerfus
quidem
res
mea haberent , effemquc
ius ut confequatur patitur ea qu
adeptm eifdem confliSiatur malis. foftea alw conwquit , ft abiero , his omnibus miferijs ,
In militiam
,
liber evafero.Verfatur in militia
ut nserbero quivis
'
haudmeliore conditione y Vivit
nihilominus fecunda itemque tertia
,
Bipendtareqmrit. Toftea ft colophonem impofuerit y fac7ufque Lib.i. de
MUitia diaiT'
fuerit Senator y tum primum effcitur fervus. Vc enim Lipfius hcnc explicac ex Polybio,alij Tribuni ex Equeftri ordine
creabancur, alij ex plebeis
,
hi minores,
illi
maiores voca-
bancur. ItaYcgctiushb. i.cap.j .Tribunus maior per EpiBo-
lam ftcram Imperatoris iudicio deftinatur provenit ex labore.
Quem
,
minor Tribunus
Scacius
deceat clari pr&ftantior ordo Tribuni.
Eccempore quidem Polybij quina ftipendia Equitincceflaria erant ut adTribunatumperveniret , poftea mutatum, & ad trina reda&um eft. Ica explico Epi&eti ^tSv ^/uri^v cUt& k$ Et nihilominus fecunda, item tertia Bipendia requirit. Senatorum vero filijs nulla ftipendia neceffaria eranc
illa
loco fupra citato
:
,
Auguftum , qui, tefte Sueconio Liberis Senatorum mditiam aufficanttbus non tribunatum modo legionum , fed ffl pra-feclurod alarum dedit. Vc aucem fub Gonfulibus
poft
,
quidam Tnbuni Rufuli
, illi
a populo,alij in exercicu creabancur, hi
dicebantur Comitiaci,ita fub Impcratoribus
plebeiquidem Tribuni per merita & labores ad hanc dignitatem afcendebant. Equeftres autem voluntate Principis fiebant. itaincelligo
Vc°cnum iTribumi
maior per epifto-
DE RE VESTIARIA
LI
B.
epiflolam facram ImMratoris tudicio deBinatur;
nus provenit ex labore* Ita
&
Statius libro
rum maioris.Tribuni creationem ^Pr&terea fidos
9l
1.
minor Tribu-
quinto Silva-
Imperatori affignat:
Dominus fi diVidat
enfes
Tandere, quis centum ualeat franare maniplos> Intermiffus Eques? quis practpiffe cohorti, Ghtem deceat clan prxflantior ordc Tribuni.
Tamen
Glaudius Salmafius ad Fl. VopifcumProbum pet maiores Tribunos intelligit Tribunos legionum, per mi^ nores Tribunos cohortium perperam. Origo autem huius moris ad Senatoriam dignitatem adfpirandi ab Augufto , ut exiftimo. Velleius Paterculus , qui
Nam
tribunus militum iam erat cum C.Csefar in Orientem profe&us eft , immo ante fub M. Vinicio P. Silio ia
&
&
Thracia Macedoniaque, ut ipfetradit,demum latumclavum adeptus eftvnacum quasftura, quando cum Tiberio ad bellum Dalmaticum profe&us eft Finita equeftri militia, defignatus qu
exiftimo eos
,
qui ex Equeftri
,
aut Senatorio genere
(olim enim quamvis Senatoria quis origine efet3 ufque ad legitimos annos Eques Komanus erat ut Ifidorus ait ) laticlavios di6tos , plebeios vero Tribunos Anguftierant,
clavios. Lipfius
tamen
,
& qui eum fequuntur, exiftimant ub.i. c 9
laticlavios effe qui ex Senatu, Angufticlavios qui ex te natij
quos
in
Equi- dc mliti4.
hunc errorem induxit , quod putarent fo-
los Senatores laticlaviam
,
folos Equites augufticlaviam
abundeprobavimus , augufticlavia plebi & Equeftri ordini communis erat. Equitesautem qui ad Senatorium ordinem autper vrbanos honores,aut
portaffe; fedut fupra
M
z
per
.
ALBERTI
9i pcr militiam afpirabant, facile
RVBENI latumclavum adipifceban-
etiam atite honores geftos. ItaMetius Celer Equeftri genere natus, primis ftipendijs iamlatumclavum geftaPuer hic fudavit in armis bat.Statius: tur,
Ita
Notus adhuc tantum maioris munere clavL antequam tribunatum ge-
& Severus longo tempore
latumclavum impctravit a D.Marco,ut Spartianus refert. Imo Equkes ctiamfi antea latumclavum nondum obtinuerant, cum tamen ad Tribunatum perEpift.47. vcnirent,eum adipifcebantur. Hinc Seneca ait eos Senatoriumper militiam aufpicari gradum. Atquc hanc noftram de Tribunis laticlavijs opinionem aperte firmat Xiphililn Domi- nus ex Dione ; Ef? £ &v viavi<7X@+ IaA/@* KaAbWf©* reret,
de eo
Ttc,
ftana,
Xiapymooc,
&c, fivX&cu;
Ihmtht o^g6raTa
ItraSti.
^uidam
ergo
Tribunm mihtum in fj?em Senatonx dtgrivtatis prMr omnium opinionem fervatus eft. Ecce hic Iulius Calvafter in fpem Senatorij Ordinis Tribunatum militum gefferat. Ergo nondum Senator erat. Afthunc iuvenis lulius Calva&er
eumdem Tribunum Domitiano
, ij
Tribuni
tjT
& Qenturionem.
Tribunum laticlavium
rveriia donatos
igknr in vrbe nere orti &n
laticlavium appellat Suetonius in
cap.io. Satifque conBat,duos folos e notioribus
latielavij
^
/3aAfc
Ia^cA latum
laticlavij funt
Vt
,qui Senatorio vel Equeftri ge-
nonfolum
clavum portant
;
ita
&
qui exSenatu ledli funt, ut Lipfiusautumat jfed qni exEqueftri velSenatoij
,
, ad Tribunatus dignitatem peruenerunt, ea fpe, ut per Tribnnatnm in Senatum ingrediantur. Etenim tam expedita erat via,per Tribunatum ad Senatoriam di-
ria ftirpe
gnitatem, ut etiam Senatu moti regrederentur per
Curiam.Hora;ius
l.i.Sat.6.
eum in
jQuotibiTulli
Sumere depofitum cUvum, ferujueTnbunum^
Hic
D
RE
E
VESTIARIA
Hic cnim Tullius Senatu motus elavo
iii
ordinem
,
LIB,
atquc
I.
5)5
depofito iato
ita
Equcftri ordine confiftens, ut rurfus Senatorium acciperet^militia! (e dederat, atque ita ad Tribu-
natum perveniens, latumclavum kerum fumpferat. Male etenim Torrentius , qui Tribunnm plebis eum fadtum credit. Vetus Commentator Tullim hic SenatumotuseH a Cazfare quafl Pompeianus occifo njero Ctfare recepit latum iterum clavum y hoc eft y Senatonam dignitatem y (gfr Tribunm nnlitumfacim eB. Dio lib. 41. de Salluftio: s&TYtyoc, $ &ri :
;
vtf t
$x\U» dvctha&£v
Dionem
lib.
a^yWro. Yt
Senatoriam dignitatem
Tribunns faSius eU. Ita &c Lentulus apud
reciperet tunc
37.0 Awra/@*
jipxvt&c &n7ncrcov
y
.
Isec/iTKjl-fi
0
7r«77X/@*
oWwst
&x?\&(ia>
/$ * dvcthd£y t
qui poft geftum Confulatum Senatu exciderat
y
07m?&i&»
<£
P.Lentulus y ac Senatoria
digmtatis recuperanda caufa Tribunatum tunc gerebat. Tri-
bunus autem
iaticlavius
etiam latidavialis vocatur in ve-
apud Gmtcrum: MARIVS. DRVSVS* C. F. FR. PR DICTVS. EX. PROVINCIA. DACICA TRIBVNVS. L AT I C L A V I A L I S VRME LEG. XIII. FONTIVM. AQVARVMQ^ COELESTIVM. EX. MONTIB. DEL ABENTIVM. TORRENTI. S VFFLAMEN. HIS MVRIS. FOSSAQ. OPPOSVIT. ET. AD. PLANA PERDVXIT. Vt autem laticlavij .Tribuni erant Equitum aut Senatorum filij ita angufticlavij erantplebeij y qui per merita &: laborcs ad Tribunatum perveniebant. Suetonius in Othonc cap. 10. lnurfmt huic bello pater meus Suetonius teri.
infcriptione, quat exxat C.
»
;
Lenis y tertia decima le^ionisTribunus Angujliclavius.
Atque
ut laticlavij Tribuni Senatoria ornamenta &; iatum cla-
M
3
VUIBi
ALBERTI RVBEnI
94
vum
portabant,
ita
tabant. Appianus mooviav dntQia,
pScn
$
hi annulos Equeftris ordinis infignc
& laticlavij, ut & Senatores
geftabant, quos
yuttosa
^
Romaspor*f $f 7*8 %*to*pZP*i ° SjcWarwa ai/ffa* ?
in Lybicis *£)n
:
K$oiApm
J%
-ndvmv
s&rdjofipw ol yjXictp-^oi r ihdWovm
4«f *W78C. ilites,
ruinculis mijit
ad Afdrubalem
rogans
,
quafttos 'mter cadavera f£)
emm
indicio (his
;tium. ) fepelijt.
differunt a rvulgo
Quia
,
utfepeliret tribunos
aureorum annulorum
mditum
;
agnitos
ferreos geBan-
per tribunatus hos angufticlavios
ad Equeftrcm dignitatcm afcendcbant : hinc fub labores, fed ex favore Imperatoribus non per merita corum , qui potentia pollebant, obfcuris hominibus Tribunatus titulus dabatur , tit pcr cum Equites fierent. Sic
plebeij
&
Domitiano, Poetis, qui tragoedias illi Tribunatus largiebatur. Hinc illa qucrcla Iuvenalis Satyra 7. de Paride: llle militia multis largitur honorem SemeBriy nuatum digitos circumligat auro.
Paris Hiftriofub
fcribebant
,
&
G)uod non dant proceres dabit Htftrio.Tu Camerlnos
Et ^Bareas , tu nobdium magna atriacuras, Vrocfeclos l?elopea facit
,
Vhilomela Tribunos.
Incertus Aucfcor qui vitam Iuvenalis confcripfit
Suetonium
aliqui
fuum
mum
efle arbitrantur:
qucm
,
Deinde paucorum
<~uer-
Sdtyra non abfurde compoftta in Paridem ^Pantomi,
n?oetamque eim femeftrfbus
nus Jcriptura tur verfus
illos
induflrwfe
Iuvenalis
mditiolis
tumentem ge-
Qui legiffe hoc modo ut bene
excoluit-
,
videobfcr-
vac
:
VESTIARIA
DE RE L I B» I. 5>J vatSalmafius in Exercitationibus Plinianis inSolinum: We (ejf mihtU multis largitus bonorem njatum digitos circumligat auro. magismihi. placet quam vulgata
SemeftriS)
Quae
le£lio
;
quam-
quam enim dignitas Tribunorum femeftris erat non tamen infigne Tribunatus femeftre erat annulus videlkec ,
,
(quod Salmafius credit) fed qui femel femeftrem Tribunatum militum gefferant,femper pofteainter Equiaureus,
tes
cenfebantur, atque annulos aureos geftabant.ItaMar-
Poeta per Tribunatum ad Equeftrem ordinem per-
tialis
vcnit. Ipfe lib.4-.Epigr.5j5.
EH
&
in hoc aliquid, <~vidit
Et fedeo qua Semeftris
autem
in
lat in
me Koma Tribunum,
Oceanus,
militia in Iuvenale,
Au&ore militum , quem
twU
te fufcitat
vitas eius
,
&
femeflres mili-
femeftris Tribunatus
eft
Plinius etiam brevem militiam appel-
Panegyrico.
Malim tamen
legere in illo Iuue-
nalis loco:
militU multis largitm honorem
llle
Semeftrem , nsatum digitos circumligat auro. Quod vero Salmafius per Poetam Pandis notari credir Statium Poetam , qui fcilicet a Paride Tribunatum mi-
litum
&annulum
tragcedias, id vis
pauper
,
Equeftrcm adeptus fit ob fcriptas illi mihi non perfuadet Statius etenim quam:
nobili ftirpe ortus erat
,
quod
ipfe indicat in
Epicedio in patrem
Non tibi
deformes obfcuri fanguinis ortm^
Necfine lucegenus (quamquam fortuna parentum
ArBior expenfts ) etenim te divite ritu Tonere purpureos infaniia adegit amiBus Stirpis honore datos, ($r nobile fetloris aurum.
Nec
ALBERTI R V B
$6
Nec dubium epulis .
illis
eft
illum
Equkem
E
N
I
fuiffe.
Intetfuit
enim
Domitiani,quibus ^Rgmuleos proceres
,
trabeataque C&far
Avmina mille pmuliuffit difcumbere menfis. Vnde fi Tribunatum militum accepiffet, non anntilorum iure quod antca habcbat , fed laticlavi honore decorattis fuiffet.Exiftimo igitur Iuvenalem in Satyra illa,mcntione Paridis fa&a, cui Statius Agaven vendere coa&us crat, verfus illos infarciffe, quos olim fccerat in Paridem> 3c Poetam eius, qui favore eius ad Tribunatum & Equeftrem ordinem afcenderat. Quis autcm fuerit Poeta hic, hatid facile di&u. Sed fi conie&tirx locus eft , cenfeo ,
Memorem
effe tragicum illius temporis nobiliflimum, quiLibertino genere natus ad Tribunatum militum forfan progreffus erat favore Paridis.Itade fratre eius Tur-
no vetus Scholiaftes Iuvenalis in Satyram i.Tumum dicit Sc£Vx Memoris Tragici Toettcfratrem. Turnus hic Liberttni generis ad honores ambitione provecius eft potens in aula Vcsjafanorum Titi ftj Domitiani. Sed ut ad Tribunos Angti,
aliquando illis poft duos aut trcs Tribunatus geftos latus clavus concedebatur ab Imperatore, atquc ita laticlavij fiebant. Alcxander Severus aptid Capitolinum :Maximus Tribunus y cui ego latum clavum ad-
fticlavios rcvertamur,
didi ,
ad me confugit.
DE RE VESTIARIA
CAPVT
L
I B,
I.
97
XVI.
Eemin* Afiaticmlatum clavum portaffe videntur. Romanls non fuit in ufu. Matront illuftriores ab alijs dignofcebantur Bola. Eamaliquando Libertin* portarunt. Differentiainter ftolasplebeiarumfeminarum ejr illuftriorum. Error Abrami. EqueFtris generis femina aurels pedum vinculis a plebeis diftincl*. Erant ea anfa five obHrigilU folearum. Maie confunduntur cum peri. fcelijs.PlebeU feminx argenteis pedum vinculis ufe. Moniliaex gemmis ejr margaritis gettarunt illuftres ex auro flebei*femin&. 3
|Eftat ut videamus an feminis ctiam in ufii latus
clavus fuerit
videtur
nifi forte
^enim
,
inter
m
;
quod mihi non
Afia olim
cultum muliebrem,
-
y
Ifaias
sd iaw~
K Troppv^
recenfet fecundum Septuaginta Intcrpretum vcrfionem. Aquila tamen,
Symmachus, Thcodotion
cum
&
D. Hieronymus illumlo-
Ifaix alicer interpretati funt.
Romanas
certe
matro-
nas etiamfi Senatorum vxoresaut dlix effent, latumclavum haudquaquam portaffe credo , cum nufquam id apud Scriptorcs inveniam. Imo Imperatores Valentinia-
nus
& Valcns L.
18.
C.Theodof de Pratoribus & Qua:lati clavi ufum adimunt: Etfijn-
ftoribus,aperte fcminis
iuHum emm verba
( legis funt atque dedecm rvidetur mu, ad lathlavum atque infignia procedere, tamen carbonariam pr&turam iuxtaglebam paterna fubftanti
lieres
poterunt.Vt igitur Senacores ab Equitibus lato clavodifcernebantur , ita matronse illuftriorcs ab alijs dignofce-
bantur ex
ftola.
Feftus
bus ftolashabendi
im
:
Matronat appellabant ecu fere qulStolam aliquando libertx por-
erat.
tabant. Quintilianus declamat. 341. ubi agit dcancilla
N
miiTa
ALBERTI RVBENl
?8
miiTa in nuptias Archipiratae ad libcrandum captum n% ImmiHac, de qua queritur y dico njoluntate tua efie in libertate
:
hoc
quomodo probo
tamquam
libera.
quo uno probari
?
Nondum
pote/l.
Fecit aliqua*
dico 3 ad piratas perVenit.Dijfimulo
ffi illtid, qua caufa 'volueris eam in libertate effevmerim $r njidente te ffl (fietfante , habitu matronafuit. Hoc fatirerat,
An njero maim m hoc putamns
etfipofiea nulla efent confecuta efie
momentum
,
ut circumverteres mancipium
,
aut
fi una
Uberum ejfe iufferis , quam fihabitum dederis slolam x dederis ? quodne manumiffis quidem omnibus contigit. Ec
njoce
apud iMacrobium l.i.Saturnal.cap.6.refertM.La:lius augur duumviros infpectis libris Sibyllinis nuntiafTe , in Capitolio fupplicandum, leclifierniumque
dum 9
ita
ut libertina quoque
ex
eam rem pecumam fubminiHrarent. At in ftola
,
ut plebeiarum
co/Iata
feminamm
<~vel [it fandycis
m
differcntia aliqua
fuerit ftola alba
aureolimborilluftriorum ftola purpurca mentis, ut apud Propertium Eleg. 2.5. lllaque plebeio
Bipe facien-
qu
,
cum aurcis
cum fe^-
0
amiclu.
In pr-apeijsalibi:
Vnde
Cum
tunica Bolaque rufa.
crrat
Abramus
,
qui in
r.
.
Philipp. cap.
ro
8.
na
m armillis digitfque totis^collo, aunbw,
$r.
nume-
folas Senatorij ordinis
feminas ftola ufas tradir. Sed ut annuli diftinguebant Equites a populo, ita fecundi gradus femina: aureis pedum vinculis a plebeis mulieribusdiftinguebantur. Plinius lib.5 .cap. Habeantfemi3
caten* circa latera
dommarum
,
&
inferta
auro pendeant, ut
fctentia adfit
:
3.
f]?iris;
difcurrant
margaritarum pondera e collo fomno quoque uniomm con-
m
etiamne pedibus induitur
,
atque mter slolam
pkbemque hunc medmm femmarum EqueBrem ordmemfacit.
Hxc
:
DE R£ VESTIARIA
LIB.
^
I;
Harcautem vincula pedum eranc anfe fi V e obftrigilla folearum,qu#ex auro erant. Atheimis Iib. n.de Parrhafio: Xpueoisn aWrn^ i^li #f $Xuvi%! diaytfa. Aureis habenis conftringebat calceorum anfas. Ita
nium lam mentum , lam :
£r
cervix ,
rvmculum
&
manus pofitus
apud Petro,
^ ^fo^
Tarium marmor
extruxerat. Maniiius
Etpedtbus ntveisfulferunt aurea
rvincla.
Perperam viri dodi haec viiicula aurea cum pcrifcelijs confundunt, quas funt, ut in Glofiis eft, Ornamenta asel circult aurei crurum muliebrtum. Qualia obfervavimus Romae in antiqua ftatua. Plebeia^ vero feminx argentcis his
pedum vinculis
gentum fuccedit ex
utebantur.. Plinius lib.33.cap.T1. re aliquando
&
Ar-
plebis compedes fibi
auro y luxu feminarum ex eo factenttum, quas induere aureas mos
tnfltor rvetat.Vbi
videmus
feminis interdidum fuifle
aureis
pedum vinculis plebeijs
an etiam aurcis monilibus? quod non credo. Verifimile magis, in luxu illo Romano illuftres feminas monilia ex gcmmis margaritis creftaf,
&
fe, plebeias ex auro.
Hinc
luvcnalis plebeiam
feminam
ita defcribit:
Qu
oftendit cervicibus aurum. hic Salmafio, qui legendum contendit: ^u
Ncc aflentior
thiuml.38.ad vcxtcap. 6>Matronarum aut nobilium femwarum tantum erat geftare lapillos e> margarttas^ talta Sic
& fccnicis mulienbus permiflum momlia ex auro portare.
V. tit. Cod.Theodof dc Scenicis.
N
z
CAPVT
ALBERTI RVBENl
ioo
C A
P
V T
Sacerdotes Saturni lato clavo ufi
,
XVII.
& fitccrdotes Gaditani
Her-
Phcenicum facrificuli. Silio Italico lux. CalafiExterarum religionum facerdotes hahebant Calafires. res. Martialis locus adhuc non intellectus illuflratur. Scnba culis
,
ejr
ejr
Pharifei laticlavias vefies portarunt.
ejr
dfA-Tn^oMu diverfum vefiimenti genus.
Phylabieria
5-0 Aa}.
A 'fAm^ovti pallium 1
muliebre.
Stola tenue
amiculum feminarum exbyjfovel fieri-
&
Pharifei muliebres amiffus portarunt , contra Petavium. Stola materia ejr forma differebat a toga ejr pallio. Rowa viri muliebribus fiolis utebantur in conviuijs. Vefies cce* co.
Scribx
natoriafioU dicla. Marcm Antoninus nova luce perfufus. Cytharojdorum vefiis fiola. tiva&oAauov. AmiBorium. AW£oAa'JW. /ium^oviov utrumquehumerum includebat Stola dextrum hu~ merum excludebat. Stola toga feminarum. Scrib* ejr Pharifiei, .
'
ejr
diaconi veteris Ecclefia amicula circumtjciebant
ad
infiar
floU. Orarium.Diaconi id gefiarunt dextrohumero exclufo.
Tque hascfatis de ijs qui Roma? lato clavoutebaritur. Nunc videndum de barbaris qui vcftes lato clavo ornatas por'
tabant. Ac
primum quidem
Sacerdotes
Saturni Carthaginelatiore purpuraornatas tunicas geftaffe
tcftis
Tcrtullianus
Galatici dcpallio cap.4. Cumlatwris purpur* ambitto ruboris fnperieSiioSaturnum commendat. Dc Sacerdotibus
Gaditani Herculis Siiius Italicus
Nec
lib,3.
difcolor
<-ulli
tAnte aras cultus, njelantur corpora lino y
Bx Teluflaco prafulget flamine <-vertex'
y
DifctnSiis
Sacrifcam
mos thura dare y atque
e lege
parentum
lato njeflem diflmguere clavo.
Sed
VESTIARIA L B. & Gaditanos facerdotcs
DE RE
I
Scd Sc Carthaginenfes
ioi
I.
,
credo
quorum Coloni templum Herculis Gadibus exPomponio Mela lib- 3. c.6. 6c alijs. Cur-
has tunicas laticlavias fumpfiiTe a Tyrijs, erant
nam
j
Tyrij ctiam
ftruxerunt, tefte tius lib.4.
rentum
Suippe Carthagmem Itaque ex
loco culti.
Tyrij condiderunt femperpa-
parentum
lcge
eft
ex lege
Ty-
riorum. Phcenicum autem facrificulostunicas laticlavias portafle, luculente docct Herodianus lib. 5. de facrificijs Eleogabali Ta St
^vavTgandCicnv
y
\
c
£9f
dttC
,
o lr
oht*)
wttyctTwc,
ZTiup^oi
r s-gpfg&iSav
%tTCovcic. znjJfy>«$
tPiepVTiC,
TTOpQV&tV) \JZSvS >)M£tCJ i TZ
ot
^Twtaca
,
wk
ri
otov
^
civi^cvff/ufyjoi ]Jt!ia»
Sri
cfTsAeic av&pco7rci gpgrouc, fuzylg-cac,
vpfja)
/\'tVH m7T0lti(J$fJ0lC,
7» xcje/u
&y>ctfy(n9
tyotvtjzasv , cjd
t^COV^'
ykao}
C077Itp
Exta njiciimarum atjue
aromata in lances aureas capitibm impofitageflabant non qui-
dem famuli b/fj y
&
i
aliqui aut humdes perfon
nicas talares ac manuleatas, Phccnicum more
dio
purpuram ferentes :fed
quemadmodum
njatesin
eis
&
,
unamque
in
me-
Uneis calceamentis utebantw^
regionibus confueverant.
Hx au-
remlinex runica^ laticlaviselacrificulorum Calafircs vocabantur. Interpres Ariftophanis in Aves: oS\ t&haoteAt
tm 7ihciT\j
%ncov 727\a.T^cm(A^i
tunica laticlavia
,
ittot
Si htvSv
7io$v\pY\
?
nonnullis ejl ffi lineata
jpwtov. Calafris
&
talaris tunica,
Ex quo corrigcndus Suidas^ apud qucm %nw ^aWc legitur, ut bcne animadvenit Briffonius lib.2. de Regno Per-
Nec Phoeniccsfolum, fed&omnes alij fere ex« rernarum rcligionum Antiftites Calafires habebanr laticlavios. Euftathius in $.Rhapfod. IliadwAacne^ Xtvnq x^w ti&mxQt;. Calapris Imea tttnica facerdotalis. Atquc hinc lux farum.
N
3
Mar-
ALBERTI RVBENl
101 Martiali Hb.
5.
Epigrammat.
17. cuius
acumcn nemolia-
dfcenus cepit:
Dum proavos atavofque refers, {£/ nominamagnaDum tibi no(ier Eques fordtda conditio efi: Dmn te pofte negas nift lato Gellia clavo 1
•
y
U^ubere y I-fec Gellia
re angufticlavio, teft
;
ut
nupfifti, Gellia, Ciftifero.
tumida ob nobilitatem,dum non vult nubenec ad Scnatorias nuptias pcrvenire po-
tamen non
nifi laticlavio
nubat , nupfit Ciftifcro, tamen laticlavius lineum latoclavo orna-
id cft,externae reiigionis facrificulo, qui
Portabat enim caiafirin Apud Hcbracos Scriba: Pharifad laticlavias portabantvcftcs. Epiphanius lib. 1. Hrrefi 15. dcScribis:
erat.
&
tura.
Kaj
GWTU mpqv&^ vofAtaii W&pty
W
iyfo
ra
i/J.ctnct
y
9
3t
xv
wopctfyv. xh
noXMw&c,
qal
gv
,
Tnrigj
-nkcttvjL
ivreiSh
Sto
$
V
s/afeacr/
boy©*
tv
TO
^
Tjkaivo^itxm Sfc Tropqupju ctXu^
y*$£c, t&Tzcntdjacr/utycu^ ra $\ aywtaTU
aivoim&UfJpoi
I^t/SbS
cty tiS \7rei2vmtp (g iv raf LuctyfcAiu jQ m
ct&t
StzXf^TMictc,
cT'
v nv^vov£
(pvbamejict eidSu-
pmw*%fa.
Adb
qmbus cum Evangeiium meminerit, fusjicari quT/piam poffit, deamuletis hk fermoncm mftitm : quod a nonnullis amuleta Thylacteria rvocentur Verum longe alia ratio eft. Ghtippe cum ftolis, ftverveftimentigenereqmdamuterentur ijli, quod Dalmaticas aut
colobia appellare pojfumus ,qua amphorib/a expurpura fegmentis erant mtexta. Emfmodi porro fegmenta qtu accuratius bquuntur nominare Tbylatteria foleant. 9 D.c Pharifaeis paullopoft tradit illos eodem quo Scnbas habicu vci. Idem rcfcrc etiam in refponfione ad Epiftolam
Pau-
DE R Pauli
VESTIARIA
E
& Acacij,
Thefauri Orthodoxi dicuntur
,
L
I
B.
I.
105
Sc in Anacephahrofi. Nicctas 1.
1.
c. 55?.
Choniates Dalmaticps^mnunc colobia
purpuraque prztexunturfinduii
autem
,
phylaSieriafua
purpurcieadem ratione phylatteria appellata funt , fi modo Epiphanio hac re fides) qua Perfius prartcxtam in togis puerorum purpuram cultodem appellat. Sac.4.
oftentabant.
Forte
hi clavi (
m
Cum primum pavido cuftos mihi purpura ceflit. ad quem locum videndus Cafaubonus. Sic forfan Ovidius Ub.3.dePonto Eleg.8, Sed
5c
Furpura fepe tuos fulgens protexit amitlus. iilis Epiphanij verbis: lnei^dv soxds
& nodus eit in
Petavius vertit jjhiippe cum Bolis ftve ^eHimenti genere quodam a)terentur ifti quod Dalmaticas aut colobia appellare poJfumtts.Vbi videmus,Petavium fivea>7z-«^6^ cum :
y
quem ideo reprehendit Salmafius in notis adTertullianum de Pallio. Ipfe sWs pallia exponit , dalmacicas, five colobia, tunicas,
dalmaticis fivecolobijs confunderc,
quamyis Petavium defendere conetur Kerkoetius in Elencho confutationum Claudij Salmafii. Mihi non eft dubiumsoAac fivc *(a?t^6^^//wverterem, fed palliamuliebria. Credo igitur magis Epiphanium differentiam gradus quamdam inter Scribas defignaffe, quorum alij pro ami&u habeeffe
bant ftolas Dalmaticas,alij
dp7iiyovitt
cum colobijs.Quid
autem interfit inter ftolam & d(Am%6viov videndum.De itola certum, tenue amiculum feminarum fuiffe cx byffo vdferico,
ita
&
Hcfychius: A/
ALBERTI RVBENl
104
A*iAm%pw tefih
Gfe}&X*/u&.
aptum pallium. Kwnykm eiufdem generis
njeflis.
\^J,t\ov
,
d^myonovouow
,
K{JLm%ovio^
ueflimentum. Kumxovuw, Theocritus Idyll. 15. rchTii^ovov $$1 ,
ienue
Muliebres autem amidtus Scribas &c Pharifxos portaiTe teftis ipfe Epiphaniusin Haerefi Pharifarorum T$T £\ poi.
:
^esr.pyovio^ SfgiiotS dum%pvn(;
'Ztre$9ifMu^jO) ftYit&n iffi 2%st(A/t/jtT6tov 1L)
r dlXKuv %v\u*rw
^ ywucuKMcev iftgcrtw
a> 7iha.r&cuc,
ra7<;
xpw-
ad cjuem locum Petavius Magnopere mirandum fi modo njerum efl , muliebribus pallwlis
ttTgi
jhcaii&iQT uaofTw uctTcav
vsporiviis.
:
,
Apud D. MarCLim
cap.12.
Wovtuv h> sqXcuc, vfetTmTzTv.
ambulare
,
(djr
falutari inforo.
y&pwtkw
fl^CPsrg^Tfl
r yp#u-tj&?iw tyf
BAgvrers ^ttv
$u
Cavete a Scnbis^ qui njolunt in flolis
y
rJJ
D.Lucam
Et apud
dibovrw vkj-Tntr&v
cap. 10.
a> sohcus.Jt-
tendite a Scribif y qui njolunt ambulare in ftolis^ftj amantfalutationes inforo.Qup&bzne explicat Zacharias Ghryfb-
Tcm
iz.
Btbl.Pa-
trnm.
P°' itanus Epifcopus lib.3. cap.141. Jn ftolis ambuhre, cH in cultwribus rveftimentis in publicum procedere:quod reprehenditur in divite qtu induebatur furpura
&
byflfo.
Stola
enim & materia & forma difFerebat a toga & pallio; longior cnim crat, & cum togas ex lanaellent, ftolxerant byflina! bombycinasaut ferica?. Martialis: ,
Tenuia ne madidi njiolent bombycina crines.
ApudNo. ValTO mHmm Sed Romas
*<*i**
&
convi vijs. L. fcire fe
tum>
$3
viri .
ff.
:
aliam cerneres
muliebiibus
de auro
cum Bola
ftolis
arg. leg.
fi
led in
0\am £r QMutius ait 9
quendam Senatorem muliebribus
qm
holoferica.
utebantur
legaret rxuliebrem njettem,
ccenatorijs uti folL
non njideretur de ea fenfiffe,
I3E RE VESTIARIA LIB. I. 105 qua ipfe quafi ruirili njtebatur. Sed quod Mude vno Scnatore narrat,id poftea fub Imperatotibus
fenfiffe
tius
,
promifcuum fuit. Vide P. Fabri Semeftrium hb.i.cap. 15. Hinc cccnatoriae veftes ftolx appellantur. Dio in Hadrialio: A'we^
j£
Kopttot@* Qpoviwv
o
ra ^oSju r
t&ts
(pi&fJfJO^ ?£2Fge^? tfDTf Pttd-€4CLC ^&H) Sd?7VX Qlf&fo
w@* « auwy>pweiv v jriXiw^ fiKcc^&v avrov
Vutf^iav iTrUVtCOV^ ,
zv tb t«
/L^^COV c^AJt* ti?
ro cfin&rnetcv cwrQ tivnAS-f.Cornelius etiam
J)x,i7rvmcPi } (aazrip
Fronto, qui caufis agendis inter eius atatis
Komanos prim^ts
ferebat,quum aliquando ruefyere profundo acana domum diret
,
quodam
ac intellexifet a
re-
cui patrocinium promiferat,
w
Hadnanum ius dicere, amiSiu ccenatorio, quotunc erat mdutus^adtribunal eius acceffit. Etfic ego cxplico Marcum AnCOllinum ftctuizt
lib.
7roi£v.Q\xx
KSfi™ I** & sb*w Kgcr otaov ^tTrrtr&ip^ Xy lander ma le vcnit,domi neque <-jeftitu
1.
(AviSi tzc
neque alijs huiufmodi rebus utendum. nec re&ius Cafaubonus in Suetonium ftolam hic pro toga capit. Sed mihi nullum dubium eft hic Marcum per ftolam veftem cubicularem intelligere, qua cum Imperatores quidam, uc Nero, alij , etiam in publico uterentur, Marcus nec
&
per
domum quidem ea indutus ambulabat, quod tamen
ufu licitum
erat. Sic
Forenfia autem
(djr*
&
Auguftus de quo Suetonius
calceos
numquam
habuit ad fubitos repentinofque cafus parata.
do Cytharafdica rrjocari iuflit
,
lib.3.
qui
que
dere ruftica cap.13. ^uintus Or-
cum
ra, ftj cantare effet tufius,
veftis ftola dicitur
ftolas
Eodem mo-
veftis,quae longa &: muliebris erat,ftola
vocatur a Varrone
phea
c.75.
non intra cubiculum
eo njeniffet
buccam
eamdem ob
muliebris forma 5 materia
cum Hola (efr cythaPerfarum quo-
inflavit.
rationem. Sed de
& colore,latius agemus in
noftro de habitu muliebri commentario.A>zrs;^or Gra^ci
O
etiam
Fol. 15.
RVBENl
ALBERTI &
106
fyndonem , Latini amicioetiam dmGfaeuov vocabant tmm) atque dm&oXa$m etiam Hieronymus in Ifaiam. Et AnaboUon amiSiorium hneum feminarum. Ex quo vtrolquehumeros hoc amiculo coopertos fuifle. Vt igitur pallium Grsecorum vtrumque humerum includebat,ita & d\A7nyovm five dw&o*cuov feminarum. Vt autem toga dexterum humerum excludebat , ita ftola, exclufo quoque eodem humero , in finiftrum brachium reijciebatur; hinc ftolam , togam feminarum interpretatur
lfidorus
:
conftat,
Acro
in illud
f-uelatumi^ue Hola.
,
Qui
aut Pharifans Dalmaticas gcftabant,
igitur ex Scribis
amicula fua
lj
ftolas
matronalis forma circuiTHjciebant, &c excludentes dex-
trum humerum,
& Diaconi in
in finiftrum
brachium
reijciebant. Ira
etiam Dalmaticas portant, eodem circumiedtu oraria fua portabant orarium veteri Ecclefia, qui
enim erat amictus longus ex
lino aut byflb:vnde
& flam-
meum nuptialea veteri Scholiafte Iuvenalis apudCafaubonnm ad V opifcum orarium vocatur. Hoc Diaconi gehumero
ftabant dextro
&
thaeus Blaftarcs in fynopfi nbvotc 7&T 7\oucdr
T.i.fol. 3
1
8.
chiarum examen \
6.
nift
tamen ut Dalmaticis uterentur (g^ pallia hnoftima eorum tegerent. Chtyfoltomus in \&impya de Dia-
ita
Uvam COllO:
i&S ^m^ivaji. Synodus Romana 1. Vt Diaconi non efentamplius per paroduo^ ftj Diacom Cardmales ^vrbis Rom
a'fj,ct>v
fob Silveftro can. fex
brachio ^^hviu^jov. MatConciliorum:^ tf&wonJx^o )1
,
70 tfipto&etw dancto-d,^p§^ IffaTiS-uoi iz£ d£jL$ipq> dfAa.
Bt orarium cfulans imponit dextro humero. Sed poftea ut pro pallio Archiepifcopali fuccefiit zona qua?dam,qux
humeros ambicns amidtum
pallij
exprimcbat;
ftola hac, five orario vfui receptae funt ftolx,quas
iectum.folum
ftola?
ita pro circum-
aut orarij defignabant.
CAPVT
DE RE VESTIARIA
CAPVT
LIB.
107
I.
XVIII.
& Presbyterorum laticlavia.Colobium Bififerentia dalmaticd & colobij.Colobia fwe manicis. Colobium
Colobia
monachorum
cjuid.
tunica Senatoria. Presbyteri colobijs ufi. Dalmatic& biaconorum hutus atatis angufiiclavid. CafiuLt facerdotum laticlavU,
pars eim pofterior in crucis formatur figuram. Clericis purpura a Conctlio j\arbonenfe prohtbita. Sancltmoniales tuniccts pur-
pura
CModus eis ftatutus a patribus. ln purpureas mitelias portarunt. ln Anglia mcnachi diti purpura ufi. Cruftum.Lex Codicis Theodofiani emaculatur. dtftinclas gefiarunt.
\_Afirica
&
Olobia ctiam Monachorum Presbytcrorum olim vnico clavo purpureo diftin&a y id eft laticlavia erant. Glare id docet Dorotheus Abbas Do&r. u^xi^ to xqXo&iqv
Yirffy)
anuiiov 11 uovi 7rop
€?) to onfAiTov to TTopQupSv^
ii($S'@* 5"^Tc<66
^@*
(
T&T
@uaiA& 7iop$u&tv
7t0p$VpZV $0pH
y
ek
TimTiC,
to
3;Aar/JW cwtS. Itt$y\ y6
01 S-gC/lTdj0fJ${J0l CUJTcS
%XctVi£lCt OJUTCtiv. T«T2S3 TO fictolhiHQV ivJbjVJi
tS jSaojAgwc
oti
elff) y
70 CMfAUQV T0 TTOptyupiiV W^C/LT
(£?
HC
,
^3aM«OI TtOp^U^V fl/Ct
ojjtzJ ^^tTtsfJov^). htco T0 KO/\0&IQV
%%M?iiuty
r)(jffi y
0 (ZaorAdOt;
Sfy.
T«T8
yifAiTq
Sc-tKVV0fTiC, y
X^SQUHVOJ, OKCL Ttt TTCtB-Yi
£i$
TCfc
^Gi^COOTV OTt >,au^>oLV0fjb\j
OTJ
T&f XQATcS LUJT$
(JLiTO,
OVU
wac.Habetrvero colobium noHrum clavum purpuGfuidnam defignat clavus ille purpureus? unufiquifque
uTTimviv
reum
Regi militans habet purpuram in fiago fuo ex quo emm Rex purpuram ferre ccepit, omnes qui mditant ei, immittunt purpuram fiagulis fiuis y ut inde appareat y regios illos efe &/ "T{egi ;
commilitare. Sic
&
}
nos in colobw noflro purpureum clavum
appommtis y rvt demonHremus nos Chrtfto commditareffi debere tantum iUius caufia perferre^quantum ille nofiri caufia pertuht.
Ex quo patet colobia Monachorum vno clavo pur-
O
i
pureo
108
ALBERTI RVBENl
purco diftin&a
fuifle,
atquc
ita laticlayia fuifle.
Colobij
autem deferiptionem etiam habemus apud Ammianum Marccllinum I.14. "Tofi bac inquit indumcntumregale qua~ rebatur
&
,
mintfirts
fucanda purpura
litera prolata
,
Jcrtpta Graco Jcrmone
celerari
fpeciem perurgebat
,
ad
Tyrij textrim
pra-
qudm autem non tndi-
Vbipertuniculam purpuratam fine manicis colobium defcribitur, non dalmatica; vt bene vidit P. Pythcus lib. t. fubfec. cap. 16. differebat enim dalmatica a colobio quod dalmatica manicata erat colobium fine macabat-
,
i
^
tortis confeffifque
pecloralem tuniculam fine manicis textam } ^Maras quidam nomtne induStus esi , <~vt appellant CbrtBiani, Diaconm, cuius
pofitum
11
nicis. Adliarc illa aiiguftis clavis diftindfct erat
G
* il
03
f 111
^
P
vt fupra
Kf(
colobium lato clavoornatum, vt ex Dorotheo Colobia autcm clauata fuifle etiam vidcmusex r.5.0»- Stephani III. PP. Epiftola adHilduinum €t /^,mquit ) vil.gener. ante altarebonum ^Pafiorem D. Tetrum , magiflrum genfol '5°9* tium D. Paulum nota mente illos recognoui de tllorum Jurcarijs, ftj ter beatuml) Dtonyfium ad dexteram D. Pe-
&
diximus
,
•
conftat.
:
,
trtjubttlem bto
reo
&
&
&
longiorem,pulcbra Jacie,capillis candtdis^collo-
wdutum candtdiffimo purpura
clavato , pa/Iio toto purpu
,
j
lib.
*>.
Hiltona? Apoitol. de
CapiHo ntgro capiiis
eft
grandes, nares aquales
e> e^
crtfio
S.
Bartholoma^o:
caro iUim candtda
wduttur pallw
fBG Iti
,
albo habente
hoc conftttutt^t quicumquefidelium
in Eutychiano: martyrem Jepeltret,
ilj
H inc
4
fine dalmatica aut colobio purpurato nullatenus fepeltret,
vide-
t
% k
per fingulos angulos
fwguUs gemmas purpureas. Damafis PP. Jjhtt
^(
deiecla^ aures cooperta crine, capi-
barba proltxa babens paucos canos,ftatura aqualts.qua nec breVts nec longa poffit advertt. VeBttur colobto alboclavato ,
%
oculi
,
tfs
purpura
W
-
auro wterBellato, e>* Jermocwabantur tnter Je latantes
Abdt as
^ lib.
Ur
D
R E V E S T I A R I A L I B. I. Io? haud male Acronem latum clavum exponere xatofiiwa ad illud e Satyra yhi.Pratextam (^rlatum clavum^ videmus
E
,
latum clavum, inquit, purpuram, qua in peclore extenditur Senatorum> Graci t xoAo&wra uocant. Et Commentator
Cruquij ad
eumdem
locum
Horatij
:
Latusclaviu
bion Grzce dicebatur , njeHis qua ad pectiu
colo-
magiBratuum
extendebatur,tn formam laticlavt.
Hinc quoque tnnica SeCod.Theodof. de habitu oportet intra vrbem: Sme excepttonetemporis matu-
natoria colobion dicitur L.
quo
uti
i.
dumtaxat intra moenta comittutm nullm Senatorum habitum ftbi rvmdicet mditaremjed^chlamydis terrore depofito,
ttni
quieta colobtorum ac poentilarum tnduat njeHtmenta.V resbyteros
autem
faspe
colobia portaffe
,
teflis eft
Epiphanius
Hasrefi 6p. de Ario qui Presbyter erat: w^'oejov$o79£i%* clei
tur
z&&7nyo£j[a, Vt igi^ uo?\oQu)va c^JWao^o^S)* •yhvnuc, Luo Diaconi angufticlavias tunicas portabant , ut Equi-
& ahj, ita Presbyteri laticlavia colobia moreSenatorum. Honorius Auguftodunenfis de antiquo ritu Miffe tes
lib. i.
cap. 151. de indumrntis clericorum
Hutufcemodi
:
x quibm in Ecclefiafltcum njfumtranfierunt. Atque hinc hodie Dalmaticas quidem Diaconornm duobus anguftis clavis ornatxfunt: cafuLe vero Sacerdotum uno clavo lato diftindtx & pofterior rveflitu etiam Senatores ufl funt
,
e
;
quidem
pars elavi multis in locis in crucis figuram for-
matur, quia ut Tertullianus ait de Corona militis ad Chnfti anum: Tui Ordinis^ tut MagtBratus, ipfum Curt
&
5
latvs
tn cruce tpfius.
Concihum autem Narbonenfe AfudBa-
fub Recaredo Rege Clericis purpuram prohibet: Hoc re- roniumad a u hru efl y ut nullm Clericorumafeflimentapur-
gulartter defimtum
O
3
purea
^^
RVBENl
ALBERTI
110 purea induat., qu& ad iaclantiam pertinent mundialem , non ad religiofam dignitatem, <-ut ficut eft deuotio in mente , ita (djr oftendatur
m
corpore
jlate prtditis debetur
Tom.s. BibUotkee. /.II}.
-,
,
quia purpura
maxime laicorum pote-
non %eiigwfis.
Idem
fenfit
Bonifa-
ad Cathbertum 105. Superuacuamffi Deo odibilem njeHimentorum fuperftitionem omm intentione prohibereftude, quia illa ornamenta njeUium ( njt lUis njidetur y quod ab alijs turpitudo dicitur ) latiffimis clanjis njermium
cius in Epiftol.
imagimbus clanjata adnjentum Anticbnfti ab illo tranfmifia calliditate per miniBros fuos introducereinluxuriam. Sed tra clauja monafteriorum fornicationem
pracurruntjUius
&
nec cui incredibile videatur Monachos colobijs purpuratis ufos pauca de facrarum virginum habitu dicenda funt. Illac igitur etiam tunicas purpura diftin&as portabant. Hieronymus ad Euftochium Epift. zz.Purpuratan;
turn in njefte tenuis
,
laxms , njt crines decidant, ligatum
(efr
caputjoccus njilior, njtpe* humeros hiacynthina maforta njo-
litanSyfuccwcJx man\c
brn fraElus wcefius luxus
:
h
harum nimium
apud
illos
folutisgenu-
tota njirginitas.
Sed
cum
crefceret,provifum eft a patribus.
Concil. Tolctanum x. cap. 4. de viduis qux fe Deo vovent zAc tunc accepta a Sacerdote njel mimftro apta Religio" nis ufui njeHe feuleSiulo quiefcens y ftve quocumque loco con:
,
fiftens tis
incunUanter utatur y nec diverfi
eadcm
{jua.
ftt
careat
notabdis nyeftis
(e[r
,
coloris
nift religiofa
njarietatibus colorum
aut diverfe par-
& non
fusjeffa,
diverfitatibus par-
tium, adeo ut abfque uUa fufficwne tranfgreffionis maneat apta
ufm fanffx ^eligionis
momum probitatis bium,
pallio
:
,
e>*
fuo fexut cowpetens ad
tefti-
ut autem deinceps nil devocetur in du-
purpureo njel nigri
tiofuftepta Religicuis. Itz dc
coloris caput contegat
ab
ini-
m Africa Sandtimoniales purpureas
PE R E VESTIARIA
LIB.
m
I.
Optato Milvetiano lib.6. Tamen in Anglia longo poft tempore adhuc obtinuit mosille, vt tam Monachi quam Moniales fumptuofis pureas mitellas portabant tefte
vcftibus uterentur,licet reclamantibusEpifcopis,Aldhel-
mus
de virginit. DX°P
erEP
ruitun ^vetita mundi ornamen- BMotheca
ta purpure* pretiofis tinttur&
muricibus colorata alumnis
Qxnobij ^vernaculis Chrifti y
Ecclefine
contra Apo-
?
t™T
Batuta ffi legalia fcita rite ac regulanter congruere queunt. Et paulo poft : Tudet fere quorumdam frondofam ftolica
elationis impudentiam (dfr comptam fioliditatis infolentiam, quain utroque fexu non folum SanSiimomalium fub regimi-
ne
ccenobij
converfantwm>
uerum
etiam Ecclefiafitcorum fub
ditione Pontificaliin clerodegentiu contra
(fanonum decreta
normam deprebenduntur,
regularis <-vita
&
ufurpata ob id folu y
ut crufto interduStojhalerataq-, njenuftate carnalis ftatura
co-
mebratim ac particulatim ornetur. Cruftum ubi expono purpura? Ipeciem, de qua L.ii. C.Theodofiani de Scenicis His quoque ueftibus noVerint
matury
ac altitudo corporea
:
abftinendum
>
in quibus alio
quas Graco nomine a Latino cruftas <~vocant y admixtus colori puri rubor murtcis mardefcit.
vbi forte pro cruftas legendum chre defcribit
crufta.
Sed ut ad cultum
&
San&imonialium revertar r eum pulAldhelmus idem Nam cultusgemini (exusTom.j.
Monachorum
:
ol, 1 °huiufcemodt conflat,fubucula biffyna, five hyacinthina, tunicaf 5 coccinea,capitiuw&mantc
pellibus ambiuntur.antioefrontis ($r
Jlro criffantur
,
pulla capitis
mavortibus cedunt frolixius dependent certe
ad
inftar
qu&
$ ,
temporum cincinm calami-
ueUmina candidis
&
coloratis
<~vittarum nexibus adfuta talotenus
rvngues ritufalconum,accipitrum,fett
calvanorum acuuntur. Hinc Bonifacius Epi-
fcopus in Epift.ad Cuthbertum Archiepifcopum Anglo-
rum
^
' *
ALBERTI RVBENl
III
rum eum monet utclericos Sc San6timonial.es detenuitate & pompa veftium argueret. Prxterea ne miraretur quod alienum negotium ageret cum fua nil intercllet, quomodo & quibns modis Anglorum gens viveret fci,
,
,
ret fe a
Gregorio Papa
III.
facramento adftridum
,
ne
conterminarum gentinm mores Apoftolicae notitise fubtraheret.Quapropter blandis admonitionibus non fuccedentibus,acl:urum fe, huiufmodi vitia ne Papam laterent. Sane de tenuitatc veftium Clcricalium Alcuinus Athe-
lardum Archicpifcopum , Cuthberti fucceflorem , obli-. que caftigat, monens, ut cum Romam vadens Carolum Magnum Imperat. vifitaret, non adduceret clericos vcl monachos verficoloribus &pompaticis veftibus indutos, quod non folerent Francorum Clerici nifi religiofis veftibus amiciri.In Orientali vero Ecclefia facras virgines tam immenfo luxuufas non credo: accuratum tamen earum circa veftes
ftomus
ftudium defcribit & notat D. Pater ChryfoadTimoth.cap.i.Hom.8, f.455.T.6. in
in i.Epift.
novum Teftamentum.
G A
V T XIX.
P
Clavi aurei duflicls generls. cUvls aureis anguflis ufi funt Reges Gr&ci ejr frimi Romani latis vero ultimi Reges Romam ejr Confules ac Tratores cum triumfharent ejr thenfas ducerent. Mantilia 3 flromata auro clavata. ;
Atis,ut exiftimOjCxpIicauimus
formam
Sc qualitatem clavi purpurei
fupereft,
;
nt de clavis aureis aliquid dicamus, qui
tantum purpureis prseftabant, quantum purpuram aurum praecedit. Do&iflimi viri, qui naturam clavorum haud fatis perceperunt,credunt, clavum aiueum Patagium diclum a vete-
DE
RE 1 I B. X. avetenbus fed corum errorem fuprafatis refutavimus! Vt autem clatii purpurei duplicis generis
VESTIARIA
.
m
;
eranr,
angufti,
alij lati
erant
,
& aurei.
ita
Gwci, &pnmi Roraanorum vlnmi cx
iftis
&
Regibus, ut
aut Pnetores
alij
enim
Hlis
ucebantur Rcacs ufquc adTarq u inium:hi s cxpulfis regibus Confules
quando ttiumphabant arit thcnfas duccbant. Sed hgillatim de omnibus agemus , qui aut latos
clavos aureos aut anguftos portabant.De his hic ordinem fervemus quem fupra primo
uteumdcm
de mantilibus vefte ftragula dicemus. Mantilibus auro clavatis primusvfuseft Adrianus, utquidam dicunt, deindeHcliogabalus. Lampridius in Alexandro Severo fbnvi ;
&
:
Jumnequeoptparum neque mmis parcumjednitorisfummi
fmt
:
tta
clavata
tamen rvt
p U ra manttlta mitterentur fepius COcco vero nunquam , atumhet Heltogabalus
aurata
iam
receptfet,^ ante, ut qutdamprdicant&adrianushabuifct Vbi aurata funt, auro clavata uc benc obferl vant vin fummi If.Cafaubonus CI. Salmafius. Deinde Galienus mantilibus aureis femper ftravit ut Polho ait in eius vita.STROM ata etiam auto viroata feu clavata fuiffe, conftat ex Athen^o qui lib. 7 ita fcribit dc
&
.
quodam ybf) S' g^Q* & rjf hu&pi£ ®C?»«3Pp^Mf ®* r&MSVrtic '^Qhc iX w Si o'A« 7«' «-^t©* pifce
:
.
,
imfflat ^iaifitoA rubro mari
,
ac koptt
ip/Aa» c, rof f/sjatt«w.
Similts in
quem flromateum mocant , habens per totum corpus clavos extentos aureos, ut tradtt Philo in Me. ptfcis efi,
tallica.
CAPVT
m
"
til J
*
ALBERTI RVBENl
ii4
C A
V T
P
XX.
Chlamydes (\u&dam auro clavatA. Iis ufi Reges Romani. Chlamys Jmperatoruw pura purpurea. Reges barbarorum chlamydes hahuerunt albas clavis aureis diflinftas. PalU aureis clavis ornat& >nonnunquam purpureis. Pallafuit indumentum , non amittus. Palla GrAcis peplum. Peplum aureis clavis ornatum. Pepli forma. peplum mixta ex pallio ejr tunica veflis. Peplo vtebantur illujlrioresfemin* in publicum proditura. Palla fibulatoria tunica
Romanarum matronarum habitus. Candijs.
Gallica palU.
Tunicopallium. PalU dicunturpallia. Palla ejr peplum interdum %v
Tragicis propria.
Dionyfiacorum artificum veteri
efi
cytharoedusy
,
ejr
omnium
ac qui adbefiias damnati. In piffura
non femina, contra Pignorium.
Nter vcftes obfervavi chlamydesquaf-
dam
aureis clavis diftin&as fuiite.Con-
ftat CX
CedreilOlNa^s 0a<7iA<5£/W I^afAaucev,
(flpav mhcicrjtov
,
rac
la&hict puoict t&S-etmp Tgp(p3"«? rzf
p«c9£.
Tac
(J?
Romanorum
X^f^
71
* 7l* v 'wo~*
ay^f@*
<
$ct
ol
y^aiAv^^k^iauc.^ <^
)o-uvq/oc
yto&z^
tm pa>V« ^a^xl^ac
op
i^V« &£A/a ^vcna,. Numa T{ex
capiens Senatores ex regione
Fehfgorum, geflan-
quemadmodum qui ex lfatma regione y &deleffiatus hoc habitujrimusl^omain-
tes
chlamydes coccmeos clavos habentes
flituit chlamydes
aureos.
,
portare>&* utregia quidem haberentclavos
Eadem habct Chronicon Alexandrinum. Ta&J*
autem hic clavos eflfc poftea latius demonftrabo.Exquo Rcgcs Romanos portaffe chlamydes auro clavatas* Sed an purpurea chlamys Impcratorum eadem forma fuerit, in dubio eft.Ego magis cxiftimo eam purampur-
patet,
puream
VESTIARIA
DE'RE puream
Ccterum
fuifle.
chlamydes albas Clare Agathias
L
Reges
alios
(fi
I.
115
clavis aureis diftin&as in confcflb eft.
lib. 3.
de Rege Lazorum:
tqT g-&nwy(£> cm Bu£ajtriu d
yhj>
B.
I
& Satrapas portafle
rd Tuurnt Kp^ariuct.
^ JUT^fe
7
H'
rlw
tb 7ra.fco&v
KaixwotMsty y StSryv&p©*. «V/ St yt ravra A.tfT@* 0
V>'%=*
yirwiov mSnpt^yVTTO^uaov
y
owtus ^vacZn
fiaaiXtvai
$T A*£aw
ra.7iao~i yt kqivIw
^ot»
<£ A/3-o/$
mmm7\(j^pv\. XActfAvM $\
&S-io-(j8plw
-
A/3-o-
TitSiXdvi KOKKoCatpti
8 3-fi^i?*f*7r^g«9j.
nrco <£
dp-
rQ fiaattectit; tfafj&w, «Wfo qm ttu-
$
asjwtp)
y
JVfi
h (j^jtoi ttuv-
(aovov
to
,
aA«p>» tc%
cjceia
jufioa/5i:TOi»
uQdffMgm t^rt^Stv ng&hdfAm 7). ftaaiXaov St ro IfAm^vn/L^
%>\a(Av£ @* A/9-oiS 7?
nrero T^athes una
tyKKptfAsai <$ t»T
cum
aMii Sfoax<£y Sfy^tmv
Sotericho Byfantio advenerat
paternum regnum y eiufque tnftgma meteri more ac ritu
accepifiet.
pretiofis diftincla lapidibm
intertexta
y
calcei
murice
,
a
tincii
palla y
.
lam
quum
Romanorum Imperatore
Sunt autem
&
y
htcc
ad
y
corona aurea
talos demiffa
y
auro
ffi mitra fimiliter auro {£}
lapidibm njariata.Chlamydem uero purpuream Lazgrum re-
gibm geBare fas non eHy fed tantum albamjnon tamen omnibus communem ($r confuetam.Circa medium enim illim aurem clavm intextus
<~utrimque refrlendet.l^egia autemfibula chla-
mydis lapidibus etiam aureis inde Hndulis eft infignis.
Procopius etiam
Satrapis Armenia?: Tn S\ (aS xazt itp
d[At$av
a'M»i
ttsi/tb (3
taut rac, dpydt; QMctXvuuw rttvraA l^o^iot cwjffl d^gi 1$
tS pcafxaim
St Ta avfA&ohet 7uu(a £ nAoTjrt/
t-\iv dtpiwiS.
alioque apparatu
moXiv^a^aisaAt^^m^iaax Kpt^toi
Sdvafev, avfA&oXa ju8proi cwpjj' (aovqv. a£tov
y
ae ^dificijs Iuftiniani de Ap^/a imp uroc, Euq&th mlk-
lib.
XAajWt); cJ§
g£*W 7n7nM$i>v\ 3 h\
$VKiv a*M' cm SwAaaywc aujueiMyfj^Juv y i&aivyov ofc m r^f
,
P
1
ofa jffi
7rtWHC,
iylw inQuats >i*fip. Xpvaa
fiaattecet;
/\oyca lyrei HKtrt
$t w
ts^Cd-mv vx7rL
rd Z^aa
t^
tSt^ov^
h ct^pco7tH
t&Xiiv vivojut-
7iop$vpa$ jyLnXi/wxfo i*Qiest
y
albertirvbenI
n£
V h ift^w
n f atepylf@* l^oA* yinfy. ln altera
(ao7&
y
m
}
prafecluram tenent ad mortsm ufque
manorum Jmperatore
morare infenia iUa,quomam rvemunt. Chlamys
e(l
froducunt ,fed qux
,
infigma autem a
accipwnt. Opere ruero pretium
R
comme-
numquam m hommis conffeclum tamenex illa Una quam oves
lanea y non
m mari coUigitur.
Animalia , qua iUam Tmnas. Auro njero illa pars clavata purpura immitti. £x Virgilio etiam conftat
froferunt, -uocare foient eft
,
cmfolet
pallas frpe aureis clavis ornatas fuilTc:
paUam flgnis auroque rigentem. id eft 3 ut Servius explicat, ftgnis aureis^abo-wov. Si decet aurata Bacchum <-vefligia palla
Statius:
Verrere.
Et paffim apud Audores aurat* palle. occurrunt quamvis etiam pallae fxpc purpura clavata? erant.Ouidius U,Faft. ;
Induerat Tyrio diflinclam murice faUam. veftis palla fuerit , adhuc qu*ren-
Sed quodnam genus ^
dum.Et quidemvulgaraopinroeft, paiiam fuifle arnicumuh te > q«od ftolx fuperinduebatur * at contra
?£Z P alAam ^dumentum f Sat.x.
Fr.Frtnc.
ex Cornificio lib. 4.
Z^ty
r
nt
:
non amidum probari poteft ad Herennium Vtt cytharoedm cum fbiflfc
•
^ervemtus,
paUamaurata mdutus cum cbUy °f A.Kcrc- my de pMfureacoloribusvarijs intextahz &Varro b pallam lb ManunJ '^-
narrac Ptolomaro
^gypti dono a Senatu mmm tunicam & togam purpurcam,Clcopatr* rcgin* m pl£hm cun dms Meta ^ dc -^ £r % t g i*T» °r -PaUamque induta mtentem buh^M ^ ucc
l^
regi
de
l
°-
lih
'
L
>
**
Infupcr aurato circttmvelatur amifttt.
Opti-
D E R E VESTIARIA L I B. Opdme Sidonius in Epithalamio Polemij &
I.
117
Afondota:
Squameus ad mediam tborax non pervenit alvum, ^ToBchalybem pendente peplo tegit extima limo Circum palla pedes y qui cum fub uefle moventur Crifyato rigid
Vbi pepium cum palla confundit, & rettcquidem. Egoenim exiftimo pallam eiTe id gcnus veftis quod Graxi peplum appellantiica in Gloflis Vallan'i7ik%*. Etiam peplum aureis clavis diftingucbant Grarci , ut oftendit Lutatius adlib. io.Statij. Quae autem forma peplifuerir, ,
:
cognofci poteft ex Euftathio ad E Iliadis cfV ^g^©* a>Tztu3uyvvcuM?@* ^itcov ov «x cmJVoeS iTii^vm^s.^eplum :
eB etiam
tunica muliebris
Homerus
Jlringmt.
Avwoca f/
quam non induunt
,
(tfeM&Xhia
cf ctp tacuv vri^vctj
nkmaw
3
fedfibulis con^
oJW.
£
'ivevvt f/iyct»
Uoimkov c* XpvajcLf
o-
vrivikov
SuoKcdStqy. ^ctjztf
ivyvapmfglc, ct^tpvjctj.
Antinoo quidem portavit magnaperpulchramrueflemrvariam y intus autem erant fibuU duodecim omnes aureajunclurisflexiItbus aptata. Adcpicm
ivtavSu fAyctv &
gpv cefigvjfc ifwzir&cd-iv 7lkdj£g,V JVfAvlu) idv vpjTi
£ d>$ i}(a
yWUCUKiiOV *s>-Q2
locu Euftathius:
^m^^ia T
tfvrikovSi tpaai
7roaikov ^iCbkaiov e?), avA7iov
omcbiv auucly>v Si£iCtV
,
T
tctc,
Svo TTTipvyaut
cb(J£V €i
Si tSS"* HTUC,
?
Szfyctp
g-j^
t/ Jtf-
7rte$va$ l^viv t%{v ojutqv (ActvSvo&i^H ov&l^Sqka? JVj
IfACCTIOV Tf) 6
7ri7Zk@<*
$f& Th&> TneJvac iStkov
TCtS 6)(>JDLc} %J?OV
wk9
t
fxd^i^
fAQVa
T»
ifA-
wcMac. Peplumquidam aiunt
magnumffl perpulchrum ffl piStum pallium ejje\ tegens dextrum humerum 3 ante fgtr pone adducens duas oras in dextrum latus; nudam finens dextram manum (djr humerum , ante (g/ pone adducens duabus relinquatur dextra
lacinijs in
manus
dextrum
latus
,
ita ut
nuda
($r bumerus. Si *vero ita fe res ha*-
P
j
bet,
:
ALBERTI RVBENl
Il8
let,cur duodecim fibulis opus habet,quumfit forma cblamydis*
Vtdetur pottus peplum ejje rvefiimentum muliebre, qualta funt
Dorica^apertum folum a parte anteriore,
(djr
propterea multis
Hinc coaftat dubitaffe veteres Grammapeplum tunica, an vero pallium effet. Mixtum
fibulis mdtgens.
ticos,an
erat ex pallio & tunica vcftimentum, atque tunica? & pallij vfum pratftabant, ut ait Polluxhb.y.cap.i^. Ete-
cnim
nim
erat tunica fibulatoria
quam
feminas illuftres fume-
&
bant,quando in publicum prodibant,
fibulis ad pe&us deinde aliud amiculum fuperijciebant. * ta apudTheocritum Praxinoe primo fumit tIw Tn&va.
conftringebant MiUi*
i$.
^iStt.
Deinde
Scholiaftes Vjto tS
td
;
autem exponit vetus
Kaf/miyoviov. 7ji&va£iStt
^g^oF
Trt&vao^
<&
£
iv£vM& 07np <®z£tw vtt%CJqwv^. f/pj
$ @*
'£hite(j,&olvia%
cPg
aj fj&wi$ovhi$ic.,
coc,
)
&
Eodem modo Romana? matronas pallam ftolam portabant in publicum prodeuntes.Pallam autem fuiffe fibulatoriam tunicam, ut peplus apud Graecos pmer ceteros Gurtius oftendit, qui pallam appellat Candyn Perfarum. Eft autem Candys
yiTCov 7jipcnvi6\ ov i(^7Top7rowu^)
01
s^T/aFj).
Terfica pal/a, quam fibulis confiringunt mtlites.uiHcfychius ait.Ita
&Martialis Gallorum
cas pallas appellat.
%^
Quia autem
plus Graecorum erat #t«*
xtTcfveu
^^t«\ Galli-
palla muiiebris ut
& pe-
ifxd mV)
hinc tunico pallium five tunicapallium compofita voce vocabatur. Interprcs Cruquij ad Horatij Sat.i.lib. u^Palla pro peripodio ponttur
quod tunicopallium
o(aS
f '
dtcipoteft, Servius
—Pallamque Duram propter aurum ftcut ficat
efi ctrca
1
1 .
^Eneidos:
rtgentem.
&
nov
autemtunica palltum(Lcgjunico palltu)quod
Varronem, ^Palla diBa
1.
ad
ejje
ab irrugattone
finem buiufmodt ^efiium ^ro i
&
y
fecundum
mobtlitate,
xS zratt^.
qu&
Nonius PaUa
DE RE VESTIARIA TaUa
eft
L
honefta mulieris <-veBimentum,hoc
L. tunicopallium.
Scd
Quod
turanciquis.
I B,
1*9
I.
eH tunica paUium.
&
abfolutc fepe pallas pallia dicunmultos in errorem induxit, qui inde
credidere pallam fuiffe exterius
amiculum
,
quod &per-
fuadere videturlocus Horatij:
Multa ubi tum
officient res,
Cuftodes, leclica y ciniflones, parafit
*Adtalos ftola dimifia, {£) circumdata palla f
Tlurima quaofficiant pure apparere tibirem. Exquo loco colligunc interpretes,demifl2e ad terram ftola: pallam circumdatam fuifle. Scd mihi videtur ita Iegen-
dum effe:
(8jr
circumdata palla
Tlurima. Ita ut Horatius innuat oflicere ftolam dimiffam ad pedcs, plurima alia quas pallacircumdanturjideft/upparum,
&
indufium, aliaque huius generis. Non nego tamen aliquando pallam ut peplum apud Grascos pro extima veftc fumi,fed numquam ftolae fuperijci. Haud multum
&
palta abfimile veftimenti illud genus fuit appellant. Eratenim hoc &S vfxd-n
&
£vs-i
m
x lrc* v 'I n
,
& paUium>&
quod Graeci $ «fei&t»-
tunica y ut Pollux ait,
& fibula adftringebatur. Athenarus lib. 12. bft 2mMatrv.
faywbv.
Sicilitf
Erat
autem
nubes
ty
fa?pe
.
%v?i
tragicorum rveflem
,
O* au-
&
fibulis
w^veJ.^a. exponit.
Sed
&
auro diftingueba-
apud Pollucem ?t>Vs ^vaoTiu?©*, & alibi Haec autem veftis Tragicis propria erat. Hciychius:
tur ut palla
%v'm
tyrannus
confertam fumpfit. Vide Suidam. ex purpura. Sic Ariftophanis Scholiaftes in
ream coronam
guyKw
Ovid.
ita
6vJv/u& %vsiq.
Ttjfit
rveftimentum Tragicumjix.
& Palla»
amor paUamque meam piclofque cothurnos. Tra-
ALBERTI RVBENl & Tibicines,&: omncs Dionyfiad artifices, immoetiam gladiatores, & ad beftias damnati auratas pallas & fyriSaA portabant. Imo aliquandoetiam chlamydas, lacerinasjtunicas, & alia vcftium gencra auro
110
Tra2ici 3 Cytharcedi,ut
clavata,ut ex infinitis
auctorum locis verum apparet^quas Vnus Luciani locns non prater-
hic referre fuperfluum.
mittendus in Anacharfi
:
fay^o)
ixvm
$a.fe(t
v^tihd^uTutz $\ l&maxs t le&»S ma^w^.Tragoedi calceos habent
graves
&
Quamvis
altos
&
>
poiiit,qua£ circa
reis
aureis tanijs di/imguunt.
imam oram ornatas
five loris ex auro.
dobrandinum
hic locus de tunicis paragaudijs
accipi
erant multis inftitis,
Nam & in pidtura veteri^
qux apud Al-
cytharcedus longa tunica auindutus, quem Pignorius perpe-
eft, cernitur
fegmentis ornata
,
ram fcminam eiTe putat.
CAPVT
DE RE VESTIA.RIA LIB.
CAPVT
ur
I.
XXI. &
MAtYon& auro clavatas tunicas portarunt in nuptijs feflivitatibm publicis. Aurca via. Reges altcjui Grxcorum ejr Barbarorum tunicis albls
ejr
purpurels auro clavatis
uji,
ut
ejr
Reges Romani.
Romulus
ejrveteres guirites tunicas portarunt.Patagiata tunica Gracchi. Gladiatores ejr adbefiias damnati pretiofis vefiibus
ornabantur. Reges Romani tunicis auroclavatls ufi ufque ad Tullum Hofiilium,aut arquinium. Palmata tunica. vnde dicfa.
T
ypvab;r/)u@*. Tunica palmata.Iovis tunicadiffa. curl In Capitolino
ejr
Palatino multa vefies pretiofe. Simulacra deorum
fiibttsaureis ejr
virgA ftmulacris deorum pr&lat&. LicJor deorum. Magifiraquando thenfas ducebant.habitu triumphali ufi.fhen-
tus curules
fas ducere. Suetonio, luvenali, Capitolino lux> Triumphalibus viris concejfum ut ludos Circcnfes palmatis indutiftectarent. C&fari fella aurea
ejr
phali. Error Plutarchi
Jll
Dio eleganter emendaCenfunditur cum vefie trium*
vefiis regia decreta.
datus. Vefiis regia toga purpurea.
Vnc
ejr
uiri docii.
de tunicis auroclavatis. Matronas portaOe comper-
auroclavatas tunicas |
tum
eft vcl
unicoTibulli teftimonio:
lllagerat njefles tenues y quas femina Coa
Texuit, auratas diffofuitque njias.
j£f
Apuleius lib.i.Metam.^n/w tngemmts intunicis ibiinflexum, hic intextum y matronam profeEfo confitebatur.Amatas illas vias nihilaliudelTequam aureos clavos fupra abunde probavimus. Achilles Tatius lib.i.dc Clitophontis Leucippes Amoribus eWi/mS ^ tm Kopnrcc
&
7
:
JCLfAOV GskjL$l£#lQV
hdu
Emebat
<$i
$p
AiOfcM/ 7T0l)li}\G0V , l&Tl&i cTs 70
r aMow? l&ycnv
<~uero puelia
w
x^&^-
^
7Wp$v(yic.^
7TUV
(A*
7f0p-
qmu ^oaoQ lw.
ad nuptias monile ex uarijs gemmis y e-
fiem njero totam purpuream* ln
altjs <~uero njejlibits
Q
erat <-uia
purpu-
ALBERTI
12.1
purpurea
,
auro diftinffa.
RVBENl
Heliodorus
lib.
3.
JEtlvopk^vt
yiTtSva &\ ctAxpyov no$i$\n ^oazt?; dzTiat wtunttsov y\u$h$o.
Tunica
mduta erat. vbi non male clavos aureos radios appellat. Aurehanus eriam apud Fl, Vopifcum Humilx vxori Bonofi dari prxcipit
rvero conchiliata talart aureis radijs ornata
tunicam auroclavatam fubfericam librilem vnam. Vtebantur igitur matronae hoc cultu in nuptijs & feftivitatibus publicis. Nec mihi dubium , Augultas huius genens tunicis uti folitas.Illud etiam credo me facile cuivis perfuafurum 5 Rcges aliquos Graecorum & Barbarorum tunicisalbis aut purpurcis auroclavatis vfos. De Demetrio aperte Plutarchus, qui %y
aflerit.
Sed
matae inventum Manntius exGdlio
^ r j tesnu H as
iM
re
veittarta.
U
tales portalTe tunicas
exiftimo.Nam
illo-
rum opinioni haud accedo,qui Romulum &: veteres Qui-
tradit.
R omu
Quos aperte refellit mdutum ruifie tunica
tunicas scftalTe credunt.
Ferrarium Plutarchus, qui /.
& chlamyde Poli imagine intertexta & Romanorum Reges ante tunica? pal-
aurochvatis ,
ufum
Komulum
cttepy»
Cui tamen adverfatur Plinius lib. 0 tantum in trabea purpura^ vfum
l
cap. }p. qui fuifle adfcrit.
&
plus credo hac in re quam Plutarcho alijs Sed ut hanc rem in medio relinquam, non dueffe credo, Romulum vel purpuream vel albam
Cui fane Gra^cis.
bium
tunicam £tam.
geftaiTe,&:
Hoc mihi
quidem anguftis clavis aureis diftinimago Romuli, quam ex ueteri
(uadet
fignoexpreffaminvenimterlchedas patris. Eam hic apponere lubct.Nam noftram declavis veftium opinionem valide confiimat.Videmus hic Romulum ipfum non fofed & patagio diftindtam tunicam habere. hoc addam , Patagium non eft ipfe clavus aureus,ut Nonius ait, idqucfupraprobavimus. Patagiata
lum
clavis
,
Namque vt
hoc
DE R E VESTIARIA
L I B. U 115 Gracchus apud Iuvenalem: de faucibus aurea cum fe
hoc modo tunica ornatus Credamus
tunicje
eft
Torrigit.
Nam
gladiacores
ut etiam
,
qui ad beftias damnati
ij
erant, aut ad aliud fupplicij genus in theatro producebantur , pretiofiftimis veftibus fpe£tabiles 5 ut viris
do&is notatum.Romulus
igitur
& alij
poft illum Reges
tunica aureis clavis anguftis diftindta vfi funt
Tullum Hoftilium,de quo
vfqucad
Eufebius in Chronico: Tullus
Hofiilius prtmus Regum Romanorum purpura ($r fafctbus njfm eft.Aut adTarquinium,qui a Tufcis accepittanicam palmatam,&omnem alium triumphantium tultum, ut Florus Sc alij tradunt.Erat ea purpurea & aureo latoclavo ornata , vnde &c palmata dicla eft, quia clavus aureus palmi magnitudine erat, fi Fefto fides. -^uaboD^v Grarci appellant Gloffe ^yobon^v auriclavum. Dionyfius de Tarquinio lib. 3 Tat>§c Xa&bwkc, 0) ^saC^c toc ^&mie/ois 4x0]>(&> ,
:
.
/LiiT
(J*
oXiyat vi(M&$ 7iupwcu> 8 Xoyac, cWTDtf ubvov
adfA&oXx.
£
Y\yifA9noA
fyvrzCj (?i$av6v T6
ka$&Xyk;, oJa Au^tivTt
ofc cynba /uxv
y
^oaiov
Xnd vd
Srojyov
re Tiopqupbv
Uipaclv HcpQv
tyi&vTtc, *liXxc 3 d?f\a)
ku(g\ t«c aQiiipuc, ^otarXuq nout-
amnf^v alwvtxov
\teqdvwov
^vaocm^pv
ol fiaaiXiTc,
!
<&£jt&bXcuov
7TO
mXovy
7iklw a Tz^dyavbv ycTcS %vtc
d?7C
t^gtTi t(cf.B-ct7rip^yti7vctLuu
tuv V' cttfgioi tdp rbyct4 fJSH^bvnq.
^XXnvaov
,
$
YifUyMH.Xtov,
^Xhlxmc,
« tyqnmi
nd Ss
&iau(ige rjf? dfj$iaa(Jid~
TY&tvvov i^XSaiv fjji
thvo^
ef).
Cum
o7£'
07rbdw
hoc reffon-
fo Le^ati dtmiffipofi paucos dies redeunt y non nuda ^uerba tan~ principatus infignia y quibns fuosreges tum afferentes ,fed
&
ornare confueverant
}
coronam auream
(efr fellam
fceptrumque tnfummttate habens aqwlam,
nicam aureo clavd orndtam } ac
eburneam,
& purpureamtu-
& togam ptflam^qualiaLydorum
Terfarum regesgeBant^ntfi quod non quadrata, ut
illa^fed
RVBENl
ALBERTI
114
figura femkirculi^quod^ueBimenti genus Romani tcgas y Gr
rvidetur Gr
bus tribuit
xpuaow/uyv
nempe palmatam mis,
ftellis
nyfius ait
,
emm
unde fumpto^vocabulo-^non
tv&vvov appellant, nefcio
ejje.
Idem
x n <$ vet ^ ™>nfow
& togam
pi&am
alibi
mihi
triumphanti-
Tunicam
qua? erat toga pal-
aut alio pi&uras genere variegata,
&, nt Dioomnes alia^ togas; Deo iuvante ^nec enim mihi dodtif-
femicirculari forma
,
ficut
hxc alias latius iimorum virorum opinio de rotundis &quadratis vcftibus probatur, ut nec illorum qui togam haudquaquam
fed
apertam, fed vndique conclufam fuifle aflerunt. Hxc tunica palmata etiam tunica lovis vocabatur, ut notum eft $4Mo.
ex notiflimo Iuvenahs verfu: ln tunica hvis
v. $6,
Ex
&
piSlx Sarrana ferentem
humeris auUa
tog
Qui lovis Opt.Max. ornatu decoratm curru aurato per Vrbem njeSins in Capitolium defcenderit. Suetonius in Augufto cap.94. Sequenti noEie ttatim njidere
lib. 10.
exuvijfque lovis Opt.Max.ac radiata corona fuper laureatum
currum y tur
bis fenis equis
autem tunica
candore eximio trahentibns.
&
toga pidta. Lampridius de Alexandto piflam tooam numquam nifi Conjuiaccepit,
quam defovis
templo fumptam Tr&tores
bant. Capitol.de
Vocaba-
lovis, quia ex Gapitolio jfumebatur, ut :
(djr
Pratextam @/ eam quidem y Confules accipie-
Gordiano: Talmatam tumcam e> togam
pEiam primus Komanorum privatus fuam propriam habuit y cum antea lmperatores eam de Capitolw acciperent uel de palatio.
Erant enim in Capitolino
& Palatino multae veltes
pretiofx repofita? ,quibus deorumfimulacraftatis diebus
ornabantur. La&antius lib.z.Htf (Deos intelligit) peplos
1)
R
E
VESTIARIA
E
L
1 B.
115
I.
&* indumenta pretiofa , quibus ufu uelaminis nullus eft, his aurum @r argentum confecrant. Simulacra autcm deorum purpureis
& auratis veftibus
tum, Hinc
ornari folita nemini i^no-
fimulacrorum apud Firmicum. Eore-
njeftitores
gieTertullianus cap. iS.de Idololatria
:
Ceterum purpura,
njel cetera infignia dignitatum ftj poteftatum inferta dignitati (^r
poteBatibus idololatria ab mitio dicatahabent profa-
nationis fu
maculam^cum propterea
tur pratexta
&
trabex,
(efr
gae praferantur, ftj merito. fteculi huius
njnrns
colleglj
Vndedifcimus etiam pradatos
fuiiTe.
ipfisetiam idolis
laticlavi/fafces
wduan-
quoque^&r-uir-
Nam daemoma Magiftratus funt
infigniafkfcesffi purpwasgeftant.
tafces 6c
vngas fimulacris deorum lififor deorum infra-
HincapudSenecam
gmento:7« Capitolium perveni y pudebat publicat* dementite, quodfibi uaius furor adtribuit, ojficijaUus nomma Deofubalius horas lovi nuntiat\alim liclor eft^ahus unfiior^qui
ijcit,
^p ueuy Augufiin* iov
tVH *
#
'
njano motu brachwrum imnt at ur ungentem. Lipfius tamen L.i.EUtt.
&explicatde fi&oribus PontifiNobis fatis efte monftrallepalmatam tunicam lovis appellari, quia fimulacri lovis Gapro
liclor fcribit ficlor:
cum. Sed harc
parerg^s.
pitolini cultui dedicata erac.
Nuncagendum
deijs quibus tunicam
cT:amquetogamgeftare Antiquit.exactis
Roma regibus Iunium Brutum
rem fuiffeme magiftratibus TJptb
cttptteTv
<5£fec/LaYiiAtov, et tzTc,
QiouviSuv.
ahitpji7<;
&
Ta
pi-
lib.4.
au£tx>
infigttia regni concederentur:.
ftacnMvcrt ze$£acff£cty i
Sut) Ayo)
^
aumxovcte 72X^0
&
cntnnf&t
2gv807Y\y.x(,
m^Ttmc^ $QjiCiu&(£v.
invidiofa
palmatam
TraditDionyfius
licebat.
E tam multis
raMoiV oviav y 9t wct
t«S ^ucrxe, ^dvac;,
un
Kcupvc,
nvm
rd C
\opicuac,
regtjs xnfignvis^fi quae funt
molefta populo } partim minuenda,partim plane
Q
3
tolkn-
^?- l8
«
ALBERT
l6
t
I
tolicnda iudico ifceptra ifta dtco y
pureas, pis
(dfr
videar.
coronas aureas,
auro dittincl&s rveBes, mfiflatis feftis,
tnumphaltbw affumantur
tiiuirsphis
RVBENl
quidem
honoris
<& purin pom-
&
deorum gratia. Et de
hic dicere fuperfedeo, ne
a6him
Videndum folummodo /quinamdies
agere
illi
fefti
ruermt, quando Magiftratibus toga pieta tunicaque pal-
mata
uti concelTum fuerit. indicat id Livius lib. 5. Rom)ui eorum curules gefierant Magiflratus ? ut infortunx priftinoe y honorumque aut<-vir-
tutis inflgntbus morerentur, quac augufliffima eftis eftthenfks
ducenttbusjrtumphanttbufque,eci
medto xdtum ebur-
njeftttt^
n eis fellis federe. Vndeappaiet Magiftratus, curules quando thenfas ducebantjiabitu triumphali ufos.Thenfas au-
tem ducere dicebantur
ij 5
qui in Circenfibus ludis
pom-
pam ducebant. «*jc>ga<8£ ctiolv
ffi
Dionyfiuslib. 7. de PompaCircenfi: n&eV dycJvtov iro^Trm z&Mov diofc,, ot r \xiy<;Ujo s^of T5C c^a-
*&io tS ?>a57J7w^/8 Tg
Triufquam ludorum
^
£icty)g()ic a^pj/rs?
fflri
inirentur certamina
,
r
(^iytv \
fumma erat poteftasjompam dijs aCapttolioper forum deducebant tn circum maximum. Itz explico Suetonium in Auguftoc.^.Acctdtt rvotivts Ctrcenfibus y ut correpttu ualetudtne le&ica cubans the-nfas deduceret. Quod lnfolitum narn curru triumphaliiolebant vehi thehfas ducentes.Sic Pr#;
torem pompasCircenfis ducem eleganterdefcribit Iuven. Quid fi utdiffet prxtorem curribm altis Exflantem, medtofubltmem in puhere Circi
&
In tumca lovis
,
(g^ picfa Sarrana ferentem
Ex humeris aulaea tog£. magnxque
coron
Tantum orbem 3 quanto cervix non fufficit umts. Et
D Et
R
E
VESTIARIA
E
L
117
I.
I B.
Simihfque triumpho
alibi:
Tr
Tcrtullianus cos
ordmes
deCorona
tathtts cap.
laureis publicae cauft
:
15.
1
Coronant
publi-
^MaoiHrattts njero wfuper
aweis^ ut Athenis ^uVRoma. "Traferiwtur etiam lUis Etrufia,
eH (foronarum 3 quas gemmis (Efr /olijs exauro infignes ad deducendas thenfas cum paU matis togis fumunt. Hinc etiam lux Capuolino in Vita Marci: lam in fuos tanta fuit benigmtate Marcus , ut cum in omnes propmquos cunclahonoris ornamenta contulerit tum in quidem fcelejlum atque impurum cito fihum Commodum 3 nomen fefaris, mox Sacerdotium , Hatimque nomen lm~ hoc njocabulum
quercinis ob
loVem
3
&
&
peratoris ac triumphi participatwnem quo quiffl Confulatum y dem temporefenex Imperator filio ad triumphalem currum in
enim redle emendat hunc locum quamvis haud ita redte explicet, cur Commodo triumphalis currusdetur. Etenim intelligendus hiclocus dehac Circenfi pompa^quam Commodus Conful triumphalihabitu deducebatjMarcus autem; Circo pedes cucurrit. Ita
clariflimus Salmafius:
pcdes
filio adfuit.
aAgminis
Sic
& Iuvenalis de Pra^torc: —Et prxcedentia longi
ojficia, ffi
Sed &tnumphalibus
niveos adfrena
viris
Jjjhiiritesi
aliquando conceilum
,
ut
om-
nes ludos Circenfcs palmatis induti veftibus fpettarent. Ita
Paulo ^Emilio apopulo
& Senatu concefum
eftjutludis
Audlor de viCn.^Pompeio T. Ampius T. La-
Circenjibus triumphalt uefte uteretur ,ut ait ris illuftribus. Ita
abfente
pr
e n e ; us /
btenus tribunt plebis legem tulerunt\ut ludis Circenfibizs coro- Dtol.^j.
na laurea
& omni
cultu triumphanttum uteretur
autem prxtexta coronaque aurea^ id (@jr boc ftne
ille
non
pltis
nimium fuit) ufurpare fuftmmt.
,
fenicis
quam femel
Non ca modera-
ALBERTI RVBENl
Ug
dcratione fuit Iulius Csefar,quiTLV scAWtW^iwW hncL ums r Trawyvpnoi *p Soy^ cWustb, njeftem triumpbalem in cm-
mbus ludis ex decreto geftavit, ut Dio
tum
Senatus qui yit <$pi&cu ts
cuurov
9M^(/jC6OTP I«4l1
dn
TBTB
$
T8
^ppi»!' Bidart^ tur
cwrn rn
bt
&
,
T8 Sn/L&pX
1 *'*'
tx:
nam cum
TbTo/c
IcTocT»).
animo
P&&P* ^
ffi dei
in ipfa ,
Yrbe uterepr&tcrquam
tribumtio fubfeliio cum ,
eburnea
fatis fuit fella
ijs>
qui
concedebatur. Ita
& veftes palma-
odiofis illumhonoribus prsegravare vellec ,
ut fella aurea 6c vefte regia
idemDiolib.eodem, fed corruptus
%x al P' i J\*Vp@* !
r.Zfavimv
«r
federet in fella curuli
Senatus,tandemeidecrevit uteretur. Ita
decre-
ei
sq\1**j
7roAj
quoque tempore tribunatum plebis gererent
Dio lib. 44.Sed ncc
denuo
,
Yt Jemper etiam
m ludts. Tum enim eifeffto in
Itaque
tradit lib. 45.
adulatione certabat
Tg
oi
&frij$u
9*kAh,
ji
tTeg
:
ttots ol GacnteTc,
ks-
Quod Interpres vertit, His,quum ea CafarUto
accepifiet y additum eft y ut fella
aurata uteretur, ftatuaque
quondam. Sed hoc mento fuipedhim eft Cafaubono ad Suetonij librum primum,qui tentathunc locumexponerede Cippo aliquo,nec tamen
ei poftta efl
qualis regibus
legendum e(Ie,<£ s-oAm % poftquam Senatus omnes hoviris olim conceiTos cxhauferat, ad
definit.Mihi videtur planiflime «rs
oifizcnX&t
m^tw^S,
Nam
nores ftante Rep. claris
eos converfus eft qui olim regibus tributi fuerant itaquc :
auream fellam & vefte regiam decrevit. Confirmat hocipfe Diopaulopoft,dumdefcribit Caefare ab Antonio in Lupcrcalibus oblatu diadema refpuentem:T^TBl^Ti
Iulio
^CtcnXl)iyjwittQ
TEtf
&$CtV6S
TZeT
Sfe^UCTCdtoU^wuOufy^
t $l$&v ^HATguoaffyjQi QMab'i(J(s s Bro rofiris aurea in fella co.nfedit/egianjefteyaureaque corona ornatur.
Vbi videmus, fellam
t
DE RE VESTIARIA auream
LIB.
I.
& veftem
regiam coniungi , ita ut nullus dubitationi locus relinquatur, quinhiclocus ita reftitui debeat. Hanc autem veftem regiam, togam purpuream fuiiTeexiftimo; etenim ab omni xyo purpureu amiculum regni infigne fuit. Ad haec Cicero 2,. Philippica hxc luperfellam
calia defcribens: Sedebat, inquit,n?/2n
toga purpurea in felU aurea coronatus.
Dictatori,
quo die primum
in fella aurea fedit
Quod & Plinius
,
Idem
tradit, Cacfari
vefte purpurea proceltit^atque
facrificanti bis corincxtis defuiiTe,
refertl.11.c37.Hinc patet errare Plutar-
chum,dum Iulio
tribuit veftem triumphalem,cum Antodiadema obtulit-,ncc minus viros doctos, qui toga Ferrarius hanc purpuream Casfaris cum triumphali confundunt.
nius
ei
capvt
^f^^
XXII.
triumphantium infignia tributa. Confularis toga palmata. trabea diBa. varijs fegmentis ornata. Segmenta. Cur trabea diffa veflis confularis, Eam cinBu Gabino portarunt .Omnes Senatores illo tempore togam cinctu Gabinoportarunt.lmperatores in confulatu trabeas gemmatas portarunt. Schema. Exconfules inpublicis follemnitatibus vefles
Toflerioris
triumphales portarunt. Philoflorgius ejr Sidonius emendati, Confulares viriflorente republica in ludis publicis Pratorij pratextas confulares portarunt. Ciceronis locus inflgnis expli-
&
catus.
Vb Impcratoribus pofterioris azvi omnia triumphantium infignia Confulibus tributa fuifle in comperto eft. Incepit hoc paulo ante Aurelianum , ut exiftimo.
Nam ^ ftibus clionc thenfarum
,
ante illum Confules palmatis veufos
non invenio
& editione ludorum. R
,
nifi in
dedu-
Confularis au-
tcm
ALBERTI RVBENl
jjO
tem
ha?c
toga,quam trabcam
five
palmatam appellabant,
erat varijs fegmentis pi£lis illuftrata
quorum
trabibus ex cocco
&
,
ficut trabea anti-
limbo purpureo
infignis
Sidonius Carm.if.
erat.
Attamen
in trabea fegmento luferat alto
6)uod prifcis illuBre thoris.
Idem lib.6.cap.8
Dixit
difpofite, graviter, ardenter,
acrimonia, maiorefacundia y
maxima
magna
difciplina,& ilkm Sar-
ranis ebriam fuccis inter crepitantia fegmenta
palmatam plus
Hinc fegmenta pro trabea pofuitEnnodiusin Panegyrico: We, mquit, annus babuit Confulem, qui Rempublicam non tam folicitudme quam opimone tueretur : quo in fegmentis pofito qua ab hoftibus fumptafuerunt arma tremuerunt. Fuit autem di&a trabea hxc veftis Confularis, vel quiaerat his fegmentis aureis &pi&is ornata, ut trabea antiquorum , & puniceis clapicla oratione, plus aurea convenuBaVit.
vis & limbo purpureo infignis vel potius quia Gabino cinduportabantjUttrabcam antiquam veteres. De hac ;
Virgilius: lpfe Quirinali trabea, cincluque
Gabino
,
lnpgnis y referat flridentta limina Conful. Etalibi:
.
Ipfe Quirinali lituo
,
parvaque fedebat
SuccinSius trabea. Sic
& Romulus,cui trabeati Epitheton Ovidius dat, opi-
ma
ferens Iovi t e&Hnt
palmata incincxos Confulatu Honorij:
fterioris sevi
de
6.
»
Confules poClaudianus
fuiffe indicat
agnofcunt proceres babituque Gabino
Trincipisffi ducibus circumBipata togatis
lurepaludau iam
curia ferviet
auU.
Idem
DE RE VESTIARIA
L
I B.
I.
131
Confulatu Honorij: ^Qmc quoque quos habitus , quant
Idem de
4.
Ter Ltgurum populos folito in Eutrop.
Ec
l.i.
Et
lib. 11.
confpecltor tres.
-r Spado Romuleo fuccinSius amiSiu
Sedit in Augufiis lartbus.
de laudibus Stiliconis:
Tunc habtles humeros
arrnis
Dea njeUtbus ambit
Romuleis y Latij federunt peclore cultus, Loricctque locum decuit toga.
apud illum atque etiam apud Corippumoccur& omnes Senatores illo tempore togas fuas ritu Gabino portabant. Cafliodorus lib.6.cap.i4. Stc nos njirtutum iucundtffimas laudes in cinSfum Gabinum defideramus includere. Ita enim legendum, non cinclum Gatum y ut editum eft. lllud etiam notandum quod clariflimus Petavius ex Synefio annotavit, Imperatores, cum Confu- /„ Qrat. leserant , trabeas gemmatas portalTe, cum alijshoc non w.Thmu licitum eflfet.Teftatur hoc prseter Synefium etiam Clau^* Et
rit.
faepius
Immo
dianus de
5.
Confulatu Honorij: CinElufque mutata Gabinos
DivcsHydafptfis augefcat purpuragemmis.
Idem de
6. Confulatu Honorij. ^Membraque gemmato trabecenjiridantia
Idem de 4.Goniulatu Honorij. Velamenta
lapis
,
cinSiu.
Afperat Indus
pretiofaque fila fmaragdis
Dutla njtrent. &cartcra, qua? prolixe fequentibus verfibus exequitur.Sic
& Corippus lib.4. deConfulatu Iuftini: Cuius id afpiciens radicabat purpura gemmis
Vtncens luce diem.
R
2,
Hinc
ALBERTI RVBENl
132,
Hinc exiftimo Eutropio Eunucho crimini datum fuifle, quod in Confulatu fuo gemmata trabea ufus fuerat, quas folislmperatoribus dicata. Ita de eo Nicephorus lib. 13. t £Wtbv agW ®eps6», cap. 4. ait eum accufatum ®e wn& nba/uyit 7n*p
&tm 6%pfiomv
jw6i/« Jgjs»
,
cum ad Confulatum eveffuseffet ,
ftaoite?
dfKpdwoS^. G)uod
cultu jit ufus i/Jam dignita-
tem non decente quo foli Imperatores induuntur. Sed turbat Philoftorgius, ex quo hxc mutuatus eft Nicephorus,qui ,
fcribit
Eutropium reum fadtum
cKYi/y&cnv
dm^yiortw
olq
&£tv)
rfyJ
ottotm tJWSc tyywet 0o-
ufaav
c^ylv
wion ye
fJ.ovcc (ZctoiXz?.
Quod doctiflime lacobus Gothofredus de equis explicat. Ego tamen
exiftimo fcribcndum in Philoftorgio,
Nicephoro
concilietur, kqo-(wm#oi, vcl %*pjloi
pro
utcum
tcS fioow-
enim co tempore appcllabant togam aut trabeam. Vide Faftos Siculos fub Monaxio & Plinta Coff.
/tcs*cn.Schema
Nonvero folummodo
Confules in ipfo Confalatu, fed etiam Exconfules in publicis folemnitatibus veftes triumphales portabant. Sidoniuslib.i.Epift.5. de nuptijs Ricimeris: lam quidem njirgo tradita eft , iam corona (J?on-
fus
,
iam palmata confularis, iam Cyclade pronuba tam toga >
Senator honoraturjam poenulam depomt inglorius jubi
malim
legere, iam toga Senator exoneratur.
Corippus de Confulatu lnceffit
Tars
Iuftini:
Utus prxclara
in ^veBe Senatus.
trabeis^pars compta togis ut cuique probatm y
Ordo locum cultumque dabat. Ita
& florente Rep. Prastorij & Confulares viri in ludis pu-
blicis
pmextasconfularesportabant. Seneca Rhetor
controv.8. Trxtorio
licet pratexta
bus diebus. Cicero
u
Circo diem ludorum
%omanorum fuiffe ,
Philippica
1. 1.
toga utifeftis aut folemni:
Nefcis heri quartum in te
autem ipfum ad popu-
1
DE RE VESTIARIA populum tulijfe, ut quintm pMerea cur non fumus pratextati
tum defen patimur quenc
viri
omnes
dodti
;
?
L
I
B.
1.
itf
dies Cafari tribueretur,
cur honorem Qefaru tua
lege
da-
quo loco explicando mire fe tornam ex eo Manucius elicic, Senatores Manutius ?
in
prartextatos fuifle lib.i. dequasfitis perepift.cn. r r ^
CAPVT
Ferranm Ub.i.deRc
*****
XXIII.
Chryfoclavus pitfur& (pecies.non chvus aurtus, contra Meurfium y
Salmafium ,
alios.
Xpvoqkqtlyavqv. Xpvao<5yootoivov.
XpvooKityLvovy
Nvaluit pridem apud viros doctos ea op'mio y ™?£U(7ox*ct&cteivji
&
apudCodinum,
pi&as de chryfoclavo apud Anaftafium, eflfe veftes aureis clavis diftin&as. Ita Meurfius in Lexico Grsecobarbaro , Bulengerus de vcfte Pontificia vcftes
lib.i.c.45. Gretferus in
Auguftx
Scriptores,
arridet: invenio
bulis
Codinum
,
Salmafius in Hiftorias
& alij.Quod tamen mihi non plane
enim apud Anaftafium
& orbiculis qui varias
de chryfoclavo. Item veftibus (xpc rocas,
veftes ornatas ta-
hirtorias continebant, pidtas infertas efle cruces,
& ftellas chryfoclavas, ita ut pi&urasporiusfpecies
chryfoclavus , quam clavus aureus antiquorum, apud quos veftcs pidhe a clavatis diverfasfunt,utetiamannota-
fit
Vt igitur meam fcntentiam exiftimo Gra?cos,cum vidercnt Romanos faspe clavum abfolute pro clavo purpureo ponere, hinc clavum
vit
Salmafius in Vopifcum.
adferam dTfrds
,
pro purpura
a>u$cte-(£{!n
dixifle. Ita in
Gloflario Cyrilli
clavus. Itaque ut ^uoonomivov
mpp&&
vocabant id quod
auro&cocco variatum erat, xpvcozspaonor. id quod aureis Prafini coloris licijs mixtum , ^vow^tvov id quod aureo
R
3
&
*5
ALBERTI
RV
B
EK
I
154 Citrino colore fulgebat ita ypmtMUeMM vocarunt purpura textum erat. Papias: Chryfiquidquid ex auro clavusaurata purpura.Ana&ztius in Lconclll. €ntm ruero
&
;
&
chryifdem praictpuus anttftes fectt tn eadem Ecclepa rveftem
&
aliam foclabam cum pertclyfi, cum chryficlabo , unamifed rveflem deblatttn , habentem tn medto crucem de chryfoclabo,
& tabulas chryfoclabasquatuor cum gemmis ornatas gammadias m
ipfa vefte chryficlabas quattuor
atque
,
cum pertclyftde
Ex quo vnoloco Anaftafij,ut alios omittam, chryfoclavum non effe aureum clavum vefti-
chryfoclabo.
fatispatet,
bus infertum, etiamfi vera effct opinio illorum , qui clavos putant effe bullas quadratas aut rotundas , ut capita
clavorum
effe folcnt.
c a
v t xxiv.
p
Clavi pifii. Clavi tabuU ditf*, qtiia tabulis longis fimiles erant. Salmafij Meurftj error. Seu pro ejr-TabuU ab orbtculis dittincJ*. Orbiculus quid. ^^sl non funt clavi. Plumat* veHes. Plamea vejles e plumis avium confetfx.
&
xvo etiam
Ofteriori
effe coepcre. Ita
110;$ opicrcu; bhovtje/zGV
clavi picli in ufu
inChronico Alcxandri-
$t$ctvov PMjuctiav
%x ov
xJt\arfi$iv a.Q~<®pot
wpQvpS %pvovwu
7ttuAtv cv cl vjrnpyfv ov
(J.'to~G)
(ZctoiXMw
^fS-cteAst dXYiSfifliv
y
Ijm&i i§ QcunMYM aatsrpov
<«^$yzvhv
(£
cwio tx ov XP V0~"
ronam Komanorum ,
ffl
ya.£cii%TY\o2(, \x
six*&v
^«l *'* fixcnhMct.Qeflans C0~ 1
Unulam albam holofertcam , habens
propurpureo aureum regium clavum, in cuim medio erat tmago parva luftint in regto cultu , (efr tunicam albam paragaudiam, qu*
tpft
habebat clavos aureos regtos. Tabulas
enim illo
VESTIARIA
DE RE L I B. tempore appellabant clavos veftium,ut obfervatum. Ita in eodem Chronico drar illo
I.
135
viris
do&is
^
noiw^i,
0
:
s
qopxvr&v %XctfxuS o&lyyiGUC, 7z*£A/« pHQ-oLia^^ct^ip o/"&re
(popg?^
fiaoiTwdc, 7rop$vgpt;
iztc,
cvyKtoTwdv fiaeihiMt
(fi
r aMojp r
kyxoxtc, }
Tu&hta irop^v^
Tu&Aia xpuact
iv d%feu$
£
ivuvgjLcu;
}
Tuc,£ir
^auvSa^ aiijujti^ov
d£lcu> JVjAbVtb P^&jbuuxjfc 7roXi?dcic.
iBe Numa Pompilim capiens Senatores ex regione Pelajgorum, gerentium chlamydes habentes coccineos clavos ,quales Ifauroru funt^
(efr
geHare,
uero
captm illo habitu primm inBituit %orm chlamydes ut regU quidem clavos habeant aureos^Senatorum
(djr
(efr
alwrum,qui
chlamydeSy fignum
in
Magiftratibm
regij <-uejiitm
,
ftj
cum imperiofunt,
habentes clavos purpureos
tndicantes dignitatem Romante Reipublic
habet Ce-
drenus. Anaftafius in Hormifta: P^Z&t Olobera bjattea tabulis auro
teffiis
cum
de chlamyde njel fiola imperiali. Tabulae
autem dicebantur clavi,quia
tabulis longis fimiles erantv
Nec
viro dodliflimo affentior , quiclavos tabulas didlas salmafiIUS vult a forma tefferarum aut calculorum. Tabulas enim, ad FUvm
inquit,infimas latinitatis au&ores appellarunt orbiculos illos
ligneos
,
r°Pft um
>
quibus in tabula luditur. Et ut probet , ta, adducit locum Ana-
bulas has veftium rotundas fuiffe Hafij in
Leone Wl.Hica Deo proteSfm
clarm Pontifex,fecit
<-venerabdis ftj pra-
m circuitu Altaris B. Petri ApoBoli nu~
tritorisfui tetravela rubea 3 holoferica aletkinajiabentes tabulas feu orbiculos de chryfoclavo, diverjis depielos hiflorijs.
alius vir
Et
do&us fcnbit Anaftafium ahbi tabulas orbiculos
Meurfius f
^r
^
tco
Sed illos in errorem induxit phrafis Anafta- barbaro. qua faepe particula/
fij
,
'
num
136
ALBERT I
& Tiburtinum
R
VBENl
coronavit. Et in Gregorio
Secundo: Romani feu omnes populi in ^Pontificatm ordmem degerunt. Zacharias Papa in Epiftolis Domino Excellentiffimo atque Cbriftiamjfimo Tipino Maiori domus , Jeu, dileBiffimis nobis univerfis Epifcopis. Aperte vero idem Anaftafius tabulas aborbiculis diftinguif in Leonelll. Pari
num
j^tiM?
j
:
modo ut fupraffl tiles
alia tretravela alba boloferica rofata
babentes tabulas
,
Pafcba-
atque orbiculos de cbryfoclavo. Et in
Leone IV. Atque fuper tpfum
altare fecit ^veftem auro tex-
&
in dextra tam y candidis per totum margaritis fulgentem , Uvaque tabulas gemmatas babentem y cum aureis per circuitum orbiculis , quibus infigne ipfius Trafulis nomen eft defcri" ptum. Tabulas igitur erant clavi lati in vefte habentes ut piurimum effigies.Orbiculi vcro crant parva rotunda fcuta , in quibus hiftorias depingebantur,quas veftibus infe-
rebantur, ut ex Anaftafio patet. Idem vir fummus exiftimat 7rK^ict in vefte effe clavos aureos intextos,cui non omnino adfentior. Credo enim W^/a effe omne id quod in veftibus plumaria arte intextum erat
,
five effent tabula?,
five orbiculi, vel rotas. Gloffa^ fianXMrJv . 7&u[Ma 7JvmiXTd tq>dcfjjpm. 7foiwi* ypiSfa textura^tc[v\c ut orbiculi
& rotas intex-
xx 7iKma erant , fic etiam clavi five tabulae pi&ae eodem nomine appellabantur. Procopius de aedificijs XncJv w :
lAiK&nTzhxwtet i&he/v. Tunica ferica aureis ornamentis
undique loco Chronici Ale-
diftincla,
qua 7&.*wiu
xandrini,
quem paulo ante laudavimus ,non confundun-
dicerefolent. In
tur ratxtct ScT^afAta generatim,fed nhttpk cum tabulis pictis. plumijs veftes ita variatac, dicebantur plumatse. Lu-
A
canus:
Aut auro plumata nitet.
Scholiaftcs Lycophronis
:
d^ak
$i€a.t*!&t>nc,
«j$ jrotoA
t
DE RE
VESTIARIA L Wj**™*^***^,^ wm,s colortbus &ptt7os ettam plumatos tpiit.
I B.
,«
I.
simphciter tintlos
^«/.Hieronymus
130. In Exodo cetertfque locts , ubi defcrtbuntur rveUes flumarta arte contexUopus Cherubtn, tdeft rvartum atque deptclumeflfacrumdefcnb.turMdhelmus de Virai„it ate cap. 7. Stqutdem corttnarum five Hragularum textura ntCt panntcuU purpureis , tmmo dtverfis
colorum rvarietattbls
cau.nter denfa filorum flamtna ultro cttroque decurrant arteplumarta omne textrtnum opm
cibusperornentjedrvmformis
&
imannum thora-
dtverfts
fuent: Itquet profec7o,quomodo
fi
colorisfucis fmllattm confeila
necoculorumobtuttbus iocun-
da,nec oculorum pulcberrim* rvenuflatt formofa njtdebttur
Piocopius Gazatus in
W^i*» rtsj
0;
lib. 1.
Regum cap.
^sMu^h
15.
x,™Y «Ve««-
^^U.
Tunica taU-
Symmacho dtcttur manicata.AqutU
»«fym,r\quia frutlus
babebat tntextos, hodte plumata dtcitur. Sumpfit ha-c Pro copius ex Tbeodoreti qusitionibus
«v»*
cur
d.catur, aliam
Salmafius ad Vopifcum
&
ad lib. Regum. S<-d veriorem rationem reddit
diverfa: abhisplumes veftes avium verficoloribus eonfecla: etant. De' Prudentius: —Huncrvtdeaslaftvas prtpete curfu ;
quaj e plumis his
V
manttm tuntcas, avium quoqus rverftcolomm Indumenta novis texentem plumea pennis Monachus Sangallcnf U.degeftis bellicisCaroli rvero utpotefenatis
U.Ceteri
dtebus& qut modo de PapM rveni/?ent,ad
quam nuper Venetici de tranfmarints parttbus
lum
dtvtttas adveBaffent
,
omnes OrtentaPheenicum peUtbus avtum fertca
circumdatts&PavonZ coUis cum tergo retnctpienttbus, altj
&
cluws mox fdrefctTyriapurpura rvel dtacedrina Ittra decoratis
de lodtctbus,qutdam de gliribus circumamtSli procedebanr.
S
CAPVT
J!
ALBERTI RVBENl
j^S
CAPVT
XXV.
ScutuUta veftes non funt -virgat
ScutuU
lances pofA^oeiSeig.
Cutulatarum veftium mentio eft apud Iuvenalem^Prudentium Arrianum in Periplo Maris rubri, & alios; fed unde dicantur,magna apud eruditos quaeftio. ,
Olim enim putaverunt fcutulas
eflero-
tundas forma. Primus Turnebus lib.17. cap. i^.dixit fcutulas nonefle rotunda figura,fed quadratas oblongas. Sed abitSalmafius ad Fl. Vopifcum , qtti contendit fcutulam idem
quodvirgam, atque hinc quod fane ingeniofemagis quam vere di&um eft. Vt enim concedam omnesveflesfcutulatasfuiflevirgatas,ita negandum eft, omnes virgatas fcutulatas fuifle. Scutulas cnim appellarunt vcteres omne id quod rhombi figuram habebat. Auvirgatas
efle
& fcutulatas veftes eafdem efle
:
FragmentiilliusquodCenforinofubiungitur ex edit. Scutula, id eftrhombos, quod Utera paria habet y nec angulos reclos fimdes fcutuU. Ita in Emplaftrailonc Phnius iubeteximi fcutulam ex Catone quatuor digitorum longitudine, trium latitudine. Sic in pavimentis fcutuhc dicuntur.quando rhombis diftinguuntur. Vitruvius lib.7.ci. Nulltgradus in fcutulis aut trigonis aut
<5lor
Lud. Carrionis:
l, 17 c .i6 t ,
&
&
quadratis,feufavisexteret. Palladiusl.i.tit.p. Velteflaceum
accmant favimentum^el marmora.Vel teferas autfcutulas,
quwus
aquale reddatur y angulis lateribufque coriwncltsHmc
& lancespo*/tetefcutulas aut fcutellas vocarut.Mart.l.n. Et leves fcutulas cavafque
lances.
Nam
DE R E VESTIARIA tlB. i. 159 Nam quod Salmafius ait, cum fcutellas rocundae fuerint nonquadrata?, abhis fcutulatum
rete
& fcutulatas veftes
profe&o fugit eum ratio.Scimus enim plerafque antiquorumlances quadratasfuiilcyion rotitndas.
dici
non
poffej
&
Ifidorus lib.io.cap.4. Paropfis quadrangulum quadrilaterum nja*. Caflianus etiam laterculum , ad quem fagittarij collimant, fcutulam vocat: Quemadmodum bi 9 qui-
bus ufus
ejl
belhca tela traUandi
cupiunt peritiam demonftrare
qu£
y
,
cum
ante Kegem artisfux
tn parVijfima
quadam fcutula y
depiSia in fe contmet prtmia^ tacula fg) faaittas intorque-
re contendunt.
Ex
his fatis conftarc poteft, quas fuerit for-
ma fcutulatarum veftium,quas ixpc videmus ImperatorumConftantinopolitanorum.
in
nummis
Coll. v. c .
140
ALBERTI RVBENl DE REVESTIARIA, LIBER SECVNDVS. C A P V T
I
Calceus SenatorU dignitatis inftgne. Antiquiftimi Romanorum omnes perones portarunt: qui Magiftratum curulem aefferant calceos ex aluta mu/leos.Cato menda purgatus. Cakei mullei aiu :
aluminati. Mullei vnde nomen acceferunt. Eos geftarunt Albanorum Reges,& RomanorumjoHea qui curulem Magiftratumgefferunt ,fed tantum diebm folemnibus quum ludos celebrarent.Hi calcei inter triumphantium infigma fuerunt. I.Catati
,
,
far contra confuetudinem fcmper ijs ufus.Cur? Mulleicalcei dif ferebant a Patriciorum calceis. Illi erant ex fandaliorum ftve crepidarumgenere. Cothurnus. Tyrrhenici Tufci calcei. MuUei ftmtles cothurnis.Cothurnorumforma.Ad
mediam ufque tibiam perventebant. Crepid* Jandalta quid. Caliga militum crepida. XavSaXictcalcei rubri Imperatorum Byzantinorum
cothurrits
mulleis ftmi/es.
Ocus hic poftulare videtur, utcum dc lato clavo Scnatoiio fatis a<5lum fit ahqua ctiam de calceis dicamus: , dio enim hxc Senatorias dignitatis ornamenta undc & Horatius ca ;
coniungit:
Nam
utquifque infanus riigrismedmm impedijt crus Tellibus, ($r latum demifit pe&oreclavum. Sed ut dc lato clavo,ita etiam dc calccis Senacorijs magna intcr
ALBERTI
RVBElsrl
DE RE VESTIARTA
LIB. II.
141
erudkos controverfia dum alij rubros, alij nigros fuifie contendunt.Ego, quoniam nemo adhucin hac materia mihi piene fatisfccit , omiffis aliorum fcntentijs, hic inter
j
breviter
opinionem
quidem
in
quam
ahj
meam
in
medium
,
peronc s
,
id eft
,
Olim
proferam.
tam
ipfo nafcentis Reip. exordio
Senatorcs,
calceos cavos ex crudo corio
Magiftratum curulem geiTerant, calceosex aluta habebant , &c quidem mulleos, idelt, rubros aut puniceos. Apcrte id Cato indicat lib. 7. originum a Qui Magiftratum curulem cepijjet, calceos mulleos a Ap*d portabant
foli illiqui
:
:
alutacinatos
.
Qui locus mirum in modum Quidam cnim emcndant,/^c/^r(?j;
ceteri perones.
torquct lnterprctes.
nonnulli lunulatos
Fesltim
m
l>
c
^ scaltger
d
nec dcfunt qui tnFtftum. e Ravard aluta cmnatos legendum effe contendunt.Ego accedo ijs, * qui muileos alutatos legunt,aut, fi mavis, aluminatosi fic yum c. 8. enim Marcellus s pellem aluminatam dicit, Illo igitur d Sa ^ ar ° ;
ahj mulleo calceatus
.
-
f
&
tempore de quo Cato loquitur
m ulu erant,niii mullci pifcis \\1111
11
non
calcei ex aluta t,,
alij
nomen
qui vei
,
acceperunt , ut Ifidorus 1
,
alTcrit
1
,
mm
,/
a colore muili ub.+.
vel id 1
nomen
pifci
r-.
cTorrmt^ tnHoratm
mulleorum caiccamcntorum datum, ut Fene- sat.6.l.i. apud Plinium exiftimat. Hos autcm mulleos Alba- iTumeb.
a colorc
ftella
norum Re^es
&
portarunt
h .
deinde
& Romanorum Reges. ^-i?-^-
c^cnS i^es^^calceis utebatur
Etcnim Romulus %J'pud r^r/>,utZonaras aitlib.i.Annal.Sed expulfis rcgibus & SaimafU Reip.formamutata, mulleorum ufus perftitit pencs eos £^™' qui Magiftratum Curulem gelTerant , fi Fefto credimus. h Vt FcNec tamen exiftimo eos femper vbiquc ijs calceis ufosj **M* <*v fed dicbus folemnibus folum , ut quando ludos celebramSfaon;
J
&
bant, autthenfas duccbant.Tuncenimetiampalmatam,
& cetera triumphantium ornamenta portabant,utfupra latius
diximus, cum de palmata tractavimus»
S
3
Vnde credo ctiam
:
AIBERTI RVBENl etiam caleeos mulieps inter infignia triumphantiumfuiffe: illi enim eodem quo prifci Romae Reges cultu utebantur
,
ut Dionyfius
Aique
tradit.
coniunguntur
ita
& calcei punicei in veteri infcriptione
veftis triumphalis,
deC.Mario: de manvbieis cimbricis et tevtoNICEIS AEDEM HONORI VICTOR FEClT VESTE
trivmphali calceis pvnicieis. infolens in eo vifus eft eilc,
mulleos calceos geftabat
oriundu teftaretur,qui ijs Kctj T0T6 5TJ ^ei/Tgp 73rajDtt£w»&>4 & CV TtUCTlV a>Y\Qcwt)i^ }
(t
T«
ncmpe ut
,
calceis
;
AA&i
Atque
delkatiori
feftis
ab Regibus Albx
olim vfi fuerat. Dio L45,
TKVTYI
ojzZJI
uticn $/£ Tbt V*Kov txpvTo.
forma ftudebat
fe
JCCfcM@* mn<\.
Xpbqp jg} THt.ftoicnXiaATUsclv t)T
IuliusCa:far autem
quod diebus etiam non
fJt
TflTS
klVOTi
yb gi&WTJ (jj
%CtiujOT
V ^Yfhij
ttotz rfpofipx^ac,
IpvQpQ-
$ zs&crmw
iam provecliori iam
is
emm <~veHefemper laxuriabat, at-
que tam calceamento, quo interdum quoque utebatur
,
alto
&
Regum Albanorum, adquosgenits fuum refeVbi videmus calceos Regum Albanorurn
puniceo ex more
rebat ab lulo.
niulleos fuilTe, folo alto,
& colore puniceo.
Vnde Salmahos mulleos eofdem fuiffe cum Tufcis aut Thyrrenicis calceis.Quod fi verum eft longe , fius
haud male colligit ,
fanc difFerebant niullei a patricijs aut Senatorijs Romanorum calccis, qui cavi erant, totum pedem te^ebant,
&
cum Tyrrhenici ex
fandaliorum five crepidarurrf ^enere elTent , ut Pollux Hefychius teftantur. Sane mulleos fiMile-s effe cothurnorum Ifidorus ait. Qothurnus autem, ut
&
Lib.19.
Btymol.
idem te
ailerit, eft
calceamentum in
Tyrrhenici calcei ijdem
modum crepidarum. Et for-
cum
cothurnum Lydium appellet,
cothurnis, id eft
cum
Ovidius
Tyrrhenicum
aut
Tufcum Lydws
apta pedum ^vincla cothurnuserat-
Sed
RE VESTIARIA L I B, ri. tff Sed in hoc non aufim afleuerare, ica non vereor affir mare mulleos Regum Albanorum fere fimilcs fuiffe cothurnis. Vtrique enim puniceierant,vtrique etiam folo alto fulmentato, ut iam vidimus. Vtrique etiam tibiatim cal-
DE
&
ceabantur, ut de mulleis prodit Titinnius apud Fcftum de cothurn is Virgilius:
Purpureoque alte furas n/incire cotburno* Sed optime omnium cothurnos defcribit Sidonius in Pa? negyrico Anthemij de Roma Dea: Terpetuo flat planta felo y fed fafciaprimos
S i/lttur ad digitos
,
rettnacula bina cothurnis
Mittit in adverfum
<-uintlo
de fomite pollex,
&
Hrmgant crepidas^ concurrentibus anfis Vmclorum panda* texant per crura catenas. Ex quo abunde videmus cothurnos hos, quamvis crepidx five fandalia effent, tamen ad mediam ufque tibiam perveniffe.Crepidae enim five fandalia, appellantur omnia: calceamentorum genera, quae digitos pedum haud includunt, quamvis etiam mediumcrus tegant ita & caligae militum Romanoru crepidae erant aut fandalia, quamvis ad mediam vfque tibianvafcendcbant, utconftat exarcu Gonftantini, ubicaligam clavatam videmus, quam exG)u
:
hibetlofephus Caftaliodecade i.obferuat. cap.4. Atque
hinchaud male vetus Aetorum interpres
animadverterunt
viri eruditiflimi,qui
motu difputant , an
magnoanimorum
Saimafus
^^
an vero calcei^/ Ker tlu cavi. llludnon poffum hicomittcre, calceos rubros i m / peratorum Byzantinorum iimilesomninoruitlecothur-z/fr/j. caligas fandalia fint
7
,
&
nis i
ALBERTI
144
mullds
nis
N ^erantenim
Rcgum Albanorum
niceac, ut ex
\TB E
I
;
Niccphoro Gregora conftat
crcpidse pu-
lib. 3. c. 8.
quae tibiatim calceabantur, ut Procopius aflerit lib.5. deyEdificijs.
Hincnon improprieCorippus cothurnos
appellat:
Vurpureo furai refonant fulgente colhurno, Cruraque puniceis induxit regia ajinclts.
Vetus Gloffatium
:
cothurmis $mfai&*tX*i&.
c a Perones ,
p
cavitx crudo
v t
11.
Calceosex alutapoftea Romani gejferunt. Perones effeminati. Mulleorum p&triciorum calceorum differentia contra Budtum, Lipftum,alios. Mullei crepid<& calcei
corio.
&
erant } j>atricy cavi.Patricijs calceis corrigU adfutx. ejrlunula.
X his qux diximus mulleos
fatis
conftat, calceos
Regum Albanorum
crcpidas
fuiffe,fivecothurnosexalutarubra,quos illi portabant diebus folemnibus,qui Magiftratus curules gefferant;alij autein
foli
omnes illotempore,de quo Catoloquitur,perones portabant, id eft , calceos cavos t&wfap'^ ex crudo corio; hinc crudus pero Virgilio, Scfetofus Sidonio, Scd poftea Romaniomnes cceperuntuti calceis ex aluta, quitatnen ut pcrones cavierant, &: totum pedem ccgcbant, quos ideo Tertullianus perones efemmatos vocat, quia crudi pcrones magis
viriles funt. Patricij
tamen
cat-
a plebedifferebant; portabantetenim calceos parvicios, quos omnes recentiores,Bud*us, Revardus, Briffonius, Lipfius, Petavius adThemiftium, alij cum mulcei
&
confundunt; fed male meoiudicio. Sietenim omncs patricij ijs utebantur, non vidco quare Iulius Caffar no,
leis
N tatus fuerit,qui vznJXiai ipu&oftotp *p «* s fanbfat T « e
6 ™ a"a&
•fei
DE RE faflU
VESTIARIA
LIB.
uf
II.
Calceamento puniceo utebantur,
quale oltm
^Reges Albant geflarunt. lulium enim Patritium fuiffeom nes norunt.Adhzc mullei erant crepida:, vt aperte proba-
cum omnes calcei vrbani Romanorum,tam Pa qui plebeij, cavi effent, ut totum pedem teoerenr
vimus, tntij
omnes gentti
confitentur.
Vndc miror Feftum
calceomm atunt
effe,
ut
fcnberel
MuUeos
quibus Regum Albanorum primi
detnde Patrttij uftfunt. Nih forte illos telhgit qiu magiftratus curules
folum
gefferant.
patritios in'
Ifidorus fane
qui multa ex optimis audoribus habet , patritios a muldiverfos facit.Separatimenim vtrofque defcribit:Af«Jlet, lnquu, fimtlesfunt cothurnorum folo alto,fuperiore autem parte cum offeis rveUreis maUeolis , ad quos lora leis
deligantur:
dtEit
autemfunt a colore rubro, qualis eHmuUtftfcis. De patntijs ibidem: PatrittoscalceosRomulus repertt quatuorcorrigtarum, affutaque luna. lisfolt Patritij utebantur, luna att-
tem
non fidemformam fednotam centenarij numeriltquod tnttto Patritij Senatores centum fuerint. Vbi duo notat in calccis Pattitijs eximia, quatuor nempe corngias,& lunulam adfutamjvt Zonaras qui calccos Patrmorum alijs diverfos fuiiTeait: ™> ! TO a> i? .ty i^t7af tn
ijs
gntficabat,
&
M
ttjf
r*wm tS xdpf&T®*. Inflexione lororum
&
nota
littera.
CAPVT
ALBERTI RVBENl
146
CAPVTIIL Patritij calcei quatuor corrigias
habuerunt , qu
crut
pervenicbant. Dempfieri ejr Marcilij error. Plebeij unicam tan~ tum ligulam, Vatritij quatuor habebant. Lora fatritia
obfeurus locus illujlratus. Extrema ligula. Corrigi* in calceis Senatorijs ex nigra aluta. 7{on totus calceus ni^er,
patritijs
&
fed ligula tantum. Non lafum pedem coccina aluta cingit. Coccini calceiex Varthicis pellibus. eorum vfum fibi foli Imperatores vindicarunt. Corrippus correcJus.Calcei patritiorum vel albierant, velccccinei, vel aurati^el mvTYiTot.
Atricij igitur calcci
ligulas
quatuor corrigias five
medium
habebant,quse ad
vfcjue
crus perveniebant,quodHoratius innuit:
Nam ut quifquam tnfanus mgris meditim impedijt
crm
Tellibus.
Ad qucm loeum Acro:£* circumdedit medium crus^quia alSenatorum.Vbi fitis apparer, Acroncm non loquide altitudinefoli, ut male exiftimat Dempfterusad
tiores funt calcei
Rofinum
1.5.c.36.Marcilius
adPeifium,&
alij^fed dcalti-
tudineipfius calcei, qui altius crus tegcbat bcius.
Cum enim
calcei plebeij
quam
ple-
unicam tanrum ligulam
haberent 5 qua religabatur: Patritij quatuor corrigiarum eranr, ut Ifidorus air ? quse inter fe implexa^ ad medium ufque crus afcendebant. Ita Zonaras 1. 1. Annal. five corrigiam
Patritiornm calceos infignes
fuitTe ait
vtik*
Inu^ayrir
\yAv-
nSwa to m*pk9t©*. atque has corrigias Sencca lora patritia vocat lib.de Tranquillitate animas cap.n.j^edigmt&scuius nonpratextam augurale i lora patritta,& tuv
<£
itf
fordes comitentur,
&
&
exportatio,
extrema contemftiot
&
&
nota,
&
miile
macuU,
itain antiquo prope portam
Numen-
DE RE VESTIARIA
L
I B.
II.
147
Numentanam praetor qui mappam mittit ,habet calceos quorum corrigiae inter fe implexae vfquead fucavos ,
afcendunt. Vide apud Philippum
ras
Rubenium
lib.
r.
Ele&.cap. 30.EX his quas diximus forfitan explicari poteft difficillimus Martialis locus lib.i.Epigr.19.
Rufe, rvides illum fubfelliaprima terentemy
Cuwsffl hinc «4
^mcjue Tyron Et
Cuws
lucet ftrdonychata
toties
toga non taffias uincere iujja nives. olet to\o pinguis
Et (plendent
Et numerofa
lunata ligula planta,
Ufum
Coccina non
Ignorasquis
fit
2 .
/filenia toi/ey leges.
illud,w0» extrema fedet,
tes
&
terna:
nere
,
pedem.
cingit aluta
linunt Hillantem sjleniafrontem
Vbi ,
coma Marcilianoy
*vulfo brachia trita pilo.
y^on extrema fedet
BJi»
manus:
epotavere Ucern
male habet: omnes interprequidem fubftituunt, non hejierna: alij, non exquidam etiam illud y nonextrema y conantur expo~ alij
fed inuito Apolline.
Ego
cxiftimo hic a Martiale
ligulam illam, quas in pede ledet
,
non extremam
dici,
quia Stigmatias ille, in quem invehitnr Martialis, calceos patritios quatuor corrigiarum portabat, atque ita ligula illainfima, qua: crat
,
cum
pedem
enim non habebant plexas
tangit,
haudquaquam extrema
contra in calceis plebeijs extrema alias illas ligulas
,
effet
quae inter
:
fe
illi
im-
vfque ad furas afcendebant. Has autem corrigias Senatorijs ex nigra aluta fuilTe in-
in calceis patritijs
dubitatum
Nam
eft.
&
Horatius:
ut quifque infanus nigris
medium
impedijt crus
Teliibus.
An
vero totus calceus niget fuerit, dubitari poteft,
T
V
2.
cum
Hora-
ALBERTI RVBENl
*4S Horatius folummodo loquatur de parte calcei, qua? crus tegcbat , id eft de ligulis five corrigijs : imo ex Iu venali contrarium elici poteft: nempe haudquaquam cotum calceum ,fed partem folummodo fuperiorem ad tibias pcrvcnientemnigram fuiffe; ait enim Satyra 7. Adpojltam nigra lunam fubtexis alutx. Si
enim lunula hasc,quaecirca
batur nigra:
alutae
,
talos adfutaerat,fubtexe-
crgo pars quidem calcei
,
quae fupra
& crus impediebat, ex nigraaluta erat; non illa quas talos & pcdem tegebat. Ad haec vcrbero apud talos erac,
ille
qui omnia Patriciorum ornamenca , rogabat, pedes cingit coccinaaluta:
Marcialem
fibi ar-
Coccina non Ufum cingit aluta pedem. Vbi & illud notandum,quod Martialis reprehendit in eo, quod non Ufum pedem coccina aluta cingit. Etenim illi
qui pedes
lsefos
habebant,
aluta uti poterant.Parthicae
fine reprehenfione coccina
enim
pcllcs,ex quibus cocconcinnabantur , mollifiima: erant atque , pedibus aptacjquamvis poftea cum Imperato-
cini calcei
ideo
laefis
res foli
vindicarunt fibi coccinos calceos,
alijs
omnibus
interdictus fueritillorum ufus. Corippus deCaligis Imp.
Conftantinop. Parthica Campano dederant qu& tergora fuca Sangnineis pr&lata rofis, laudata rubore,
LeSlaque pro facris tatln mollijfima plantis.
In
libris M.ss.eft:
Varthica campago dederant
Videndum an
forte
legendum
qua
tergora fucus*
fic:
Parthica campago dederant qua tergora fucis
Sangutneu prxlata
rofis.
De campagis paulopoft agemus.Sed ut ad calceosmgros reyer-
DE R E
VESTTARIA
L
I B.
II.
149
rcvcrtamur^ScholiaftesIuvenalis ad Satyram i.negat 3 Senatores tcmpore Iuvenalis nigros calceos portaiTe.I//(? enim tempore
inquit, necdum Senatores nigris
,
Quando autem
ijs
ufi fiht, poftea
calceis
utebantur.
Vnde mihl
dicemus.
perfuadeo, corrigias quidem &lora patriria exnigra aluta fuiffe ; non vero ipfos calceos qui vcl albi erant , vel ;
coccinci, vel aurati
De
vel etiam xwTriSi.
,
albis calccis
Martialis lib.7. Epigr.31. Sordidior coeno .
De
cum fit
toga> calceus autem
Candidior prima fit tfbi Cinna nive.
coccinis idem: Coccina non
Ufum
cingit aluta pedem.
Et hos quidem etiam mullcos vocarunt deinde a colore, quamvis multum diverfi eflenta forma mulleorum, quiaW£i<; Epictcbus Albani Reges ufi funt. De Auratis
&
tus cap. 61. Enchridij TTOtht* XiZ$>&Yt<;
KaSaVg/)
:
'fhi
t& vzzroJtefT©*
lat
$
jtyf) Kp.ra^umv ^Sm
.
Vt ftj in calceo fi ultra pedem progrefus fueris 3fit auratm caU ceus > deinde purpureus, deinde acu piclus. ad quem locum SimpliciuStTat/ui St
wmrci rvidetur
n&ttpjiu
,
Luu cocjkatwt
d>s%
^
r^S
apud ^Romanos
acupicJis fuiffe curiofitas tjhrct
<&fyl
7topQu&&
Tanta
)
in conficiendis caiceis furpureis ,
(dfr
ut auratis etiampraferrentur.
autem \zsoMi&™ fant qux
&
-ra
P'a)|Wfluoj; <&
Ky&^ve&v cund
avte
Phrygionis laborata^
Vopifcum. D. Chryfoftomus H0mil.21.ad populum Antiochenum: tu vzpo~ daurictA ^dh&oi^ coq Kdj fi> muthc) <&&c, TfcS QXaxsiajc funt
$yiw& ivt&i.
acu pi6ta£ r ut Salmafius
*aMft)7ri£«r
Eo moUitiei
,
ttoVS
& luxuria
ait in Fl.
7iutxi}?\eiV
&x
* TTVV *
°**f«S
multi prolapfifunt y ut etiam caU
ceamenta njarvjs coloribm fucent, ($T ubiquepingant> nonfichs ac aty rvulttts.Et
hxc quidem ientio de
T
3
calceis patriti js
Roma-
AtBERTI RVBENl
I50
Romanorum, a qua opinione non admodum abit dodif. fimus Petavius in Notis ad Orationem i4.Themiftij.
c a
p
v T
IV.
Lunula patritij calcei ornamentum Cur ijs adfuta. Error Zonara Ioannis i^fntiochenfis. Lunula hac nonfuit fbula eburnea
&
lun& corniculantis fpecie. FtbuU fuperiori parti pedis appofti. lunati calcei confufi. Salmafus refellitur. LunuU Vncinati talis appofit&. '6h
&
Differebant etiarn in flexione ligularum.
Lterum
patricij calcei
ornamentumerat
lunula adfuta, de qua videndus Plutar-
chus problem. 86. ubi diverfas eius
rei
quarum tamen nulla pladc&is, qui magis probant eam
rationes ponit, cet viris
quam in eis
Ifidorus affignat:
Luna autem^\i y
non fidem formam ,fed notam centenarij numeri ftgnifi-
quod initto IPatrittj Senatores centum fuerwt. Vnde male Zonaras, qui, cum ahbi legiiTet,liccera centenarium
cabat,
numerum de R.
defignante calceos patritios ornatos
littera interpretatus eft
,
qua?
j
id
apud Grascos noca
eft
fuifle
numeriillius. Necdiflimilis error Ioahnis Antiochenfis, cuius locus extat apud Cl.Salmafium in Nocis ad Pollio-
nem,&adfcriptionemRcgillae. Communis Dodorum opiniohocinfigne calceipatritij fuiflefibulameburneam bhas corniculantis fpccie in malleolo pedis.Ica Alexander ab Alexandro cap.iS.lib.^.CceliusRhodiginus led.Antiqua-
VESTIARIA
DE
quarum
RE E I B, II. 152 lib.io.cap.i6.Pierius lib.44.Hieroglyph.cap.i5.
Ifaacus Grangasus in Satyram 7. Iuvenalis,
&
alij.
Qux
quamvis haud tam abfurda eft 5 ut cam exiftimat M.Zuerius Boxhornius tamen mihi haud omnino pro-^ batur. Video enim in antiquis ftatuis fibulas calceorum^. non apponi malleolis pcdum, fed in fuperiore parte pedis. tarchi fenteritia
,
Ifidorus de mulleis
Superiore autem parte ,
ad quos lora
areis malleolis
Alij
:
cum
01 ' 1
ofteis
rvgf
religantur.
perlunulam patritiam uncinum intelligunt , in , unde uncinatos five repan-
fronte prima calcei infixum
dos calceos cum lunatis confundunt. Ita Cl. Salmafius in Notis ad dedicat. ftatuae Regillae, M. Zuerius Boxhornius, quos fatis refellit Philoftratus, dum ait, lunulas has
&
non
in parte anteriore calcei, fed circa talos
pedis
fuifle
nemo
&
malleolos
appofitos.Totum illius loeum adfcribam,quia
plenius patritias lunas defcribit. Sic igitur
llle lib.2.
m
de Vitis Sophiftarum in Herode Attico: t«S/s 6'tai yeciqity cwrov (pova Bq$Sxcu; o £ Vnyi^C, ciSihQoc, c5CJWj|U«5t@*
m bt V7ia%ic, rl&Tl
,
to %u(a£o/\ov
djfyidaA %* ixf uzroW-.
t^
^h^^UQJLQV iXlQctVWQV UWQGiSk
ThijQ Ti
uSw Smei
V*ct>ucuw f&H7\<&TnQjLQv 3 ?nSav ci uty iCCUTX £i Z7TCUVQV l/H£/t1LpViyop€i
HpW«r»5, GU i$H
T
dCfyueiOLV CP
h
celebemmus
«^W.
oSiV
CtT^yct^OtQ
<& "TTCtpiT^CdV 1$
TQ
xiTicts^luu '6iH%Q7{fceV
lA
OJJTOV 0
d\ Qb l
ipfum accufat Hraduas RegtlU frater,
inter Confules
calceis gefians^
tS Tcft
£
«zzfex
,
b&c njero nota
ffl nobditatis efl 'fho-^ve/ov
notam appofitam
ex ebore
,
lun
m-
cum in SenatumT^omanum <-veni(set ,mhd probabile de crimine quod accufabat enarraVit , fedlaudesfuas proftpia fuwor uwo&Sk. Sed
ftar. Inde
diffi-
*
2"
ALBERTI RVBENl
I5&
difficultas vertitur in
vocc ^^'ew^quas etiatn cxtat apu d
Iliados>.
& Uiad.
KaXac; dpyuptotcnv
'tyfacrpupiQit,
Homerum
Quos verfus ita
t.
dgppijctt.
Eobanus Heflus: tum cruribus aptat
reddit
JEre renidentes ocreas
,
quas fibula
lorts
ArSiabat niveis.
Et fic etiam omnes lexicographi recentiorcs *l ^ffaa^u^ov fibulam ocrearum exponunt. vndc Cadius alij etiam lunulam patritiam fibulam efle exiftimarunt; fed obftant omnes veteres Grammatici, qui aliter hanc vocem inter-
&
pretantur.
Didymus:
tfa
$f o$ue£v
^^^aw
tnalleolorum tegumentis.HcCychius: LrfaaQuexa ra f&tinFovm rd
u
&foQrQu'e/*
&alios. erant
9
Vndc
qua tegunt malleolos. Vidc etiam Euftathiu, arbitror,antiquorum
Heroum ocreas,qua:
wosnt&iojd eft,ex candido ftanno,ut Homerus,
circa talos aut malleolos
pedum ornamenta quasdam haHomerus &fatr
buifle ex argento velauro,quae
pedum tegtmt. Atqueita etiam Patritios Romanorum calceos eodem in loco ornamentum eburneum ad formam mediae lunas habuiiTe , quod a Philoquia malleolos
ftrato VfarQdejLQv i\t(pdvnvov fArwoei^Q vocatur.
Vnde in veteri infcriptione,qua: dedicationem ftatuae Regilla: continet, hi calcei dicuntur wtStha d&&t v '& «fei atpu^ Omnes vcrfus qui
ad hanc rem faciunt apponam quia unice opi, uioncm noftram confirmant-: AWap o d&ejtv& ifeX aQu&i muS) 7rg
t^v rd
htyxai
H,u@*
ot hheicuf
NMm
$j£ Svoqtpw, o
E*pfAuceva (popwoLj
TfoA^
ZJZnfy A^o/af^
«T« o/ izsfe* 7tdcj)
onmrip
s
DE RE VESTIARIA Tla(A(potvoct>v
u/m&tv
L IB.
II.
155
)tv)Lh@* cu^Amc
crtXlvuainc,
2f'ju&oAoy Avmuoicnv kVfyUosi ytpcuov, C
£2
Km^7rtS y\v
fAAv vKQcrfAYiaiv
Uopalwdv dp^ouov
Quos fic vertit illuftris
7np
iOVTO,
'tyho-tyvgjLov yi°2.c,
dvJpclv %
Salmafius:
At prtnceps lunata pedum dat <~vincula nato: G)ualia Mercurtus quondam gcjiafe putatur y Cum flamma A?neam y belIoque eduxit AchiVum Per noEiem: at multa cum luce Jalutifer ilh Circulus harebat pedibus , lunx amulus orbi. Ghtem talo adjutum mox nexutt JEneadum gens,
Nobihbm clarum
<*AuJonijs
tnpgne futurum
Cecropidem quamvis, Graiaque abgente profic7umy
Hunc, talare decus Tufcorum exornaWlvorum. Lunatos hos calceos portabatomnes Senatores Patritij, ut a novitijs diftinguerentur.Interpres Iuvenal.ad illud Sat.7.
Adpofitam nigra lunam fubtexit aluta y Patricius Senator r
Patritij a novitijs.
immoante
ejl
,
nam
Sed
adfuta calceis
praetextam depofitam
calceis. Papiniuslib.v.
lunuU difcernuntur
& Patritij ante setatem fenatoriam, ,
lunulas habebant in
Sylvarum:
Sic te ciare puer genitum ftbi Curia fenfit,
Primaque patritia
ciaufit <~vefttgia
Mox Tyrios ex more Swus
y
luna y
tunicamque potentem
aAgnovere humeri, Supercft ut videamus, quibus calceis Senatores, qui
non
Nam
fane
erant Patritij
,
haudquaquam feffo eft
,
6c
ufifuerint florente Imperio.
lunatos fuifte
tamen diverfos
eornm
fuilTe a
calceos, fatis in con-
plebegs
,
ex Ciceronc
conftat i$.Philippica:£/2 ctiam Afimus qmdam Senator
V
Imta-
ALBERTI RVBENl
jj4 luntarius
mortem,mutaVit
ris
,
calceos,
apertam curiam ntidit pojl Cafa* Pater Confcriptus repente faclus
Servius Senatores crepidas olim geftafle ait ad lllud ex
eft.
8.
,
lettus ipfe a fe
-^neidos:
Et Tyrrhena pedum circumdat Tufca calceamenta:
&
<-uincula platitis:
dtcit crepidas, qu
primo babuere
Se-
poH Equites ^omani^nunc milites : alij calceos Sena torios uolunt ,qma hoc genus calceamenti a Tujcis fumptum
natores,
-
eft.Quxvcia. hint , fi illa reftringamus ad Senatores, qui Magiftratus curuies gellerant. Si enim , ut fupradiximus,
aliquando geftabant crepidas mulleas,qu£fimilesTufcis calceamentis , ut Salmafius probat. Neque aliter Servius
enim Senatores omnes femper calenim antiquis temporibns fempcr probroW Senatoribus. Vide D. Petavium ad Orat 14. Themiftij, loannem Sarium Zamofciumin Tra&atudeSenatu Romano,ubiServij fententiam damnat quam tamen dcfendcre conatur H. Magius lib.3. Mifcellaneorum cap.5. Mihi fane indubium videtur , Seexplicari poteft
$
alij
ceos cavos portabant-, crepidse
,
natores Romanosflorente Imperio calceoscavos portafle, atquc eos quidem haudquaquam multum diflimiles pa-
triciorum calceis,
fi
lunulam cburneam excipias, qux
propria patriciorum. Etenim
& corrigias illas nigras ha-
bebant , qux aus tegcbant. Horatius:
Nam
ut quifquam infanus nigris
medium
impedijt crus
VeUibus ,
latum demifit peclore clavum. Tamen etiam aliqua differcntia fuifle videtur inter calceos'Patricios,& Senatorios in ipfa inflexione ligularum: quod elicio ex Zonara lib. 2,. Annal. ubi de Servij Tullij
regno agens , ea occafione
,
quod Regem illum plurima
plebi indulfifTe dixerat, addit,eum aliquos etiam ex plebe
in
DE RE VESTIARXA in
Senatum
•,
quam
deteriore ituer
qui olim
legiffe
regnum
7&V,
jd
I I.
155
in rebus
pacritij jureufi fucrint.
5c Sacerdotia
funt PatricijSjica ut calceis dljTra.fiSeuc,
LIB.
quidem plurimis
qua^dam
folummodo
iliquit, ra \zjv£m&'& dguzct
Tandem
excipias
,
vero,
difFerrent: ToTq
thtb
fi
exxquati
$
t7izi?hctjyj jffl luaiv-
tVHCd TB ^
calceamenta quce
&
inflexione corrigiarum
&
nota Itttera or-
nabantur.
C A
P
V T
V.
Calcei Senatorij mutati fub Imperatoribus. Caligas fumpferunt pro cavls calceis. Campagis ea fefe ftmiles erant. Campagis Diaconi
Romani
Origo huitis moris.
tifi.
calceis Patritijs florentis imperij
Forma multum
differebant
contra Salmafium.
tt
Campagi
fuerunt fandalia. Amalarius emendatus. Campagi intrinfecus ex albocorio erant\extrinfecpts nigri,ejr Qonfulum illius temporis calcei. Candido linteamine illuftrabantur. Fuerunt incifi. Carnpagi reticuli.Sandalia quadam apud Gr£cos incifa. Pedules. Vdones. (SScovix. Pedules Senatorum ejr Clericorum ex iino, 12
aliorum ex lana. Conftantiana Donationis lux.
gll&f^g^p^g; JEc vero forma
modo
calcei Senatorij
,
quam
defcripfimus, mutata fuit fub
Im-
tunc enim caligas fumpferunt Senatores. Cyprianus, five quis audor eft carminis in peratoribus pofterioris xvi
;
Senatorem Ifacum: Ce remota
pedibm molh redimita papyro. liquet, Senatores illo tempore, abdicatis
Gallica
Ex quo
fatis
(it
ceis cavis, caligas portaffe
,
quod
fane
non
cal-
fecerunt flo-
quo milites foli caligas habebant, ut nonon tamen has Senatorum caligas fimiles om-
rente Imperio,
tum
eft;
nino
fuiffe caligis militaribus exiftimo-,
V
2.
fed ex illo caliga-
ium
ALBERTI
i$6
RVBENl
rum genere , quas pofterior xtas Campagos appellavir, qui fane haud mulrum diverfi erant a caligis.Vnde Iulius Capitolinus, caligam & campagnm confundic in Maximinis Nam, inquit, cum effet SVLaximmiis pedum^ut dixi:
mus
oSio y ($r prcpe fenis
calceamentum
eius> id e&) Campamter Aquileiam ffl Areft zja-m y pofuermt 9 quod conBat pede maius fuife hommis nj^
gum
,
,
regium, quidam in luco
ftigio atque menfura;
delongis atqueineptis
unde
,
qui
etiam njulgo tratlum
homimbus
Non ramen omnino
diceretur 3 (faliga
fimilcs inrer fe funfe
eft
,
quum
Maximmu
campagos & & campa-
caligas ceftarur Trebellius Pollio, qui caligas
gos diftinguir de Gallieno: Caligas gemmatas annexuit, cum campagos
pagos
reticulos
appel/aret.Scnatoms autem calioas cam-
colbgi potcft ex Iuliano veteri Novellarum interprete, qui in*Novella 116. ubi interdicitur Advocatis
fuiffe,
& alijs, ne, cum caufasagunt ncn pnefcnte Impcraronempe &
re, dignicatis fuas infignia affumant togam , calceos; ibi calceos hos campagos expomt.
Hi campaoi-
poftea Diaconis Romanisconccffi (unt. Papias : Campaoi calceamentigenus, quo utebantur "DiacomKomani , quthus a Pontifice concefium es~l. Rccle: etenim Meflinenfcs Diaconi ex priuilegio Pomificum campagos portabant.D.Gregoriuslib. 7 .Epift- iS. Tervenit itaque ad nos, Diaconos hcclep* Catancnfs calceatos campagu
wl
&
procequia nullis haclenus per totarn Siciliam licuit.mfifolis tantuwmodo Diaconis Ecclefix Me/sanenfts , quibus oltm a pradecefforibus noftris non dubitatur e($e conceffum,benenco!:tis. Vide Alb. Puciotum
dcrepr&fumpfiffl
guod
mre Sicuix Ecclefia? cap. DiaconiRomanicalccs rentur
,
a Conftantino
deantiquo
vlr.
Natus autem hic mcs
ut
Senatorijs, five campa^is utc
Magno.
llle
enim ,
fi
donarioni C1L15
*
VESTIARIA
DE RE L I B. II. 157 crcdimus , Glcricis Roraanis calceos Senatorios conceflit, Verba Donationis funt: 6t (icut nofler Senatus calcius
ceameniis utitur
cum
udombtis, id
efl t
candido linteamine 1U
Grxcoeft ^Ww^tohSi cmvUAict Mvna oSovlav. Vbi fatis videmus calccos , five campagos Senatorios lllorum temporum, landalia fuifle, non calceos cavos;unde forma multum differebanta ealceis Patrifjs florentis Imperij^quamvis contranum videatur Cl.Salmafio in Trebelhum. Etenim & Amalarius Ec- r -9- MU m clefiaft.Officdib.2..cap.i8. fandalia Epifcoporum campa- r*"" gos vocat. J^^inquit, ufque ad pedes Beda pervemt dijfeluflratts y ftc
utantur-ffi Clemci. In
:
,
'
*
rendo de
lineis <~veftibits 3
congruum
eft,
wm dejandalijs, five ,ut alw nomine, in pedibus. Ita
Idem cap, gis
2,5.
legendum
Sandalia
Senatorum
ut nojmetipfl. abfolva-
campagis, qui fuperfunt
, non campobis, ut editum eft. hxc Clencorum,quae a Campa-
fluxerint,accurate defcribit,ut
Auguftodunenfis
in
Gemma
animas
& Honoiius
lib.i.c.iio,
Vbi
in-
tradunt, albo corio intrinfecus circumdata fuifle fandaha hasc, extrinfecus vero nigra fuilTe unde facile ter alia
:
cxiftimo
etenim
,
&
etiam Senatorios campagos hac forma fuilTe-, Scholiaftes Iuvenahs cum ne^at Senatores lu-
tempore nigris calceis vfos , L\t'\s oftendit , id fuo tempore in ufu fuiife j fic enim fcnbit ad illudex Satyr.i. D^uper in banc njvbem pedibus qui wenerat albis: oflendit plns honons uiden in calceis quamin perfona; illo , enim tempore nondum Senatores nigris calceis utebantur. Sed venalis
obftare videiuur vcrba Donationis Conftantiniana?, ibi r.Buknenim vocanrur hi campagi tj^^^S «Si (mv^ct>act AdMOL^mmde Sl
oSmiWj vnde vulgo exiftimant, fandalia
hxc
fuifle alba,
cx lino. Scd verba Larinas Donationis evincunt,
qux non
albafuifleipfa calceamenta, fed candido linteaminc illu-
V
3
ftrau
9**
f
Avu&Vol-
Et ficut noHer Senatus calceamentis
utltur
cum udombus , id eH , candtdo Iwteamine illuftratis. Vnde cenfeo, campagos hos incifos fu\&<&m^%d£c^ uc&olim ^an dalia quxdam apud Gratcos de quibns Cephifodo,
inceml.j.
rus: 2cwJ*A/a
cii.
genere. Ita
iandalijs
in Notis «dTrebel-
RVBENl
ALBERTI
IjB
ftrata oftendunt.
-n
Xi7t[o%t$dv.
Sandalia ex tenuiter inciforum
Honorius Auguftodunenfis de campagis five Epifcoporum EH autem genus calceamenti incift :
quo pes partim tegitur, partim nudus cernitur.Hmc Gallienus campagos reticulos appellabat: Jguta intercifi erant , ut aHivi calcei hodtequefunt multifores , ut ait Cafaubonus in Notis ad Trebellium. Quamrationem improbaria Salmafio Iiaud mirumfane, cum ille credat , campagos eofdem effe cum calceis antiquis patritijs. Sed prarter hos campagos ita intercifos habebant etiam Senatores & Clerici pedules five udones ex lino qui tranfparente per incifuras calceamentorum candido linteamine , campagos ,
illuftrabant.
Hoc
patet ex verbis Conftantiniana^
Dona-
re&e ca intelligamus Et ficut nofter Senatus caU ceamentis utitur , cum udonibus id eft , candido linteamine tionis,
fi
:
,
illuflratis.
Vdones
five 6£comy ut viri docti obfervant,funt
t&tcffib^ja votc 7roa)v v$do-u.ct&. Videndus Salmafius in Notis ad^Elium Lampridium. Meurfius in Lexico Gra> co barbaro o
lana,Senatores,& eorum imitatione Clerici Romani,portabant pedules ex lino, ut ex hoc loco apparet,& ex Amalario lib.i.de Ecclefiaft.officijs cap.i8.5/c^ per linum,quo
pedes rveftiuntur, cafltgatio lia
profeSius
fedum fignificatur^ ita per fandaad pradicandum. Atque ita calceamenta can-
dido linteamine illuftrabantur
,
&
erant x&y»*
S\ 6&ov'wy
{lVQ6$QVtC0V.
GAPVT
D
E
RE
VESTIARIA
C A
L
V T
P
yarU eruditorum de togj: forma,
I
B.
V
lp
II. I.
& ve/libus quadratis ac rotundis
ofiniones. Vefles quadratd^ qu# quatuor angulos habebantjuos in fufenori , duos in inferiori ora. Pa/lia Grtcorum aliarum
&
gentium quadrata , ejr yXuava veterum hcrourn. Rotundarum njeflium in folo expanjarum circularls forma. quarumdam femicircularte,
aliarum Laaniofa.
Onfequens videtur, ut cum de lato clavo &c calceis Senatorijs abunde actum fit,aliquid
etiam de toga dicamus,cuius
ftru&uram , quamvis
a Quintiliano Sc
Tertulliano accurate dercriptam
do£H
ita
implicarunt,ut
poiiint, ied lrretiti haereant
,
non
fecus ac
viri
,
fe extricare
non
Agamemnon
apudTragicos. Nolo hic figillatim commcmorare quas de togae finu, tabulis, vmbone fcripfcrunt, quia, ut ingenue fatear, magna eorum pars captum ingcnij mei excedit. Adeat fi quis valet Sigonium lib.3.de iudicijs, Aldum Manutium lib.i.de quaefitis per epiftoIas,Claudium Salmafium inTertulliani pallium cum animadverfisKer,
koetij,& confutationibus Francifci Franci,Ioannem Mercerium, Edmundum Richerium, Ludovicum Lacer~
dan vij
eiufdem Tertulliani libellu, Ferrarij Commentarium de Re in
& & noviflimum Octaveftiaria.
Quos
inter
non vcreor fymbolam conferre. Nam fi nec ipfe fcopum attingo, racile veniam impetrabo , homo Beiga, fane
craffoque fub aere natus antiquitatis peritiflimi,
,
cum
viri
omnis
eruditionis
immo & ipfi Itali,quibus
lux togatse ex ruinis vrbium fuperftites ob oculos nuo verfantur^longius aberrent*
Togse forma quamarn
fuerit
3
controverfum
&
tot fta-
conti-
cft inter
viros
ALBERTl RVBENl
t 6o
viros
do&os.Manicatam
fuifle
Crinitus adferit
:
contra
Manutius dc alij, quorum fententia melior. Petrus Vidorius , & Carolus Sigonius togam quadratam fuilfe adferunt, decepti male intdle&o Athenadloco. Marcellus Donatus partim rotundam, partim quadratam fuifle: contraManutius,Salmafius,Ferrarius, alijque, rotundam fuifle contendunt, quibus favet Tertullianus, qui togam teres failium appellat
qui
,
togam defcnbunt
& interpres :
pallium
Perflj,
atque Ifidorus,
purum forma rotunda e>
fufion. Adftipulatur etiam Quintilianus, ipfam togamroefe, ($r aptecxfam ^e/^Dionyfius veroHalicar%nMsm fuifle clare adfirmat. Sed ut naflcus iifMnvnMov
tundam
meam
hacde
quadratis
re
opimonem
proferam, pauca
& rotundis veftibus dicenda fukti
primum de nam nec illi
ctiam qui togam rotundam
efle fentiunt, bene exponunt, quaenam difTerenua fit inter veftes quadratas & rotundas. Hadrianus Iunius exiftimat veftes quadratas adfimiles fuifle dalmaticis noftrorum Diaconorum rotundas vero femicirculari forma,ut indumentaPresbyterorum. Claudius Salmafius inTertul-
ut mihi L.\,Animddv.ci$.
quidem
videtur,
-
y
liani palliura cenfet eas veftes
non
erant, fcd
,
qux
vndique conclufx
di&asefle; quadratas vero a
imas oras aperta: , rotundas
fummo ad imum
Vide etiam Fiancifcum Francum verf.
circa
& commiffa?
apertas.
animadKerkoetij. Qua? opinio oppugnatur ab A.Kerckoe-
tio in
in Confurat-
animadverfis ad Tertullianum de Pallio,quietiam
fuam opinionem de veftibus quadratis & rotundis adfert in Maftigophoro tertio^quem vide,fi lubet.SedOttauius Ferrarius lib. i.de fentic, &z
novam
Re veftiaria cap.
4.
ab
his
omnibus
dif-
fententiam hacde redicit.Ego^ omiflis
clariflimorum virorum altercationibus,exiftimo amicula
qua-
,
ALBERTI RVBENl
l6t
Ammonius ait,erat rtfj^
lia&cx*** vct vctcram hcroum,ut
ymv
Atque hoc fimpliciflimum erat
ifi&Tiov.
nullo
enim f
Pallio: Pri/£f etiam
ad fimplicem
ami&ui
fpecla telam eim. Contra,
erant
rotundas veftes,
quai'
in folo expanfa?
non quadratas
veftis genus;
Vnde Tertullianus de
artificio conficiebatur.
ita
3
conficiebantur,ut
effent,fed circulari forma,
ut pallia noftra, quibus vulgo utuntur.
Non
tamen
exi-
ftimo, omnesrotundasantiquorum veftes in terra extenfas
plenum circulum
lares fuitTe
curfu
impleviffe; fed
alias circinato
ut de
,
tamcn •
quafdam
chlamyde Macedonica 7V 4&L$tfiC,
femicircu-
orbe laciniofas angulofo pro-
inter rotundas veftes
COti: XAaut;? (Advncv
,
ait Plinius.
Quam
vulgo recenfent. Etymologi-
7LVKXoei$)<;
fed ut melius figuram
to
c*>
crovMq. MybtA^jOv
artj.
togx oftcndam^ pauca de
chlamyde prastermittenda.
CAPVT
VII.
chlamydis forma. Fibula conflringebatttrin dextro autfiniflro humero , *uel circa fecim. 7^e^> ^pvyct. Theffalica chlamys a Ma. cedonica nonfuit diverfa. 2{on quadrat* folum vcftes iji^t habuerunt. chlamydes Cfrtacedonic* a Ro?nanls ejr Groncis non fuerunt diverfe. Chlamys Macedonica non undique claudebatur. erat fbulatoria. Chlamydis ttfusa rotunda } fuferws contraffa.
CMacedonibm. Inferius
erat
Ormam
vero chlamydis facile adfequi poffumus ex Strabone 1. i. quitcrra? habitabilis x* a w£o
Macedomcoe chlamydis orbe gyrato lacmiofam y dextra levaque Obfcurius Plutarchusin Alexandro,qui
angulofo procurfu.
de
D
E
de eadem
IC
R itcl
E
VESTIARIA
fcribiCJ
/frScTifc)
c%ku
XhctLivS^)*
u7i*hotu&ctiiov
omnibus
ftatuere licec
Chlamydis autem ora defignatur ,
uc Theffali
illi
I B.
II.
(Tu/jayxcruf rb /»>«s>s-9-@*»-ex
chlamydem hac
licteris
infrsenebatur in dextro aut finiftro
clus
L
M-ihctyr&cpKoxhuTtpn-iiQXmvYijpv
equites
quibllS
ferc figurafuiife.
A &
humero
,
13.
fibula
vel circa pe-
apud Heliodorum. Anguli
vero chlamydiseranc parcesill-E
C&
D.Iitceris fignatx,
&
%fipvy*ot a fimilitudine pinnarum quas eciam n&e? voalij Grammatici Gra:ci: esrScabanc. Ita Hefychius,
&
^mct
-n(iej'y
'Bipuyic,
t25 efyiy
to
ra&e^ dicuntur,
©garaA/Ba $ ^Aa/xi/Jas.
-Mipuycu exi v
St Kp-hSv^) aj i^T«£a>3^f
f
to loiMvctj -mzpbtt,
yct>vict\
quia chlamydes TheJfaU habent
©grSA/Kct
angulos.7tfspoyiQ
enim dicuntur anguli ab ytraque parte,quia fimiles funtangu-
Atqui Theilalicam chlamydema Macedonica haudquaqua diverfam fuiffe exiftimo vndecorruit doctorum virorum opinio , qui exiftimanc quadratas folum veftes T^e^ habuiffe. ijdem concedunt , chlamydem rotundum Hs.
:
X
z
fuiffe
y
ALBERTt RVBENl
I<$4
veftimcntigenus. Nec mihi placet clariffimi Salmafij opinio, qui putat Macedonicas chlamydes aRoGrascis diverfas fuiffe, atque has quidem apermanis
fuiffe
&
Macedonicas vero vndique conciufas, atquc chlamydem Macedonicam & Grarcam ant Romanam difcrimen fuiffe fatis indicat Strabo , Plutarchus, & Diodorus, qui Alexandria? urbi, quam Dinochares Architec1;us,ut Plinius ait,ad effigiem chlamydis Macedonicae metacus eft , fimplicitcr chlamydis figuram tribuunt. Adharc, chlamydem Macedonum non vndiqueclaufam fuiffe, fed fibulatoriam, dc a latere apertam,evincit Plutarchus,qui de Alexandro ait:
tas fuiffe,
ideo rotundas. Sed nullum inter
iUju lctviQ ^ka.fj.vtht
mydem
Kvvztc,
iTr&ctteTri aco^r,.
Sohens fuam
imecit corpori. Adftipulantur etiam
chla-
omnes gemmx
Alexandrum refernnt, fibulatoria chlamyde amicTum. Chlamydis autemufum primi Macedoncs invenerunt, ab illis vicini Theffali & Arcades acceperuntj vnde poltea ad caneros Grsecos , & deinde ad Romanos tranfijt. Erat vero in infcriori quidem parte rotunda, fcd
Vtteresquae
in fuperioriparte contracTa.
Vnde Ammoniusait,eamin
infima folum parte rotundam
fuiffe.
Verba eius funt:
Efc
VESTIARIA A P V T
DE RE
C
118.
II.
VIII.
Toga Ttomana non forma fed magnitudine differebat a chlamyde. Salij paludati. Ton feius chlamydem ^lexandri Magni non Macedonum mere portavit fed in togd Jpeciem humeris circumieBam^JManuttj ejr (jui eum fequuntur fentcntia togam fuiffe undique claufam exploditur. Aturo^ta- non oflendit tegas futffe circumietfus. Statm claufas. k-Afert& erant. TogA defcriptto togata vh, Rubenijper litteras expofita.Jguintiliamts emendatm. ,
,
,
\ffklttm
quam iunffura.
OgaraRomanam haud multum forma chlamyde diverfam fuifle , fed magnitudinelolum &: circumicclu exiftimo. Fundus opinionis mcx in Artemidoro llD 2.Cap.3,.T« y kVTX & V*(tiM&.MY\ 8«&«C IwVVuS
a
Tvi&VVOV
r
\oviov %'oXmv <&
tsC <£
o<
ovoMst
*£ptA8<711/
usrccTt^SeU
lyyoo&oi r
hmv
^
fii
p*uS ©* yi OQ
W™MW''iuv >*$ « tfpdw-
*
tmdjajajino
T<6wo« ItfJiSn.TUdem
^TTO TU&fJU T§
f
oitov
figntficat
}
&
(£
cMaXav rlw t<&»ru T/-
njeflis
Komana.quam
/wrftf* nunc Ttbenum ruocant , a Timeno Arcade , 5»«/ finumlonium per quum circumdedit hocmodo chlamydem y
navi^affet,
&
ab his qui
habttant fufccpta
tfitc
effet ,
a quo in-
digen* edotli eodem modo prtparaverunt&rveBttumTime-
mum yocarunt,cognominem Timeno inventortVerum pofterioribus temportbus corrupto nomine Ttbenus appetiatus eft. Salias,quae choros agebant, w€ww,livc trabeas de
Vn-
&
wpwf^oi , ut Dionyfiustradit; paludatas,id datas fuiffe Feftus adferit
:
eft
ciusaitefe condufittias, qu
cibm paludatas.QuasMus
chlamy-
Salias, inquit, irgines Cin-
cum
apl-
Sttlofcrtpfttfacrtfictumfacerein
Regia paludatas cumaptcibus in
modum
X
3
Saliorum.
Addi
his
P ot
ALBERTI
166
RV
B E
das fcribunt dechlamydis
Appianus Alexandri
tradit,
N
vfuaNuma
invento.
Pompeium in triumpho
M.ami&um fuifle
I
& Cedrenus ac Sui-
pofllint quas ex Suetonio Fafti Siculi
^Aajut/efk g^&v
Adhxc
fuo chlamydc
w Q*
MzmMv©*. Quam tamen,ut exiftimo,non Macedonum more portabat fibula adftrictam , fed in togar fpeciem humeris circumiedlam^ut alij triumphantes togam pidam, atque ut Ammonius de chlamyde tradic «'? *L ^eiOf auxim^): ita etiam togam Dionyfius affirmat wavzMov jrf ffi^ii femicircuLri forma fuifle, At fi verum eft, ut ego exiftimo togas fchema fere ^a^JWss fuifle , fane corruk Manutij opinio,qui togam cenfet
Jp* tS
:
,
Lib.iM ferEpifi. eap.ii.
^u
^
c
veftimenti genus a
fummo
ad
imum
claufum.
Quem tamen
tam vnanimiter viri dodi fequuntur, ut Sigonium temeritatis condemnent, qui togam apertam aufus fuit. Immo etiam nugari eos dicunt, Sigonio togam apertam faciunt, ac refelli h/S^h.
fuilTe adferere 11 * ndeFer- ^
ranum ti.de Re a '
FrlZ[ Franmm
Miladv
cum
Ego fane Romas&alibi multas ftatuas togatas accurate contemplatus fum fed fane k»&-ty* non me docuit togam ,
^ui ^e undiqucconclufam;nififortcquis pallianoftraconclufi efle adferat, fi laciuiam dextra in larvum humcrum coni J ciamus Ncc video, qua ratione ritu Gabino toga: -
ac i niamcin e bantur, nec g
^.K^-
'
tjj.fil.4*..
vam manumpotuit undique claufi alij,
qui hunc
quomodo
Nam non
fuit.
Scipio Nafica fa>
apertartogas circumdcdifle, fatisfacit
fi
to^a
mihi Ferrarius,&
nodum diflblvere nituntur. Adha:c& ipfe quem Quintilianus 5c Tertullianus
togar circumiecTus
defcribunt, probat
,
togam apertam
fuifle.
Tertuliianus, dc Gloffx veteres Perfij
,
ita
Quintilianus,
graphicc toga*
circumie&um defcribunt, toga? cilv
•
ut per illorum veftigia veram ftru&uram comprehendere haud magnopere difE-
cum
praefertim tot ftatuas fuperftites fint, qua* nobis
:
DE
UE'
VESTIARIA
L
I B,
II.
167
Ex quibus ego uc & ex antiquis Scriptoribus, verum togas circumie&um eruere conabor. Quamvis Patruus meus Philippus Rubenius lib. 1. Ele&orum cap. 17. tam accurate hxc pra> ftiterit, ut mirum fit, viros omnis antiquitatis 6c erudibis
eam ob oculos
Sed immaturusobitus non permifit
qctyiTv.
fbrmam ex
plene dcfcnbere. Itaque fuccedere cnitar 6c fpi-
ab eo dereli&as ijs
,
apprime gnaros poii inventas fruges aclhuc (ZaAwoilli totam togx
tionis
cas
poriimc.
Ifidorus ita
legere.
togam
GloiTa: veteres in Perfium, 8c
definiunt: Toga eftpailium purum
forma rotunda (djr fuftore , (§jr quafi inundante finu fuh dextro rveniens fuper humerum ftmftrum pomtur y cums fimiIttudwem in operimentis pmulacrorum ^vel picJurarum adfpi,
ctmusjafque ftatuas togatas vocamus. Plenius Quintil.l.xr.
armdtum
oracoris deTcribens
Ipfam togam
emm
,
,
inquit, rotundam
togx ftructurain exhibet effe
,
($r apte cazfam <~ueltm
,
Tarseius prtor medijs cruribus optime terminatur , pofterior eadem portione , altius quam cinoIura.Smus dccentifiimus fi altquando fupra imam toahter
gam fuerit
muJ.tis modisfiet enormis.
y
numquam
certe fit inferior. Ille qui
fub humero
dextro ad finiftrum ducitur njelut baliem^ nec (irangulet nec fluat. ^Pars tog£ y qux poflea imponitur ,fit infertor. Nam ita ftj fedet melius, ($* continetur.Subducenda etiam
pars aliqua
ad lacertum in aciu redeat tum ftnus mvjciendus humerojuim extremam oram reteciffe non dedecet. Opertriautem humerum cum toto tugulo non oportet, altoqui amtSiufiet
tunic^e
,
ne
anguflus,
& dignitatem,qu£
efi in
latttudine pecloris, perdet.
Sinifirum brachtum eoufque alievandu illum
eft y ut quafinormalem angulum factatffuper quod ora ex toga duplex oequali-
ter fedeat.
Sed accuratiffimeomnium Tertuliianus cap.y. cum toga comparat Prius etiam adfim-
de Pallio quod
plkem sjeciatelam
:
eius
,
nulio t
*
adeo nec arttfice necejfe
ALBERTI RVBENl
168 necejfe e[l y
qui pridierugas ab exordio formet >
m tilias
&
indede-
totumque contrac7i njmbonis figmentum cuslodibus forcipibus adfignet; dehinc diluculo, tumca prius cinducat
,
(quam praflabat moderatiorem
gulo correpta
nito rurfus umbone,
&
loci Tcrculliani &:
Quintiliani
texuifee ) recog-
[tqms exorbitavit/eformato 3partem qmdemde Uvo promittat; ambitum n/ero eius, ex quofinns nafcitur > iam deficientibus tabulis retrabat a fcapulis y exclufa dextera tn Uvam adbuc congerat cum alio pari tabulato, mtergo devotoy atque ita hominem farcina <-ueBiat.Qm
nebulam offuderunt
\
,
magnam omnium quam difpellere conabor.
Quintiliani igitur 6c Tertulliani xtate
,
(
oculis
nam de anti-
qua toga inferius agemus) togam ^Aa^JViJUa & apertam, forcipibus primo in rugas & tabulas contrahebant. Ttfi^Jyov finiftrum togas de \xwo promittebant , qu& pars mediis eruribus optimetcrminatur ,utQuintilianus ait,deinde
circumdabant,& brachio dcxtro fubijciebant, humero formatas inde deducebant
ac rugas in finiftro
in tilias , id eft , in tcnues tabellas : quae tabulata congregatio fulciebat redundantiam togx , a finiftro hu-
&
mero ufque ad dextrum brachium perveniebat: deinde fub humero finiftro, ubi iam tabulara illa congregatio deficiebat, retrahebanttogam a fcapulis,eamque dupli-
cabant, itautpars illa retra&a a fcapulis, atque inrugas conglomerata, a finiftro ad brachium dextrum duceretur velut balteus; impofita zogx parte de kvopromiffa
&
conftringeretur
;
fumma vero ora toga?,ab humero dextro imam togx oram ki humerum
defcendens, paulo fupra recurrcns,
Levum inundantemfinum
liquidius patcant,propona ftatuam
effi.ceret. Sed ut hafc togatam a patruo meo
pubhcatam &pcr indices litteras fpero me facile le&ori veram togx ftruturam ac «fe&Ato ob oculos pofiturum. ;
A. Pars
VESTURIA
L I B. II. 169 DE RE A. Pars toga? prior mcdijs cruribus optime terminatur. Quintilianus.
B. Rugas qua: pridie ab exordio formabantur,& inde dcducebantur in tilias. C. Tabulata congregatio , qu# redundantiam toga: fulcit. Tabulas vel tiiiac dicuntur ^S
a pugillaribus
,
quas in tcnues tabellas aut
tilias
fcinde-
p\kx referebant. D. Ambitum veroeius,ex quo finus nafcitur, iam de-
bantur;
quarum formam
ficientibus tabulis finitur
)
(
id eft
,
ubi tabulata
llla
congregatio
rctrahat a fcaputis. Tertullianus.
E. lllequifub
humero dextro ad
ducitur, velut balteus tilianus.
hae
,
finiftrum oblique
fluat. Quin humerum dextrum cum
nec ftrangulet, nec
qui inde dcducitur in
pari tabulato. F. Pars togae, quae poftea imponitur, ita
&
iiic
formatur
fedet melius
vmbo
& continetur.
fit
inferior;
nam
Quintilianus. Atque
togas.
G. Tum finus inijciendus humero, cuius extremam oram rcieciiTe non dedecet. Quintilianus, H. Ambitum veroeius , cx quo finus nafcitur , iam deficientibus tabulis retrahat a fcapulis, in lasvam
& exclufa dextra
adhuc congerat(nempe balteum) cum aliopari
tabulatoin tergo devoto. Tertullianus. id eft, inferiori finus,
qua ctiam
in plicas contrahitur.
H. Tabulatumin
tergo devotum,
cin&ura terminari debet ita fcribit
:
quod
altius
quam
Quintiliano credimus, qui eft -nfc^yov toga?,quod ab an-
, fi
pars eiusprior (id
tenori parte eft) medijs crtmbus optime terminatur ^oflerior
(ideftalterum -fftpyw, quod in tergum portione (aut proportione) altius
reijcitur)
eadem
quam cmffur a.Scd cum in omniY
ALBERTI RVBENl
ijO
omnibus
ftatuis antiquis hsec pars toga?
multum
infra
ciodhiram defcendat,ha!c le6tio mihi femper fufpe£ba eft.
Itaquelibenter legerem:
quam crurum
aut
altiits
genuum
ftatuis antiquis. Ita
quam tunclura
iundtura
,
m fere
,
vifa
id eft,
apparet in
Ovidius:
Tum genuum iunoiura riget. mihi numquam perfuadebit Ferrarius cincturam poni pro toga cin&a.
Nam
c a
p
v t
i x.
&
ima. Lacinia cum ora con» Ora extrema veflimenti pars fumma funditur a Cuiacio. Lacinia finna chlamydis, ejr tog&. wTepvitct,
T
&
hxc quas de circumiectu togar, fupra de cindu Gabino dicta funr,plenius intelligantur , intelligendum quid fitora
& lacinia. Et de ora quidem nullurn dabium
eft,eam efle extremam veftimenti partem,& fuifle duplicem, fumma nempe Sc imanhDe lacinia maius dubium.Neque b~ne defini-
tuma viriseruditis. Beroaldusin i.librum Apuleij Metamorphpfeon,ait,laciniam efle parte veftimenti flexuofam finuofamque. Ita Elmeuhorftius in Indiee Apuleiano-
&
&; alij,laciniam yeftis
cum
ora confundunt.
Ita
Guiaeius
lib.11.obfervat.cap.14. ubi laciniam exiftimat efle orarn
fiveexrimum
vcftis,
Ego credo laciniam
nihil aliud efle
quam ipfas pinnas chlamydis five togx-, Grxci nftpj^a pellat,& altquando^^^,quamvis & aliquando
A profimbiijsfumantur, ni*
quia
facpc fimbriae attexebantur.Id
clare patct ex
nempe
ap-
extremitati laci-
autem notare laciniam,
antiquorum Auclorum
locis.
Plautus in
Mer-
/
17I DE RE VESTIARIA LIB. II. Ucifume tAttu 16. verfu adepol A&u t. Mercat.fcena Adu $. niam .atqueabHerge fudoremttbt. Etin Afmaria, 1.
z>v-4.i-Lacrimantem lactnia tenet. SuetoniusinClauC2Lp.\$.flludquoque a maiortbus natu audtebam y adeo cau-
kxna dio
abuti, ut defcendentem e tribunali ftdicos pattentta etus folttos ruoce revocarentjed ft) Uctnia tog
nonfolum dum pede apprehenfo, retmerent. In Caio cap.tfjtafepropergradus sjetfaculis ut calcata lacinta tog£ praceps rtpuit e
,
Nerone cap.19. Circuttis templis, cum tn ade Vtfta: lacinia obhczfit. Plinius lib.5. refedtfiet,confurgenti ei prtmum tret.
In
quamplantaginis.Vollux czp.^Altfmatisfolta Ucimofa magis upzvov
,
d
01
K&assibi
p^J
,
ot
f\ tftpiy*
wbf&w.
To Plutarchus in Gracchis de Scipione Nafica togct imponens capiti: m^.Lactntam J^ri 3 ? imrfe Pras- lA.uj.74 Valerius Maximus de Pifone,qui Titum Equitum gcneignominiae celTerat,his fedum,quod loco fugitivis :
ribus affecit
:
fufftt
eum
cinSiaque tumca tndutum
toga lacintjs abfcifjts ,
nudis pedibus a
amiffum, dtf in notlem
mane
mtlttia adefe. ufaue adprtnctpia per omne tempus
c a
p
v t
x.
&
Philyra vincula ex tenuibm membranis , inter corticem TilU ejrlignumtilit.-tranjlate cuiufvis generis membranuU.TabuU. TilU intoga qu qui arcas tiliacias
exponunt. TilU
& tabuU
dictsi.
Ratio huius appellationis.
modo nos docuit quid fint tiliar in to^ aa.Iam dudum viris eruditis aninaadvcrfum,
T$-4'«
a Plinio lib.16. cap: 14.
tilias
& philyras
vo-
car i vincula ex tenuibus membranis, qux incuiufvis lignum tilias reperiuntur ; hinc ter corticem ocneris membranulas tenues , quamvis compofitas ex
r-^^^
D
&
&
Y
1
alia
ALBERT
IJL materia
I
RVBENl
aut philyras appellabant. Plinius lib.13.cap, 11. dcPapyto.Traparantur ex eo cbarU diVifo acuin prttenues , fed quamlatiffimas philyras.Qwxs philyras alia
,
tilias
Plinius paulo poft tabulas appellat lib. i$.n.TexunturomtabuU madentes aqua. Videndus Politianus c.71.
nes
Mifcellaneoium. Pari fimilitudine Tertullianus nues
lllas
plicas,quas in ftatuis togatis a finiftro
per tergum tilias
pra!te-
humcro
& fcapulasfub brachium dextrum ducuntur quas & tabnlas vocant! accedo fea^* comm qui per intelli-
five philyras appellavit,
^ymnTL Nec cnim
1
tilias
pranes in gunthic arcas tiliacias , in quibus forenfia veftimenta Vavide C ondi folebant,tefte Columella. Quamvis vcro non fim b nefcius > Scaligerum Salmafium c aliter hunc locum df/pZ]'. Plinijl egere, an recHe alij viderint , mihi non eft «m.§.i 3 animus hiC CXUa orbltam eva ari nec de a Pyri confeftione g lonP tidZn cotra Gm- g um fermoncm texere. Si cui tamen coniedura Salmafij landinum placer,qui in Tcrtulliano talias pro tilijs reponit, non re-
&
.
>
^^i6 pugna '
jingujU
m to g a
sufficitmihi digito oftendere quasTertullianus fcu tabulas appellct. Has cafdem tabulas
ci l ias
idem Tertullianus cap.eodem de pzWio-.Nihil de tabularum fide laborat. c. 1. Exindetunicam longwrem
Scnptores appellat
/^•414-
&
ffu arbitrantefusjenditis,& pallu
cin-
iam
teretis
redundantiam tabulata congregationefulcitis.quxttanttmo dudia cft atabelliseburneis aut tileaccis, in quibus fcribi folebat qua^ pro quibus conftabant, aut $i£u ct ut X ?'<^X«, aut w^7rjvX u appellabantur , ut SalmaiWob-
numero^%
&
\
fervavit.
C AP VT
DE RE VESTIARIA
C A
V T
P
L
I
B.
II.
175
XI.
Vmbo nonfuit finm, nonnodus quotoga inhumero
conflringiturx
&
pojleriore parte veflis:non centrum plinonfuit in anteriore carum contraCafaubonum: fed tumor toga circahumernm finiJlrum.Vmbo clypei.Qnintilianw, Tertullianus y Curius Fortuna* tianus explicati.Pa//a non habet vmboncmJn Appulei coniedtura.
Artifex nodus Error veteris Perfij Scholiafl
textis purpuratus.
Vnc
de
vmbonc pauca
explicando
Nam
a
quidam
confundunt,
dicenda, in quo
do&i valde
viri
alij
seftuant.
vmbonem cum (Inua^m/, b nodum effe afferunt, &1^ cerd*
quo toga m numero conltringebaturr^//*/,;». bMercer. _ quidam etiam non infimi nominis viri vmbonem aiunt tam in anteriore quam pofteriore parte fjri^ud veftisfuiffe; atqueita fingulas togas
geminos vmboncs^///w».
habuiffc,anteriorem vnum,alteru a tergo, fed lautiorum
ac elegantiorum
hominum
vmbones , non Ciceronis
togas
folummodo
habuiffc
ac aliorum. Gafaubonus air,
,
Sic enim inc\mt: Lantiorumtoga componebatur , ut corrugata inmulta Trrvy^St clypeisjeciem
centrum fuiffc plicarum. praberet eius de
,
cuius centrum proprie appelletur
Re veftiaria, quos
umbo.
Si libri
promittit, lucem vidiffent,non
nunc magnoperc laborandum effet de tota hac matcria, utexiftimo. Vide etiam quac fcribit Ferrarius lib.i.cap.6. de
Re
nos
veftiaria.
veftis
bonem
Optime omnium
Lipfius, qui ait, Lati-
pofitum qui ad pe&us exibat
vocaffe.
Gui adfentior
y
in
tumorem,vm-
& exiftimo vmbonem
di&umfuifle partem illam togas, quse circa
humerum
finiftrum in varias rugas contra&a defcendebat in pectns,
& imponebatur balteo
illi
,
qui fub
Y
humero dextro ad 3
fini-
RVBENl
ALBERTI
174
finiftrum ducebatur , acque ita vmbonem cingebat. Vc aptabatur clypeo enim vmbo dicebatur *hx@*
fupra duplex tabulatum
Polybioteftej itaetiam
,
vmbo
togx quae imponebatur duplicatas toga?, & vmbonis quide partem de lasvo ita promittebant, ut infra balteum ipfum defcenderet. Clare Quintilianus: Pars tog
qni balteus
nam
)
illa
ita (djr fedet
mehus,
clariffime Tertullianus de pallio efi
:
e>* continetur.
zAdeo nec anifice
,qui pridie rugas ab exordio formet
,
ffl
mde
Sed
necefie
deducat in
totumque contraUi njmbonis fragmentum cufiodibus forcipibus adfignet. Debinc dduculo tunica prius cingulo cortilias
repta
,
(quam
praftabat moderatiorem texuijfe) recognito rur-
fus rvmbone>
dem
de
fcitur
,
(djr fi
quid exorbitavit reformato , partem quinj£ro eius , ex quo finus na-
Uvo promittat: ambitum iam
deficientibus
De ambitu exquo
tabulis retrabat a fcapulis
,
(djrc
iam deficiencibus rabulis, paulo poft dicemus. Vt vmbonemabfolvam,Curius Fortunatianus lib.3- poftquam definivit quomodo tunifinus nafcitur
,
ca cingenda
vmbonem
fit
,
deinde quasric
decenter cingat:
,
quomodo
Quemadmodum
balteus toga?
cingemur
?
nec
fubmifie nec fuccmcle.^uid in rvmbonetnec fluxe nec adfiricle. Quintilianum fequitur,qui ita de balteo togar qui vmbo5
nem
cingit
:
flle qui fub
bumerodextro ad fimslrum ducitur
rvelut ba(teus } nec firangulet nec fluat; pars tog
qua poslea
impomtur, fittnferwr. Hinc &c Apuleiolux affulget, qui fcribit lib.n.Metam, de Ifide: Talla fub dextrumlatus ad humerumUvum recurrensfumbonis ice.Nzm palla ipfaquadrangula erat, vmbonem
non habebat , ut coga , fed
eius vice gerebatur lacinia
ab
hume-
RE VESTIARIA
t>E
L
I
B.
II.
175 l
<-um >oSed libcns legeremin Apuleio nis rvice deiecta parte lactnu S^d uc ad vmbonem revertar, quia totam togas ftrudturam ftringebat, artifex nodm vo-
humero
deie£ta.
:
caturaMacrobio:/«/>/«^7?/>« (Hortenfius) admunditiem curicfo y ftj ut bene amiclus iret y faciem in sjeculo ponebat ubr fetntuens.togam corpori [ic appltcabat y ut rugas non y
forte
,
fed tnduHrte
ftnusex compoftto
bone etiam
locatas arttfex
defluens y nodum
nodus conUrtngerety
corports ambtret,
&
Dc vm-
—Totaque impune fuburra
Perfius:
Vermtftt [farfifie oculos iam candtdus njmbo. Vbi non recle meo iudicio vetus Gloflbgraphus fcribic cuuui*}oxmcSq Perfium vmbonem pro toga fumere : Alio* 9
quin y inquit,^
tn pr&texta
detur vmbonis
formam
candtdus njmbo. Sed nec ipfe vi-
plene aflecutus efle-,nam
vmbo
nontotus purpureus y faltcm purpuratus erar* namque eam magna ex parte formabat fumma togar ora , quae purpurea erat non enim folum prastexta purin prastextis
,
fi
:
puramin infima ora
cA
,
fed circumcirca habebat.
v T XII.
p
mc attextus , contra Anton. toga non fuit adfutus Auguftinum ,Turnebum Manutium.nonfuit cintf* togx pars.
Sinus
,
,
Lacinia diflintfa contra Sigonium.Sinus in togaftructura.Phtlofophi ejr aufteriores homtnes.breves lautiores jnundantes habebant finus.Deltcatiorum in finu formando cura. Vmbo tog£ 3 ft
inbrachium decideret, rufiicumdeclarabat.Gremium
ejr finus
confunduntur.
Ec minusde
finu togae varie difputant viri
docli, Antonius Auguftinus Dialogo 2. Turncbus lib.i. Advcrfariorum cap.i6, Aldus Ma-
nutius deQuaefitisperEpift. lib.i. cap.n.qui finus togae
non
attextos
,
fed appenfos
& adfutos tradir. Non.
,
ALBERTI RVBENl
jy6 Nonintelligoquid fibi velitSigonius, qui finum cindhe togas partem fuifie adferit lacinia difcin&am. Sed optime patruus meus Philippus Rubenius l.i.ElecT: c.iy.perimagines interpretes nos docuit quid finus
ellet.
Sed,crcdOj
virieruditi, qui de finu togae etiam-
non viderunteum
num difputant, Qc quafi in tencbris micant.Nos contenti fumus hoc Gatone. Namque illum verum finus formam demonftraiTe, & ob oculos pofuiiTe mihi extra omnem ,
aleam pofitum vidctur. Sed quia ille fatisfuccin6ti hac de re tra&avit , fuccedam eius loco, ut &illis fatisfaciam, qui ex Scriptoribus folum rem veftiariam erueiudicij
re volunt.
Nafcebatur igitur finus ex togaqua? fiib dextro brachio duplicabatur. Cum igitur pars togx fub brachio dextro duplicarctur, fuperior quidem pars 7« ^ti/>^t@*
formabat balteum, eft
,
exclufa dextra
,
autem tabulis conftabat, id dextrum humerum defcendentibus,
inferior
plicis longis per
deinde in deficientibus tabulis curvabaqui deinde inijciebatur in lasvum humc-
tur in
finum
rum,
rurfus in tabulas conglomcratus.
,
qui Philofophiam
&
Et
illi
quidem
aufterius vitac genus adfectabant
togas cxiguas portabant
atque ita breves finus habe, bant,vt Cato: Exiguxque toga (imulet textore Catonem. Contra clegantiores & lautiores tro(Tuli,quibus laxa crat toga, inundantes habebat finus. Ovidius: .
V^ec toga
fit
laxo con/picienda fintt.
Pedo Albinovanus de Mecacnatis aAut
tibi rventofi quid
obitu:
nocuere finm*
&
Immo delicatiores finum ex humero finiftro quafi fpDntelapfumdeijciebant in brachium , qui hoc modo vmbo-
:
DE R E VESTIARIA L I B. II. iy vmbonem latiusambibat. Macrobius de Hortcnfio: Futt? V*. X emm ^veBitu ad mundtttem cunofo tit bene amtSius tret,
,
factem in ffeculc ponebat.ubt fe intuens, togam corport ftc ap\ pltcabat y ut rug
(
id eft
ehborattis
defluens nodum latequondam cum tncederet ad ffecicm, colkg* de imurijs diem dixit, quod ftbi
vmbonem)
ambtret.
ls
inanguttijsobvitis offenfu fortutto ftrucluram togx deftruxerat, capital putavit, quod humero fuo locum ru°a mu-
m
tajjet.
*
Tibullus: Defluit cffufo cui toga laxa finu.
At
fi
vmbo ipfe togas omnino
niftrum
,
id ruftici
decidebat in brachium
fi-
& negligentis erat. Horatius
Ityflicitis tonfo toga deflutt.
Qumti\tanus:Atflinctptenttbusaut paulum progreffis decidattoga: non reponere eam.prorfus negligentis, aut ptort, aut
quomodo debeat amicm nefctentts efi. Ex his qux diximus, credo facile apparere pofle cuivis, qua ratione C*far nens finum ad ima crnra dcduxit , ut
md
honcftius caderec.
AgmiusdeOrthographia,
inter gremium & fi luim diconfundicFlorus^ubideQ^Fabio leo a to Romanorumad Carthaginem, lib. u. c. 6 Sxcuffo tnmedta
ftinguit.Sed
curta tn?*grcmio,nonfine horrore.quaft plane finu bellum fer* ret }
effuditAuvcnahs:
Fatum
Quas finus
esl in
partibus
il/ts
abfcondtt.
Z
CAPVT
I
7
ALBERTI RVBENl
3
CAPVT
XIII,
a no-n cingebatur. Tr$cinc~tura tog£.
CMacrobius
explicatus.
Romani prxcingebantur balteo tog
tpfla
;
riores l^ona flubflringebant. Pr
fa. Fractngt proprie dtcttur, quando cinclusab interiori tantum parte cingit hommem.Veteres Romani nnllos pnus habebant.
;M&fS§£i Ifquirendum nuncefLan to^a Romana cinguloaut zonalubitringebatur.Quod Sigonius exiftimat. Contra Maniitius &
|P ahj, men
quibus accedo. Prsecindturam taMacrobij locus iam
in toga docet
m
^P e laudatus deHortenfio: Sedforteadnotam flcculi flui non fltifflctt Hortenfius , uir altoquin ex profeffb mollis y
emm <-vefllitu factem in
&
in praicinBu ponens
ad mundttiem curioflb,
omnem
decorem. Fuit
ut beneamiclus iret y
ponebat y ubi fe intuens, togam corpori fic ut rugas non forte , fed mduBrta locatas artifex
sfleculo
appltcabat
,
nodus confirmgeret, terisambiret.
ey* finus
ex compofito
Idemcap.3. eiufdem
deflluens
libri:
que mordacitas Ciceronis dentes fluos fllrinxit. fosl rviclortam
nodum U-
In foflarem quo-
Nam prtmum
interrogatus cur tn eleclionepartts errafiet, refyonditrTracinfitura. mefefeUit. locatus tn (fl&flarem
qui
ita
Catflaris
toga pracingebatur,
tncederet-,
Cave illum tibi puerum rnale prcecinEium. Qui locus non parvam do£bs viris diifenfionum occafionem pra^buit; qui etiam in Macrobio pro toga,tunica ponendum cenlent
ut illum
,
haud
gam
cum
neceiTe cft
;
Suetonio conolicnt. Quod tamen nec enim Macrobius ait Carfaris to-
cingulo aliquo
,
fubftn&am
fuiffe/ed illum ita toga
pra%
,
DE RE VESTIARIA pnrangi folitam cederetj fluxiore
Dio
LIB.
II.
175?
ut trahcndo laciniam vclut mollis in-
,
enim prsecindura utebatur. quod 6c oxw x^ vw 75 W^t©* *»™ 6 $i
innuit lib. 43. To
^v^haA vmrv7m
3mv
6'Ti,
ly^
6
^TXOJCTfira^ cojtqv
xzeAxpq
fj^p
toS» t vgxcoc fywfyoov !pyA«TT«c&2. Sulla notavit y qui
bmfro
quum
eo refrondit ,fe
l^gAwjr^ ?
S?5 7? I^oiuf-
^v vuTv^ vpm utyroi
<& ttolvv
Laxam cmcluram tim
iffe
neci C
quidem eum
if(is
concedere
,
male pracindlo fuero fibi cdVerent. Prarcingeiffidb bantur autem Romani in habitu ordinario to°;a ipfa, nempebalteo illo , qui fub dextro brachio ad finiftrum itto
humerum ut
oblique ducebatur , qui umbonem cingebat prsecincluram agnofcit etiam
iam diximus.
Quam
Curius Fortunatianus loco fupra citato: Quemddmodum cingemur*. nec fubmife nec fuccmcle. quid in umbone f mc
&
Quinrilianuspraecipit: llle quifub fluxe nec dd&nfie.ld brdchio dextro dd fmiflrum obhque ducitur ^uelut baltem nec y
Jlrangulet y nec ftuat. Cin&uram etiam in toga agnofcere vi-
detur Gicero
rem
illum
l.i.
Epift.ad
Quintum
fratre Epift. 12» Cotfa-
m finufero, nec ego djfcingor.Cxfar autem fluxio-
re prascin&ura utebatur, ut
molles
&
delicati folebant.
Suetonius de eo ccip.^-Etiam cultunotdbdem feruntrufum lato clavo ad manm fimbriato y nec ut umquam aliter quam fufer eum cinoeretur (efr quidem fluxwre cmSIara;
emm
,
ut male fr&cinblum
conftat, Oftmates J&fim monenfuerum cdVerent, Vbi d ao notat in
Pnmum,quod
lnteriores.tunicas nullo ciugulo ca-
Iulio.
ftigabat/ed folatoga prxcingebattunicas.Nam quamvis tunica laticlavia QQ$o?aJl @* erat res
;
tamen tunicas
zona fubftri&as portare folebant
inferio*
ceteri laticlavij:
inde quod cindlu ipfo toga: fluxiore utebatur. Z 1
dc-
Diverfa
hxc
ALBERTI RVBENl
l80
hxc togx praecinctura a cin&u Gabino, quo habitu ami£ti non prxcin&i a fcriptoribus vocabantur, fed toga aut pra?texta incincti eft circumcincti.
&
a Graecis t«« wfc^ ^h^a-a/Jfot y Praxingi videtur dici propvie 5 quando
%
non circumckca cin&us ambit hominem
>
(ed ab ante-
rioritantum parte.Martialis de femicinthio: Det tunicam dives, ego te cingere pofwm.
Ennius apud Gellium lib,6.cap.6, Brundufium pulcbro pr&cinclum prapete portu. Hunc autem cin&um togae non habebant Antiqui Romani , qui nullos finns habebant, fed brachium roga cohibebant. Hinc Pedo Albinovanns ita Mccarnatem defendit, qui & ipfe male prarcin&us erat:
Quod dtfcinffius
eras y
animo quoque carpitur
<~uno:
mmia fmpltcitate tua. uixere , qmbus fuit aurea uirgo,
Diluitur Sic
tlli
Qux bene pr^cinoios pofl
modopulfa fugit.
lnyide c/uid tandem tunica nocuere jolutal
Aut
tibi 'ventofl quidnocuere
pnusl
CAP VT
VESTIARIA
DE RE
C A
L
I B.
V T X
P
I
I
181
T.
V.
&
cocco. Videtur tdis fuifte furfura chlamys quam milites circumdederunt Chriflo. Dibafhus. Flamines Ljina amiffi. L&na chUmjs dttplex. Lana ejr abolU differentia. Flaminum Una furpurea. Ad fecius ftringebatnr anea fibula. Erat ejr aurata. Hocvejlitu utebantur tantum inftcrif. Pontifices pratexta ntebantur. Prztexta circumcirca purpurata fuit y nonin irna ora tantum. Aeyta. ea pr&texta. Pontifices fa~ crifcaturi aut vota fufccpturi fratcxtam cafiti inijcic\bant.Virgiliolnx. Purfnreo z/elare comas amic7u. Sujfibulum Purpurea
Attgures amicii trabea
ejr
.
Jacerdotum non ex frctiofa
Suetonio.
Hoc
pura. Piinius coque tinclum
cft 5
lib. 5
,
fedflebeia. Cicero exflicatur.
primo cocco cingebatur, deinde purcap. 41. Quin fflterrcna mifcere, coc-
5?.
tyrio tingere ut fieret hyjginum. Talis
etiam
chlamys llla.quam Domino noftro milites cir> cumdederunt , quam Matthxus coccincam fuifle, Mar-
forte erat
cus vero purpurearn tradit. ratu pofuit
Hine Dibaphum pro Augu-
Ciceio lib.n. Epift. i6.ad Cadium: Sedtamen
togamfraitextam texi Offio futo te audiffe nam Curtius nofier dibaphum cogitat jed eum wfeclor moratur. Et Epdt.p. ;
,
Vromde ifti Ucet faciant quos njolent confules, tribunos p:ebis-, demque etiam Vatimj flrumam Sacerdotij Miiurvefttant. Neque cnitti dc dibapha Tyna Ciceronem Soqui credo, qux ipfius Confulatu primum Romanls vifa fuit.De trabea alibi.Flamines vero lsena ami£fei Licet aliqmd etiam de M. Pofilij erant. Cicero in Bruto ]ib
2..
aci
Attictim:
:
Z
5
inge-
RVBENl
AXBERTI
jj*
cum Conful ejfct , eodemqm tempore facrtficium publtcum cum Una faceret^quod erat fiamen Carinoenio fufpicari
mentalis
Una
,
,
qut
plebei contra paires concttatione nuntiata^ ut erat
amtftus
,
ita
chlamys duplex. Varro
idy quodeo utebantur dttplici, ab eo quod dtmtdiam partem re-
trorfum iaciebant, ab revjctendo rtcintum diclum Hinc quod ftcJa duo Jimpltcia paria, partlia primo dicla.Et paulopoft: hdcna quod de lana multa. Duarum enim togarum tnHar ut an.
tiquiffmum multerum rictmum y fic hoc duplex njtrorum. Si abollam, credo hanc aliqua differentia eft inter lxnam folum effe, quod Ila chlamydis, harc vero pallij fpecies crat: id eft, hasc erat quadrata, illa vero rotunda. Lasna
&
autem utebantur flamines purpurea,
fi
Servio fides eft in
lib.^.^neidos.vbitradit veteri caeremoniarum iure pracceptum efle , ut flamen venenato operta fit. Vide eumTyrioque ardebat murice Una Fibula vero senea hanc lacnam ad pe&us fttingebant
dem in illud:
fla-
mines.Feftus: lnfibulatt facrificabant flamines propter
antiquiffimum
eereis fibulis.
Et Servius in
4.
yEneidos,
ad d.i. Lccna efiproprie toga duplex , amiSfus anguralis. Alij amicJum rotundum , alij togam duplicem m qua Flamtnes fa>
crificant tnfibulatt.
& ita
Sacerdotes videmus in
Columna
Traiana &alijs antiquitatis monumentis.Hocautem intelliaendum , nec aug;ures nec flamines fic amictos fuiffe nifi infacris.Lasna haecflaminutota purpureaerat&aurat%uc Appianus docetjita & Vngil.ubi ^Eneam ut flami-
nem adornat,addit:
Et tenui
telas dtfcreverat auro.
autem toga prattexta utebantJr.Lampndius in Alcx. Severo Accepit pr
:
DE RE VESTIARIA Licinius tulerat,
L
II.
B,
I
lSj
primum anno Triumviri Epuiones fiatli Caim Lucullits , Titm liqmuleim^ cjui legern de creandis his Fubhm IPortim Lecca. His Trmmviris idem ut
lib.^.^w^
co
&
datum tog
Tontifici lege
videtur in ftatua aerea pratextata, qaie eft
fuifle credo; ut
apud
Ducem, ubi non folum A
Florentias
purpura praftexta funt.
tcl ?'iyjci
<$v
y
fcd etiam
enim appellabant
Akyva
extremitatesillastogae aut pallij quae ab ora furitim ibanr.
pollux lib.y.cap. 14.0"*
Myv&
Je to
cfec&dm t« ^roiV©* kaTtepSw.
hatnpn vtpxs, «» ottw
tcl a> TtS Ijn&TiOi
oju.
»
id eft
:
Qra
&
infieriori extrema turiic&pars utrimque (id efl tn fuperiori partefi) *h m ^cro in amiSiu ^vtrimque exifientes partes. fied
non ubi ora cfi.Vbi clare in pailio quadrato utrimque oras finiftro laterc infra, tiym vero a dextro fupra
&
&
fuiffe
videmus.
Hxc
legna etiam prcetexta
chius.A^i'a 3 inquit> T ° TMpuQtuvotdtJov tm
etiam,
quod
vmbonem
fuiffe indicat
Hefy-
Hinc patet purpureum fuhTe,
togas in praetextis
~-Totaque impune fiuburra iam candidm umbo. Sacrificaturi autem,aut votafufcepturi
dicit Perfius:
Vermifit
De quo
fparfijfe oculos
fuperius.
Pontifices prartextam capiti inijciebant
nummis & marmoribus. daico de Vefpafiano
^j^At^*^®
-
:
Ita
K«q jzf
iwm 0
^
Iofephus
ut in
,
lib. 7.
ts^iC^^p
to t^iov
vivofMffyjcu;.
omnibus
de bello lu-
v
wtQahw;
quod Rnffinus
Et amiBu magnam partem capitis adopertm folemnia autem praetextaeilla pars qux capiti inijciebatur purpurea erat, hinc bene Virgilius dicit: Turpureo uelare coma-s adopertm amitfu.
vertit:
ruota celebravit.Qnid.
Haecvero praetexta Pontificum, ut6c palla Veftnlium,fuffibulum dicebatur. Varro lib. 5. de LL. Qpeconfiva dies a dea
ALBERTI RVBENl
184
dea Opeconjiva, cuim
m
regia facrariumiquod ideo aclum, ut
eoprxter njirgmes Veflales ?iemo
j
is
cum
tur a [uffiendo
eat, ,
& facerdotem publicum introeu
fuffibulum
baud hnbebat tritum : id dicinotandum, Sacer-
utfubligaculum. lllud
dotcs utin vafis,ita etiam in vcfte frugalitatem antiquoobfervaffej nec enim purpuraeorum ex prctiofa illa
rum
fcd plebeia
Pifone
& vilis.
Ciceronem prb Sextiode
Sic explico
VeBittts affere noUra hac purpura plebeia ac pene fufca. vbinoftram vocatpurpuram lliam plebeiam, quia ipfe
:
Augurerat.
Ita
Larenfius Pontifex
lib. 7. E'<&wTa$ tb %x°{Au
cfexe^sSa
fanwHS& xctfZpfa
^
apud Athenseum
(finhmty 7ZvAa? Tsritipa^eu;
fip-fitajuv cht(7GiQ
,
xjigpfAtx S)
yahia
Tst
id cttiExiguipretij amiclus calceatufque
nobls efi-.pdeo caput opertum ex
ovium pelle
bm mmlfirant ^velfi5idiafunt
villofa-.uafii qui^
nuel ex are.
Pulchre D.Gre-
y
Nyflenus Orat.de S.Theodoro:
.gorius
nesdigmtate ob regium Imperium praditi fmt Pontificts appel} latwnem [tbifumpferum ffi lugubnobfiuraque purpura hmus digmtatis nomine induuntur ad imitationem mfelicium Pontificum, in digmtate fjplendidaatque
illufiri
trifieatque
wamoe-
num geHantes mdumentum.
C A
P
Lncianmexfkatus. Ulfr^.
V T
XV.
Reiecta Thornx
Mori
verfio.
VMe*.
cnmpileofingebatur. Vlyffes non habmt ptleum umbellatum galenculum contra H. Aleandrum
Ithrobarzanes apud
mantja
Lucianum
in
&
Necyo-
Menippum
ad infcros d fcendcre cupiente medica vefte ornat: Kaj hianiSdat nf
Quod •
D£ RE VESTIARIA. Quod.Thomas Morus rvi]s,&7tnfuper Ijra .Ita
%W%mm £ m&
L I B. II. i§j vcnit 9 &ornavit clava.ac leonis extt^ in principioiT/ T h «^6«o&
&
MovrkAt qutd fibt ruult habttus huim tnfolentiajlavajyrajeonis exuvtrt cum ubique vertendum
*
ig
fit,pileusjp'a } leonis exuvix.
&Orpheus ad
Quh enim Hercules,Vlyfles, Menippo pileum Herculem,& lyram,
inferos defcenderant,dat
ut Vlyflem referat, leonis exuvias ut
utOrphea. Vlyflem autem cum pileo nibus notum. Vide poft ahos
fingi iolitum omHieronymum Aleandrum
in explicatione tabulae Heliacae,ubi
fuadet
,
tamen non mihi
tribuens Vlyfli pileum umbellatum,
lum;ncc enim
in
per-
& galericu-
nummo illo Mamilij video aliud quam
rotundum pileolum,quafi
fphaera
mcdia
fit
divifa, ut ait
D HieronymusEpift.adFabiolam de pileo Vlyflis.Itaetiam
Vlyfles cernitur in pila antiqua ex
tac in
marmore,quas exforo Cathanenfi,in qua Vlvflis hiftoria fculpta eft
C A
P
V T
XVI.
Orpheus in antiquls monumentis cum tiara
&
braccis.
Tiaras
ejr
braccas Scythx portarunt.
N marmoreis antiquorum monumentis laspe Orpheus cernitur cum tiara & braccis,utvideri poteftapud
Bofium
in
Roma
Antonium
fubterranea
,
cuius
rei
rationem ipfe reddere volens ita fcribit I.4. c 35. Maior autem difficultas rem altius contemplanti fubeft, (i quis ntmtrum ftudiofe recolat, quanani
»
,
ex caufa huiufceforma ptleolumfiu tiaram ptcla tpfius Orphei y imagini aptari contigentsfed propofita nuper qu&ftionis nodus folvitur, fi qua anobis de ipfo Orpheo pramifa fwntjnen-
Um
te repetamus. Scd nihil opus, his
Scythae tiaras
argucijs.Thraces
enim & Lu-
& braccas portabant, ac de tiara teftis
Aa
cianus
lS6
ALBERTI RVBENl
cianus dc Gymiiafijs,vbi Anacharfis ita inquit:T« fAot d^^dkoS-tvtSojja coq /uvi ,u6p@* iv vtfv fyvifyifM
Ttaram domi deponere placuit
$ tt?aoV %v\fj&T\.
ne folus apud ^vos peregrino
,
habituutar. Debraccis Ovidius hb. 4. Triftium: Hos quoque qui geniti Graid creduntur ab urbe
y
Pro patrto cultu Perjica bracca tegit. Valer Flac.L5.fi? iam Sarmattcis permutant carbafa braccis. Et de Orpheo ipfo Philoftrams I.i.de vita ApoIIonij c.18. de Perfis:Xt«W* $ Jmt&T 0'p
g iudebant mcoU, tiaramforfan
&
Orpheo
braccas admtratt, non fane
mu[icam y autcarmtna, quibus demulcebat homrnes. Et Philoftratus iunior in
iconibusdeOrpheo:T/ae^
& ^antya
m
ok*pc$KTiaram aurofulgentetn capitereclam habentem.
C A
P
V T
Scabi/Za.Non legendum fcamU/a contra
XVII. Clanqium ejr Torrentium
Non fuerunt Htffanorum cafcabe/it Contra Scaligerum Cafubonu.Nonfcabe/Ja qu* ped/s pu/fu fercuttebantur contra Salmafium.Vera Scabillorumforma.Scabtlla ejr cymbala contunvtwtur.Scabtlla ex hgnojnterdu exfrro. Cymbalorum forma Cym-
&
,
bala emtrotundi.pelvesquos concuttebant. cymba/is Ita/tcts ejr Hifpanicis.Non
Non fuerunt ftmtlia
percutiebantur mat/eo/o.
Agna
inter eruditos contcntio
,
qux
apud Giceronc,Suetonium, & Arnobium.Carolus Langius Scamilla legk,& credit effe inftrumenta illa fint fcabilla
raufi-
ca,quaMios <§>calmcpcn appellamus, cni fubfcribit Torrentius ad Suetonium. ~ Iofcphus Scaliger ad Copam Virgilianam, Cafaubonus ad Suetonm fcabellos effe putat,quosHifpani
—
&
nunc
belios
vocant.Sed horum opinio facile
refelli
cafixi
poteft.Claudius
DE RE VESTTARIA. L I B. II. 187 diusSalmafiusin Flav. Vopifcum ccnfec revera, antiquos hunc ufum parata, qnac pedis pulfu lignea folea vel ferrea percuffa fonarent.Sed ipfum refutat
habuiffe fcabclla in
quem allegat ad illud-.insjirata rotari buxa y c\ui exponit wsjtrata buxa,tibiz velfcabellum,quod in
ipfe Statij interprcs,
facris tibicmes pedefonare confueVerunt.Si la crant,
enim vera
fcabil-
quomodo erant infpirata?Ego pnto veram fcabil-
lorum formam videri in ftatua marmorea,qux extat apud
magnum Etrurise Ducem Florentiarj quam hlc exhibco.
Vbi videmus muficum, fcabillum pedibus fonantcm, & cymbala manibus quatientem. Ita cymbala & fcabilla coniunguntur a D. Auguftino lib.^.de Mufica.qui locus ab alijs iam allatus. Scabilla autem illa aliquando cx lignoerant, aliquando ex ferro. Libanius Orat. 15?. pro oiSvpSv *$7ro (3AaWw$ bpfAa^ov Saltatoribus a£ J\w t/W
:
dpzSo-cw Yitfw
fed etiam
lpjct
Nec folum
cymbalorum videmus
fcabillorum
formam,
hac ftatua.Nec enim aliud erant cymbala antiquorum , quam fcmirotundi quidam pelves quos concutiebant. Ita Servius ad
Aa
in
t
IV. Geor-
D ^ALBERTI RVBENl DE RE VESTIARIA
LIB. „ illudiJMatris cymbalaiqu* eiuj IV. Gcorgiccfp nd cali hemicyclis quodfimdia ideo fimt , quibus ci fttnt , n t H* terra, qua eft mater deorum.lfidotus lib.i.Originu^. ^
m
^
J
\aia y acetabula
& fonum
qu
faciunt.
repugnantem ex ulteriore parteff affia, nifi concayo 3 non t\n nmnt. Vnde patet errarc eos, qui fcribunt cymbala ai f* cymbala fonant.quia
ritum
pulfant-.hfcc
quorum haud
tlla
ad tpfum aerem
abiimilia fuifTe
cymbalo
&
Italico Hif nico,quod eH inftrumentum, utCaietanus defcribit i rinth.15. notum.quo puellx utuntur choreas ducentes
^J
aeHa
&
manu cymbalum. dextra percutiendo illud: eimfl nus proprie eH tmmtus multorum circulorum xreorum
fimftra
qui
arcumferentia Ugnea cymbali filis ferreis fuftentantur\2)
emm
tota
illa
circulorum muliitudo tinmtus emittit percuR
pergamena cymbaltplamtte.
forma
num
erat.
Failuntur etiam edMifle malleolo
coneavam ad aerem
Tympanum anciquorum L qm puCant c /
allidente,
ticbantur cymbala, fed inter
M ui Cymbalomm
mm
% mlhl
°fiendlt
ctiam
«o.quo-bacchantcs
e>
fe
nec enim
Lu E
mk$ cum ™
\
mallcoCi
a£7
collidcbamu
cxpreffi fu „r
cvmU»
, 11
r
i7Zr vafc marnwv j C
Zl
ymba-
quod "'"tumentum nftr Tr° L M defcnhere,
bombiuntk un a
F
,
formam videmu
videturaliud
Kuttfi.»» a
ij
partiiUS
I
r0mtum.
N
,J
I
j
1
S
.
l
ALBERTI RVBENl
DISSERTATIO D E G E M M A
TIBERIANA, E T
AVGVST^EA.
ILLVSTRI V
RO
I
CASPERIO GEVARTIO, CASAREO REGIOQVE CONSILIARIO, AC HISTORIOGRAPHO, ARCHIGRAMMATEO ANTVERPIANO,&c
ALBERTVS RVBENIVS S.
R
D.
itt o tibi meas de utraque Gemma, nempe Tiberiana, quaeinRegisChriftianiflimi;
&;Avgvst^a qu^ in Imp. Cxf Rodolphi Aug.Gazo5
phylacio fpe£tatur 5 opinatio-
Duodecim amplius annr funt,cum iuflu patris mei Ta,aaxc*e*T^(qui duo hxc nobiliflima Antiquitatis monumenta nes, quas
flagitafti.
5
in xs incidi curarat)
meam de
lllis
fententiam
fcriptocomplexusrum: deindepoft
vifos
San-
Commentarios Tiberianam iterum recognovi nunc vero ambas e fehedis
£tamantij
,
3
meis 5 hortatu tuo, colle&as iuris tui
facio.
Pri-
Primus Nicolaus Fabritius Pcireskius
(
de
quo fatius eft tacere quam pauca dicere) animadvertit in Sardonyche ifta Tiberiana non
Triumphum Iofephi fed potius
pra^entari gufti
,
(vt
vulgo exiftimabant)
profanam qnamdam hiftoriam recrediditque Apqtheofin efle Au,
prout teftatur elegantiffimus Gaflen-
dus in Vita Peireskij; vbi etiam notat, eumvarias hac de re litteras dedifle ad amicos in Ger-
maniam ,
in Italiam, per
fertim vero ad
totam Galliam, pra:-
Petrum Paulum Rubenium,
parentem meum. Et aflervantur etiamnum a me plures Peireskij Epiftoke , in quibus fuam de hac Gemma fententiam expromit , plane cum relatione Gaflendi conlentaneam. Quod hic dico ne quis fidem Gaflendi aut memo,
riam
in
dubium revocet
:
vt fa£him video a
nobili viro Ioanne Triftano San6tamantio,cui
plurimum fane debent omnes Antiquitatis ftudiofi ,non folum quia infinitum ranffimorum numifmatum thefaurum in lucem protulit,
fed etiam quia
latini
egregium hoc
Sacrarij Pa-
m^kHm primo Hiftoricorum Commen-
tariorum volumini inferuit,
&
tam luculenta face
m face illuflravit, vt
vercndum mihi
fit,
ne pra-
pofteri aut temerarij confilij arguar, qui
a&um
agere,&aliquantulum nonabillo folum, fed etiam a Peireskio defle£tere aufus fim. Quamvis enim hos viros antiquarum rerum lcientiffimos fufpiciam , tamen ad eos me non alli-
go fed nuncPeireskium \ nunc San&amantium , aliquando neutrum fequor nonnum:
:
quam iubeo eos fententiam dividere nonnumquam nihilimprobo ex his qu^ priores dico , Hoc amplim cenfeo. cenfuerint , Tu videris , an iuveniles hos conatus di5
&
gnos pralo exiftimes. Ego quidem illos domi continere ftatueram , nelaureolam in muftaceo quaerere viderer, neve in aliquam forte eruditi viri ofFenfam inciderem , quem licet e fcriptisfuis tantummodonotum , coloac revereor.Etenim nonnulli ex ijs qui nunc e littehumanioribus nomen petunt 5 Regum fibi animos induunt>& fi quis vel leviterab eorum (ententia difcedere prafumat , au&oritatem ris
&
fuam violatam diminutameffe credunt 5 atque ob improbatam vnam atque alteram conie&uram fuam , non minus quam ob editam
Bb
in
crimen fubfcriptionem y Vatiniana quo quidem vitio longe alieodia exercent. ftudeo enixe caveo , ne nimium efle ac nus in capitale
A 5
mihi contra veritatem faveam, gnarus ex Hefiodi monito , Secundam
/>^.Quamobrem te obfecro
alicubi errare animadverteris, ftres
viam
$
& quidquid
,
ut
fi
me
comitermon-
ex opinione mea mi-
nus in meis divinationibus tibi placebit, corrigas , aut inuerfo ftylo deleas.
Qua
fub lege
&
conditioneconcedo, ut fi tibiitavifum fuerit, hxc qualiacumque funt publicum accipiant.Vale Vir clariffime,& me ama.Bruxelke Kalend. Augufti cid. idc. lv.
DISSER
*4
DISSERTATIO D E G E M M A TIBERIANA. NTERPeireskium
& Triftanum conve^
nit,principemhuius gemmaelocum obtineri aTiberio , qui throno infidet haeodem plane cultu ornabitu Iovis,
&
quo Auguftus Cxfar in fubfequenti gemma;praterquam quod hic velamen-
tus,
tibiarum fquamis afperatum,& ferpcneft, prout i£gis defcribitur a Virgilio: fimbriatum tibus Mgidaque horrificam , turbata VaUadis arma 3
tum tcraorum 6c
Certatim fqmmis ferpentum auroque polibant,
Connexofque angues,
Quapropter Peireskius vcftem hanc Imperialem non immerito ^Egidem Iouis effe dixit. Scd aduerfatur huic opinionivir de antiquitate optimc meritus , Scdemoncum ncc pellis caftrare conatur, jEgida dici non poffe, prinx fpcciem refcrat , nec caputMcdufac infcrtum habeat,nec demum pedus occuper,vt JEgidcs in Palladijs folent.Verum quodquidem ad pellem caprinam attinet, Herodotus libro
rum
&
oi
£Ji
h
4. diferte
ncgat,>Egidas fimulacris deo, c pellibus fuifle confe&as.
Grsecis apponifolitas
&v'oa»oi dl
ndn*
ca r aiytSm
autm
o
& juBnb WO-Euftathius ad Bb
2.
i
«M' i^wo/, lliados, ubi
hung
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO
15>6
hunc Hcrodoti locum tj
cxplicat: Tb «f&j&fo) on awrivii
A$luj£<; vQzvrctt YwfhMrdc,
Tu%qv uh alyat;
,
cfe,
yfei
dOjioeAg-H v/wg
oXyiSaA^
Et fane,
fi
o
t
wcu
1f)
xjtj
ofov
ouypui&s
l&fo
M&thtorctc,.
tu^ov $\ qm nfJiAtorigpt ^ « u\v
££iv alycSv
i
ojutv^^
ePo^.
Grsecorum ^gides fquamis ferpentum va-
riatx fuerunt, ut ex Virgilioconftatjnon
video,quomodo
pellibus caprinis fimilcs effe potuerint.
Non etiam fqua-
mata hxc
Iovis veftis,Tiberio circumdata , ideo yEgidis appellationcm obtinere non poteft , quia caput Gorgonis nequaquam appofitum cft.Illudenim a Minerva de-
mum
y£gidi fibi a Iove conceffas adiectum
fabulantur,&
fuit,
ut Poetg
Auctor alicubi annotat. Ad ultimum non diffiteor, in prifcis monumentis plurimas Impcratorum imagines extare ALgidc ad pcctus armatas, ut in nummis Antonini Caracallse, & A!exandri Seueri apud O&auium Stradam y & in cximio AchateDucis Bucquingamij, qui Gonftantinum Auguipfe contrarix fententix
-
ftum
praefert
hochabitu.
De
DE CEMMA. TIBERIANA.
De ftatua quoqne
Iulij Caefaris
I5>7
Chriftodorus
lib. 5.
An-
thologias:
A vti&icdv %&4 iv apffi&Hn AiyiJu- tdy $}\owpd7nv
Nec
fioeicii<;
Imca^Sov hv d&gnv.
aliunde petenda explicatio
nummorum
Neronis
apudTriftanum nnmero 14. 10. & 2,5. in quibus angues loricae cius adiecti funt. Atvero in hacgemma cum Tiberius planelovi ailimilatus fit, qui incedto pedtore fin-
gcbatur,
quemadmodum
fupra diximus,
Bb
5
nonquidem ^gis
!5>$
ALBERTI RVBEttl DISSERTATIO
-^Egis
pc&ori circumdata, fedutfculptoribus non minui
quam
PiSioribus atque
Toetu
Quidlibet audendt femper fuit xqua potejlaf}
tegmen femorum
morem formatum
in -^gidis
eft
,
ab
non imperito, NonnuIIi enim ex antiquis Theologis Iovem e(fe dicebant Cadum & Aerem. Homerus 6 Iliados: Ztu^ tha% x&tvh dOpuv c* cd^-iQj. ^ ntytfaoi. Ad quem locum Euftathius: Ztu\ 6
iifyt&p^*
*&jv yyiq ia$ vtpdv,
Servius ad no,
Mythologiae
,
ut apparet,
Os^
n&vlv
6vofjtd£et m
fecundum Gcorgicoxumdnterdum pro
aere Iu-
e> pro atbere lupiter
6
tc&
ov (£
accipitur: aliquoties
&
&
pro atherclupiterjuno njero pro terra aqua, riora quidem Iovis membra, id eft^chcr,
pro aere, ftj
Hinc
fupe-
Perpetuum nulla
procellarum ,nimborum atque turbinum fymbolum eft. Ideo Virgilius ^Egida nigrantem dixit,& Silius Italicus
Nimbos flammafque njomentem. Servius ad
&
^Eneidos: Sane Gr
cellas K#Ttuyi$at appellant,
QoUf&Ttt.
COV $
fact
H (AQW l&TtUyftt
Ag^5^
,
«^*
ttlylStQ
do-LuuStW.
Forte etiam caelator fignificare voluit hocfchemate,
Tiberium ciuibus quidem Romanis intectum ferenumque apparere,utlupiter cadicolis videricredebatur.-atvero Barbaris infra
fe
tempeftatcfque
armorum fuorum immittere,
pofitis ./Egida oftentare,
& fulmina Dextrum
.
DE GEMMA TIBERIANA? DcxmnnTiberij
latus claudit Antonid Drufi, finiftrum
Livia 3 feu lulia Auguftdjit bene Peireskius.
Germanicum
ltat,&
filium amplc&itur,
qiio Tiberius folio fedet
dominationis ferefocia,
,
llla
re&a ad-
hxcm
eodeni vrpotc quas Augufta erat ,
&
ita ut litterae
Tibsrio
iam matri eius infcnberentur, tefte Dione
libro
fcriptas et-
57.Qu.od
m ror non animadverfum elle
a vito oculatiftimo, qui mutaris partibus perlonam Livise tribuit Antonia? , dc contra , quam Peireskius &c nos Liviam effe ccnJemus, ipfc Antoniam nominat. Sed ut argumentum illi fuura :
reponam, nullam veri fpeciem habet, Antoniam quidern,
quxdemum aCaio Cxfare Auguftas Auguftali throno locatam
eftc,
titulum obtinuitjn
Liviam vero Auguftam
Tiberio adftare.
k
&
papavcra, vt omncs fere Dextra geftat Livia fpicas Auguftar in numifmatis 6c marmoribus antiquis, ukwtq cnim $ ™>tey>via4
bium
&
tem. Ego tiarata
mis.
,
Armeniam
tunicata
Dequo
erte
opinor, quae fimili prope cultu,
& braccata confpicitur in L. Veri num-
Orientalium Barbarorum habitu late agie Ego id tblum hic adij-
BritTonius de regno Perfarum.
ciam , exhacimagine liquido apparere, quatnamfint apud Lucretium anddemdta, apud Virgilium, redmiculd witra*
Armenia finiftra manu inclinatum capnt,eodcm geftu quo Iudara alixque prouincia^ faepe in nuinmis efligiata: fpe&antur.Iufeftabatur enitn tunc temSuftentat
triftis
poris
ALBERTI R VB ENl DISSERTATIO
100
hxc Vononis & Parthorum motibus; ad quos componendos,& opem affli£be Armcniae ferendam Livia Germanicum adhortari videtur.
poris regio
Uie galea, clypeo, 8i ocreis inftructus alacriter operam ta&ocapite feobftringit, paratus cafnam pollicetur,
&
put
& vitam
Rcipublicae
& Tiberio patri impenderc.
Germanico Caius Caefar Caligula manipulario habitu, qui patrem comitatus efl: in Synaca expeditione, Adfiftit
ut Suetonius refert cap. 10,
Agrippina Germanici
,
filio
ftola, ut Livia &: Antonia, fed
cumvelatur; quia nempein
& marito adiuncla,
non
chlamyde fibulatoria
cir-
caftris
ac expeditionibus ple-
rumque verfata cft. Sic Didoni ad venationem chlamydem tribuit maximus Poetarum:
profici-
fccnti
Tandem progreditur magna Hipante caterva Sidoniam piSfo chlamydem circumdata limbo, Cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum,
Aurea purpuream fubneclit fibula njeftem. Agrippina quoque Claudij vxor Naiunachiam in lacu Fucino fpectavit aurcachlamyde ami&a, ut Tacitus,Plinius 6c
Dio notant.
Ab altera parte ponethronum Tiberij,
fedet puella
itl
humili ledticula aut fubfellio fphingis imagine exornato, quas ob illud infigne , Iulia Augufti filia exiftimatur a Triftano. Sedvixcredere poffum,vomicam hanc domus Auguftas hic expreffam effe, quidem fub Tiberio, qui
&
infefto femper odio illam profccutus,
mox
ut principa-
tum adeptus eft, extorrem^infamem, 8c poft interfe&um Agrippam 5 omnis fpei egenam inopia ac tabe longa peremit. Incidit autcm mors
lulianum
5?.
Iuliae
,
Tacito
tefte
,
ab Vrbe condita 767. At certum
in
aunum
eft,
gem-
mam
DE CEMMA. TIBERIANA* zoi mam hanc caelatam efle poft reditum Germanici e Germania, qui contigit exeunte anno Iuliano 61. aut ineuntc ^i.duobus minimum poft Iuliae mortem annis. Itaquc re&ius meo iudicioPeireskius cenfuit,eiTe Liviam feu Livillam Germanici fororcm, nuptam DrufoTibeiij filio; cui fententiae fuffragatur infignis gemma Bucquingamij Ducis , quas refert Livillam eodem filo vukus , (erto e fpicis & papaveribus contexto coronatam , duofque gemellos in finu habentcm. Quantum ad fphingem,vulgari apud Romanos Grsecofque artificiofulcra ledtorum gryphum fpeciem deformari fellarum in fphingium
&
&
folebant. Callixenus
Rhodius apud Athenxum
dorus lib.io.cap,n. Sphingoe funt /phingau
lib. 5.
ejfigies } quasnos
Cryphos dicimits. Adfiftit Livillae iuvenis galeatus Sc paludatus,dextram
cadum
verfus procendens.
Hunc
Triftanus
Numerium
Auguftum cadum afcendentem a fe confpc&um affirmaverat. De qua opinione ut nihil aliud dicam , certe non vidco, qua rationc Numerio Senatori & Prsetorio viro galea & chlamys conveniat, cum ille non in cxpeditione aliqua, fed Atticum
eiTe credit,
eo geftu expreflum, quo
in
Komx fin fibi res
aut extra Vrbem via Appia , Augufti Apotheovifam iuraverit; nec Romasautin Latio Senato-
,
cum galea &c chlamyde aut paludamento incedere foConfules & Prastores, cum ad bellum ex Vrbe
lerent, nifi
proficifcebantur, autex bello redibant.
Adhasc,tropha!um quod adolefcens ille humeris geftat, Nec enim mihi probat vir nobilis,hoc tropha?um denotare exuvias mortales AugufH ex aschere decidentes. Icaque cum Peiret planiflime fententiam hanc condemnat.
Cc
kio
ALBERTI RVBEKl DISSERTATIO
101
efle puto Tiberij filium , Livillas maquia tunc cum Germanicus fert trophaeum ritum , qui , in lllyrico feliciter res geflit , & eft profedus Syiiam in Suevos atque Marcomannos mutuis difcordijs attrivit; qua de caufa paulo poft ovatio ei decreta fuit.Expanfam
kio
Drufum hunc
;
:
vero dextram ad caelum elevat Drufus , ut promptum fc teftetur ad quae vis pericula pro Maieftate Imperij Roma-
apud Lucanum,
ni fubeunda. Ita
——Cunfia Elatafque
alte
ftmul affenfere cohortes 9
quacumque adbel/a
<~vocaret
Tromifere manus. In fuperiori
gemmx
parte quatuor Diui aut Heroes
quorum vnus orbem manibus tenet. , Triftano aflentionnifi quis forcffc,facile jEncam Hunc te ex iuvenili & imberbi facie conijcere malit Iulum efle, habitus certe Phrygem arguit, luliae gentis au&orem chlamys & bracca? qui manicata, nempe tiara , tunica cultus Phrygum eratja quibus ad Armenios fluxit Phry-
confpiciuntur
:
:
colonos , ut Herodotus ait lib.7. ApVcVw cf« ^eiaW/) Qpvyt lenjdx^) iamsQpuyelt cfowiwj.De tiaraaut mitra Phry-
gum
gia obvia paflim Scriptorum
nica
vcterum teftimonia.
De tu-
& manicis Virgilius lib.p.^Eneidos: Et tunica manicas, ($r habent redimiculamitr^
De chlamyde
& braccis ldem lib.u.
Tum Carbafeos
croceam chlamydemque^ pnufque crepantes ,
fuluo in
nodum
'
collegerat auro,
Tic7us acu tunicas, ($r barbara tegminacrurum.
Euripides in Cyclope de Helena
KAo/ov (pop&S
f4ooy
& Paride:
$ kv%iva.
L011-
GEMMA TIBERIANA.
BE
20$
Londini in aedibus Arundcllianis extat halofis Troix in antiquo marmore,quod omnes Troianos hoc modo cultos exhibet.
geftat ^Eneas autlulus ob Imperium quod Iulia familia obtinuit. Supra huncemicat alius radiata corona, & velofcc-
Orbcm manu
orbis terrarum
,
,
prroque infignis, qui Peireskio Auguftus, Triftano Iupiter eft. Ego Peireskio accedoj nam lupiter diverfo omnino ftatu & habitu in prifcis monnmentis apparet. Etenim, ut alia nunc omittam, quis nefcit , profundam Iovi barbam ab omni antiquitatetribui? Cicero lib.i.de Natura deorum: Ijlo namque modo dicere licebit hvem femper barba-
tum, Apollmem femper tmberbem y c&fios oculos Minerv
Prudentius:
Barbam rigentem dum
lovis
CircumplicaU
Nec eft quod
aliquis
&
hic
erant. Servius
ad
nat
:
nam
& 7.
Iovem Anxurum ille
^Eneidos: Circa hunc trattum Campa-
nictcolebaturpuer lupiter, qui
%v^
& Gafium oppo-
pueriii aut iuvenili fpecie fa&i
Anxurm dicebatur
,
quaji wdj
pne novacula, quia barbam numquamra[ifet 7 y &* lunovirgo^qucz Feronia dtcebatur.De Cafio Iove AchilLcucippes amoribus; lcs Tatius lib.j. dc Clitophontis Tb $ia,yjLh (J& viancm@^ lw. Idem cenfendum de ftatuis Iovis quas Paufanias mcmorat u Eleacor. £s* S\ <& «Mo? Z«8§ ideft,
&
vniXw
7izo
$/«*:
& paulo poft: A'^W
A/oe a« ex ov
«T cwto. At nofter fenilem plane setatem prafert, & rafum tamen mentum habct, quod Iovi nullo modo con6
venit.
Etfanefiquis vultum
gemmis
&
eius conferat
cum
numifmatis Auguftum iam fenem
Cc
2,
prifcis
refcrenti-
bus,
\
I04
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO
bus, haud dubie aflentietur Pcireskio: radiata autem coj:ona cin&us eft , quia Auguftus Phcebigenam fefe gaudebat haberu
Et a patrc fuo vifus plior , cum fulmine
fuit
iti
fomnio mortali
& fceptro, exuvijfque
fpecie
am-
Iovis optimi
maximi, ac
radiata corona, fupercurrum laureatum, ut Suetonius narrat cap.94. Trannjt autem ab Augufto ad ceteros Imperatores radiata: coronas vfus maximeadeos :
qui in deos
Lucanus
reiati erant.
lib.
7,
Bella pares fuperis facient civilia diVos,
Fulminibus manes^ radijfque ornabit ffl aflris, Jnque Deurn templis turabit
Vclum viri
%oma per njmbras*
circumpofitum confecrationis infignecfle, do£H annotarunt ex nnmifmatis. Eufebius lib. 4. capiti
cap.73.de Vita Conftantini:H"cTM *5 TVTfOl
y
QAi, TV7F0
<®f>0&iV f${J
«Ti
vouif/L&owinxapdTrov-
UMTi T M^HCtQjlOV iJKAt&TiVfroSpOV t!w C,
te$ct\Uu\ QaTtpx S\ uitp^ \$ apmc/m Ti§zJ.7T7m Iwioyx
^omv \zzo JW auwS xi&$ dvalay&avcu&ijov. famnjero in numifmatis quoque expreJfaforma qua ab <~una parte beay tumhunc noflrum obuoluto capite reprafentabant , ab altera
£iaq avcoQfv cMtfyofApviG
parte quadriga, in/iar aurigx, inpdentcm fufceptum a dextra
manucahtus
mos
penes
demiffa.
me ,
fed
Habeo
aliquot huiufmodi
num-
eorum formam iam publico dede-
runt Eminentiflimus Baronius ad annum 357. Amonius Auguftinus dialogo 1. Triftanus tomo 3. qui etiam
&
ftudiofe quacrunt, cur Imperatores poft confecrationetn capite obvoluto reprafenrati fuerint. Ego arbitror ideo illud
fieri
folitum, quia cadavera
nebantur. Virgilius
hoc habitu rogo impo-
Iib.ir.
—Arfurafque
comas obnubit amicJts.
E rogo aute aflurgere ad immortalitate credebantur di vi. Sed
;
DE GEMMA TIBERI ANA.
20$
Sed ut ad gemmam noftram revertar , cum Augufto iam fuus locus aflignatus fit, non magnopere mihi labo-
lefcentis
opinionem refellam, qui Auequo imponir, Et fane vcclor Pegafi, adoporiusquam lenefcentis faciem haber,quemad-
modum
obfervavit Peireskius
randum
eft,
guftum
alato
efle
ut viri eruditi
credebat.
Mihi
,
qui proinde Marccllum
videtur, cx filo vultus, Drufus Gcr-
manicus efle,Tiberij frater, Germanici Cxktis pater.Sed qua de caufaalatus illi equus tribuatur, accuratius inquirendnm. Et olim quidem exiftimavi Drufum Bellerophonti comparatum effe , non folum ob eximias corpoverum etiamquia,ut Bellerophon ris ac animi dotes a Pegafo exculTus coxam fregit , ita Drufus ex fracWa, equofupercrus eius collapfo, obijctricefimopoftdic.Sed alia nunc huius rei ratio occurrit.-deprehendo etenim ex Pedone Albinovano , aliquem ex Poetis illius xvi finxiflc, folemni tunc adulatione,Drufum ex rogo a Venere ereptum, 8c in ftellam Hcfperum mutatum fuifle. ,
j
&
Pedonis verba funt in Epicedio Msecenatis, quas non nefum aliter aScahgeroexpticari:
fcius
Ghtcejivere cbori
iuvenem fic Heff>eron iUum y
Ghtem nexum medio folvit
Ghem nunc
in igne
Venu*.
in fufcis placida fub nocle
mtentem
eqmk nomine manifefte Drufum
Luciferum contra currere cernis
Vbi fub
quem &,
iuvenis
intelligir,
paflim appellat , ut in carmine ad Liviam Nec iuvenis pofiti fupremos deHrue honores,
ita
Accipient juvenem Germanica (ignaferentem.
Sic etiam, in principio Epicedij Maecenatis:
Defleram iuvenis
trifli
modo carmine fata.
Nam aliud agebat Scaliger dum fcripiit Cc 3 ,
,
Epicediumcfe
monc
Xo6 ALBERTI RVBENl DISSERTATIO morte Drufi hic non poffe intclligi; quia poft Agrippam mortuus fit. Ita quandoque etiam magni viri dormitant. Hanc vcro fabulam de Drufo a Vencre in cxlum tranflato , 6c in Hefperon converfo, fecucus fculptor gemmse, Drufum hic pennato equo, Veneris miniftro, impofuit:
& comam
eodem enim modo in
cxlmn a Pegafo deportatam
Berenices
tradidit
,
Veneris iullu
Callimachus
&
cx eo Catullus: tAbiunffia paulo antecoma,
Lugebant,
Vmgena
mea fata y forores
cum fe Memnonis
AZthiopis
impellens nutanttbus aera pennis
Obtulit Arfinoes Chloridos ales equus.
Ifque per atherias
me
Et Veneris caBo Ipfa
Praeterea
obitum
namque
fuum
tollens advolat auras,
collocat in
Zephiritis eo
gremio.
famulum legarat.
cum Drufus
creditus
fit,
in Hefperum mutatus fuiite poft non immerito volucri equo vchitur;
fingulares equos Lucifero
quitatedatos fuiffe,
iama
&
Hefpero ab anti-
Scaligerohb.i. deEmendatio.
netemporum, & alijs annotatum eft. Immo Lucifero (qui ldem cum Hefpcro) Pegafum tribui in prifcis monumentis docet virCi. Ianus Cafperius Gevarcius,in Pompa Introitus Ferdinandi Auftriaci Hifp. Infantis, Cardinalis, in vrbem Antuerpiam. Auroram quoque(cuius fihus Hefperus) Pegafo veftam inducit Lycophron.Qua de re videndi Ifaacius Tzetzes ad Lycophronem ESItathius ad f Iliados. Porro ut clnrius conftaret equum hunc
&
,
mulumene,
&
Drufum Hefpcro
Vcneris faaffimilatum,
Jguem Venus ante alws aflrorum ddmt wnes appofeus eft Cupido dutfor moderator habenarum,
&
cuius
,
GEMMA
DE
T
B E
I
R
imagine haud dubie hic Germanici , de quo Suetonius cap.
cuius fub
I
N A.
A
IOj
exprefliis eft filius 7. lib. 4. Vntts
\am
puerafcens raptus eft infignifeflivitate , cuius effigiem habitu
Cupidinis in
Hus
in cubiculo fuo
labatur
:
quod
poftam y quotiefcumque wtroiret, exofcu-
Peireskio 5c Triftano eciam vifum.
ctiamnum Heros paludatus & laureatus, clypeum vtraque manu retinens. Hunc Peireskius
Supereft vnus ac
D.Iulium,Triftanus Druium Germanicum
Sed de Drufo iam di&um. Peireskij
cfie
credunc.
repugnant Iulium Caefa*
fentcntiae
omncs veteres numrai, gemmac 6c ftatua:, rem diverfa plane facie exhibcntes. Ego , cum videam totam
fere Tiberij Caefaris
domum hk
expreflam efle,
non invenioalium, cuihancperfonamafllgnem, quani Tiberium Claudium Neronem ,Tiberij Csefaris patrem naturalcm ^Egyptios
,
qui Alcxandrino bello
prarlio navali vicit
,
qua de caufa hic laurea coronatus bcllo L. lus
Antonium
fccutus
,
clafli pra?pofitus
Dio
ut
eft.
narrat libro 41.
Deinde Perufino
dcditione a ceteris facta, fo-
permanfit in partibus-, atque ideo forfitan in hac gemr
ma clypeum utraque manu retinet nam :
capiti v
deditionem
fa-
clypeum abijcere,aut conuertere, aut imponere. De his Appianus libro n.Civilium: oi
cientes
lolebant
J\« 67Tidz7£U>
T
KA^CtXaTc,
TCtC,
dani^OX,
VTTtp
aup&oXoV iCtUTU$
I!'f
©^tcT^ofrav.De converfione clypei
que fecuti complures, iam ratorem tranfeunt
cum
Ammianus
\.i6.
Eum-
pila quaticntes {£} gladiosy ad Impe-
njexillis
,
fcuta perverfa geftantesy
quod defeffiionis fignum eft apertiffimum .ThzmiiXixis Orat.p. ivroc, r a
3gm$87rfiWTO
lOS
ALBERTI RVBENl D
bello
quis inferiorem fe n)iderit y arma
fi rveniam. Argute itaque Tiberius tur,
non convertens
niftrae
IS SERTATTO conVertit^ meretur
Nero
hic expreflus vidc-
fub ala occulcans clypeum,fed fiaptatum,dextraetiam compledens.atque eo geftu &z
ad D. Auguftum accedens quia, ut dixi :
teris fadta folus
inde Neapolim cvafic
,
ftiores
& demum ad M.
Achaiam, cum quo
Romam
omnes pace,
deditionc a ce-
fervifque ad pileum fruftra vo*
catis in Siciliam profugit, traiecit in
,
permanfit in partibus,ac primo Prasnefte,
autem, Seneca
,
Antonium
brevi reconciliata inter
redijt, ut Suetonius tradit. San-
tutwrefque funt hoflibus fuis}
tefte,
cum armis
qui in fidem
Plerique recenfentur a Strabone lib.7. cuius verba adfcri-
benda. £*W«u>
Mfx^om^v
$k £1*04 a-mvrss
7mp'i%ov t tiaTtgp Tif fjjLVtm
&ejctfj£o\' i bv c% l9eA*[AGdj$n
GCetfpvx^ <£ywuou%cSv. ItyfJSWUT®* T8 d$i\qy\ OJJTH JWUYI
(JttiV 9
X*i/dbVxw?
T©«* T
h xw
«z&e?c
TTOXifAQV. OVO/U&
&vyJmp
»05 ct$i\®x
OvOVihehl
«pxfaftim
•
6
A<56^6£t£
Zvy&fA&p©''. 2«>eVw?
^ek
&eA*V&® TmpbZ
t yvcaulw cwtQ^
<£ VfOq fiiTYI^ ©«jUSA/JtOS
XwoaVxav «2*|w6r@*'
Yiyu'ov<&> Xctrvxv
ijbc,
tQ 7n>fa(ACtp%YlQ-lMT@* 00 S?{
Ouct&v Kw&T/A/oy fu^>£cmov${ioi s
cv3a?c(§S» XijnfAnpv ijo$r fAYipv
PipfAtVtV
'6fa$&HGcLTw wcfyw
0 1ty
&
<£
yi
ywuri
sn 0"ta«^op•
Owj£$-
BcaSeJT©* tS
o 5TSP,Jhp&c
ayoufy©*.
MeAo>-
tS hpfjtvta
Aa&»y ^igov wSptohim
T//u*t
2*J
gjj cTg
Vctfjjc,
$ g
<^ j^f
iTiouTtdji Ss <£
A/^C^f X*ttov fc/^c, ^'M«
firtfjimos ac
femtnas traduxit
Segefiis filim^
t
inter quos
Segimundm
erat
Cherufcorum Dttx} fororqueeim
DE GEMMA. TIBER.I ANA. (qui
belli
209
duxfuerat, cumnjiolata pace GhunffiliumVarum
circumvenerunt,& nunc etiam beilumfovet) ncmen Thufneldainec non filius eius Thumelicus, tres natus annos, ftj praterea Sefithacus
Segimeri Cherufcorum Ducis filius
,
njxor Rhamis, Veromeri Cattorum Ducis filia Sicamber ,
autem
^Bcetoritis filius
Armirivj focer
ddverfatuj erat
,
,
qui
e^* capto
,
:
qut frater erat Melonir,
&
ab initw
belli
eiufque
,
e> Deudorix SegeBes
fententix generi
tempore ad Romanos transfugerat,
tunc cum honoreffi dignitate intererat triumpho,m quo liberi etiam in pompa Libys QattoHadtenus Strabo. 6c omnes , quidem ab illo enumeratos captivos hacin Gemmafpec1:ari,vix mihi dubium eft. Thufneldam fane agnofco,& in gremio eius Thumelicum, qui capite geftat circulum, eius traducebantur.
rumftcerdos
Duclus
efl
alijque plures.
non diffimilem
fpiris illis
tium munire folcmus
rotundis ,quibus capita infan-
in Belgica Sc
duseft. Tacitus deliberis veterum ni
domo nudi ac fordidi ,
ramur,excrefcunt.
in hos artus
Thumelicum
pho Germanici tradudtum
,
Gerrnania; cetera nu-
Germanorum: Inomin h
qu& mi-
vero triennem in trium-
fuiffe,
Strabo
fcribit
:
at, fi
biennium vix excefferat venit enim gravidaThufnelda in poteftatem Germanici, &virilis' fexus ftirpem edidit, vere anni luliani lx. Drufo Caefare Norbano coss, Triumphavit autem Germanicus a. d. vii Kal. Iunias anno Iuliano LXii.C.Cadio, L.PompoTacito
fides,
;
&
3
nio coss.
Iuvenem, qui Thufnelda?
mundum
eife fufpicor,de
aflidet, fratrem eius Segi-
quo Tacitus lib.
i.
Annal. Ne-
que multo pofl Legati a SegeHe njenerunt , auxilium orantes adverfus
apud eos Armmio , quando bellum fuadebat. nam Barbaris,
Dd
quanto
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO
210
magis fidm, rebus comquanto quis audacia prompm , tanto SegeflesLegatts ftltumnomme habetur.Addiderat potior motis mvenis confcientia contabatur: quippeanno
Segimundum-Jed quo Germani* defciuere
,
Sacerdos
rnperat rvtttas, profugus
tm,
(j?em clementix
ad
apudAram Vbiorum creaAdduHus tamen in
rebelles.
Roman
,
bemgneque
Ara hax Augufto.Hmc St iulto D. Vbiorum videtur facratafuifle Arminius apud Tacitum hbro eodcm: Coleret Segeftes
,
cum pr
fitrn ripam, redderet filw
numquam fatis
facerdotmm
:
ejl.
hominem Germanos
excufituros, quod tnter ^Albim
& Rhenum
legendum, redrvirgas, (efr fecures y er togamrviderint.ubi deret fiho (accrdotium
hominum:Germanos numquam
quod inter Albim & Rhenum virgas, , viderinr. aut cum viro Magno: Redtogam fecures, & & Gromvim Germanos numquam, &c. mtnium: facerdotium Ub.it*? -3 -deret fatis
excufaturos
fiho
Objervji.
Adha:rct Segimundo alius captivus revindtis poft tergnm manibus. Hunc Sefithacum patruelem Segimundi elTe conijcio, mulieremque llli adiuncl:am ,qua? pamue
incumbit,Rhamin vxorem Sefithaci.De Sefithaco Tacitus:
lam Stertmius ad accipiendum
w dedttionem Segimerum
&
filtum ems in ctvitatem fratrem SegeBis prxmijjiis, tpfum Vbwrum perduxerat , data rvtrique njenta sfactle Segimero , cunSIaimsfilto.quia Quincltlij Vari corpus tnlufife dicebatur.
extremo °emmae angulo fedens hornda Deudorix Sicamber elTe videtun Ab aitera parte,poneThufneldam,alius captivus mana caput fuftinct hunc cultcr , feu machaera facrifica , qua
Bubarus
in
facie,tortifque crinibus
,
:
fuccingitur
,
Libyn
immo &: vittx videntur
>
effe
arguit
Cattorum facerdotem:
mitraque capiti circumpofitas id indicare
quamvis liquido
difcerni
non poffint
in
Gemroa*
GEMMA TIBERIANA.
Hi B E in parte iniuria temporis imminuta eft. hac quae , Thufneldam apparct matrona BarbaInter Libyn
ma
&
qux & ipfa barbarum in morem culta Arpi Principis Gattorum coniugcm filiamque eiTe reor. de quibus Tacitus lib.i. Annalium: Neque Silioob modicam pradam , fuhitos imbres aliudaffum quam ut ra,
cum
pueila,
e(l.
,
Arpi n?rmcipu Cattorum comugem filiamque raperet. Atque h^c mea de pretiofilTimo hoc monumento fententia:
batur
,
quac
fi
forte,ut
vereor,nequaquam omnibus pro-
non repugno. Kcjl}
^eSQ
(J$p
T8TS5 «jpxeT
Dd
v
,
^o>b?
i
o
7iu\cuoq
DISSER-
ZI2.
DISSERTATIO D E G E M M A A V G V '
M
T
S
A.
Audat Snetonius moderationcm Ca^faris Augufti, quod Temp la, q itamV u fciret etiam Vroconfulibm decerni folere y in nulla nifi commum fuo^Romaquenormne fnfcepit. Hinc in marmoribus
tamen provincia,
antiquis faepelegimus:
M JE. E T. A V G V S T O CiESARI. D V I. F. SACERDOS. PERP. ROM. E T. A V R O
I
flam.
in alijs:
Arhenis quoque
antequam
Principe cverterentur
ptum
r o m. a
e
a v
t
G.
g.
Mahomcte Turcarum
veftibulo templi in arce infcri-
,
fuifle aiunt:
O
AHMOS.
0EAT.
Pfl
M H I.
KA
I
SEBA2TA. KAI2API. magnus,poftquam urbem,Stranominatam, reparavit,& Casfaream appellavit, tcmplum ibi Augufto facrum exftruxit, binaque in illo fimuiacra pofuit,To (Ap Puam , to
Pari adulationeHerodes tonis turiim ante
lofephus tradic cap.
lib. 15.
16. excidij. Kcu tS
he(p8 xflMj
6
(JteyeSi
cap.
^&^f
^TTdSiCov tS Ohvp.Ttiaoi A
v
tw;^t' A p)@ \ qua? ,
13.
antiquicat.
rbuyf©*
iwv£
,
•z^o&iKctcraj
male verfa a
& uberius lib.i.
ctvTiZfVi vaoc,
K&iou&c,
'£)n
^Jf-
KoKccjgq Kaioup'^*
P co'^c, Ji
h@* H
veteri interpretc
:
c/
g$s
Contra oftittm
/
I
de gemma avgvst.
alb. rvbenI dissert. rvero portus in
eHium
colle >
Caftris templum
ZI$
magmtudme
y
pulchritudine consjicuum, in eoque Cafaris colojfus,
fimul
non miror quam lovis apud Olympiam , cmm ad exemplarfatlus eft , Romanoautem par , (gr lunom, qu
nomme, ^vdut fmulacrum ipfus , quod non minoris magmtudmis foret fmulacro Olympij lovis, autjunonis ArgiVa>. Sed vtraque haec kuerpretatio longiilime a Iofepho abit dicic enim ilie, Coloffum quidem Cadaris Olympico Iove non minorem, acque ad eamdem formam effeclum fuilTe- ftatuam vero vrbis Romae, afqualem magnitudine fimulacro Iunonis Argivae. Porro uc coloffus Ca> ita in kic farienfis Iovis, Clympici fpeae formatus crat Augufti
:
;
oemma Auauftus
viu>S&v©>*
Nam & Pedo Albinovanus
Komx Iovi aflimilatus eft»
ei
nomen tri-
vivcnci lovis
buit in Elegia ad Liviam:
Nata quodes alte, quod fxtibus auoia duobus y Quodque etixm magno confociata lovi. Habicum, quo Iupicer pingi folebac, defcnbk Porphyrius apud Eufebium lib.^.cap.p. Pra^paracionis EvangellCXl ^vSgJOTTOtJ.OpQOV S\ tQ AiOC TO SilHAMv hoy>tc, cwzpfASt.wiolc,
ov l£tifMupyi
S(,to l^^cjjov Vi^PQ CV
^&tC,
rdnifQ&iet fflWTrf&V T5 (&
oti
&
cuvitto^(^ .yvfJvct
^iQ ii^ViOlC,
r
\J. i?\i
1^0°
}
*%<}c$i
oti
U K&7T*
$\ OJJTcl
t$
Acua to
tfyj
lS C7G)tfgtT@* /JZ°£v 70 M}e^iXtoTKTOP
lOi&TOL&V XZ&OWKpCH CT7&AjyV0V vSc,'
'
077
^dvra.. %ci$ify
t& ctvct^
Thi vJod^Xd fMpiCTlV
dqa. hcTofCj ksItu Mx.pv[J.$JoicJ 0
}
Wi,V.'«P>b?
Sidv
V0f£$?Q
TZiTKlYHipcriV
wmtih\ tw
Yl
^ptpJ/«. fic£Gl/\dDc
Si^lCt^
cac^r^ /AiStpeiav dpysav o ctiTOC.yi
CllTOV 077
vklw
Dd
'6ti
3
X&4T&7
^
tQ K.0GfJah
rjfi
digQTTOPJSf
vivm/\W6V ojjtoc,
ttcIv^
Codi-
ALBERTI RVBENl DXSSERTATIO
114
in Conftantinopoli
Codinus t$jjov %%pv
rd
jt/fy)
xi^ Suidam
in
voce
mana numifmata,
:
K'yt7\^
7fo*vt*tm t$ A/os t&Qt-
tuS\ rndiu ffwsay^a'
yvf/xa
ownTti&V) tjT
<£cevv'(j.ci)
bet,
ctvco
y.garei S\ tm
Adde his,fi luExtant paflim Grxca & Ro-
cf^ia
«Te
Z
flKTOf <5yvn'iv{,
hac fpecie exprelTus
in quibus Iupiter
feminudus, &: inferiores tantum corporis partes finiftra fceptrum tenens, peplo te£his , fellas infidens , dextra aquilam aut vi&oriam protendens.Immoin Tarcernicur,
&
raconenfium nnmmis infcriptis, deo avgvsto, ipie 'jifudAnita effi&us elt cum hafta Auguftus vi&oria >, rplane ut £> tonm Ahpracterquam quod non victonam hic vel hac gemma; in gHflinum
&
.
.
didogo-j.
aquilamfquae tamen (ellx appofitaeft)fedlituum dextra , ob augnratum nempe, quo omnes Romanorum Reges Sclmperatores infignici fuerunt. Romulum qui-
portat
dem i£)ri
Augurem
Plucarchus affirmat
M&vTiyM
w
Ipfe guirinali lituo
fuilTe
,
Sc
geftaile
Virgilius de Pico Latij Rege:
t&hx(Jfyov tirvov.
,
parVaque fedebat
SuccinStus trabea.
Numa Pompilius,
Ancus Marcius,
ftus, alijqueCa?fares, in
currunt
cum
nummis
Iulius Csefar,
Augu-
antiquis faspiftime oc-
lituis.
Roma
Dea, Auguftoaffidens, Liviam vultureferre videtur galeam , haftam, clypeum parazonium habet, prout a Claudiano Sidonio Roma ipfa defcribitur,
&
:
&
in prifcis
monumentis
&
,
quas in
Vrbe
aedibus Iurtinianaris fuperfunt, etiam
Romx & Auguftofuperpofitus M
\>\.
cornus:
Suetonius
,
in hortisCarfijs Sc
nnnc
eft in
fpedtatur.
orbiculo Capri-
ln Auguftifelix quifulferit ortum. c.
94.
Tantam moxfduciam fati Auguftmhabuit y
utthemafuum ^vulgaverit nummumque argenteum nota fi,
deru Capricorm , quo natm
eft^percufierit*
In Genethliaco
enim
DE
GEMMA AVG
cnim themate Augufti
,
Aftrologis cenfebatur wanep narisHorofcopus, a
V S
fors Foituna» cnhlwtatiibt;
(
TM quae
A»
2*5
ab antiquis
to&arnon @* \c\ut lu~ y
quo thema Athlorum deducebant) Ca-
pricornum obtinuic,uc optime pervidit Ptolemaeus farculi Vendclinus qui in Commentario De die natali Augufti, quem nobis propediem promittit , nodum noftri Gotifredus
huncde Horofcopo Auguftxo , magnorum ha&enus virorum ingenijs incxplicabilem, feliciter diffolvit. Atque illius fane fententiam egregie firmant nummi Auguftxi nota huius fideris percuffi,in quibus Capricomus plerumque gubernaculum navis, orbcm Sccornucopiae prasfert, ipfanempe Fortune; infigniajdequa La&antius lib.^.c. 2.5^. Inltitutionum Divinarum: Nam fmulacrum eim cum copia ^uhernaculo fingunt, tamquam h
&
rerurn regimen obtmeat Immo etiam fortafhs hic orbicnlo inclufus elt: caufam,Capricotnus eamde ob
humanarum
.
fortem enim Fortunas circulo decullato defignant Aftrologi j quia
eburncae
,
ut Scaliger exiftimat, fortes
ita fcalperentur.
omnes
ligneas vel
Genitus autem Auguftus(ut
hoc obiter hicaddam) non menfe Iulio Iuliano, jn quem convenifle runc Scptembrem antiquum credunt Scaliger, Calviftus, Keplerus, 3i alijj fed ix. Kal.Oc-tobris ad Kalendarium Iulianum redudi , paulo ante folis exortum, M.Tullio Cicerone > dc C.Antonio coss. dies vero vigefima tertiaSeptemhiis Iuliani, feu lX.Kal 06tobris inci5
dit
anno
die
Cicero
ille in
e
xv.aut xiv.Kal.Novembris antiqui^qua
fomno
excitarus a
M.
Craffo, M.Marccllo,
&Scipione Metello, ac de coniurationeedocl;usex litteprima luce convocavic ris ad Craffum aliofque fcriptis Senatum O&aviufqne pater Augufti , ob uxoris pucrperium , ferius in Cuiiam venit. Sed ,
,
'
DISSERTATIO
ALBERTI RVBENl Z\6 Sed hxc in anteceflbm dicla funto; alias enim latius de hac re agemus Deo volente , annolque Romanos veteres a Confulatu Ciceronis &t Antonij ufque ad reformationem Iulianam, cum annis lulianis , quos fingimusfem-
comparabimus. Ateroo Auaufti confpicitur matrona turrito diademate, & velo tedta, quae fenem, nudum & vultu crinibufque horridum, compledtitur. Hunc Neptunum,illam Cybclen efle exiftimo, a quibus Auguftus laureo ferto coronatur, ob vidtoriasterra marique partas.
perfuifle,
Acliacet his Agrippina Germanici, quae dextro cubito folio
Auguftxo innixa, fecuritatem populi Romani, hoc
geftu fere femper in
nummis expreflam , rcpra^fentat, & humani ob fclix Augufti In>
fimul hilaritatem generis
perium :quade caufa cingitur corona hederacea, L&t a quod pubes hedera njirenti Gaudeat,
& puerulis
Cornucopise quoquc tenet , Hilaritas in
nummis Hadriani.
lo vnTnfaxntia y a
quo aurea bulla dependet. Hoc genus
ornamenti muliebris, Graeci labant.Vt enim Plutarchus
mulierts fil illS
:
vwio-khc,
ait in
ubi de bullis puerorum agit his lunulis
nudis ftipatur, ut
Prafterea ornata eft circu-
:
Latini lunutas appel-
quaeftionibus
To
Romanis,
(pouvb$oov o-jifi^e
Hieronymus ad caput tertium
Ifaiae
£ GtMm*
:
Habent
m lunuU fmditudinem buUulas dependentes.
Mw/0-Jt@*
TQIVUJU Jt6cT|M@^ Vq\
Tieyg djrcAoyiofAp^i.
Et Ba^VoSq tvfcjlfc&%tol @* TLUZAO-
Suidas imfonht interpretatur
7Tivz7\ot
me
Cleopatrx imago in gemma, fimili ornnino bulla infignis, cum M. Antonij imagine inpedore.Livillam quoqueDrufi,necnon Meflallinam,
Extat apud
eodem
DE
CEMMA AVGVSTjEA.
eodem modo adornatas prrferunt gcmmac
vetcres,
117 quas
Dux Bucquingamius olim a parcnte meo comparavit. Seddc his ali](que ornamentis muliebribns latius alibi agam D^o volente.
Ab
altera felbe Auguftacae parte ftat
Germanicns Cx-
&
lacua far,Agrippinx maritus,paludatus accinclufque, manu capulum parazonij continens,nififorte bullatriumphalis fit ; nam in eclypo quidem liquido difccrni noti
poteft. Bullam autem inter infigniatriumphantium enumerat Macrobius; Sz Germanicum triumphalibus ornamentis exornatum fiiiffc Dio teftatur, ob ftrenue nava-
tam
in bello illyrico
operam.
bellum, quod graviflimum omnium extcrnorum bellorum poft Punica, ut Suctonius ait, pcr 5?. legiones, parcmque auxiliorum copiam tricnnio geflit Tiberius;
Hoc
exarfit «ftate
anni ab Vrbc comjita Varroniani 759. fivc M. jEmilio C. Arruntio coss.
&
Periodi lulianas 4719.
profligatum ac
dcmum confe&umfuit anno V.
C.
762.,
Periodi Iulian^ 47L2..P.SulpitioCamerino,C.Poppeo Sa-
bino coss.Quo quidemtcmpore ob domitos Dalmatas triumphus Tiberio decretus Germanico , autem, legatifque alijs triumpkalia ornamcnta conceffa
& Pannonas
:
Scd nuntiata intcrim clade Variana, Tibcrius diftulit nihilominus urbem pranextatus laurea coronatus intravit , atque ftatim ab Auguftoin Germaniam miffus fuitjvbi tcrrito Arminio reftituit rem,
fuerunt.
triumphum
:
&
ut narrant Suetonius inTiberio, Dio, Velleius, 6c alij.
Ad
iftam de Dalmatis Pannonijfquc victoriam, dilaa Tiberio triumphum , pertinere videturhaec
tumquc
gemma, quxTiberium laurcatum, & pi&a aut prsetexta togaami&umcxhibcte curru triumphali, cuius habcnas Vi&oria Ee
w
DISSERTATIO
RVBENl
U$ ALBERTI
ut nempe Viftoria moderatur, defcendentem , Varum cxfalque Quinaihum fradas in Gcrmania res,& reparet
lesiones ulcifcatur. j
milites trophxum ilaIn fesmento inferiori,Romani tropharo aptaClypeus uunt de Dalmatis ac Pannonijs.
infZiori*
t
definpno.
ruS3 i n flgn eScorpij pratfert,
quod
belhcofis
lllis
Gentibus
non male convenit.Manilius lib.4. cauda Scorpius armata njiolenta cufpide ^Martia caftra In beUum ardentes animos civem\ [angmne gaudentem Ejficit,& multo Nec prada quam cade magis : quumque ipfafub armis
&
Vax
agitur
capiuntfaltus y filvafque pererrant.
,
Captivi braccis, torquibus , caeteroque cultu Gallico adPannoncs funt , quos Gallica etiam ornati , Dalmata; KgA-n^.Omarmatura ufos Strabo tradit lib.7.o
&
A
e
triumphotraduxit,
Gvidius: Totque
quem demum
tulijfe
egit
anno V. C.
Duces captivis addita
765.
collis
Vmcula pene hoftes quot fatis ejfe fuit, Velleius (&.*•£ ^uippe omnes eminentiffimos hoflium Duces ,
occifosfama narravit , fed*vinclos triumphus oftendit. PrazPinnes. Velleius: cipui inter eos fuere Bato Dy fidiates, Ferocem tUam tot miliium tuventutem, paulo ante jervitutem
&
minatam ltali£ , conferentem arma quibm ufa erat apud fiumennomine Bathinum , proHernentemque fe umverjam geni-
bm Jmperatoris, Batonemque ffiVinnetem excelfijfimos Duces, captum alterum, alterum a fe deditum, iuftis njolumimbm ordine narrabimm\ut fj?ero.Et Pinnes quidem Batonis Breuci proditionein £tor eft
Romanorum
1.55.0' Bciiav
poteftatem venit, ut Dio au0 tgVts n'mnt -s^^as.Ideo Bar-
Bps£js@*,
barum,
GEMMA AVGV STIA.
D E
*i»
torvo vultu.vin&fqucpoft barum qui trophato adfidct Alter , qunn tcZm mauibJs , Pinnetcm effe fufpicor. quin manustend.t, modo genua proeumbens fupplicis poft expugnaen.m dubito.Ille non lato Dyfidiates fit, paccm «> J t , & m.ffo prms
mm a Tibcrio Anderium
P , padtus , fe fuofque Romanis incolumirarcm filio fedenad T.berium pro tribunah tradidit , addudufque 4 etiam caput cft deprecatus , m, nihilquidem pro fe ptotendens ; multa vero pro Sca^va
,
tamquam abfcindendum faivaba fecit uti fafc narrat ,
tradudionem triumphalem >
Dio. Tibenus cnim poft
vita, veniaquc
,
ac ingenti-
Ovidius: bus ctiam pratmijs donavir. capttvts additacollts Totque tultjfe Duces efefutt. Vtncula , pene bo(les quotfatts
njemamque tulere, Mdxima pars horum
&
Suetonius inTiberio Ravennam tranftulttgrattam reingenttbus donatum pr*mi)s exercitu tntquttate loct ctrcumferens, quodfe quondam cum
clu/um pajfus efet evadere.
F
I
N
Ec
I
t
S.
A L B E R-
ALBERTI RVBENl DE
VRBIBVS NEOCORIS
DIATRIBE.
VIRO NOBILI ET AMPLISSIMO
MATTHiEO
VAN BEVGHEM, TOPARCHiE
N
D'0 T T I G
HAVTEM,
E S,
I
Scc.
CATHOLICO REGI *
t
*
t
-
CONSILIIS RATIONIBVS
A E T 1
*
N
B
R A B A N T S.
P.
I
A
D.
IOANNES GEORGIVS GR^EVIVS. dia vitx
humanas nobis
diuini-
tus funt conceffe 5 nihil maius &C
^^W» deratrix
prasftantius eft Sapientia
regina eft vitse humanas
illius
partis
5
,
qux mo-
qua cenfemur homines,
1
&
qua fola beatis illis genijs , quibus Au&or ab ipfis mundi narerum fummus
nes
,
talibus ingenuit
omnium
praxlararum
tiarum intelligentiam, quin reddit
Quid enim Deus
proximos. ?
nus , vt nunc
eft
mus
Nam
adipifcL
illa
,
fine eruditione
quamvis
infita
fit
nequit exercere
£trina fuis
lum
imbuatur
eft
minum
nifi
,
pretium
,
,
,
efFodiatur
nifi ,
fuas
liberali
do-
quamdiu venis abditum ,
manu &
&
poffu-
tamen
animus
in luto iacet
non
facultas intel-
vires
5
nifi
ficut auri
:
&
merfum ,
nos
Hoc autem diuinum mu-
ipla Sapientia
ligendi nobis
fcien-
Ded
fere
ipfi
nul-
induftria ho-
fecibus
fuis
purge-
Sane do£trina vim illam fapiendi a natura nobis inditam promovet , ac quafi in excelfem quamdam arcem locat , ex qua tur.
imperium
mundum fibi
in res mortales inhibet
unici
Latinique
&hunc
gubernat tamquam provinciam Magiftri
affignatam.
&rinx
,
,
,
autem huius do-
funt prifci Scriptores Graci
quorum
<;omple£hintur artes
bus ad Sapientiam
egregia
illas
monumenta
& difciplinas,
qui-
inftituimur. Illa vero cum tetris
,
Itf
tetris tenebris
& caligine
rum temporum
,
morum
rantiam , funt obfcurata
>
,
propter antiquo-
&
fermonis igno-
tum
foedis obfita
maculis.quas temporis& barbarorum iniuria illis difcueis inuflit. In quibus tollendis ,
&
fuam ponunt operam , nx illi ad non leve quid conferre iudicandi fapientiam funt. Quantum in hoc genere valuerit focer tuus quantam lucem rebus obfcuriflltiendis qui
5
mis offuderit^quot turpesextirpaveritmendas, quibus pulcherrima /cripta contaminabantur , fama pridem celebravit ; cum maxime hi , quos ex fchedis eius eruimus
&
&
nunc tibi ofFerimus , libelli loquuntur. Cuius enim nomine iuftius e^ornabuntur
quam tuo
,
gantioribus
qui
&
licteris
ipfe
pneclare de his ele-
exiftimas
,
& graviffimas
quas pro publica re fuftines, , totum Regi patri^ tux impendis,
occupationes qui te
&
Mularum confuetudine
oble£tas
foceri tui tuas ducis.Is, (fiquis fus
)
,
& laudes
maniumiten-
gaudebit filiam fuam tam pulchram 8c
felicem invenifle conditionem , ex qua orituri fint
nepotes, qui
& tu#, Ff
Vir Ampliflinie,
zi6
me
&
,
familiae
gloriam
§C Rubeniani nominis decus
,
aliquando
fint
propagaturi.
Quod & ego
voveo 5 Deumque volo huius compotem.Traie&i ad Rhenum,A.d.Kalend.Decemb.ciD. idc. lxiv. voti te reddere
ALBER
zlj
ALBERTI RVBENl DE
NEOCORIS
VRBIBVS
D IATRIBE. Vi fuerint cos,
vtanco&i
nemo nefcit
rum
;
templorum apud Gra?cuftodes nempe facra-
a?dium.Itain Etymologico pe&w6p@*
explicatur
dam
o
iSvid&foushttfyj®*. Apud Sui-
ncc/o^^
,
vf&k ilq7\amv
o rov
dj^emZ&v.
Itaque &c claves templorum cuftodia?
Neocori commi/fe erant,ut conftat ex Ariftide Orat.i. facra, & alijs. Latini ^dituuos olim, ut Varro Sc Gellius aiunt, deinde ^dituos vocavere, a cura tutelaque Gellm xcl templi.Ita& Commentator vetusHoratii ad lib.i. epift. hl ?\ Jacerdotes , dicti ab
&
&
&
marmoribus antiquisrquibus addi
poteft Iulius Firmicus
de Errore profanarum religionum
c.
in JEgypto colitur
rum turba
,
cuftodit,
hic adoratur.
ad memoriam
lus } ordinem facrorum in
14.
de Serapide: Hic
Huws (imulacrum Neocororvetuftatis errans
popu-
honorem integerrimi ac prudentifimi
hominis conftitutum y contentiofa hodie animofitate cufiodit. Et alter
Firmicus
lib.
4.Mathefeos cap.
Ff
1
7. ffta coniunc7io facri
certa-
ALBERTI RVBENl
4.2,8
certaminis palmas coronasque largitur^aut facris certaminibus faciet efieprapofitos^aut templorum fabricatoresy aut (imulacro*
rum
confecratores y aut certe Neocorosjvelfacerdotum princi-
pes y aut magna
in templis officia
aut j£dituis,tranflatus
eft
traSiantes.hh his Neocoris,
haud
diflimili analogia titulus
ad populos aut civitates,in quorum lolo conftitutum erat templum aliquod toti Provincias commune, & publica panegyri ludifve cclcbre, Namque, ut Strabo ait lib. 9. olim in Graecia civitates inter fe, gentes inter fc conveniebant , cum natura ad communicationem fa&i, tum utilitatum invicem percipiendarum gratia $ ijfdemque decaufis 5c ad facrificia communia,reftofque dies &
vta>Ko&>v
&
Ad amicitiam quippe conducit quidquid a menfse hbationum contubernijquc folemriitates celebrandas coibant.
proficifcitur communitate; quod quanto maius eft, & quanto per plures pervagatur, tanto etiam maiore cum
coniun&um habetur. Atque hxc eft caufa a qua ludorum Olympicorum , Pythiorum, aliorumque ccrtaminumcommuniuminGrarcia inftitutio.
utilitate
proceflit
Civitates
enim
ritorio fita erant
munes
illae aut populi^quorum in folo aut tertempla aut aras, ad qux conventus com-
totius ProvincicE agebantur,
maxima
bant^vt facrificiis facrifquc certaminibus
illa
cura ftude-
cclebria red-
derentur. Sic Strabo
lib. 8. fcribit, JZtolos Oxylo ducc occupaffent Elidempulfis Epeis^fufcepifle procurationem templi Iovis Olympij Tlw^h^eia» tS UpSiS oxv^ 7riaaiv U^nyov ot A^A/o/.quam vero hic tfavfawu tS kpS vocat,
cum
paulo ante dym&ijta* appellat fiomc, auTot
epv tic
owmihw
tAimmwoDS
«bt««
<£
»
rov tiySvtt
TitLhtv <£
o/
5v n/o-a^
t
o
eSpdm$ Moitt^Svm
n/oVxkT©*
A>vo3?o-/«.AGrgcia
cfc
%govot<;
t«s H'Ae/&$ fJLinmn Tiahtv
templorum communium, facro-
t%? tf£ VRBIBV.S NEOCORIS 0JATRIB&. Afiam: facrorumque certaminurn cxemplum tranfijt nam & Ioncs cum exEuropa in maritimam oramCariae
m
&
Dorienfes, his contigui,templa conftrumigraverunt, xerunt communibusexpenfisilonesDianae fanumEpheftatis temporibus fi , Dorienfes Apollinis Triopij ,quo HalicarnaiTei ) cum uxoribus li( verba funt Dionyfij
&
beris convenientes
,
una
facris
dabant operam
^
"~
& feftis,
mercimonijs, inftitutifque cqueftribus, gymnicis 3c muficis certaminibus variis; deos quoque communibus donariis honorabant: pera&is vero fpe&aculis ac feftis folemnibus ceterifque humanitatis officiis invicem exhi,
bitis
,
fi
qua
inter civitates interceffilTet offenfio
,
confi-
componerent j tumdebello contra barbaros gerendo, deque mutua gentis concordia confulebatur in medium. Panegyris illa folemnis, quas debant Iudices qui litem
Ephcfi in Dianx Ephefia? honorem a communi Ionum celebrabaturjE^wiavocabatur^utThucydides indicat I. 5. vbi de Delo infllla^H^ 81 7roi*fi 10 7rdAay \xty*M %wuq$©* k $ trh
iS-wpvv d'avip
vtwk
ratitycrict.
Quod feftum
ludofque ibi
vfquc ad Caracallae tempora perdurafle, teftatur vetus infcriptio Arundelliana,in qua eoesha inter cctera certamina facra numerantur atquc ad hasc Ephcfia inftitutos
:
referri
debet
nummus M.Antonij
prelTus tripus in
uiumviri
corona oleagina
,
cum
,
in
quo cx-
infcriptionc
,
E$£2inN NEaKopaN. tripus cnim & corona , fymbola funt facrorum certaminum , quac Ephefi pcragi folebant.ltaquc Ephefij fc Neocoros infcribunt,quia in urbc
templum DJanae, in cuhis honorem con* folemnis facraquc certamina a communi Io-
fua fitum crat
ventus
ittc
tium pcragebantur. Atquc hoc
Ff
fignificatu 3
D. Lucas vocem
GoltQm.
^.35.'» *
RVBENl
ALBERTI
130
A&orum
cem tum
vw/o&v accipit
cap
19.
ubiScriba, turnul-
Demetrio argentario excitatum compefcens
a
foquitlir: AWptf
uim vroXiv
E'
vianiefv Scra»
rk
£
%bv av&e2Ftr@*
y$>
(jttyatoit
oc,
,
ita
« yivceav^ t E$g?S AiothtQc*
&tok A^Tefz/J*©*
id eft:rm Epheflj quifnam efi hominum qui ignorat y Ephefiorum ciVitatemcultncem feu adituam effemagn& de
9
de immunitate Cois tribuenda,multaque fuper antiquitate eo-
rum memoramt Argtvosnsel Ceum Latona parentem y
inter pofleros eius celebrem fuiffe, no-
maximeque
di illatam,
mma fingulorum
referens
uteretur
,
mimflram infulam SanEtamanirns
quibus quifque atatibus <~vi-
Xenophontem > cuius
fcientia ipfi
eademfamilia ortum: precibufque eius dandum, ut
omni iributo njacm
poBerum
in
colerent.
vocem Grxcam
tur
(8jr
,
guiffent. Jguin etiam dixit
foi,
facram ($r tantam Dei
Vbi exprimere
voluifle vidc-
etenim inCo infulatemGra^corum atque Infularum cultu
wantbp©*:
plumerat ^Efcu.lapij , Sed vt ad continentem Aiix reuertar, non folum
celebre.
i.i.
Dianx templum facraque Ephefia commuIonum fed &: alia quaeaam ut Alexandra?a, prope Clazomenon celebrabantur y de quibus Stra-
Ephefia?
,
,
nia erant .quar
bo
1.
,
l3»TV€p^^5
t$poP AX&ctvfyctl
^ ? KA«£o^jyjW QihiV7ru y &
K^m
opeia vjtmyft^ty^truuuTvhxfjfy®*
agro, Panionio diclo, hvh.\4f.
ottx^ inqilit
Strabo, *w
T&T EKixwig> nocretScovi
r.eHtndem
^
X«Ax/^saw
*£tto
^e-S-iggoj-
tS itQiwiffi
\covcov
ovmvSec. In Prienenfi
templum erat
AAt%ai!-
quoque
Heliconij Neptuni, r lcovct)V*awuvi?\H^)
Truviavia uo$i Trztvhyvzjic,
Bucrtu
kpw^) SzUeAuju&c..
Quod
latius
ex p[£ caC lib.^.ubi ait,infti.tui folitum ex populo Pricnenfi
iuvo
DE VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE. ^ i$I ipft '^^mo^jov. iuvenem, quem 0««*$* appellabant, *W
& Smyrnae ad templum lovis, Iones Olympia ce-
Sed
rd *p * AVfe* otiim*, Invit* lebrabant,qua: Philoftratus appellat extat ¥ 2^'pf« o>'w«': quorum etiam mentio
m
&™^
marmoribus iicues<;
antiquis, & apud Paufaniam L 6. * U ^fAupvctioi iww *y*cnv. atque etiam apud Phi-
Vita Apollonij: loftratum, ut opinor, Ub.4'Cap.s. de
X ov wvidm tur
a>-
5«W
nummus
ftro,
Et ad hasc Olympia fpeftare videin quo corona exolea autolea- jifri , SMTPNAinN NEnKOPnN j ubi Smyr-
Augufti
& infcriptio
ob procurationern cxremoniarum, facrorumquccommunium,quae illis irieuirv tcmplum , ad bebat utpotc quorum in urbe ficum erac Qua fere nocelebrabantur. lonum llla quod Olympia
nxi Neocoros
fe
appellant
9j^
,
;
tione Suetonius
^ditui vcrbo
utitur in
Auguito
,
cap.5.
m
deprecandagravioCn. LeFfonus,adolefcens patricij generis y hoc quoque panatales atque xtatem poenajrtter re aduhertj ac njelut tribus confcriftis allegavit, fe effe pofcforem quod primum D.Augufius nafcens attigijfet , pe-
Miu
tmm foli,
tijtque
donan qmfifroprio fuo ac peculiari
feffores foii,in
quo templum,quod
alijs
Ao.Namque pofcommune, fitum
&
facrorum ludorumtectatempli tuenda, Ita Xenotenebantur. celebrationem que ftatutorum Dianaz templum *f«&*<*w 5Hb. tradit ipfe ut phon
crat,
ad
farca
,
qur ad SciEphefiac ex manubijs hoftium extruxit in eo inftituit lbi fefta ac facra , dc kmrem fitus erat agro , &c columellam erexit prope templum, cum infcriptione, 1EPOC
OXHPOc THC
vfycv rti
m %
Stadrh»
s#o*S
APTEMIAOC.
K&*M**
6/16
^
75
^
xctptaru-
% va °*
Extat
RVBENl
ALBERTI
tfl Extat etiam
nummus infcriptus
iaiehn urbeolim facrarium erat PalIadis,quod antea ignobile Alexander donariis auxic, dc debeliatis Perfis promifit fe delubrum celeberrimum conditurum, facrumque certamen inftituturum: mortuo autcm Alexandro,Lyfimachus templum Iulij Casfaris
atc NEnKOPnN. quia nempe
extruxit,Strabonc tcftc
Ex Alexandri fromtjfo.
ftituiffe
lib. 15.
in llienfium
Sacrum etiam Agonem
videtur,qucm IAIA vocatum
fuiffe
mentio apud Eufebium in Chronico de Nerone,
£
nv$ioi<;
^
in-
exiftimo,cuius i&uloit,
<
AVr/oj$ tsi$%vH &,
Hefychium in voce Vrim m Deinde vero Iulius Casfar , cum ob annulationem Alexandri Magni, tum etiam ob cognationcm fibi cum Ilienfibus intcrcedentem, exornandum Ilium fufccpit, vt Strabo memoratixJe^ tb S» <®/>vawe4ufy cwto7q y Svhm&tIw dh&TbpjwTicut hJSk awt»2^jAagg.Quin etiam (11 1 ex hoc nummo, qui ^Encam prarfcrt, conijccre licet) templum aliudy£neae,lulix gcntis audori^dificauit^ ludos in honorem eius conftituit; ita ut lhenfes Aic nehkopoi fa&i fint, Palladis ncmpe & JEncx. Nonignoro,longe diverfam eiTe ClV.Io.Seldeni feny
<&
tentiam, qui
™
vide
aic aut tpic, quod voci
nehkophn
in
nummis fa?pe adijcitur, non numerum Agonum, feftorumque folemnium urbis w»«6p«, fignare exiftimat fed , tantummodo muneris ffl nuxepjv wkes contmuas : undefiebat y inquit, ut intermifiaprorogatione, alia nimirum ad adituandumurbefuffecla, ches, qui hoc munere antea bis, ter quatervecontinenterfuncli efent
denuo minime
,
yices fuas
,
feu prorogationes
umquam dmumerarint fed a primd 5
isice,
fi
quando Uerum pluries ncono&t fierent^fimditer ut pnmo redaufticarentur. Sed opinio haec fundamcnta quibus , lllam fuperftruit, non nimis folida funt. Exiftimat enim,
&
Afia:
DE
ARx fe,&
NEOCORIS
VRBIBVS
&: ceterarum
vtaxopn
DIATRIBE.
Provinciarum urbes mutitafle
intcr
unaad aliam in orbem tranflatum nunc quidem Ephefios,deinde Smyrneos
titulum ab
fuiflq atque ita aliquando Pergamenos aut Magnefios communium ideo Neocoros Afix facrorum procuratores fuiiTe , di&os. Etpracipuum quidem huius fententias roburponit in D.Luca A&orum cap, i^^k^p £Jw avS&w©* k £
&
t AiotwQc;, quem locum vertit: Viri £phefifqmfnam eft hominum, quiignorat Ephefiorum civitatem NtaKOPON fett adituam tam efte magna dea Diana, O* fimulacri eius e c*lo delapfi?
atque
ita explicat:
ita cives nyocantur, hinc
^ualefnam Ntawa&i fuerint, ubi
perfpicuum
rvelut Syndicus erat urbis
,
efie
njidetur. Scriba^qui
ut fedaret tumultuantem de Dia-
Sphefiorum turbam y a Demetrw, ut fuo quxflui conin theatrum ruentem , monet eam , ut fuleret , excitatam y in memoriam revocaret , Ephefi cives tunc temporis vtanbpas n
&
Diana
ejfe.
eiufdem
Scimus enim ex Maximini numifmatis, Magnefios ahas wontopac .Sed rationes hae, quibus conie-
fuijfe
6turam fuam fulcit, parum validx mihi videntur > nec enim Scriba dicit apud D.Lucam,cives Ephefi tunc temporis Dianas neocoros fuifle , fed urbem Ephefiorum ^ioTtnS^ vtu%b&v 9 id eft , sedituam &: magna? Dianas f&j miniftram efle:ut enim S. P.Chryfoftomus ait in argii-^ &£i £ aVjo* pn. mento Epiftola? ad Ephefios, «
^
Tg/woAJc A(t
ItsAsjtd
metropolis
Et Theophylaftus
erM huius incoU Dianam \
Ephefus
:
colebant
,
cui ($r
templum dtcaverant ornatiffirnum ftr) magmficentiffimum y quod in fumma erat cum apud Graecos ornnes y tum apud tpfos Ephefios
batur
y
,
<~ueneratione
quemadmodum
,
unde Ephefus Diana Neocoros
in Aclis Apoftolorum, Utteris
Gg
efl
dice-
man-
datum.
;
ALBERTI
134 Ant. Au- datum. gasi.hbu
v fri
RVBENl
Ncc quidquam
adiuuac opinionem cruditiflimi numifixia Maximini , infcriptum MArNHTON neh^
M*ximini KOPftN aptemiaoc ; nam &c Magnelij titulo hoc gloriaKHmmiu bantur, quia fcilicet Magnefix templum crat Dianar
magnitudine quidem& multitudine do^^&0c_Leucophrynes, nariorum Ephefio cedens concinnitate autem & conem
Eriz.z.*m.
artifi-
,
c i Q fa ftmdhira longefuperius-,magnitudine
Afiatica fuperans,
dymis
duobus
exceptis,
etiamomnia Ephefio, 5c quod Di-
ut Strabo tradit lib.14. Paufanias etiam lib.i. MaLyvvmc, A<£no$pujulw A^pnfAiv ayaon cf vf^r\ quamobrem in eft
,
t
aliisMagnetum nummis Dianascaput expreiTum eft cum arcu & pharetra $ fed plura de hoc templo Lipfius ad tertium Annal.Taciti, & Seldenus ad fcedus Smyrnxo-
rum &Magnetum. Simili modoetiam
Perga,vrbs Pamphyli2e,Dianas
tuaerat, quia in fublimi loco prope
plum eiat Diana: Pergatas %t@* Otff<>/.475
atwi%xmaji
9
c#
$ 7m.nryvy.cy
urbem
aedi-
illam tem~
inquitStrabo, k^t
cuius templi effigiem cernimus in Vale-
n am Salonini nummis, cum infcriptione nEprAinN NEQKOPaN actaoc iEPOc. Atque \\xc fatis de urbibus viwo&K; Dianaj,aliorumquc deorum. Nunc de illis aliquid dicendum, quae ob cultum & facra Romanorum Impe,
fe inftituta, Neocoros fc vocant, Poftquam fumma rcrum ad Auguftum tranfijc, Pro-
ratorum pencs
vincia?, rcgefque focij,
no illum que ac
eo adulationis procefTere, ut divivenerarentur, templaludofque quinquennales ut Deo facrarenc.
cultu
aras
,
vivum etiamnum
Philo de Legac. ad
Caium:AW
7^ufj.7riHC,
hjTT/i nfj.dc, 'cvJncpjoaS,
socic^
oau
coc,
mWim
ij
vict
n
va&Qy
naXoua
ort
m±
WAsiia, ®>&Tt$j Tt$ Kcifaei
fAtjt&ei ffi
Kau
Ca^JLCDV 7n&pdjYI{Jlipi?<8^.
Sueto-
DE Suetonius
VRBIBVS NEOCORIS
c
DIATRIBE.
*-]f
Provinciarum plerarque fupcr templa &aras, ludos quoque quinquennaJes pene oppidatim conftituerunt Reges amici atque focij,& finguli in fuo quifque regno Ca^fareas urbes condidcrunt. Et cuncli pmul
:
communi fumptu defimaverunt, genioque eim de~
perficere dicare,
Inter
Reges qui templis aliaque devotione Augiiftum , eminuit Herodes Iudaras Rcx qui in Sa,
profecuti funt
mariaurbe condidit, NaoV7?
tfet clutqv TtfjDpos
s
&7n$ figo^
^tcSv yfAiszLSicdv, to ct<^v
Ia^c^Iw
04c&Af otr, cJ^cuptSv St
5%
bi hjitj) 7rapi^tv dUvofAiw.
Phcenicix ctiam urbem, Stratonis turrim antca vocatam, reftauravit, portu asdificihque fplendidiflime ex-
&
ornatam Casfaream appellavit
, 6c contra oftium portus, Augufti conftituit, magnitudinefimul pulchritudine confpicuum, 3c quinquennalecertamen adiecit,ut idem Iofephus teftatur lib.i. a"a«?. cap. 16. 5c
templum
Caefaris
&
lib. 15.
qui
Antiquit.cap.13. Sed
& ad Iordanis fontcs, in loco
Panium dicebatur,eieganti{Ijmum fanum
Augufto
conftruxit
candido marmore; ubi deinde Philippus Petrarcha urbem aedificavit, Casfaream Philippi cuius incola: fe Neocoros Augufti vocant in nummo a:reo,qui ab fn^J^p una parte exhibet caput radiatum geiot sebactot nA- tab. 74. tepos nATPiAOc | ab altera, tcmplum ipfum ab Herodc Oceo.7 u * 82,Mf Augufto confecratum , cum infcriptione KAi2APEaN c
1
'
oiAinnoAiTQN NEnKOPHN. Nec minor
rumquam Regum
adulatio,
quarum
fuit
Provincia-
plerarque
magno
ambitu impetrarunt, ut liceret fibi aras ac templa Augufto vivo mortuoque ftatuere in celebri aliqua urbe, at-
Gg
i
'
quc
A
i3 6
RVBENl
LBERTI
commuiri nomine totius Provinci* facra luquc Fadofque celebrare. Et Gaiii quidem, Iulo Antonio & & templum Lngduni ^io Maximo coss. confecrarunt Galliae, & lx. gcntium infcriptionc aram Auaufti cum imagine fmguiarum: de qua & conventibus ludiique lbi ibi
Suet. in
CUndio. c, 'jl.i a
/.19
14.
videndi Strabo , Iuvenalis , Suetonius, ab Hifpanis vero in Tarraconenfi colonia
celebrari folitis
Dio
&c alij
ara
Augufto
:
,
ftatuta fuit
,
m
qua palmam cnaram
efle
nuntiantibus Tarraconenfibus lepide Auguftus, Apparet,
Q*inM. /.6.^.4.
EtTarraconenfium numcum paima expreiTa eft. Dialogo 1. 6c Epigraphe Auguftinum Vide Antonium j
n q U i tj
m
j
quam
c.v.T.T.polt nis
faspe acccridatis.
reperiuntur
,
in
quibus ara
mortem deinde Augufti,petentibus Hifpa-
a Tiberio permiflum
,
,
ut in colonia Tarraconenfi
ftruereturtemplum Augufto, datumque , inquit Tacitus, m amnes Provincias exemplum. Huius templi a communi Hifpania^ exftru&i lcon apparet
m nummo
infcripto
c.v t.t. jeternitatis AVGVSTiE; quem videre licet apud Antonium Auguftinum d. Dialogo fecundo , ubi litteras illas,c.v.T.T.interpretatur, Colonia, Vi6tiix,To-
Occo etiam ahud aureum numifma proquoidem templum expreffum cum infcriptione, CVSTOS ATERNITATIS AVGVSTjE- Qua; fi modo re&e exfcripta ab Occone) Tarraconenfis colonia fe cuftodem yEternitatis Auguftae videtur appellare, eadem ratione qua Grsecas urbcs ,in quibus templa communia fita erant , Neocoros fe vocant. Sed nufquam magis viguit hxc templorum ludorumque Augufto,aliifque Irn-
gata, Tarraco. fcrt
,
in
(
peratonbus facrandorum ambitio , quam in Rithynia , ubi civitates non folum hoc praecipuc titulo facra gloriabantur, quodpluraaut pulchriora tcmpla atque Afia
&
DE VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE. eiufmodi haberent
fed
;
& gravifllmas
troverfias inter fe exercebant fibi
communi
vendicantin
mcrum
aut pra^ftantiam
erant; de
quo
infra latius.
,
dum
I57
eo nominc con-
fingulae
primatum ob nu-
Provincia? concilio
,
templorum , quorum vtwio&i Nunc adfcnbam locum Dio-
nis e lib. 51. ubi originem huius confuetudinis exponit: Kaioztp Js cv rtsrqt rd n aM« E^gftjuaii^e,.^ rt^vt] Ttf te P'a>uri rrf Trnrgji rtf KaiougjL,
Nti&ta
i\£cp&
kurov VxAiov
ovofjcdcraic y
$02^ tyww. aC^ y6 ttm
a] TioKGit,
% n
cv
n
liQtcra)
c*
rij fiffla
ct
t*j
Bi-
t
tpluXs .
$vv'ta
f(^j
t«t8C
lavrtf
nvd y rok ufy
Wipyd^m
Piffi*vo7$ iv
£ &a Tiufytffiu iTitgi^t.
P a>u,cuotc,To?c,
jufy; roTc,
Jw gawe (tffalwat
v.$cn Ttuav v&&creTtt£i' ro?c, efs
q&j txt'
P^tofi&iav
^IP
dnx&
efyjtG.
6$'
0071$ ffi
hxfisiic,
dMd
\tt
ofchtov avro-
j£ ov ioTq
«Mo/? oo»
w yb^trd a$\ cwTc/ Ttj n aM«
«*
3
OOTOTl/OU^ Ao)<«
uiTuXhdZacri $1*5 i xdvTavdzt
TJ!'0?
opMs
Tvtc,
Ittoi-
'Qn\&>kffa4)
Sfo £\ &j$wuo7c, iv N/*o/um-
y
cmu&w dp%dw\jov
xgpTv&fiv 8 uovov iv 5/5 E'?7-lwizo7i eQvicnv,
r
7rup
fftyac,
ag/OHr «oXjUWff* T8T0
twrap^yiffuoiv
TJOliAffTU'
«M«
tb /V6-
0$, $ cTJ* (£ wg£a TjomTcu. Vnde liquet , duplicis fuiffe gencris dclubra hsecrquxdam cnim Imperatoribus a dso/
Senaru
Romano in deos relatis decernebantur,quaj a civi-
bus Romanis,qui
illic
habitabant, colebantur: alia prii>
communi Provinciae ftatucbantur , qua? Provincialium folummodo cultu & vcneratione ho-
cipibtis vivis a
norabantur. venti
Taliafueretemplahaec, qua? Augufto vi-
commune quidem
Bithynias
(
id cft ri
«oW
e
tty a> viQwta E ^lwa>v
truxit
Nicomedi^
Kq Ua&ov
9
inquit
Mo(Aacju%)Qv foi
rri
y ut ki L. j
2.5.
communc
Dio,
oJ
C.
tit
de appellat. ) ex-
vcro Afia?, Pergami,
UepyafAlwo) rov tiydva rov
rQ vaS cwtQ
rtfAn
?mim.
in
U&v
infcriptioni-
bus antiquis huac Agona A'^sV«a vocari obfcrvavk V.C. Seldenus.
Gg
j
5
Sed
*$8
Sed
ALBBRTl RVBENl & aliud deinde fanum Ancyrar, Augufto facratum communi
fuiflfca
Afia?
,
quod refcrt Iofephus lib.
Auguftus
teftis ipfe 16. Antiquit.
in edicto
cap.io. cuius focris
qui praeerat, 2EBA2ToANTH2 dictus fuifle videtur,utelicio ex infcriptionibus antiquis apud Gruterum, f. ccccx.
&
ccccxv.
Tiberius poftquam Augufto abftinuit fibi
fucceflit,
immo & prohibuit, ne qua
;
templum
ftatueret.
Sed deinde damnato Capitonc
quem
Provincia: accufaverunt, decre*
procuratore Afise,
acim
rvere A(i& urbes
\,Annal.
mtHl
^
hoc honorediu
urbs aut Provincia
templum Tiberw, matrique ems ,
ac Se*
permijfum Batuere. CertalTe ingenti ambitione in Senatu undecim Afiae populos , dum in urbe quifque fua templum hoc ftatui poftulant , Smyr.
&
tandem Senatufconfulto pradatos narrat fuse Tacitus lib. 4. Annal. atque hoc fuit , ut opinor , primum SoyM& avyxAmn quo Smyrnxi naKQ&t s
fkx funt.
Vt cnim antea in Afia atque alibi nwo&i Diana^Iovis, Neptuni, &c. vocari folcbant urbes illa?, qua? habebant asdes facras, ubipanionia aliivegentiumconventuscclebrabanturj illar,in
ita
poftquam templa
communi
ribus a
&
ludi facri Imperato-
Provincia^ inftitui coepere, civitates
quibus templa Carfarum decreto Senatusextru&a
erant, fe
mtffam
Neocoros Imperatorum appellabant ,ob comcuram tcmpli & caercmoniarum Carfaris il-
fibi
lius, cuius ttanto&i crant:
eivs in
immo
etiam publice
perpetvvm COLENDO
fe
nvmini
obligabant
ut , apparet ex infcriptione AraNarbonenfisapudGmterum
pag.cc.xxix.Hinc Cyzicenis,qui inchoatum Augufto templumnon perfecerunt, obie&afub Tiberio fuit incuna
DE VRBIBVS NEOCORIS DfATRIBE. casremoniarum D. Augufti, & amifere libertatem, ut conftat exTacico lib.4. Annal. & DioneIib.57.Ad hunc Casfarum cultum pertinere exiftimo pleraque numifmata, in quibus urbes Afix , Bithyniae , Syriar, ceterarumque Provinciarum fe Neocoros appellant , non adfcripto certe omnia illa poft Augufti alterius Dei nomine imperium iignata , in quibus numerus aic , tpic tetpakic yoci NEHKOPnN adiicitur. Quod apparet ex nummo, quem Occo recenfet in quo ab una parte effigies videntur Caracallae & Getae , ab altera, Diana Epheria
:
fn inter duas ftatuas equeftres cum infcriptione , eoe. CION AIC NEaKOPftN KAI THC APTEMIAOC. jd eft , UC interpretor, eoesihn aic neokophn thn sebacton, kai neqkophn thc aptemiaoc. In infcriptione antiqua quam exhibet Gruterus pag. c id xxi. vox sebacton ,
plenius exprimitur
,
aciac kai aic
SEBAciaN. Necha£t.enus
nhqkopot TQN num-
vidi inicriptionem,aut
mum
poft Auguftaru, ut dixi,arvum,ubi expreffo Dianae autlovis, altenufve dei nominc, aic aut tpic nehko-
POT
titulus urbi alicui tribuatur.
Vnde liquet, ad templa
Cazfarea
plerafquchasnummorum
das
namque olim quidem, cum primum
effe
:
infcriptiones referen-
confuetu-
doilla fuborta eft,in Provincijs obiervaffe videtur Sena-
Romanus ut sedes hae & facra in civitatibus vacuif, & nullo alterius numinis cultu occupatis ftatuerentur.Ita
tus
,
in celebri illo
plo Tiberij
,
certamine undecim urbium Afiae de tem-
Tergamenos (eo
ipfo nitebantur)
ibifita fttis adeptos creditumi Ephefij y Milefijque, hi Apolli-
Diana c&remonijs occupavifie civitates vify ut ait TaSed cum eadem vigente adulatione,novi femper honores novis Principibus dandi effentjplura procenisjlli
cituslib.4.
dente
ALBERTI
H°
RVBENl
dentc tcmpore, urta in urbe, Ca?farca, exftrufta fuere,
aquorum numero civitates i\\x fe aic,tpic tetpakic NBaKOPors vocabant. Et primum quidem a communt ACix tcmplum Augufto Pergami ftatutum , & facro cer{amine honoratum fuit, ut iam notavimus.Deinde Smyrnxi ut obtinuere, Tiberio matrique eius
&
Senatui de-
cretum.V.Dionem in excerptis H.Valefij deCaio. Claudio etiam delubrum a communi Afix confecratum fuifTc indicantnummi: cuius Ephefijs cura & tutela mandata fuit
,
ut fufpicor; atque ita tresha? metropoles
funt neocori
Afix
fa6tac
tcn sebacthn.
Sub Traiano vero aut Hadriano, Pergami alterum templum Traiano extructum fuit , in cuius honorem agon inftitutus tpaia-neia didus, cuius mentio in infcriptioneArundellianaPublijSeptimij, nEPTAMON attot2TEIA r TPAIANEIA A2KAHI1EIA KOMOAEIA B. Quamobrem deinceps Pergamenife aic neqkopotc infcripfe-
nummis M.Antonini, Crifpinse, Pefcennij PlautilIxdc Gctx, donecfub Caracalla tpic NEaKOPOi fa&i
re in
funt ;
,
ut infra uberius dicam.
Nullus autem
Graxulorum hac paflim pcr
fibi in
Afiam
Romanorum Principum in
re plenius indulfit
Grascia facra ludofque
adulationi
Hadriano
ficri
,
permifit':
qui
&
tcmpla fuinominis confecravit, Spartiano tefte. Hxc a Gvxcis A^a^a vocataj multa corum,qux imperfefta manferant , mortuo antequam abfolverentur Hadriano,in Chriftianorum Ecclefias converfafuhTe obfervavitCafaubonus ad Hiftoria: Augufta? Scriptores: ita Hadrianasum, quod Tiberiade inchoatum erat, loiaao poft temporc a Iofepho Comite , Chriftiano ritu confecratum fuit; &alterum Alexand ria: o &&Tze$v iter
faciens
,
&
I
DE VRBIBVS NEOCORtS DIATRIBE. KS&&iGio\> fovyx*
m
>
C'&£$f
Ammwov ytypvt yvp.vxmov
141
&rowo QavU
^0V,fAiT67r€4^C S\ CV ygOVQlS Kav
y
nt aic Epiphanius contra Arianos
,
quse EccJefia
quoqueCasfarea di&a fuit, eodem Epiphanio cefte, auc ^auo-d^ov , uc apud Socracem lib. 7. cap.15. quod nomen illi adharfic ,non quia a Carfare Conftantio fed quia olim dedicara erac , uc viri do&i exiftimanc a Chriftianis
•,
Hadriano Carfaribus
omnes enim asdes gcncrali nomine xcuo-aet*
Carfari deftinaca fuerac
Romanis
facrarae
,
:
vocabancur,uc liquec ex Philone Iuda?o de Iofepho lib. i. de bello Iudaico Legacionead Caium , cap. 16. Incer cecera cempla fui nominis, quas Hadrianus auc
cn&zfict
&
per
Afiam
iccr
facicns confecravit
,
Hadrianarum
fibi
a
decretum Ephefi dedicalTe videcur: namqueinurbeilla ardem Hadriano cxftru&am fuiile colligo ex infcriptione Farnefiana,ubi habemus,EE20N r aapianeia uc & in Arundelliana, EfcESON aapianeia. Agones
communi
Afias
.
cnim
illos
folicos
,
Auguftales
in
honorem templorum
incer viros erudicos convenic.
infticui
Icaque ab illocem-
pore Ephefij, qui ancea aeditui eranc Claudij , vel alcerius vtantopaQ fe vocanc, ucin nummis AntoniImperatoris,
A
Diana^Ephefixdelubrum inter duo alia pra> ferunt cum titulo, EE2iaN aic NEfiKopnN. In alio L. Veri, infcripto, esesion aic NEnKOPHN nprrmN asiac, expreflum eft fimulacrum Dianas Ephefiar medium inter togacas duorum Imperatorum ftatuas. In asreo quoquc Caracallas numifmate,quod fupra cxplicavimus, legitur EOEsmN aic nehkophn kai thc apteMIAoc. quod qnidem poftremum eft inter omnia quas ha&enus vidi, ubi EphefijsAic neokophn titulus tribuiturj nam ab ipfo Caraealla deinde fk 9 immo m&Mk neocoh ni Pij,qui
H
RVBENl RTI cum Pergamcni & Ephef?j\ Enimvero neocorifa&i conteni iii
142,
fent.
,
u?7& tituloAic nehkopon augeretur; atque id tanckm impetravere, fubnixi gratia &: facundia Polemonis ^ophirt^ de quo Philoftratus A^e**^ y>w> ^oW^oj» :
Z
E
87»
Tt (JLlTiTlOHrtn Tc7c ^(AupVCUOlC }
fJiveAol^aA iTTcLVT/Sucry cujuv
€
7nwSti y 7\«pctm
&n r 8c
unpct4
&
w!
ti$exctvel
templa
illud
C*
YlfAipCt f/lCt
#A/0$
Mim^ Tj.Tcmplum
fuiflc nullus
XS&anm vocatum
prima facrarum:
dubito,
fuiiTe
Alu>cudv@*
IlOC
cum
videam* IMmvm
v*\mv\
asaS^^h. Accedit praterea tem-
te^tSi
quem Philoftratus
ftatui folebant in
m Legationc
lonem
ftfo
cJvtcits tQ ctitu l/A7r'o£L4
Kom ^yt^o-ssfiiti^a&v^ vA ^ m
Hadriano facratum
Gymnafium
pli fitus.,
ce?'
ctnpcu dvTiMifil SoxeZv tz£
Ariliides Qrat. h>
t\w
jvfAvaoiovffi
'Qn
o
t« ^oA^.
de
^ a»&<; y ut Carfarea ponic urbibus maritimis. Vide Phi-
cnCctgia)
Alexandri^, Anftidem ia
Cyzicena de ^Ede Hadriani & Iofephum lib.. i. cap. \6. belli Iudaici , de templo Augufti Csefareaeab Herode condito. Scd omnem hac de re dubitandi anfam prarcidit marmor Arundellianum donaria Smyrnx continens , quod tradit Smyrnasos Polemone intercedente «Ffc kai oxA efiei«ft)jc6fbc Verba ipfa ponam fa&os. TTXOMEN nAPA TQT KTPIOT KA.I2APOC AAPIANOT AI ANTHNIOT nOAEMHNOC AETTEPON AOrMA 2TNKAHTOT KA0 O AI2 NE£lKOI?OI FETONAMEN ATONA IE~ POn ATEAEIAn 0EOAOTOT2 TMN^AOTS. Id eft :
:
Et
qm
accefmm
Dominp
Cxfitre.
HaJrUno ftr An-
fecundum nem^e Senatusconfultum ^ , jEditmfnSli[umm.novt enim accedo viro ciudito^
tonium Volemonem quo* bis
a
DE VRBIBVS NEOCORTS cjui vertit: J^«0
DIATRlBE.
2.4$
temfore bis JSStui eramnSyCertamen facrum,
immumtatem^Tbeologos^hymnorum cantores,&c. Antonumi autem Polemonem qui hoc in lapidc memoratur^elTe ip-
fum Sophiftam de quo
Philoftratus
,
patet ex refcripto
&
male ediHadriani ad Smyrnasos dato AptwV/oc notiua>v 9 tum fiiVTuvh@* Uoripw 9 quae corrupta lectio obftitit 9 quo
minus
recle eruditus Interpres
hunc locum
marmor revertar,hoc nos Smyrnae in honorem Hadriani
ut ad
tutum
fuuTe, qui
verteret.
Sed
docet, etiam dyavah&r
tunc temporis conftiAapianeia vocatur in Arundelliana in-
fcriptione P. Septimij,
& etiam a Philoftratoin Polcmo&
in Farnefiana aapiania ne Artemidorolib.i. cap. 66. OATMniA. atque ita etiam appellantc Philoftrato, qui fcribit, Polemoni & pofteris eius datum, W k% $f Hxc Adriana?a Olympia male a dodlis A cTe/aW viris cum Olympijs Ionum, de quibus antea , confunduntur,ut nec reclius illi qui certamen 10 wm» K
fiiTima clle ra Hp t
marmora
Kam
ctAvum* affirmant. Seldenus ad
Arundellianaf.159.
nam hi tres
agones planiffi-
me. diftinguuntur in infcriptione Farnefiana ZMTPnan E KOINA A2IA2 , Alc TO AETTEPOn CTHcAC TOTC ANTATaNlCTAC OMOIHC EN ZMTPNH OATMFIIA KAl AAPIANIA OATMniA. Sed ut apertius ha?c pateant, opera?pretium
mm exiftimo, verfaria
mea
fi
pauca propofuero
retuli
,
me factu-
quse olim inter ad-
dccommuni Afiar, prxfertim cum ad manu eft quseftionem dc
illuftrandam hanc, quae fub
urbibus mxoe$$ 9 non
parum
,
conferant.
In Afia varia fuilTe
ALBERTl
t44
RVBENl^
ncgotia conftat; in quibus communia totius tra&abantur, &communium templorum facrorumque viginti Iib.14.tres ratio conftituebatur. Tradit Strabo fufFrahabcbant ius Lycias fuiffe urbes,quae in communi
&
gijj
commoda
conveniebant vero in eam quae
videbatur
& t&T inquic,«y»w» ^ urbem, £r artutj ctpyq $ ™ ^sw*©*- Sic etiam Galatia
**p*0 y
tfi
commune Concilium
habcbat, cui Galatarches
utconftatex antiquorum monumentorum bus, quas refert Gruterus pag. ccccx.
quoque praeerat,
infcriptioni-
& ccccxv.
Idem
in
Pamphylia, Cappadocia , cccerifque Afiae Provincijs obtinuit.Sed celebcrrimumcratw «ww^ AV^^^o^quod ad Afiam minorem pertinebat,quo non folummodo conveniebant urbes
illius
Provinciae
,
fed etiam Legati ex
plerifque alijs Afiae urbibus,qu.aeT&f xmvuS tiofa aflbciatae fratcrnitatis quodam vinculo iun&ae, temploparticipes erant eadem acfacrorumcommunium rum
erant,&
,
ratione,
qua Straboait,
tS Kag/« biUhesv
ttaaibt
d7t
fuilTe,« ^tSsj inquit,^ AvSo7q y ^ MvooTs d; *
Gaquamuis proprium ovuutfejw & Galatarchen haberet , tamen communis Afiae concilij pars erat , ut colligo cx Augufti cpiftola apud Iofcphum lib. i6.antiquit. c. 10. ubi memoratur fanum Augufto a Communi Alix erelatia,
ftum Ancyrae, quae metropolis Galatiae erat. Idem de plerifque Afiae cisTaurum provincijs
cenfeo.
Bithyniam excipio, quaeab Afiaecommunifcparatas habuit rationes,obaemulationem aIiquam,quod DioChryfoftomus deplorat Orat.38.ad Nicomedienfes:o"
VfMV IfyjiW. TO.VT0L St
id
7rdvm 7>jA/^Ta
biWoSoW\(A3^t
KOttci
&dy IvoS 1m&
bvOfAS^^4 ^^?fti£).w"oW &$teia# y mta*
^f/vpvcuav tvwL dyx,-
wJWw.Concilium
DE VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE. I45 cilium hoc Afia: fingulis,ut puto, quinquennijs congre. gabatur, non uno quidem in loco femper , fed alternatim in celeberrimis
™ wt@-
quidem Pergami tojm/W ^
urbibus
5
ctenim nunc
aV/V* fuiffe invenio
j
utcum
Ariftides celebrem illam de concordia orationem habuir,alias Ephefi, ut cum Antoninus Pius Epiftolam deChriftianis
communi Afix
mifit,
quam
refert
Eufebius
lib.4.
cap. 11. Hiftorias Ecclefiaftica^& addit, 7af KoV6)^ A V/^:fxpeSmyrn2e, ut infcriptiones
antiqu* nos docentj aliquando in Phrygia fuperiore, ut teftatur Ariftides Orat.4. facrarum K«/ ovu.£cuvi mu£$^ , :
a%wcq
^pvpmw
el;
Qpuyiav ava,
(£
fe&ft«i qkpeiv thuiov ovo/ujt
rd kowcS. Nominaverat eum iam antea Smyrnaeorum populus in concione Ariftidem ad Afiarchiam , ut fcribk cadem Orat. 4. S\ Tmpfadtv «c t ExxAwr/a* 9 £ 0 Ayju@* to. e}a>So& tTtdopvZtmv, tp-yn e^ovS 01 nuc¥ T&T
avjji^e/ep
ptmAaaufyoi Strn;
w
y
w^tsjti'
k}
T
l^&Jwulw $
xeivlw
Itaque viwtf&t Smyrnarorum
£ AV/a*
nomen
«V«n.
eius
ad
commune Afi^,quod tunc in fuperiori Phrygia celebraba-
& ele&us fuit tertio vel quarto loco 6 ybow fn@* * «t^t©*™ unde liquet,in hoc Afia? concilio non unum folummodo Afiarcham creari folitum, tur, detulerej
utin Lyciaunus Lyciurches, in Galatia unus Galatarches, in Bithynia unus Bithyniarches eligebatur ; fcd ob
magnitudinem cIias
tev
$ SZvq iavilv * W Sfcfw.Et Strabo lib.14.ubi de Tralli-
bus: ^wonty $\ ^AoF?, tfm
M&m,
ctei
wi;
%
hv$J
«M»
M
ol
q\ g
aVw
Stto^
^rfe? *p ¥ 1™/^, #
AWR^ w*w*.Munus & cultum Afiarcharumeleganter Hh
3
defcri-
ALBERTI
446.
Dion Chryfoftomus
defcribit
habita:
AW «?
i&d-dmp t«s .ap%cv(sc<; rffi
wt
7T0lHVTZi (£
THT8C SuM/UpVC<4 yjj h&tuaTov
^&c,
kq$$tu
quidquam
fe
ri
,
Cclaenis
$f.
tsttooo^ xofAma^ h*y*
dndvTW
>
9"6?ap@<*
mo per facerdotes Dione Afiarchas
effe
,
otoii.TavL TTQpQvggL^
tg ?
enim
Ita
cum Cafaubono locum hunc
quaerendum
ait,
cnim
Oratione
UPW&xS
#gp«of fjef "«P*
7mi$aLejLa
dum hic qui
m
^mSmvJam^
htkwi nss iwavvpus ffi Ado v\ir&eyv £ iani&s
TU
TCt yctp '£fr
otxp»? vjeft
RVBENl
legen-
docte emendante:
quinam fint hi facerdotes nec quolucem afferat. Ego exifti;
legiffe
bmvvtxui
v
t Svo
\av\paj; oAhq 9
a
defcribi:qua: etenim fint has duas conti-
uentes a quibus denominabantur hi facerdotes,Herodo«Wc appellat. tus declarat lib.4. ubi Afiam defcribit ,
&
Vide Ifaacum Vo£ fium in Notis ad Scylacem Caryandenum f. 1. ad haec coronam aureamfacerdotum Prouincialium infignc fuifEirivSw JU to «s>e& iawtplw dv&i xh^aa^.
fe,Tertullianus docet de ldololatria cap.17. Ad Afiarchas
autem communium w auwM&r®* £ AViat templorum, {acrorumque curam pertinuiffe, cx Ariftide apparet , qui Afiarchiam appellat h^awvlwr aotvlw £ AVicw, & Dione, qui Afiarchas defcribit th? dTrdvmv
autem
alia
templaaut
Grccorum xdv ov £
A*o'ia4
in
facrificia
Afia habitantium
ap^ovfe; r hpwv.
communia (
^«J
nam togati & Iudad
non pertinebant) quam
cutus vidctur A.Gellius lib.2. c.6.
ad
aedes casrimoniafque
Casfarum RomanoiumJnvenio.Vndenon
a commwnl Afa
Nulla
fuiffe-Tz/
dum
fatis
fcribit:
reftelo-
Quondam
Concilw decretum, uti nomen eim qui tem-
plum Diana Ephefia incenderat, ne quis wllo m tempore nominaret namaue ad commune lonum pertinebat tcm:
nonad commune Afiae. Ceterum ad communium templorum facrorumquc
plum
Dianse Ephefiae,
fura-
I47 DE VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE. lubeswror^T^ conferre folitas, ex
fumptus, omncs
Dione fJLiTcSlV
m
patet Orat.35.Cela?nis habita:K<« ^foi r £ Ti StLnetvm TV y oW CM&IOAt, T TJOXitJlV
VfAiV
y
Hanc
collatitiam
pecunkm
difpenfabant Afiar-
cha: inter civitates vicd^c, ad farta tecla
munium
,
templorum com-
cditionefque certaminum facrorum
Communi
Afias in urbibus:itontQ&tt
rumCxfafeorum
$ aV/o* CV CUC,'6%%
qua? a
y
adhonorem templo-
inftituta erant,ut Auguftaea
Pergami,
Hadrianasa Ephefi, Hadrianaea Olympia Smyrnae , quas loco peragebantur. Sed praner hoice luftatotempore dos & ipfi Afiarchae fuo quifque die in urbibus tmfmoMm, fuis. fumptibus fpe&acula edcbant communi Provin-
&
cia?
nomine y noa fecus ac Romae Pratores ac
i£dilcs
,
in
urbibus duumviri, decuriones,atque quinquennalcs in aufpicijs dignitatis fuas facere folebantrde quibus Afiarcharum editionibus cap. io, Eufeb. lib. 4* cap. 14. ubi alijs
ait y Wll
::::
cum
Polycarpus kidu&us
titulo Chriftiani
nam
y
Grascos
theatrum fub
effet in
omnes atque Iudasos Smyr-
incolentcs exclamafle^atque poftulaffe a Philippo
Afiarcha,if a i-na^rtl
IweA 7M0weJ*i *»
no^JtajOTT-p Asoy ta.h $\
*wt>nyi
Quod
ecpw ^ew
b&c <~verba acclamabant IPbilippo Munerario
,
:
Stpofb
m leonem Po~
Qui refrondit Nonfibi Ucere , quia tam munus explejjet. Afiarcharum autem Bithy-
lycarpo dmitteret, editionis fu£
«$i£oK avwfc
Ruffinus vertit
>.
niarcIiarum^Syriarcharum munera perduraffe etiam fub Principibus Chriftianis % abolitoiam cultu numinum templorumquecomrauniurn, annotarunt Cuiacius Albafpinasus:,
& alij;ita
ut officium facerdotum Provincia-
fpe&aculorum editione cenfcreturrunde in Bafilicis Grasci exponunt rMe$°~wutw ro 'fkmxfiv rd KwunytavK feofce iudos ab Afiarchis exhiberifolitos, koina asias...
liumhac
fola
voca*
ALBERTI
14$ vocata
fuifle
exiftimo
2MTpnan koinon
RVBENI
uc in infcriptionc Arundelliana A2IA2: iii Farncfiana smtpnan e ,
&
koina aciac. InScvcri quoque & Gallieni nummislegimusnpnTA koina asia^ cmtpn. Vndeapparet,prima Afiarcharum ccrtamina Smyrnae edi folita quod obti, poftquam Smyrnaei primatum intcr
nuit, ut cxiftimo,
Afiae metropolcs adeptifunt
Dequo
paucadipendafunt.
In communiProvinciae concilio, pompifquc ac ludis Provincialium facerdotum, civitatis u-ȣom>?6a>s legatis pri-
mum locum attributumfuifle,non eft dubium.Sed cum
titulus pȣbOTAf0c ab Scnatu aut Imperatoribus Romanis aliquandoab unaurbe ad aliam transferretur , immo &
plures metropolcs nonnullis in Provincijs eflent, maxima: faepe controverfiae ob primatum excitatse fucre. Sic in Bithynia Nicaccnfcs olim metropolitani cranra quibus deinde honos hic ad Nicomedieufes tranfijtl
Hinc
inimiciti* graviflimae
bes exarfere: fuerit,
dum
ita alij
& aeternae
lites
inter has ur-
ut tota Provincia duas in factiones
Nicaeenfium,
alij
fcifla
Nicomedienfium par-
Etenim Nicaecnfesquamvis metropoleos honore fpoliati eflent; tamcnfe **sfa*% infcribe^•554bant,ut innummo Dornitiani apudSan
quo ara -cxprcfla eft cum infcriptionc, aios atopaiot ob conventus ncmpc forenfes D. Lucas appellat,
ut Strabo)qui
ftato anni
tempore a PraefideByProconfulum aut Legatorum convcntibus vide Plinium lib. 10. illic
thyniae celebrari folebant.
De hisforenfibus
Epift.Plutarchum in Iibcllb,Animi,an corporis paflioncs pciorcsfint; &Dioncmin Orat. Celxnis habita* cuius verba aliqua adfcribam: Alttxq ,&r ay>tf wap J^.Et paulo poft; Toiyt&iw^ uiyim ro u%» og^ i%w> Trbtoat ro t t
NEOCORIS
DE VRBIBVS noMoi^ovfJLipH
vrap'
T*
t
sTocrunde fufpicor omnes civitates, quae
conventum habebant
Quamvis Ancommune Afix, quam refert
primas-fe vocafle.
,
toninus Pius in Epiftola ad
Modeftinus
IMATRIBE.
aJWoC 87». (A^igi Si OLUtQ
JtttSvi K) 7TCLVT2G lcaTaS olt^CTiV
lib.6. ff.de Excufat.
vdc lAYnesTiox&c, 7WV tOiw
maximasurbesdefiniat,
lecunda vero
in
j
claffe locet eas,
Metropoleos titulo non effent ornata:, conventus tamen Forenfes habebant t«? e X wa4 dy>&iJt%m. Dc hoc nomine controverfum Dionis Chryfoftomi tempore
qua:
licet
,
movereNicomedienfes Nicasenfibus, dum pati nolunt, hos primos fe fcribere, ut conftat ex pulcherrima Dionis Oratione , qua concordiam fuadet Nieomedienfibus, quibus
inter cetera dicit-.aV Sl 70
^alpi^v
to St
n ,
explicari
r -©epTf/av
poteft infcriptio
0p f rhf0
xoivov
(mt ^710X1^ d#Tt 0*0x0 tS(£ *a«tt£<&s.
nummorum
Vnde
Antonini Vv\Afud
NfKOMHAEiAS MHTPon. npnTHc. Deimum rurius Ni-^ r/i? cxx honorarius metropoleos titulus datus eft refcfipto Valentiniani Sc Valentis,quod extat in Concilio Chafce-
donenfi
part. 1.
a6t
aliquo
modo
metropoli
tatem ri
,
illi ,
'<
&
mutilum quo :
novam hanc metropolim
aequarent Nicomediae, ubi, utpote rn vera
verba
t5
ut
& pompam agere folebat,
intelligo
'oScd
corruptum
Bithyniarches folennem Provincias feftivi-
iubent, qui fimilem
moK\
fed
13.
prarterea Imperatores
Nicxx
illa :'K«}
alium facerdotem crea-
folennitatem celebrct. Sic
to cJZk outov s44«fw«-c*
iQtqulo&pfy . kiuiu&pZTt* towwu
B/SiWp^a
$fe${JH0i)t; vSeit;
fi?
to
dQcup&roij
tj
Mwwac,
vtAtrtpa »
owjh-
aMw .Nec
•minori mole in Afia de primatu certauere metropoles
enim erant, ut docet Vlpianus in deOfficio Procof. ubi Antoninus Auguftus refcriIi
Provincias illius;plures Jib. 4- 5.5.
^
ALBERTI RVBENl
Z^O
refcribit, Troconfuli necefftatem
Goihofrc-
impofitam per mare tAftam
$P Mw&ttoMuv EV^f id eft y tnter matrices urbes Ephefum primam attingere. maleenimvir erudicus, qui v corngic 6 t Mwre^Wiv E
>
quare cum res farpe ad feditionem fpectarec, velab Imperatoribus Romanis decretum , vel communi par-
aJfjs:
fium confenfu ftatutum fuiiTe videcur, ut primatus de quo difTentiebanc, cederet urbi metropoli, quse plurium aut celebriorum templorum communium vtwibp@* elTet. Sed nova hinc rurfus rixarum Ilias exorta , dum vnaquasquc templorum feftorumque fuorum magnitudinem acpulchritudinem extollens,primas occupare partes conatur. Indicat hoc Ariftides in eleganti illa Orat. quam Pergami in communi Afiac addifcordes urbes haBuit T.1./.550
:
verba ipfa quia plufcula funt , Latine adfcribam:
*Miror autem
communia
uos , cum
ducitis,
hjos dtjftdere: atqui
munibus gaudetis, confentietis
?
nam
dtfcrimen arbitror
.
:wPffb
de templis ac certaminibus
non leviter glortemini , de
cum de
ifs
rebus
,
illis
,
qua
ipps inter
quibus tamquam com-
inter njos contenditis
,
de qua re tandem
qmdem hoc ejfe communis ($r privati @/ huc referri faptentum dtffium , quo
ego ,
tradunt, communta eorum oportere efe omnia , qut beate *veImt njivere ; ubt emm feorfum qutfque fua pofidet, utilitas
m \
ttiam cuiufque feor/um efl poftta : inde njero fedtttones oriuntur , ac pugna O* contentiones, nam iUudy Non tuum hoc^fed meum > omnis eft contentionis initium. Verum , ubi omnes omnia ducunt communia , communem etiam iUorum curamgerunt fam uos has appeUationes uelut argumenta contrafeditionesy rebus tmponentes,
communta qutdem
conctlta y
com-
mmia
DE VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE.
Zjl
munia templa , communes ludos , (g^ maxima fere qusquc nominaftis communta } quapropter alterutrum necejfarto pec* catis \ Si enim reclte de tftis qua communia funt glortamtni,
quomodo de
iftisnon
pudet contendere
?
ftve
tfta nulltus
funt
uos taffiatis? Etenim extftimo ft ryos tdla&* ab altquo repertum, uobis ejfet patefatuijftt baUenus clum , quamdam borum partem etiam ad altos perttnere, nec cur ob ea
pretijy
y
,
,
njerum omnibus com~
opes; nec pojfe alios probibert
quomtnus deijsglorten-
eorum dumtaxat
munia y ut tur,
omnes tum
ipftfcientes
,
ejje
qui ea poffdent
dijfenftonis
finem ture ftcluros fuiffe. At
nominantes, appellattone gaudentes
cum
concor-
nomimbus fauftis
dta occafiones in fedittonem njertitis }
ad rerum perturbationem
,
utimini, atque inde agrotatis unde
ad falutem comparatis non modo non fanttatem% fed tnterttum fibi acquireret f Atqui templa ac certamina communia, de quibus intcr fe diffidebant,non alia fuifle, e pbarmacis
quam
communi Afiac Caslaribus facrata eranr, eodem Ariftide in eadem illa Oratione, cum
quas a
illa
conllat ex
Pergamum praedicaturus £0{*fy/»$ Ct>Q
Tuum
iuaQ mviw. K«J (jfyj
l
OUV »/>£«
oTq
ita
orditur
to
(SaA^TH^tw,
ffi
£
ti
ToW
w
roiQ
tS2?P
¥
y
*p%yiv
tStuv hoytiQ zrapg,
COQ
ttUT^
tacr&tv
Incipiam autem ab ea urbe , qua nos nunc excipit
fermonibus curiam prabeu £}upd quidem
£
A pgoju^ JV
:
,
cfox».
/jyt
($r bifce
locis finitimis
quon-
dam
imperavit, ffi deinde ea ipfa> de quibus gloriamur , originem binc habuerint 9 omittendum duco. Pergami cnim pri-
mum omnium templum Augufto a communi Afiae
fta-
tutum fuit. Cetcrum ab Imperatore Senatu Romano , cum lis haec Afiaticarum urbium Romam delata eiTet,Smy rnxos
&
Ii %
ob
RVBENl
ALBERTI
ZJt
Hadrianasi temob magnitudinem atquc pulchritudinem ad Imperafuiffe, Ariftides docct in Epiftola pli przlatos
Antoninum & Commodum, qua Smyrnam tcrracdeplorat: TS motu everfam, 8c templum hoc {ubverfum
tores
«Mw
^uo^p» * f*V AV/W r fjLtmXa&v.
(jlovov
01
m
^
ttoM nr&wciaA
lUi
vffi 0%
*wV&k*q T ^ ^ ^ T ? AV/«
IftJp
froi
m
wAi«tfow
75
^
^
dMoouf. Ghtod enim nunc
ut confubverfum eBtemplum, adeo fertur frlendidum futjfe, prAata gentibus fit y Afia urbL tentione exorta, Afta reliquis
bus Smyrna tantum culos y
urbs
h
,
ut reliqua Afia feptem dumtaxat caU
quadringentos ferret; atque hoc quidem
reBaurari poterit , unk forte'ab Afia, fi rvobts ita njidetur, njos folos pertmet , quibm Verfa ^uero urbis injfauratio ad hanc dedere.
dij facultatem
hanc aut fimilcm Smyrnxorum vicTroriam adfcribir eloquentias Polemonis , qui pendente lite r aunk defunctus crat: hV£v » ^vpva<^ r vac$v y tS $u riiiovm» Tip^ xaiav PvvSiKOf mTnmfip* > I Uo^iyccva Philoftratus
^ m Yi
ec,
tW
m a&ote,
^
bpvin
%vvShotc,
•uaj» Yi
r Ji-taAw "ianhutac
tzoXic. isovw^c,
9»p'm SfyTiS-i/ufyw r Aa^pv
Qte-lzc o
\vc\djTv\
S\ ojjtcSv i» tz$ PuojXeiO) Jlt&„
™$ % Zpvpvcucor £m§e$m^
IwiZxe&wp
y
Piu vybpxc, « notiuw ehra t*tw tS dydvac,%wu$iHA$vp7v yoLf
r uofyslw
iQacrauit 4\yt
hby>v
wa
ouui^a^iv
hfy&ic.
tyiMjixtuv. tcmc, "tQaaav jcTaxgi'
avafioAac
^4u&€»toc ^sv
«
o
ncy 6
r J>»ettW ca
avTov.paTup rij
7&r thK&Wti®
lcwc.
s
'
y
oiw fo» ?yq
W hy£ riayuvnJ/^j^*
oja £ri
fictciAdj
y
xulu)
y\uav
^
V A J^xo^<^no Ao^PC^ aDa-
f&r aorh
2f4t/pm t« (®zpt&a vaoSau.
hj^npaiup
De
ficLcnbdjc.
templis fuis
Ka) a,7tfa-
eorumque iure
DE
Smyma monem
VRBIBVS NEOCORIS DIATRIBE. 155(efr fyndicum fuum defignaverat Pole-
contendebat ,
,
ad uita finem iam incimantem Vt uero
procintlu profeclionis [u& obijt
in ipfo
fyndm fuere fubslituti. cum m Senatu coram fmperatore mak caufam ageconVerfus ad cauffidicos Smyrnxorum lmperator , ,
£m rent
,
altj
Nonne, inquit, Tolemon huius caufa fyndicus erat deftgna-
Immo werofmquiunt ,/i
tus?
f
lmperator: de ture
'Eortajfe igitur
Smyrnx
,
ut coram
tu FortaJ]e\ refj?onderunt iudicio
illi ,
qu£
tio
s
, (dfr
Adh
aliquam confcripfit
me aclurus, e>»
ddationem Imperator
tor
de Sophifia loqueris.
& oratwnem
de re tanti
momen-
non tamen certo fiimus.
conceffit
,
Tum
donec adferretur ora-
in Senatu lecla , fecundum ipfam Smyrna primas obtmuit,
decrevit Impera-
Eodem
S.C. quo Smyrna primatum adfecuca eft , Sc decretum fuiffe videtur uc Afiarcha? , qui fingulis quinquennijs (uc videtur colligi pofleex infcriptionibus illud
,
& nummis ) per urbes metropoles Afia? fpectacommunia edebant , prkno loeo ea Sriiyinae ede-
antiquis
cula renc.
& fic explico nummos Severi
bus npilTA koina A2IA2 cmtpn
&: Gallieni
,
in qui-
memorantur. Sed
,
& Occo referc nummum Caracalbe cum cmhpn npnraN thn cebacthn kaaaei ,
infcriptione
kai
mete©^
ubi cxiftimo Smyrnseos le infcribere ob np£lTOT2 KAAaei KAi MErE0Ei ton cebacti^n^ id eft primos Afia?,
& magnitudinem tempiorurn Auguflaliumjnam templa hxcCasfarca,& ci&igjet vocaca fuiiTe iam fupra notavimus. Philo ludasus in Legacione ad Caium de Augufto: Ua
ob pulchritudinem
AJ.BERTI
154
RVBENl
VitfipOS oloV TO hfyOt$pOV I&BLSIQV^ 'Gh&OLTMelx
djopwramv
KcU0Ug$C
tttot y
Kiflptw (janu&s Wpi?) (M)4
dvTVipV
T
&faisur@*. vi-
dentur autcm Smyrnasi in hoc Caracallse numifmatc fc cxprefle vocarc primos ob magnitudinem pulchritu-
&
dinem templorum Auguftalium , quia Ephefij 8c Pergameni illo temporc numero potiores erant : namquc Apud Tnnanu
& Caracalla? nummis fe
Ephefios
fe in
deinde A
viaxopH^ fe infcribere
Getas
videoj Sc
r
vtaKopac^
&
Pergamenos quo-
que fub Caracalla r vimopat factos apparet ex pulcherrimo
nummo Caracallas
nEPTAMHNHN np&TnN r KAniTHN02 ATTAAOT, in qUO templa exprefla funt,unum ncmpe Augufti , qui Io-
NEHKOPaN Em tria
infcripto
2TP. M.
&
medio templi collocatus eft, aquila hafta pura: alterum Traiani, ut reor, tertium,novum illud fub Caracalla ere&um , quo tpic NEnKoPOi fa£H funt. Et vis habitu in
hoc quidem
nam
Commodo
confecratum
fuifTe
exiftimoj
Commedsea Pergami inftituta fuiflc, Arundelliana infcriptio nos docet nEPrAMON attotcertamina
2TEIA r TPAIANEIA, ASKAHnEIA, KOMOAEIA B. &Commodo templa paffim in Afia facrata fuifle fub Severo
&
Afud »
Antonino Caracalla tcftantur plurcs nummi. Sic Laodicex communeCommodo & Antonino Caracallx deluOc-
am
brum cxaedificatum fuit, & ingens in eo coloflus Antonino ere&us , quem exhibct numifma aereum cum infcri-
-
ptionc AAOAIKEflN NEHKOP^N KpMOAOT KE ANTHNElNOT AOTMATI 2TNKAHTOT; Unde & hoc conftat, urbcs Provinciales Senatusconfulto Romano creatas ple-
rumque,quod ScTacitus teftatur,& marmor Arundelliaubi Smyrnari mcmorant $dm&v $6ypst ow)%Xm» quod bis neocori fafti funt. Praetcrea Dio tradit, Saote-
num ,
rum Nicomcdicnfcm,
qui poftca occifus a Cleandro,ma-
gna
BE VRBIBVS NEOCORIS gna apud &a£or.
Gommodura
DIATRllE.
gratia fuilTe.
Ob quod S.C. Nicomedienfes,
M
IJJ
raS^ inquit,
qui antea neocoros
ob templum Auguftasum
illic a communi Bithynia: erectum , ut in nummos M. Aurelij & Occof 19 s Commodi, tunc titulum aic NEnKOPHN aflumpferc, ut Triftanu* r,I */-747 in alio numifmate Commodi, quod duo templa prrfert, & in mcdio triennem cum infcriptione , nIKQMiaehn
fe
infcribebant
^
aic NEftKOPiiN. qui idem titulus
ijs
tribuitur in multis
u dOe
comf.^u
nummis Severi & Caracalla?; atquc etiam Albinij & 363. nam male, ut exiftimo, Goltzius legit nikomhaehn a ApudCcs NEaKOPHN, cum non dubites fcriptum fuifte, Aic neq, %fjj** KopnN.Quinummi Nicomedienfium hoc titulo notati j.g 7 alijs
'
.
planiffima opinionem noftram dc neocoris confirmant;
exhibent enim plerique duo tcmpla, ut etiam alij Cara- M** um callas tria templa , cum infcriptione tpic neqkophn /. 41 <;. nikomhaehn quem tamen titulum deinde intermife:
cum templum Caracallas imperfe&um rcmanfcrit, 0cc9f4 Q * ut fufpicor: itaque rurfus in Iuliae Mammea: nummis fe Aic NEnKOParc appellant atque etiam in pulcherrimo T riflanZ
runt,
:
numifmate Gordiani, inquo templum fignatum cft, Tltfs l 7 ramis frondibufque,&eximie adornatum: fub Valeriano Oeeof.466 dcinde
rurfiis
NEaKOPHN
,
quorum unus
refumpfere Nicomedienfes ut indicant
nomen
TPic
&f^.
nummi duoapud Occoncm,
exhibct aram intcr tria templa, non habet, fcd templa folummodo.
alter
aram
ALBER-
1
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO D
E
NVMMO AVGVSTI; CVIVS EPIGRAPHE, A S I A R E C E P T A.
0
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO D
E
NVMMO AVGVSTIj CVIVS EPIGRAPHE, ASIA RECEPTA.
Nter
nummos D.
Augufti unus extat
argenteus, in cuius poftica parte expiefli funt gemini angues adverfi, caudifque Scfpiris fuis inter fc impliciti,medioin-
J
ter illos
iptione,
mus
Vi&oria? fimulacro,cum
Asia recepta.
Similis
Vefpafiani cernitur in Croyacis tab. 16.
tab.30.Illc Vefpafiani infcriptus eft,
Kk
&
infcri-
num-
D. Titi
Pont. max. tr.p. z
cos
ALBERTI
l60
cos
RVBENl
pontip. tr. p. cos. iiit, Atque ita hi nummi codcm anno percuffi funt,cum Vefpafianus vi. Titus mi.Confules erant^Occo ctiam ponit nummum aureum Antonij , in quo ab una parte caput eius vifitur cum lituo, cum infcriptione , m. anton. imp. ab alia, duo ferpentes, in quorum medio bafis, cui fuperftat figura ftolata,dextra haftam,finiftra urceolum tencns,cum vi. Titi,
infcriptione, iii
vir rpc.
Argentea quoque eiufdem numifmata extant, in quibus ab una parte capka Antonij & Cleopatne fimul jun6ta confpiciuntur^ ab alia,eadem figura cum urceolo dc (erpentibus,
ab
m.anton.imp.cos.desig.iter.et tert. vir R p c In alijs Antonij cffigies in
alia parte iii
corona hederx & ab averfa parte caput muliebre cippo impofitum intcr duos angues cum eadem infcriptione. :
Hi nummi V. C. in
Antonij fignati funt poft autumnum anni enim Antonius poft pacem Mifenenfem
715. tunc
Grxciam
proficifcens, defignatus fuit Cos. iterum 6c
tertium. Vide
Appianum
lib. 5.
Civilium. in octo annos
defignati tunc fuerunt Coss. ultimus annus erat
V.C.
713.
annus
Vide Dionem. Nufquam magis quam
in his argenteis ^nigmatiscxplicandis lefe torferunt Antiquarij, ut Pierius, Valerianus, Sebaftianus Exizzius, /Eneas Vicus,
& Antonius Anguftinus
non fatis
j
qui tamen ingenue
fe
h^c
affequi confitetur.
Noviflime etiam IoannesTriftanus in nuperis fuis dc commentarijs/erpentes hic pro Victorijs aeci-
Nummis
pit, ut &in alijs nummis d.Clavdii: cuius fententiam explodet V. Clariflimus Cafperius Gevartius in Triumpho Auftriaco, five Pompa introitus Scrcniffimi Princi-
pis Ferdinandi Auftrij,
Hifpaniarum
Infantis
Cardinalis
NVMMO,
DE dinalis,in dij
,
ASU
urbem Antuerpiam
feditionis, bellique
RECEPTA.
t&r
,
5
5 fr/?^^ > hoftilitatis,.difli-
fymbolum hic
efle cenfet
Gevar-
tius.Vtquein Mcrcurij Caduceo Angues gemini y viiLga. mcdia divifi, hoftes feiunctos, paccmque radam efle defi-
gnant
,
ica in
Numifmate ifto Augufteoidcm fymbolice denotari aflerit. Nempe, Romani Im-
& hieroglyphice perij
geminas
in factiones divifi hoftilitates
&
diflidia,
media efle dirempta , poft M.Antonium apud A£tium, aufpicijs du&uque Odtabellumque
civile
,
Vicloria
Asia cft recepta, M. Antonio obtigerat. oAngues
viani Augufti fuperatum. Et tunc
quas in divifione Imperij
autem hoftilitatis , belliquc fymbola cfle, plnrimis llle veterumScriptorum teftimonijs didlo libro adductis probat. lllius ego fententiam fecutus fum in meoad prifca
Romanorum Imperatorum Commcntario,quem adoleNec mihi nuncanimus illam aut aliorum
fcens fcripfi.
,
opiniones hic refutare^ cidit,
fententiam hic in
mcam folum,qux deinde mihi
in-
medium feram quam fubmitto ,
&
praecipue Do&iflimi viri D.LuEruditorum, doviciNonnij,cuius exftant eruditiflimi in prifcaGrascias Numifmata Commentarij.In numifmatis Romanis
cenfurar
& Grxcis faspe nomen civitatis ubi tur, faspe infigne
dam
illius
percufla fiint adijci-
aut regionis. Ita
qua>
ne dubitari poffet in Africa fignaPunicis infcribuntur elephantem praefe-
Iulij Casfaris,qua:
ta eflc, littcris
mnt
folum urbis
:
,
aliaeiufdem formae Latinis
litteris
infignita funr.
etiam quaedam percufTa Valentiaefquas Calabriaecivitas eft)olimHipponium vocata, ob fertilitatem territoSic
unde & Gelo Siciliae tyrannus , locum a fe propeHipponiumextrucT:um,Cornucopiac vocavit, ut refert Duris Samius apud Athenaeum lib. iu Hxc numifmata rij illius;
Kk
3
duo
duo
rvbenI
alberti
i6l
cum
cornucopia? habent
adfcripto
nomine Valen-
ipfum folummodo infignc , gerunt, cum infcriptione, c&s ar. dict. perp. Sic & Augufti nummis, in quibus leo cervum devorans confpicitur cum infcriptione m.dvrmivs iii viRjleo ille Veti a. Alia fine
nomine
urbis
m
lix civitatis infigne eft
,
ut patet ex
nummis veatton
apud Goltzium,qui leoiiem habent itidem cervum devorantem unde aut nummi ilii Velix percuffi funt , auc Durmius ille Veiia oriundus erat. Idem videri poteft in Lepidi nummis, qui cquum cum fcorpio prarferunt. qui denotat^ut mihi videtur, nummos illos Hippone Arrica: cufos efTe. Antonij etiam numifmata qusedam Alexandriae pcrcuffa, palmam habent, Aiexandrix fymbolum, •,
cum infcriptione, alexandr. AGYPT.alia Auguftiibidem fignata, palmam folum prasferunt finc adfcripto ,
nomine Alexandrix. Sed &: aliquando, quamvis ca partc
nummi
rnus
fignatus
ille
infignc civitatis cernitur cft
^
tamen
ciuntur, ad imperatorem aut fignatus eft
,
&
,
qusedam
in pofti-
ubi
num-
alia adji-
Regem in cuius honorem nummis Auguftiroftrum ,
fpe&antia. Sic in
eft ob vi&oriam Siculam; fed & adiunmeta qusedam feu obelifcus, Copias civitatis infigne, ut non male animadvertit Triftanus ,atque inqui-
riavis
expreffum
clra eft
bufdamnomen copia
adfcriptum eft, inalijsnon. Sed ne longior fim,Alexandri magni folum &: Philippi numifmata confideremus, In maiori parte numifmatum Alcxandri,ab una partc Alexandri caput ieonina pelle indutum vifitur, ab altera iuptter (edens,hafta finiftra,aquilam dextra pre/erens. S:d
& alia quaedam figna apponuntur,ncmpe caput bovis, Pegafus^acroftoiioninavisirofa^tridens/phynxj&c.ubicapuc
,
l6j DE NVMMO, ASIA RECEPTA veindicat:Pcgafus nummum fignatum Euboea bovis,in ro Corinthi
rofa
,
Rhodi
,
acroftolion Leucadis
,
tridens
fphynx Chij infignia funt. Sic & in Philippi nummis cernitur iuvenis equo infidens allufione
Trsezenis, aut Teni,
nempe ad^A/W» nomen fadaf
fcd
nunc
adjicitur cly-
pens feu fcutum,nunc vero fecuris aneeps, quarin Tenefignatum denotat, ut clypeus ille Thebado
nummum
rum
fymbolum
aut Baeotias
eft.
Eadem
ratione in
mim-
mis L.Marcij Philippi homocquoinfidensvifitur.Quod qnidam explicant deftatua illa,quam Livius lib. 9. kri-
pofitam MarcioTrcmulo ante aedem Caftorum,
bit
de ftatua
quam
Philippus Octavio Caefari decrevit.
quam mera allufio ad nomen$*A/7rMacedonum regis ncrmmis.
le,cum nihil aliud fit 7tx ut in Philippi y
&
Cum.
igitur couftet,
fepe in poftica parte
nummo-
rum,crvitatis aut regionis lnfigneadjici folere, ubi
mi
iili
fiani
percufti-, ita
alij
Ma-
num-
& cenfeo hos Antonij,OcT:avij,Vefpa-
& Titi nummos fignatos
elTe in
loco aliquo, curus
infi
aut
oclavam
videlicet unciac
partem habcntes, hi omnes
aut maiores aut minores folito funt.Deillo fane Antonij,, ubi mulier eft cum urceolo, ira Occo: Argenteus hic num-
&
legitimuJ, ut ^videtur y maior 3 antiqum tamen prtcsdens trium denariorum Jeu drachmarum pon~ dere, cufus inAfia fortaffts aut AEgypto. Augtifti vero nunv
mrn
eft folito
ficut
mus, quem penes
me
habeo,
ordinarij ponderis habet, de
dam hunc nummulum
fere
haud dimidiam parrem
quo
& ita Occo: Futant qui^
ejJefeHertium.qui dtfft funt quaftfemi*
ALBERTI RVBENl
164 Bert'j,eo alibi
quod duos
ajfes
cum femifie
ualerent.
quam Romas nummi hi fignati
fint,
Cum
igitur
egonon dubito
affirmare, illos in Creta infula percuflbs effe, atquc hoc denotare duos illos angues, qui Cretenfium infigne funt
ut patet cx
Gixcxx
nummis eorum apud Goltzium
in Infulis
qui habent duos ferpentes eodem modo implicitos , cum pharetra intermedia , infcriptione KPHTAiaN. Alij etiam apud cumdem tab.4.habent temtab.
3.
&
plum quoddam inter hos angues pofitum , cum infcriKrAAi^N API2TOKAH2. Quidam ctiam habent
ptione
&
hos angues implexos cum Iove intermedio infcriptione ktaas kphtapxas. Ex quibus fatis patet, hoc Cretenfium infignc gentilitium effe. Fortaffc etiam fulcit hancnoftram fententiam, quod in nummo Ahtonij, ubi capnt muliebre vifitur inter duos angues, ab altera partc Antonij ipfius effigies ponitur in corona hederse, qux etiam in Cretenfium nummis adij-
citur.Quamvis enim fciam hoc explicari poffe, quia Antonius Bacchus dici voluit; tamen haudita abfurdum eft, exiftimare ob duplicem rationem adiunctam effehanc
coronam hederaceam,cum haud temere
cam alijs
addi Antonio
nifi in
Alexandrias fignatis
crat,ut conftat ex
;
nummo
hoc
,
reperiri poflit,
& quibufdam
quas urbs etiam
Theophilo
Baccho
facra
&
ad Autolycum. Ita (qui tamen haudqua-
lib.i.
inquibufdam Augufti nummis quam fe Diony fium appellari voluit) hederacea hxc corona adiungitur. Sed quod omnem mihi dubitationem eximit,eft,quod video bafim illam, cui in Antonij nummis muliebrc caput, femina urceum tenens infiftit* in Augufti vero
&
Vefpafiani
& Titi/Vi&oria, non aram efle vel cippum,uc credunt.
NVMMO, ASIA RECEPTA.
DE credunc.
Quod eciam
log.3. ubi f
non audet
l6j Antonius Auguftinds Dia-
vidic
quidnam
definire
inquic, rvi&oria column* inftfiens (ive pulpitum appellare hbet.
&
s
ftve
Ciun
lllud fit,
Efi
trophxum \llud*
emm
in
his
/\nco-
nummis fcmpcr eodem modo bafis \U la efficla nc ftriis multis & lineis eam dfvidentibus nufquam alibi in nummis ains altare aut cippum eo modoeffidum vidi unde accurate mfpecto nummo
nij
Augufti ,
3
:
Augutti qui penes
cippum cui
me
cft
,
affero,
Vi6fcoria infiftic
}
fed
non aram eile vel ciltam myfticam
(q
Vicloriam calatfnfca
infiftere.)
cadcm p!anc forma qua
nummis Crcccnfium apud Goltzium inlnfuJis Gracri* tab. j.nummO 5. & tab.4. nummo 3. nifi quod in his Cretenfium nummis ciftx i\\x levato paululum cernitur in
onficio exprdfe
fuitt, in illis
nicus clauiac, utpoce
quibus
vero Augufti alia
& Antonij pe-
quaedam figura
infiltit.
Ciftam atitem efleoftendunc illx ftrix,qu£ cannas fignificanc, cxquibus conflabancur ciftae. Ifidorus xx.orig.9. [amftrum fiftis cannis contextum , unde nuncupatur aty Cracum ajjerunt. Ctftella a coftis ex canna uelltgnoy quibus :
co;jtexitury nominata.
nummis
fuis
nummis
in
Vnde
rerifii
videcur, ut Crctenfes in
ab una parte duos angues , ab altera facrarti ciftamexprimebantjica in his Romanorum Impp.
&
Creca fignatis , cum Impcracoris capuc unam parcem numifmatis occupec; a poltica parte utraque fi-
mul Cretenfium infignia,duos angues implexos
& ciftam
myfticam, imprefla eflfc. Nec obftar,quod nummi hi
licceris Lacinis infcripti finCjCiim lingua GrarcaCretenfes utercncur. Etenim multos Imperatorum Romanorum reperias, qui
nummos L1
quam-
:
RVBENl
ALBERTI
x 66
tamen LaAntonij habeo, in quo ab Uha paitc Antonij caputeft cum infcriptionc: imp. anTON/AVG. IMP. IIII. COS. DES. III. HIVIR II.R.P.C.
quamvis
in
Grscia vel Syria
cufi fint, litteras
nummum
tiuas praeferunc. Sic
cum inquinummus cum fine dubio ullo Alcxandriae in ^gypto percuffus fit tamcn Latinaminfcriptioncm habet. Sic & numtm Bruti Sc
ab
altera parte
palma
eft in
alexandr.
fcriptione,
corona hederacea,
jegyvt.
,
quamvis magnaex parte in Graecia Macedonia, funt, ut , litteris tamen Latinis infcripti percufli. Africa in quamvis nummi, multi Lepidi Adhacc urbes aliquae in Creta erant , in quas Colonix Romanorum dcdudtae erant,ut de CnoiTo Strabo teftatur
Caflij
,
aut Afia fignati
&
Cnojfus
$T
Nunc
Pctu&tov >hroaiM %xi*
A« Kvaosk
lib.lO. N'xw
Romanorum Colonlam haba.
Nunc videndum,
quare Cretenfcs in numifmatis fuis duos angues implici, ciftam cum fcrpcntc imprefferint ; cum Creta intas, fula nullum vcncnatum animal producat, quod teftan-
&
Diodorus Siculus, Solinus, jElianus, & alij.Cretenetiam facrificia, 8c fes ut apud fe natos deos primum , ita myfteria atque Orgia inventa fuifle in Creta aflerebant, quamvis & Phrygcs, 8c Thraces,& alij, Orgiorum in-
tur
ventionem
fibi ipfi adfcriberent.
Luculentus hac de
locus apud Diodorum Siculum
Ta$
S\ Ttudq
&
$ Tac
iWfAYi&ov'tw T8$ %up
c*
toii;
%t$ov
0
71S.cn
K$ r!w
c* oztf^d^^lu
^StFwga* Cp^te hS ) uvwcSt,
$\ TXpT&fl ovwcoascS
&uiuq
xpvrm$ &t> jQq
oiWj (Ay&v
&QnvfuoiQc9 Eh&oTvi fyofyjtw lOirlt/j Iffa-
xcruv djruvcSv.
Kaocnv {odtv
re
Bibliotheca?
dvarlm
afoxQ dvS-epTfUS
cpuvig-drlw
lib. 5.
voyufjjv
CD^JtfoeSj
,
t*
9
tt)
r iv d-pdw
^u^o^
*7\
dp%cuavTt) quvipcSc ruc rtterd; <2%>y> 3/£
aMo« c#
'imppmcd «o^t«f 6
NVMMOj
DEr
RECEPTA.
ASIA
167
<
$i£otjfy)at
nnp
avStc,
unS&a
y.fUTrf&v
r @kXgu%vcvi rd &iav(&
yircdcrxeiv.
&
facrificta ritmque initwporro ut honores quoque Deum y probent y hoc pro maximortales pervenife ceteros rum afead
mo nis
ut perfuafum habent.argumento confirmatwadducunt^ Initialesjnquiunt/itus apud Athenienjes Sleuommum cdebemmi , itemque Samothracij , o* qui in
ffl firmijfimo,
Jinij
Orpheus Thracia ufitatt Junt ,Cicombus(unde mflitutor horum ab antiquo erat) myftice traduntur. At in urbe Creta Qnofio
&
qu* fecreto a cetefancitum eft, mpropatulo illa tradi , qui modo cognofcere eaneminem apudfe, admmi(lrantur y ris illafludet,ca>lan.
Sed de hac Cretenfium
cum
Phrygibus,
controverfia,videndus Strabo
lib. 10. Thracibus,& quoque in Bacchis Cretenfes enumerat inter &Thracijs: miniftros Bacchi una cum Phrygibus,Lydis
alijs
Euripides
n
Stthaudjjuyi KapiTOF
Zd$*ot T2 Kp-re?
A/o^gTOp??
TejMOpvQU
%vav"hot T*
w
dn&tc,
BvpaOTovov xv%AcoM£t tb
Mot Kopv&avT&S
0
tv'e$v
y
&C.
contubernium Curetum9
Bt divmi
Cretenjesy
lovegeniti incoU y
Triphcemque galeam gejlantes in antris
Hunc tympani rotundum orbem,
intentum
com
Invenerunt mihi Coribantes,
Vt
Bacchicorum Orgiorum invcnmyfticam cum ferpentc fignarunf,utenim Clemens Alexandrinus
igitur Cretenfes fe
tores elle fignificarent, ciftam
innummis ait in
fuis
Parenetico: onw*w
kv m
&**?J*d v
Symbolum Bacchicorum Orgiorum
tp^tmhw/Sp®*.
eftferpens myfierijs initiatus. 1
Ll
AtBERTI
l6S
RVBENl
Porphyrio ad lib.i.Odarum:
tus.
qu&cum gues
&
r Biflonides Thraces funt\
in ftcris Liberi patris crinibus folutis <-verfantur,an-
in capite
Argonautico,
&
in
manibus geftant. AddeCatullum in
& Euripidem, in 'Bacchis.
Hi autem Orgiaftici ferpentes guium genere quos Graeci Tmpetat
fere erant ex illo an-
t»5 o(p«c t«C 7mpeicL4 &hiQct)v
t»T /\<*&h>i
cuct)g£v {£ jSowy
t«s T«S
7W«o(^
•
E'./o?2a£o/' <&
uz«ra t^o
'
«Ae
ygcuSicov
tf}
Iffzip^»^©*
&apx@* ^ -zE^e^w^c^c a^f (2 x/Tw^og?? 1
3
EV
:
t
tiui^ic, thq
oScSv tj*5 isf $a#fi»f*V«S T&f /ujcpocd-pcp^
l&Xisc. S-idffyc, ciycoy
hyjc,
Demofthe-
vocant.
nes pro Ctefiphonte de ^Efchine
pdjbtdf)@+
Oss^ T»c:
x*
t^
Att»$
Atn
hmvopbggc ^
(AicSov Xctu&a.\cov
to
thtuv
hSpviffaj^rfreMbt&vtfaaitt.Qux ita vertit H.Wolfius: praclaros
ir/;
illos
coztm per ^viam ducens fenicnlo ffi
^vocant^ehdens^ JuEuoe Saboe, ($r mtertm fitU
populoredimitos,ferpentes,quos Parias
per caput efferens^ titans
y
ftf clamitans
,
&
aufj?ex (efr dux picifer etm generis ahjs nominibm , ab aniculis famercedem proiflis ab alijs acctpiebas placentas 3 ffl recentes panes. Sed ridiculus Wolfius,qui hic
Hyes <^ttes, Attes Hyes ,
ftj njanmfer, ftj
lutabare y fcriblttas, 7UTTc
&
piciferum vcrtit,fecntns
Cent.Jdta
fcribit.
xtTTotb&cjd
efl
Erafmum quiCuliade Pictfer, njulgare
4.
convicium
yidetur in hominem infimum ffidefricatiflimafortis.Siqmdem
Demofthenes in orattone pro Ctefiphonte
y
dicit
jEfchinem hoc
nomme ab aviculis compeUatum^quemadmodum (efr Xwb$o°$vy quodptcas e>* njannos capite bamlartt; nam his m myfterijs Bacchanaltbus utebantur y quodea avis facra fit Baccho.Mdius Henricus Stephanus,qui inThefauro fuo xnftQe&v exponit hederiferum 3 five hedera coronatum>ut folebant efle ij qui
Baccho Orgia ris
faciebant,ut conftat ex Plutarcho de Libe-
educ. Sed nec hoc mihi
fatisfacitj
non cnim Baccho Orgia
DE NVMMO, ASIA
RECEPTA
169
Matri magna?, ut Demofthenes quoque ait hos
Orgia faciebat j£fchines Strabo lib. k>. &&pq>K4Ty Ad&w fimculo
,
&
fed
afferit t&T
non hedera redimiros fuiife. Vnde mihi videtur fcnbendum efte inDemofthe* ne xwfoes', non x/rS?6ep? V.Suidam in *'5Di6ep«:notum et-
—
illud Martialis,
iam
populo 3
Nupfifti Gellia
Necadco
recenter locus hic
cum iam
astate
Harpocrationis quidam
xi&pb&i; fcriberent.
ciftifero.
Demofthenis corruptus illic
Harpocration KnftQo&s
^d^or
htoi
tey>f£p'a4 ztgac hgpc Tf) ttey>v x§ A/ovi/cra
73t c
locus hic legitur in
ita cxprefle
m
s.
eft,
^rS^^alij i£ tzt?i> foct7v 9
R Morclli
ut notat
5
MauOacus. Quam ledtionem eriam confirmat Suidas in voce^?oe#.male vulgo editum eft in HarPhil.lacob.
pocratione Kir5$b&S
%m
tey>$Jct4 %'toscu
'tteyn tS kiovv^xju tojv Stutv.
hegic, if)
rupta leclio impofuit
$jy>
Suo oj ^dvaor hiosiQo&s,.7zx$
Erafmo &
alijs,
$ Qux COt-
quod haud
lta
mi-
rumrillud magis mirum,Phil.Iacob.MauiTaeu qui veram lc&ionem Codicis Morelliani viditadhuc jSaAaj/o^^jillc 3
fic
^uamvis^ ut rverum fatetr y pauero huim mtricatifimi , (efr ut ego exi-
in diiTerc. critica.f.317.
rum mihi
conftet de
ftimo,obfcurifimi
loci
fenfu^ (ghr.Etpoft
longam
difputa-
tionem interpretarur illud xiojoyL&s aut xi&tpb&g de Citta pifce Baccho facro. Quam bene, alij viderint. Sed ut ad angues hu^&a revertamur, dehocgenere ferpentium 0(pfifif»C
>i
K$j
ita Interpres
^dnvovTa
$ Av?r£v
vrtipeiattydjKtoVfy
eT^@^ ?S
^
Ariftophanis in Plutum:E^§-
TO tTTr.p&Ctj
6 7TCtpeiCbC.
'
TZZC,
7Tapc4aC , QcKTi
AvnSp^s c*
tt/
ig Aw^a'^8 hdyof
b/ t« A'?\&cLv£ejict to St tcihtov
A/owW. V. etiam
etiam vocari
OJJJLV
UM
£d)tv{v.
t/iy.vv) S\ ojvts y$ Anflpc&ftwe t«$ o$eic,
So/a-m^) op
Suidam in voce o$w tradunt s>^ 3 ^^oi&^'^ <
S\
to
t*c
toihtw
tcZ: hofic,
Trap&lac,
Quos
tws
^a&ac
^
ALBERTI
lyo iy>iw
£tor
tuc, ,
&
RVBENl
Hefychius , magni Etymologici aualij.In his autcm Augufti, Veipafiani 5c Titi wapeixs.
nummis obfervavi,ferpentes,cum criftati haudquaquam fint, inflatis magis genis eiTe quam alios ferpentes in numifmatis expreflbs. In Cretenfium vero nummis anguis in ciftam
myfticam
infilit.In
Bacchicis enim Orgijs dra-
quodex marmoribus antiquis patet,ki quibus Bacchantium chori exprefli funt, ubi femper ciftula aliqua cum ferpente inclufo cernitursiit Romsein vafis marmoreis quasextant in hortis Iuftinianaris, fi redte memini, ex quibus ciftulas expreflas cones aut ferpentes
hic exhibeoo
ciftis
includebantj
NVMMO,
DE
Clemens Alexandrinus 9Mtyy£& cufActj
ASIA RECEPTA.
in Parenetico.-of^
iji
a]*!^
dj
m
$ )wvyuuvG>ffui td ayia
mv(gt
ojjtcIv, appnm tffemitVHonTcAtAro^ ttqk axa mhvofAQuKa %w$ejt n
7ZV£c/lui$ tc,
aA&r v ^
op> Una
&
:
bene elaborata
,
Itbaque multis diftincla umbilicis, fdisque
& in vanno my-
pugilliffi draca orgium Dionyfi Bafiari.Sic ftica
conclufos ferpentes habebant.Plutarchus in Alexan-
dro:HV« Ohvumdt, uufaov htgpv ty\7\ooauozt ^Ayaffa fiap&aeJDtcJTZ&v y oQetQ tQ kittQ ju t SidooK * 0/ mXhdzic,
cndffunQ
W
f8poi
y
<£
^imt^v t»V
fjdpooJS
Tac,
(Avsixdiv
TywuatzcJv
Olympias autem
^ac^
fJiiyd&itQ
pr
xi&ffl&t
ovQa-
tsc,
i
/\imcw ^Lva£uQ- * ^ic etm
^
ceteris
&$%voiG y ^-{{um!itnK~
&t
motum lym-
phaticum fimulans>& fanaticum peragens ritum, horribdiore
K4 * av
^ *
fpeclaculo ferpentes manfuefaclos trahebat thiaftstngentes qui ^L7u^*L 3 f ex hedera fubtnde myfiicis cunis obiter prorepentes thyr-
&
1
,
fosque c^ coronas circumplexi percellebant /Vur.Erat 5
autem
A/W^five vannus,ut Iunius Phylargyrus ait in 1. Georgicon, nsas
td
ruftici congerere •
A/W t&vSv f&vtffKtov
Ex
primttias folent. Sic & Hefychius & Iulius Pollux lib0 6.cap.12. ToSi vuu
frugum
cxponit,
t&vmov CMahSv ,
his
pente in
nummis
td /\Uvqv
cac,
nullum dubium
eft,
xdvnm.
Cretenfes ciftam
apud eos celebrabantur^ quod
cum
fer-
ob Orgia Bacchica, qua?
fuis fignafle
& corona hederacea
adie-
ctaindicat.
Eamdem ob rationem fticam aliquando
etiam Macedones ciftam
nummis
fuis
Goltzium in Graciatab.34. quia fe
&
my-
apud ipfiOrgia hxc apud
imprefferunt
3
ut
inventagloriabanturjhinc&Ballarides reminas Baccht
ALBERTI
*<7 L
RVBENl
chi comitcs peculiari fignificatu vocantur ^O,utcoiv ftat ex Euftathio ad Iliad. Rapfod.quod obfervavit
Ca-
faubonus ad
Athenxum
I.5.
Atque
c.7.
haec fatis
de
cifta.
Eadem caufa adferri poteft, quare Cretenfes duos angues implexos in nummis fuis impreflerint. Etenim
in
Bacchanalibus pars fefe tortis ferpentibus inangebant. Sed cum videam ab unapane nummorum Crecenfium ciftam facram cum feipente cerni, ab altera hos duos angueseodem modo fempcr lmplexos, hicaliud quiddam
myfticum
latere credo.
Cretenfes
cum aliaomnia myfteria
Cereris, Bacchi 5c
Magnas matris cum alijs genubus communia celebrarent,
tum hoc
peculiare
habebant,quod
ipfi facra Iovis
cum bo
etiam
Orgijs peragebant; quod nufquam alibi fiebat.Strahb.io. poftquam de Phoebi, Mufarum, Cereris,
chi,&Matris TBtvm
,
prater
^
Deum
Orgijs
egit,
Bac-
& S\ ™
inquit,^
ra tQ A/cc it&i tiivQ g7rmA«n> utr opydevi*. \n Cretd
h
lovts facra celebrantur cum Orgijs. Sabazus vocabatur, & Orgia hsec Sabazia five Iovis Sabazij facra: Sabazij enim vocantur Dij illi in quorum honorcm Orgia celebrantur.Sic Thraces,qui Diony fiaca Orgia peragebant,Bacchum Sabazium voca-
Hinc
Iupiter
bant, ut notat Scholiaftcs Ariftophanis in Vefpas in Aues. & Suidas exeo in V.2*6ȣ'@*. V.etiam Harpocrationem notas ibj Philippi lac.Mauflaci.Phrygcs econtra,qui Magnar Matris Atthidis Orgiaft*eranr,Atthi-
&
&
&
dem hoc
nomincappellabant. Strabolib.
10.
Ka}iz*U-
Z*@* r Qpvywciv
Et
,
^Dea Syria
,'
&
[antlmSabazim. Eodem modo -retenfes,utexiftimo^ qui foh mortalium lacra lovis cum Orgijs celcbrabant /lovi
m
DE
N VMMOj ASIA
infacris fuis
hoc nomen tribuebant:
2a6*juh Ai^OT^ut Iovis Sabazij
Gruterum
ait Intcrprcs
mentio
RECEPTA. Tb $
175 pdp&t-
o/
Ariftophanis in Aues.
Hinc
in
antiquis infcriptionibus apud pag. tt. Valerius Maximus lib.i. cap. 3. QQor-
neltm Hifyallus prator.qm Sabazvjjovis cultu fimulato mores Komanos tnficere conatifunt, domos fuas repetere coegit.Huxc Iovi Sabazio facri crat dracones. Artemidorus Oneirocrit.
lib.l.dj. A&tnw oeapfip®* «cr)
^ w'JV
2«gaft©*
bcne vidit Rigaltius)
(
dt^
onfAcuva
w«P7a«, w€
/feoV
ka legendum, non
%esw.Draco njifus figmficat etiam deos omnes qutbus facer efi; funt autem htjuptter Sahazjus^Sol, Ceres Proferptna.He-
&
&
Hinc aliquis credat m nummis Coryciorum apud Goltzium in Infulis Graxia? tab.5. num. 5?. ubi ab una parte ciftula facra expreila eft, ut in cate, jEfculapius,
Heroes.
Cretenfiumj ab altera capiu lauro coronatum cum qui circumvdlutus eft baculo , id Iovis Saba, zij caputeiTe, non ^fculapij ut in ktaaiqn nummis idem caput vifitur , fed fine fcrpente, ab altera paralijs
ferpentc
•
&
non tamen
te aquila.
id affirmo. Sed ut
ad Orgia Iovis in his varij concubitus Iovis in draconis fpecie exprimebantur. Iulius Firmicus de Errore profanarum revertar
,
reIigionumcap.il. Sebazjum imtiantur
,
lovem y anguem, cum sAdbuc primi erroris <-uitia quidqmd hominem perdidit colitur, @jr funefti colentes
per finum ducunt.
grafiantur,
anguts callida
batur autera per
maltttofa crudelttas adoratur.
Reprafenta-
anguem hunc,qui per finum ducebatur,
concubitus Ioviscum Proferpina, cum qua coiflfe eum credebant in forma draconis. Clemens Alexandr. in Parena^tico
:
Xx&ctfyay
1
y>u£ fAu^eJim au (xCo^ov
Mm
3/C pvufipotc, b sf&
kqXtth
JkK-n* Btk-
fo>*®*
SSt JHtoi$J@*
S&wv JVi
Sabaziorum
«*e**'^
eft ijs
qui tnitiantur
draco
qm
9
#
certe myfieriorum fignum
Deus qui finum pervadtt: efiautem u
extrahttur a finu eorum qui initiantur.tvtdens ar-
gumentumfovis *
RVBENl w ***** 9 wM^
ALBERTI
ifl
inconttnentix.
Eadem habec Arnobius
I.5.
angues ita imphciadvcrfus Gentes.Sic etiam credo,duos Orgijs vfurpa*. lovis iftis fuiffc quod
m
fymbolum
tos
bant obconcubitum nempelovis
cum Rhea matie,cum
draconem mutatus. qua in dracznam de love: Athenagoras in Lcgationc pro Chnftianis verfa coiit ipfc in
^tmC $po$lrt , *
goAo^
WoG tft «fe&am*
rSEp^^V.
« 3-'
Matrem Rbeam> qu£
4
& cum
hkus
tlla
fe tn
f«m€«A»r, atwSfoa* iwite
St^W fc<> @«*«-
concubttus etus resjuebat
drac&nam
converttjfet
,
,
mox
ferfecutm tpfe
draco
njocant.nodo adfirimixtus eficum tUa y Herculeo,quod Mercurtj fyeSiatur. caduceo tn concubttus sjecies
tfa; cuius
filiam ftmtliter fub draconts [fecie poftea etiam Froferpinam Dtonyfium ex eagenutt. Porro huius concubinjtolavtt,
nummis expreflam effe mihi perfuadet quoduo angues inter fe coniundi funt; etenim
tus fpeciem in his
nodus
ille
htdracones parte medianjoluminis fui invicemnodo quem Caduceo Mercurij fcrirvocant Herculis obltgantur. ut de
&
bitMacrobius iib.i. cap.19. De nodo Hcrculano videndusOribafius dc Laqucis cap.8. Atque haec mea de his ferpentibus opinio cft;cui nihil officit,quodCreta nullum animal vcncnatum producat, tit
fupra diximus: ctenim ferpentes illi,quorum in Orgijs cxilloanguium gencre, quos Graxi
ufus erat , fere erant
NVMMO, ASIA
DR
n*/*f« vocant
qui
,
R.ECEPTA.
quamvis mordeant aliquem nocent
illi
,
i'i
oculatus Creta infula etiamnumrepeririteftatur
P.
Belloniushb.
Deinde
1.
cap.18.
orgiaftici
.
.,
ferpentcs
illi
,
quibus
m
nec
autem
tales
;
I7J
funt
haudquaquam vcncnati
teftis ..
.
myftenjs
&
vivi angues erant.fed facpe utebantur.haud fempei veri Iovis metallo: ita draco llle, qui fifti ex auro, vel alio mitianmyftenjs ducebatur.qui eorum pcr finum
m
Orsiis
erat. Arnobius [ib.f. Ipft noVtfJime
fadus
dt erant, ex auro
™men eft, ptcra&ritM mitutumu ip(ttu ,q*ibtu Stbwj* qiubiis aureus cokber m
fimm
&
demtttitm
bus parttbus atque tmis.
Nunc
ut particularem
nationem adjiciamus Goltzium
tab.
}.
in
;
hotum numifmatum explaCretenftum nummis apud
Infularum Grxcia: ferpentes implexi
,
cum
at>
una
patte
pharetra tnter-
duo celebrari fohta & ob Orgia Iovis a Cretenftbus Sohnus c. „. permam atte fimul ob eorum in fagittandi
fianatifunt hi
,
m°edia
.
remis, ($ fagtttts. Ab alde Creta: Trima mari fotutt ferpente in corona cum myftica cifta eft tera parte
hederacea,
In
ob Bacchica
myfteria.
nummts ktaaiiin apud eumdem
tab. 4-
ab una
ab altera ijdem ferpentes cum patte eft eadem lovis effe ciedo. templo quodam in medio,quod in medio anguium, tuvifitut In ahjs ibidem Iupitet hatc celebiabant. Oigia cui telatisnempeDeusCteta:, caput An- t.Anun, effiaum parte In Antonij nummis ab una iter. desig. cos. m.ant.imp. tonij in corona hederae ciftula
,
impofuum et TERT.ab aliacaputmuliebieciftx duos diacones
cum infcript.
m
vir. R.P.C. i
Mm
inter •
beDa-
RVBENl
AJLBERTI
VjG
Sebaftianus Erizzus tradic caput hoc muliebre galeatum effe ; quod fi verum eft (nec enim ipfum num-
mum
videre mihi contigit) eft caput Minerva^ qua? cor
Liberi patris a Titanibus occifi
ciftae inclufit. Iulius Fir-
micus dc errore profanarum Religionum cap.6.de myfterijs Cretenfium: Prafertur cifta, in qua cor foror latenter abftonderat. Si caput hoc fine galea eft , Cleopatraraut Dianac Britomartidos nummus.
exiftimo.
effe
Antonij ab una parte expreffas funt imagines> Cleopatrx , cum infcriptione m.anton.imp.
a ^i s
x.Antonij
&
Antonij
cos. desig. iter.et tert. cft iii
vir r.p.
c.
& duo
Ab akcra parte
infcriptio
ferpentes impliciti, ac cifta
myftica,& figura muliebris eiinfiftens 3 quas urceum dexhaftam puram tenet. Pietas M. Quam pietatem Antonij effe exiftimo qui forte myAmonij. j^ er ij s n s tnitiari voluit. Vrceum manu tenet, ob Auguratum Antonij, aut Sacerdotium D.Iulij. Hinc & Antonius in nummis fsepe cernitur cum urceo eiufdem formx, utapud Goltziumtab. jr. numifm. 11. dc in Augufto tab.15. num.7. Sc tab,i6. num.5. &fxpe alias. Nec mirum,in Creta hos nummos in honorem Anto nij fignatos effe, cum pater eius Creticus cognominatus '
tra, finiftra
,
j
fit,
Creta Likcr*.
tefte
Plutarcho.
Antonius etiam Cretam infulam Iiberam effe voluitr Ciccro in Orat contra Antonium apud Dionem lib. 45. Kty 7tS tS2>
?t
y>y>oi}A(j&{jQv ivptg
Bp«T« dpxjw fyttdly
i-^tKPwautSa.
&
&>¥
cotimp M*}
Vbi uero hoe fcriptum
illudj ut Cretenfes poft
Qmbus
•
to
Kpfe?
Ixdj&puc, /uQ
$ tS Kcucm&Q S-dvuTvv
ap^
invenifti? quemadmodum
Bruti prxfecluram
liberi forent»
imperaremm ,pofi Cafttm mortem ftatmmus* Cui refpondct deinde lib. 46.QJ?ufius Calenus. nos ut
1
Augik-
DE NVMMO, ASIA Augufti Caefaris
cum infcriptione, c^esar
cius
RECEPTA
nummus ab una
177
partc habet caput
imp. vii. ab
altera partc
cadem inter duos ferpentes,cui infiftit Vicloria^cum infcriptioiic, asia recepta. In hoc vero nummulo in
cifta
Creta percuffo, prarter fcrpentes
& ciftam Cretaz infignia,
adiun&aeft victoria A£tiaca,qua Cadar Afiam recepit;in qua vi&oria obtinenda haud malam operam Caffari pra> ftiterunt Cydoniatas & Lampau Cretas incola? , quibrs ideo Caffar ftatim poft victoriam libertatem dedit. Dio lib.51.
KvSavici-t-zit;
t&
Cydonpjs ac
In
nummis
t
jy
Lampais libertatem
fajnjlaurata etiam
iX/uSkpuc,
ActU7rtu,xc,
Gvvyepfe' ydj VHQyt hciwncuoic,
dqfiivjiv
credunt:
on
jivci
cwtvS
ouy^TCd^Kn,
dedit, przfliti ftbi auxilij cau
Lampxorum
ciVitate, qu
& Titi, victoria Iudaica cum ^Jj cxpreffa eft. Sed toto cado
Vefpafiani
Cretenfium infignibus qui nummulum illum Augufti feftercium effe
y
oroA/f dvi^c^crcv)
cum enim feftertius
quarta
1
'
errant, xiomim
Romanum
^vchiater
folummodo de- Antmr'
nummulus valet dimidium denarij &c ^aIu^ minuta,undehaud vane credo Ciftophorum rim £Xt effe; quinummus erat Gtascus,qui per Afiam Euboeam, ™*'&c£Rhodum > & circumvicinas infulas eo tempore currebat, varnana utex Cicerone & Fefto conftat^&.xftimabatur quinquef^^ Aa ~
narij pars effet; hic
duo
circiter
& aliquot minutis, ut hic nummus
^
Augufteus. mmi Euboicum talentum nummo Graco feptem millium interpre.. &* quinventorm ciflophorum eB nofiro quatuor millium de- mione c°trovcrfie \7 j r 'rr fuille moneta: Cre-
aflibus,
Feftus
:
•
•
n
y
!
nanorum.Vndc conj icio,ciitophorum
fpeciem qi>x ciftophoros dicebatur, quod ciftam inyfticam, Cretx infulse infigne, impreffam haberet. ticas
Arbitrum
deiegerat
^xtaq e vartij fen~
tentiam'
faffragium-
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO D
E
NATALI DIE C JE S A R I S A V G V
S
T
I.
ALBERTI RVBENl DISSERTATIO D NATALI DIE E
CiESARIS AVGVSTI. E natali dic Augufti lis haud magni quidem ut verum dicam,pcr fe momenci, fed qux tamen ingentem hiftorias luccm affundere pollic, iam dudum ingenia eruditorum exercet. Nodus &c cardo 9
controverfiae nafciturex Suetonio, qui cap.94.fcribit:7» feceffu ApoUont^Tbcogenis matbematiciper-
gulam comite Agrippa afcenderat, cum Agripp£ y qui prior confulebat,
magnaffi p*ne tncredibiliapr
gemturam fuam, re ne
minor tnveniretur.
nes <-vix
(djr
Qua
tamen
poji
multas adbortatio»
cunclanter edita exfiluit Theogenes, adoravitque
eum< Tantam
mox fiduciam fati AuguBus
habuit, ut thema
nummumque argenteum nota fideris Caprucorni, quo natus efl.percujjerit. At cap. 5. afferit, Auguftum natum nono Kalendas O&obris paulo ante folis exortum. Quamun viri do&i, an nono Kal.O&obris quem non folum Suetonius, fed etiam marmora antiqua natali
fuum
a>ulgaverit,
,
Auguftiaflignant 5 intelligendus
fit
exrationc Kalendarij
Iuliani:deinde finono Kal.O&obr. Pompil.natusfit Auguftus,in quemdiem Kalendarij Iu-
veteris
Romanianni
Nn
liani
— ALBERTI
2.82.
liani natalis eius incidat.
Kal. Odtob. anni veceris
RVBENl Dnbium enim cft, an nono Romani antc emendationem
Iulianam intelligendus fit , an vero reducendus fic dies illefecundum annos lulianos. Si Kalendarinm vecusfecutum effe Suctonium dicimus, quxritur,in quem diem anniluliani, utappellamus, cadat dies ix. Kal. Odtobr. veteris; fin vero natum Auguftum dicimus A.D.ix.Kal. OcT:obris anniluliani,fupereft
ille inexplicabilis nodus, Capricornus poflit dici eius horofcopus , cum tamen Auguftum fit Libra vel, ut alij volunt, Virgo, tantam fideris fui fiduciam habuille Suetonius teftctur,
quomodo
&
;
ut ti
nummos percufferit,quales imagineCapricorni fignaVt omitcam
plurimi etiamnum extant.
Teffauri 5c
Monodi,
ipfe Iofephus Scaliger
velitaciones ,
qui emen-
dandi temporis provinciam propriam fibi vendicavit, quantum hac in re asftuat , ut Protci more formas fe ^vertit in omnes. &poft hariolationem de horofcopo anotl^ , qua? aLudovico Carrione refutata eft lib. z. Emendat. cap. u demum decernit manifeftum mendum effe in Sue-
quic
non ucique librarij fed ipfius Suetonij qui natum paulo ante exonum Solis.-S/ Auguftm inde Emendat. temporum hb. 5. natus eft ante exor-
tum
Solis
tonio
,
,
,
fcribit
y
Capricorno horofcopante
cornum obtinente
\
(efr
,
ergo natus
eft
Sole Capri-
proinde natus fuijfet menfelDecembri
luliano aut lanuario^ ftj confequenter
nonSeptembn antiquo 9
fed Martio. quod
eft abfurdum. Auguftm ergo natus eft circiter ti.aut zz. lulij poft Solem occafum , Sole ultimas partes Cancri obttnente. HProinde ultimis partibm Capricorni orien-
tibm natus esi fole occafo: nifi quis dicat uno aut altero graduminm, quod nihilrefert. Hoc tantum conBet, Augufli genefin cade-
NATALT
cadere
DE AVGVSTI. 185 lulium mcnfcm ,fiquidem natus eB Septembri Ro-
m
ma.no 1 item nociurnam efje y fiqmdem Capricorno boro/copante: tdque anno periodi lulianx 4651. cyclo Lun
Quz effata Scaligeri a
fevero cms ccniore Dionyiio Peproban admodum miror.ha ilie lib.10.de Do£trina temporLim cap.64. f. 174. (Jetcrum natalis AuguHi contioit y.Kctl Oclobr. Cicerone Antonw (fofjl fed ob laxatum
tavio
(df.
depravatum menjum ftatum SeptembrisJ?ompilianus
lunio luhove circiter inibat
anm
m
luliani.Multa de hoc argu-
mento, dcque Suetonij hallu anaiione dtjjutantur aScahgero hoc
w capite, cap.6.
qu£ nobis probantur. Idem
Horum
ailerit rurfus lib. 11.
auctoritatem fecutus, ut videtur^ loannes
Triftanus Sanctamantius
uno
idlu
hunc nodum
difcin-
7-.
i.Com
& culpa, quam Suetonio impingunt, in librarium*»*»' onc ^' 6S transfert, & contendit a Suetonio fcriptum paullo ante joh^
dit,
iili
occafum^ non njero ante jolis exortum; fed
aitronomica ra-
tiocinia eius de uioK&vhHgto, quae affert, alijs difcutienda
relinquam
:
ipfa Suetonij verba cap.
rc6tioni repugnant;jg«0 natus
efl
coniuratione ageretur in curia
(djr
perium ferim comperta
,
45?.
aperte huic cor-
diejiwopiwjcum de
adfutjfit, nota ac ^vulgata res efi }
morx
canjk,
uthoram quo
maffe^Dominum terrarum
mane
Catilinae
Ociavius ob uxoris puer-
,ue
l?.Nigidium y
partus acceperit^afjir-
^^^^w.Quidenim?an Sena-
Senatum venicns caufabitur, natum paulo ante occalum folis filium? Quod etiam vidit Keplerus Aftronomus exidtiflimus , qui aliam init viam,
tor tardius
in
cuius verba audi de hac qLUTftione:^/ quis tamen iudicium
meum
zAuguHus Ociavms entm pater Augufti tardim in Senatum njemens^ quijummo mane coaSius erat , ob periculum coniurationis Catilmaria, moram puerperw uxoris cx^ cujavit. n 2.
hic
requirit y id obiter addam. Fertur natus
paulo ante foiis ortum
;
N
ALBERTI
184 Atque
RVBENl
Nigidius ex tempore partus fortunam nati ampliffimam prtdtxit. Prater hanc traditwnem confirmata
cufivit.
eft
ei
etiam Auguflt tpftus opimofefub Capricorm fidere natum. lultofole onturo , Capricornus occafum obtinet.
Atqutmenfe
Quomodo
ergo
nafci potuit
?
qutfub Capricorno natus.tdem ante folis ortum conciliatorem audt ^Mantlium. Veteres fub eo
quemque fidere natum putabant, quod eo nebat
.
nafcente Luna obttInter ergo 15. lunpj (tj iS.fulij per dies 2.5. qut-re an ,
Luna potuerit nies (is
obtinere Caprtcornum,
& qmbus m
\.&
diebus inve-
L.futy.Non futt igitur omifitu hisannis intercalarius. At nec quantttas anni dierum plane
intercalario fervata efe potefi
;
defunt enim dies
17.
355.
men-
cum
6. -j.njel 8.
feu Ponttficum arbttrtum ordinattoni derogaverit feu male , retulerint de anni quantitate auclores aetate poslenores.
Hacnon verifimile videtur, annum Romanum Cicerone & Antonio CofT. adeo luxatum fuhfe, ut dies ix. Kal. O&obreis incurreritin mcnfem Iunium vel Iulium. Nam fi cum Scaligero in A.D. K, ix. KaL O&obris, qui natalis Augufti fuit, rejicimus in Iulij Iuliani diem 11. aut 11. fane dies v. Idus Novem-
tenus Kcplerus. Sed mihi
bris Romani incidet in principium Septembris. At Cicero,quiv. Idus Novembris Romani habuit Catilinariam fecundam,diferte teftatur,eo iam tempore ^quinocTiium
autumnale
qmd
fuiflfe
confe&um in Apennino: Verumtamen ? num fuas fecum multerculas funt
ftbi mtferi njolunt
? quemadmodum autem tllis carere poterunty tam nocltbus} quo autem paclo tllt Apenntnum
tn caflra duoluri his pr
atque
illas pruinas
ac nives perferenU
Sed diem natalem Augufti fecundum Kalendarium Iulianum,non vero ad rationem anni veteris in ix. Kal.
O&obr.
incidiffeipfe Suetonius indicat,qui ciooicribit,
illum
NATALT
DE
illum decefllffe Sextis
AVGVSTI.
2.8?
& ApuleioCoff. H.Kal. feptuagefimo & fexto xtatis
Pompeio
Septcmbris hora diei nona, anno diebus 6c 30. cui confentit Dio, cuius verba funt l.j^.
Ktf/ 0
^
t»"ra
Tfcf^aJtwJkaTW tS
A'n>«S"«,
^
i^ofMKavru
TTivre <£
VTTsirdjrt p*™Hiafy.ljh<7ztt;
*i
ttot« td Gtfidigf
it*\J&
\moA
xiiii. K*/. Septemb. qua die quondam primum annos yymenfes 10. dies i6.fiquidem mierat.Vixit confulatum quidem a die ij.Septembris natus eH ixXal. Otiobris.
^iW artf^
&
Iuliani anni pcriodi lulianae
&
4651^0 natus eft Auguftus
15?. Augufti leu Ciccrone xiin.Kal.Septemb.lulianianni P.I. 47^7- qua die dc-
Antonio Coff. vfque ad
conficiuntur anni 76. minus diebus 35. feu menfes decem, dies 16. Sed demus viris eruditis
ccffit, iufte
anni 75.
hiftoricos illos plebeio
more &
5cft»meJ«
ficlocutos
fuiffe,
forma,proinde fequafi eadcm perpetuo annorum fuerit fuifleAugufupergreffum annum fextum ptuagefimum
ftuiif,quodquidemdeSuetonio & Dione exadis annoru. computatoribus, & quibus emendatio Iuliana fatisnota an vero ipfe Auguftus, qui thema erat, vix credt poteft \
fuum
diligenter confici curavit,
maximamque
in illo fati
Pontificum culfiduciam habuit,KalcndariumIulianum fuit, ut natalem incuriofus tam correxit, pa depravatum incidit, ix.KaL fiium, qui in Iunium aut lulium menfem
Oftobr. cekbrarit,
& annum fuum
vero die fuo natali, fed
demum
clima&erieum, non
tribus poft
verum nata-
verlcm fuum menfibus confedum fuiffe exiftimant.En KaL ix. nepotem Gellim ba eius ex epiftola ad Caium filium & ocel-l.iyc 7 Odobr. fcripta anno Iuliano 46. *Ave mv Cai, mem
cum defidero wcundiffimus quem femper medim fidius hodiernus qualis efi a me abes: fed pracipue diebus tahbus } lus
,
Nn
5
ocah
.
ALBERTI
186
AUj beevalentt
RVB
meum Caium
E
N1
quem ^vbicumque hoc die futfe ty ero l*tum (3jr f benrvolmem celebrajji quartum Jexagefimum natalem meum. nam utuides, communem femorum ommum tertium Jexagefimum annum mti requirunt
oculi
$
&
,
eva(imw\i\cxcc\ih\\\s iamfucrit Auaulti lgnorantiajicii-
maclxricum annum fuum dcduxit ex veteri Kalendario Mathematicorum ^Egyptiorum 3c Chakteorum Romae copia fe communem (eniorum omnium ^/^x. *%e cvafifie lartetur ix.Kal.Octobris Iuliani,quem apra>
in tanta
,
cedcnti Iunio aut Iulio prartcrgreflfus erat,
hac
cum prasfertim
ab illo fcnpta fit poft emendatum a fe annum lulianum, qui iterum poft lulianam corre&ionem negligentia Pontificum labefadTatus fuerat. Sed an ipepiftola
&
fum Theogenem, quem non vltimum farculi fui mathematicum fuilTe liquet, tam omnis Aftronomias imperitum fuilTe credemus,ut diem & horam natalem ab Odtavio fibi indicatum ex veteri Kalendario Romano, non potuerit ad annorum ^Egyptiorum formam curfumve folis numerare, ac ad Kalendarium Iulianum iam tum inftitutum reducere? Etenim Octavius, poft receptam a
Cx lare Hifpaniam,demum Apolloniam praemilTus fuit,
ubi
Theogenem de themate
fuo confuluit.
Nam quod
AdMa-
Scaliger allegat ,Agrippam
(djr
ttiUum
geniturarum fuarum edere
in tanta confufione annt
quiquotics intercalatum
a natahbus
f'
l6
l>
l.i.
ommno nefciebant,
&
fit
Auguftum non
potuijfe
tempiu
Rpmani,
fuu adcxdem
Cafaris
quidem Pontifices potuifjeajfeuerarein 10. anms quoties (efr quando intercalatum fit. Sed non videtur, cum omnes menfes intercalarios a Pontifineipfos
cibus publicari 3c in
Certiim igitur
faftis
mea quidem
M.Tullio Cicerone,&
L.
notari folitos fuifle conftet. fententia
Antonio
natum Auguftum
CoiT. paulo ante exor-
tuin
DE NATALI A V G V S T I. i§7 A. D.ix. Kal. O&obris ad racionem Kalendarij Iuliani , acque ica horofcopantes habuit ultimas partes Virginis,vel principium Librx, quo Virgilium refpexifle
tum
folis
Is cnim lib.i.Georg.redicuAugufto eamdem fedem & cxli rcgunen adVirginem dc Chclas , qua horofcopantc in
facile eruditis aflentior viris.
ro in cselum fignat inter
lucem editus fuit Anne novum tardis fidm Erigonem
Jjjha locus c
Pandttur:
ipfe tibi
6*
Scorpius y
te
menftbus addas,
inter, Chelafque fequentes
iam brachia contrahit ardens
tusla plus parte relmquit.
Sed ille nunc etiam reftar nodus 3 fi Virgo aut Libra fuit horofcopus Augufti, qua ratione nota fideris Capricorni 3
quonatus
fuit,
nummos percuiTerit,tuSuetonius aic
0.94,
Sed &: Germanicus Casfar Capricornum Augufti natali afifonat.
Hic Augufle tuum gemtalt corpore numen Attomtcts tnter gentes patriamque paventem ,
In
cdum tulti
,
(§7'
materms
intulit aftris,
Et Manilius: contra Capricorntis in tpfum
Convertituifus, qutd entm mirabitur ille ^Maius, in Auguftifelix quifulferit ortum.
Et Si
alibi: Tum vemt Auguflo Capricornus fiderefulgens. qnidem Kepleri rationes fequi vellem, facile ex his
vinclis
me
fab eo
quemque
explicare poflem fidere
;
nam
te Luna obtinebat. Si 2,. anno natali Auguftato, etiam anni Luna in eadem fede fuit;
ptembris
tres
fi ,
ut
ille ait
,
veteres
natum putabantjquod eo nafcenIulij Luna Capricornum tenuic
periodicos curfus
15.
nam
Septembris eiufdem a 1. Iulij
Luna
conficit.
ad
2.1.
Se-
Sed hasc Aftro-
,
ALBERTI RVBENl
188 Aftrologica dodiflimo Gothofredo Vendelino noftro relinquo, qui iam diu nos longa cditionis Capricorni fui fpe torquec quo non dubijs rationibus probabit, forcis ,
Fortunse locum in thematc Gencthliaco fuiffe in Capricenfccorno- fors autem Fortunae ab antiquis Aftrologis
batur elTe horofcopus, a quo thema Achlorum deducebaad Manilmm. Ptolcmasus iib 3. ad
tur, utScaliger docet
Tecrabybl.
ifWi
^%xi
Sa/xop beilfivS tQtcv
g^ti
$ $ wpjwri» ° ^ ® f "^t&v v rvxm, % $ >&i » ,
i
Vt quam habet rationem e> pofitum Sol ad horofcopum , eamdem habeat Luna adfortem Fornjeluti lunaris horofcopus. Sed fcrinia comtuna, ut hac dcnnp ergA«w«xo? a>e*<"w^©*.
fit
pilare viderer
VendeUm noftri,qui Capricorni
fui edirio-
ad alia progredior. Illud nem tamen addam, ipfos nummos, quos noca fideris Capricorni Anguftus percuflir,non lcvem conieduram prxbc in chemace rc, Capricornum fedem fuiflc forcis Fortun^ quocidie nobis pollicctur.
&
^•<7'K,
Augufti
"nAu!*-
teis
80.
'
>cT:a
nam
;
in
numifmacis Auguftads aureis, argen-
&«reis, qux nocam Capricorni praeferunt, adicfunc plcrumquc gubernaculum navis , cornuco-
orbis cerrarum , ipfa nempe infignia Forcu, quae illitribuit Ladancius lib.3. Inftic.Div.cap.15?. guberde Fortuua : Nam (tmulacrum cius copia cornu humananaculo fingunt , tamquam hac opes tribuat ,
pia:
&
nae
&
etiam forte in gemma Auguftaea Capricornus orbiculo inclufus eft,quia dechara&er vulgaris forcis Fortunae hoc chara&ere
rum rerum
regimen okineat.
Imo
®
jmfecM*.
rocam Fortunae denocarcc , auc quod Seldeno placec ad marmora Arundelliana auc
dumifa-
quia forces omnes ligneac, cburncac
fignatur
£°&-
Ma -
;
aut
,
uc
;
uc Scaliger exiftimac.
Cum
,
ita fcalperencur,
icaque Auguftus nacus
fit
DE
NATALI.
AVGVSTX. LS? paulo ante folis exortum, ut iam demonftratum eft,uipereft ut qua:ramus, in quem diem
13.
Scptembris Iuliani
,
Romani inciderit 2.$. dies Septcmbris eruimus,anni vetcres o£todccim a Confulatu Ciceronis ufque ad emendationem Iulianam ad hiftoria Catiliannos Iulianos facile reduci poterunt, Kalendarij vetcris
Iuliani.Qu.od
fi
&
narias coniurationis
;
exilij
&
reditus Ciceronis, belli
Pompeium & Cacfarem , aliarumque rerum tempore geftarum valde illuftrabitur.Et annumqui-
civilis inter illo
dem Romanum vetcrem^tate Ciceronis 355.dierum fuilTe interomnes fere convenit. Sedcum , inquit Macrobius, Romani ex dtfiributione Pomptlij ad Lun* curfum,fcut Gract, annum proprmm computarentwecefano &mtcrcalarem menGr&ci cum ammfem mflttuerunt more Gr&corum. Nam
&
adverterent temerefe trecentis quinquagtnta quatuor diebus ordtnaffe
annum
(
quontam
-appareret de Solis curfu, qut tre-
fexagmtaquinque dtebus fecit) deefie annojuo undectm dies centis
flata rattone
gmta
dies
runt. Id cile
,
commentt funt,
ita ut oSiauo
}
intercalares
quoque anno nona-
ex qutbus tres menfes trtcenum dterum compofue-
Graci fecerunt y quomam erat operofum atque
omnibus annis undecim ergo
§mppe fugtt
numerum
dtes ffi
quadrantem
dtfft-
intercalare,
ordinem Romanis quoque imitari placutt. Sedfru-
Hunc fira
:
quadrante Zodiacum con-
& quadrantem
,
in
eos
unum dtem addttum
bonorem tmparis numeri
:
effe
ad Gr&cum
ea re per
oBenmum
convenire numertts atque ordo non foterat : fed nondumhoc errore comperto per oclo annos nonaginta quafi fuperfunden-
dosfiracorum exemplo computabant binos
(efr
dtes, alternisque annis
trecenoSy alternis ternos ftj rvicenos intercalares ex-
penfabant intercalatwnibus quatuor. Sedoclavo quoque anno wtercalantes oclo affiuebant dies } ex (ingulis
Oo
qmbus
njertentis
4nm
ALBERTI RVBENl
ipo (tnni
abundafie iam
numerm apud Romanos fupra Gr
diximus. Uocquoque tionis tnducix
eft.
errore
iam cogmto,
h
Tertio quoque otfennio
emenda*
mtercalandos
ita
mtercaladifpcnftbant dtes y ut non nonagmtajedfexagintafex illis, qmper numerum creverant. Vir eruditiflimus & optime de Chronologia, aliaque Tttav U. quarto cycli cap. 7 4'de omni fcicntia meritus credit, anno vigefimo doftrin* unum diem dierum & 2.5. , R oman intercalationem
rent.compenftis a/iginti^r quatuor diebm pro totidem annos fupra Grxcorum
Tmp
j
omiiTum fuifle. Cui fecundas facitLeo Allatius de Menfura temporuiru Egoexiftimo fexaginta
'
cap. iS. fex dies
tertioo£tennio tribus mtercalationibus difpenfatos fuifle, intcrcalati fint. 2.4. annis viginti duo dies ita ut in 11. tertium diedierum 5860. o&ennia , ita bina Atque
&
rum
&
tuor annislulianis pares rationes fi
cum viginti quafaciant. Ethaxquidem
1906. iufte conficiant dics 87 66,6c
rede obfervata
fuifleta
Romanis
ratio
annorum, non
difficileeffctannosRomanos veterescum Iulianis comparare.Poft
dem metam Cenfonnus de die na-
UU c
Solis,
undeorfi
tempus,ut Macrobius ait merca ku 0 omnis omifla
,
;
j
'
10 '
14- annoru
perfe&um enim
cyclum adeam-
erant, recurriflent, fed fuit
cum eftj
propter fuperftitionem
deinde Pontificum arbi-
trw intercalandi ratw permijfa, fed horum plerique ob odmm rvelgratiam quo quis Magiflratu citim abiret ^diutimque funoeretur, aut publice redemptor ex anni magnitudme
cro damnoveeffet, plm fibi
mmujve ex
ad corrigendum mandatam
m lurem adco-
libidine intercalando
^vltro depravarunt
,
faftos turbaverunt:, ut neque meffium feria aftat^neque
Sueton.in
q Ue
Cdfirc
rvindemiarum autumno competerent.
Cum
itaque interca-
eflet, perlatio annorum Pontificum libidini permiiTa dunt operam viri eruditi, qui ex periodis, quas formanr,
cre-
DE
NATALI
AVGVSTI.
191
credunt fe annos Romanos veteres annis Iulianis conciliare, utSethus Calvifius , qui annum poft Conlulatum Ciceronis quo CoiT. fuerunt Silanus &: Murena , incewflc ait circa 50. Oclobris anni periodi Iulianx 465 r. ,
httera
D. qua ratione dies 15. Septembris luliani incideNovembris vcterisj nam a 2,2.. die No-
ret circa ix. Kal.
vembris Romani ad Kal.Ianuarias funt dies 37. quotdierum etiam intetvallum eft inter 13. Septembris luliani, 30.Odobris.SamuelPetitus,vir fingularis eruditionis,
&
fed
mgenio fuo nimium
dum Romanam
10.
Romanos ad Iulianos rum veterum
forfan indulgens,novam perio-
annorum
excogitavit
,
qua
fe
annos
reducere pofle credidit,& ea anno-
principia pronuntiat ab
anno Confulatus
&
Appij Claudij , qui fuit annus urbis Varronianus 700. fecundum alterum calculum , quem PetiDecembris tus fequittir 699, hunc incepiiTe affcrit die 11. eius ad anperiodum per Iuliani , a quo, fi afcendimus L.
Domitij,
num qui confulatum Ciceronis proxime infequittir , inveniemus illum incepifle 14. Septembris Iuliani atque ,
Septembris Iuliani incidere in 17. Septembris veidem intervallum dierum eft inter 13. SeptemNam teris. brisluliani ad 14. Decembris, quod a 17. Septembris
ita 1$.
Romani ad Kalendas Ianuarias dierum T
±
fcilicet
nonagin-
tanovem. Sed ipfe Petitus cum videret rationem periodi fua: hac in re non procedere;nec enim diem lX.Kal.O&obris anni Iuliani , qua natus fuit Auguftus , ex methodo fua ad annum veterem redu&um convenire tempori Cadicat, eo tilinariae coniurationis , cum tamen Suetonius
quonatus Auguftus eft die, cum deCatuW coniuratione ageretur. Odtavium ob uxoris puerperium tardius ad-
Oo
1
fuiffe,
ALBEHTI
192. fuiflc,
aliam
inic
rvbenI
rationem,&in. NonasDecembrisRo-
mani,Solc in primis Gapricornipartibus vcrfante, natum Auguftum anerit. Sed quibushoc argumentis probet, videre opera? pretium eft. dW/>,inquit hic dies 111. Nonas ,
Decembris Komani
in
diem ix.KaL Oclobris annilnliani $ qui
AuguHi fuifie perhibetur $ [i intervalli ratio haquod eft a Kalendis lanuarijs anm ultimi Komani qui
dies natalis
beatur,
}
diem ui.Non. Decembr. eiufdem anni ftj intervatii iliius y quodefl ab eo die, quo cepit annushic confuftonis in anno ludano } quem fingimus femper fmjfe ad diem confujionis dicitur>ad
Kal.Ocfobreis.
Vtrumque enim intervallum eH dierum
centorum uiginti trium.
Nam ccepit annus confufionis,
proba^imus^Nonis NoVembribus
in
femper fuijfe fingimus. Superfunt
ptem anno abfolvendo numerantur
tre-
ut alibi
anno luliano ,cuius forma
igitur dies quwquagintafe-
adde dies ducentos fexaginta fex $ qui
:
in anno Juliano a Kalend.lulianis
adlx.Kal.Offo-
brtSyUtroque termino mcluJo$fiunt itaquedies trecenti uiginti tres,totidem dierum
eft
mterVallum a Kalendis lanuartjs anni
addiem ui.Non. Decembris eiufdem anm. Hxc capere non fateor. Natn cum annus piimus Iulianus
confuftonis
me
inceperit
a
Kakndis
Ianuarijs anni P.
4.66%. dies
I.
Jii.Non.Decemb.anni veteris congruir^.Decemb. PJul. 4668. non autem i$.Septembr.Addit deinde Non igno:
ro
fexaginta feptem dies in hoc anno intercalatos fuifje anit
,
hunc tertium Nonas Decembr. atque hos 67. dies in tres intercalanos menfes difiributos fuij]e\ confuetudine fuo loco intercalatus ffr)
Decembrem
non numerantur
interpofiti funt. ;
j
quorum primus fuit ex
ceteri
duo
dies pro
ifti
menfes
pro momento enim temporis obferVantur.
Cato putat menfem intercalarem addititium
mts
m Novembrem
Sed mtercalarij
efie ,
omnefque
momento temporis obfervat$ extremoque diei me^ fis
NATALI
A V G V 5 T I. DE 19$ attribuit. Quvntus Mutius: Menfis autem interVcbruanj fis dtebus njtgmti oclo. I cum bijjext. §. 1. {£} calaris conftat ex Ergo in hoc anno confuftonis Februawrbor.fignif. %. D> de imputandi
rio
namque
fiunt
tantum
dies <~vigwti
duo
\
mtercalaris
qui ex diebus njiginti oSfo conftat.
esl
lendisjanuariis anni confufionis
cembr. numerantur
tantum
Quare a Kaad diem tertium Nonas De-
dies trecenti njiginti tres
,
quot
dierum fuiffe diximus interva-ilum a j\onis Novembribus adnonum Kal. Oclobris Juliani : atque ita faEIum conijcio, ut dies natalis
tmen
AuguHi dicatur diesnonm Kalend&s OElobrisjum in.Non.Decemb. Romani,fiole in frimis Ca-
natus fit
pricornipartibus rverfiante^M.Tulko Cicerone } fAntonio Cojfi
Qux quidem
pluribus refellcre liaud opus
-
y
nam
etiam
nemine impellente per fe corrutini. Videamus igitur an certius quid,aut verofimilius de die, in quem natalis Auouftiincidic in Kalendario veteri , conftituere queamus;. quod fieri non poteft nifi a Kalendis primi anui Iuliani ,.
annum
Confulatus Ciceronis furfum enitamur,
& exau&oribus
illiusaevi,quinaanniintercalati fuerunc,
ufquead
& quotdierum intercalationibus, colligamus 3 aut certe divinemus. Etenim certi aliquid hac in re demonftrare nonopis eft noftras , fed conie&uris farpe indulgendum cft in tam exigua luce , ctim tantum fcintillas aliquas ex fcriptoribus
tempomm illorum elicere poffimus. Annus
ultimus confufionis, qui
rum efl lij
,
444. ut diferte tradit
fuk V.C.Varron. 708.
Cenforinus:/^^
ut faius (lefiar Pontifex
Lepidi Conjulatu,
fuit die-
aberratum
Maximus fiuom.@jr M.AZmi-
quo retro delicium corrigeret^ duos men*
mtercalarios dierum fexagmtafieptem.in menfem Novembrem <& Decembrem interponeret y cum iam menfe Februano
fies
dves tres
&
njiginti intercalajfet ,ftceretque
Oo
3
eum annum dis-
rum
A L B ERTI R VB EnI 194 rumicd. XLiv. Iraque Kalenda: Ianuarij antii fflfas in rj.diem Odobris luliani anni P. M. 4 6o 7 incidere uc plunbus demonftrat eruditiflimus Petavius lib 4 c i'dc Doftrma temporum. Cuius fcntcntiam ea o,e re .
fi
rmat
locus Aucloris de Bcllo Africo variea viris'doais exceptus: Per td tempus fefe exercitui
fcfam Mts auditu.DiamqueVtrgdiarum
res accidit incredi-
(igno confec7o,arciter
gtliajecunda noSlts,mmbus cum faxea grandmefubno eflexor tus mgens. Id poft vi.KalFebruar. accidifle
idem
fcnbir Nam vi.Kal.Februarias,cqueftri pnelio Csefar Scipioncni
& Latlium mcaftra coegit, ut narrat cap. tf. po ftero dic ex
ommbus prxfidijs
copias
111
campo
cohortes deduxit,atque
inftruxit.
Cum iam
fam
prope
omnes
fuas
Solis occa-
exfpeaavilTet, reduttis copiis in caftra, poftero die inftituit porrigere munitiones tertio quarcove inde die nimbus hic faxeus exorttis eft, ut ex his vetbis patet: Adhoc autem incommodum
propms eoium aciem
•
accejferat
lejar non more fuperwrum Imperatorum
tum
quod
tn hibernis exerci-
conttnebat ,/ed tn tertw quartoque dte frocedendo pro-
pmsque hofiem accedendo,caftra commumebat.Vbikocndum exiftimo fediam tertio quartoqm dit; ergo quartodie poft D.iv.K.!l.Februarij hoc contigit,id eft,fecundoFebruarij
Romani id
contigit.Convenit autem dies illcduodeci-
moNovembns
Iuliani, cum annus inceperit 15. Oclobns.Virgiharum autemoccafum matutinum PliniusftaumexIulij&Sofigcnismenteiniii.Id.NW.ideft die Novembris. Sed de Virgiliarum occafu poftca amplius r
agendum
erir.
A. D.vi.ldus Aprilis veteris, quicongruit 8.Februarii
Romam, Cxfarlubam iib.
4 .Faftorum
dcvicit
teftatur,
&
ad Thapfum, ut Ouidius
ex au&ore de Bello Africo col-
DE
NATALI
AVGVSTT.
IpJ
colligittirldibus Iunij, id eft, 14. Apnlis luliani Csefar
.1
Vticx daflem confccndit tti. Kal. QuincT:. aCaralibus fecundum terram proveclus duodeuicelimo die, eo qubd tempeftatibus in portubus cohibebatur, ad Romam ur-
bem
venit. Redi]t
itaqueRomaab Africana
expeditione
Cxfar vii.Kal.Sextilcs,quidies caditin i6.lunij Iuliani. Sed de anno confufionis, ut vulgo vocatur, hxc fufficiunt,nunc ad annos proximos afcendamus , Sc quot die-
rum fuerint quaeramus. Anno V. C. Varroniano 707. quo Caefar Dictator Magiftro equitum M. Antonio fine Cofl.in raftis perfcribitur intercalatum te
non
706. V. C. Cadare
fuilTe,
&
ne quidem anno prxceden-
Servilio Cofl. probat infignis
Ciceronis locus epiftola penultima libri 10.
cum
:
Nunc quidem
craJ erit.
Vtinam idem maneat
,
ad Attiid Jcilicet
Hortenfftu, fiquidem adbuc
hberaluu effemhd patefi. Scripfit hanc epiftolam Cicero 17. Kal. lunias anno V. C. Varroniano 705. a quo erat^
;;;:
die
ad Kalendas Ianuarias anni infequentis numerantur
dies 12.1. quicolledii
}&$kmm
cum duobus
annis
Romanis com-
conficiunt dies 931. qui numcrns dierum retro numeratus ab 15. dieOctobris anni periodi
munibus
j
Iulianae 4667.definet i^.die Martij anni periodi Iul. 4 665.
atquc
ica dies
illam
fcripfir,
xvii. Kal. Iunias , qua Cicero epiftolam convcnit 14-Martij Iuliani,pridieeiusdiei,
quo asquinoclium vernum eo tempore commitci credebant.
Immerito igitur viri eruditi hunc Iocum Ciceronis corruptum emendare conantur: & Simco quidem Bofius ex decurtato libro in erit.
quo
acras erat, corrigit, id fi ctK&k
Iofephus Scaliger fcribendum ziiJSlunc quidem
MMBM
dg
^'^'d f ^ u {u t
)
ALBERTI RVBENl noclium nosmoratur^quod njalde perturbatum erat.Id fi cras trit, utinam idem maneat. Hortenfio ( fiquidem adbuc erat ejje nikd patefi. ldibus enim Maijs Romanis ^quinodtiiim fuifle credit, atque ita duobus folummodo diebus a nobis difiidet. Saimiel Petitus lib.?. Mifcell.re-
^liberalws
fcribit
:
Nunc quidem
alyU, vo-nov nos maratur quod ualde , Id fi dpyuc erit^ utinam idem maneat HorSed hoc portentum emendationis iam refutatum
perturbatum tenfius.
erat.
eft
ab cruditiflimo Petavio
iia
temporum
in Auctariooperis de DoctriEgo, fi quid corrigendum eft, in Ciceronis hoc locolegerem, Nunc quidem aquinotJium nos moratur , quod ^valde perturbatum erat $ id fciltcet crax lib.f .cap.13.
Vtinam idem maneat Hortenftus:
.erit.
mhil
ftc
ut
qmdem
adhuc
Nam
mirificam Hortenfij c^Tfraov erga felaudat pnncipioepiftola:. Sed tamen dubi-
4.rat\ liberalius ejfe
tat,
an
^oteft.
idem maneat nec immerito nam fequente cpiAttico ^Kam illa Hortenfina omniafuere infan,
jftola fcribit
tia. itafiet
;
:
homo nequiftimus.
& 707. Varroniano intercalatum non fuiffe demonftratum fit , fi unicuique anno dies 555.. miponas, conftat annum quidem Romanolum 707. P. lul. 4666. i^.O&obris, prarcedentem 2..N0vembris A. P.Iul. 4665. inifle. Sed & anno 705. quipriCum
mus
itaqueannis 706.
belli civilis fuit
,
intercalatum
non
fuifle
ex
feric
hiftoria^,& epiftolis Ciceronis ad Atticum,apparet. Prid, sp.i}J. 7
.
Non.Februarias Cicero venitCapua exiuflu Confulum, ibi adefle iuflerant. Nonis Lentulus eo venit /cro, alterCos. omnino non venerat. vn.Id. Febr.
quieum Nonis
quo ccro
£pW>
dic
Cicero Capua deceffit,& manfit Calibus. ItaCiad Atticum, quam poftridie 6. Idus 5. Idus Febr. vefperi a Philotimo litteras accepit,
Epift.11.. lib. 7.
fcripfit
Domi-
DE
NATALI
AVGV
S
T
197
I.
Domitium exercitum firmum habere, cohortcs cx no, Lentulo & Thermo ducentibus, cum Domitij citu effe
coniun&as.-J^
mu.fedeos qui
in his locis
Piceexer-
me quidem, inquit, non ni~ erant, admodum delecfarunt. Ecce Utter*
Capua a Lucretio familiari eius gidium d Domitio Capuam nuemfie , eurn dicere, Vibulhum poflridie (faffto litter
,
xum paucis miUtibm
currere ad Tompeium , Cxfarem confeDomitius Vibullium retinuit contraPomvoluntatenij& quamvis Domitius conftituiffet v.Id,
fiimfequi. Sed peij 1
corn>
Febr.Corfinio proficifci,& cum Pompeio Luceria^ fe conjungere, tamen Gorfinij manfit , quod audierat Cafarem Firmo progrclTum in caftra Truentium veniiTe.Ap-
prima Pompeij ad Ciceronem, qua; vndecimam ad Atticum , prima Pompeij ad Domitium, quas legitur eodem hbro poft 12. ad Atticum , qua Pompeius Domitium denuo ad fe Luceriam advocat,ne diftrahantur copia?: ut etiam cpiftola fequenti, qua refcribit litteris Domitij a M. Calenio allatis. A.D.xiv.Kal.Mart. o&avo ante Feralia die, id eft xvi.Kal. Martias Casfar cum Corfinium veniflet, cohortes v. prasmiiTa! aDomitioex oppido pontem fluminis interrumpebant qui erat ab oppido millia pafparet ita ex epiftola
cxtat lib 4
8.
&
poft cpiftolam
,
fuum
circiter 111. Ibi
cum
antecurforibus Cxfaris prarlio
commiffo, celeriterDomitiani a ponte repulfi
dum dum
fe in
oppi-
1
receperunt. Ca?far legionibus tranfdutHs ad oppiconftitit,iuxtaquc murum caftrapofuit.Re cognita,
Domitius^ad Pompeium in Apuliam peritos regionum magno propofitoprxmio cum litteris mittk,qui petatatqueorent, ut fibi fubveniat,Ca^faremduobus exercitibus & locorum anguftijs facile intercludi poiTe. Ha?c Cxfar lib.
1.
de Bello Civ.cap.17.Has Domitij
Pp
litteras
Pompeius rece-
>
y
ALBERTI
RVBENl
recepit A.D.xm.Kal.Mart.utex refponfo Pompeij convoluntati ftat, quo negat,fe eorum,quos fecum habebat , Reip. dimicet: fatis confidere, ut de qmnibus fortunis quod ubi Corfinium allatum eft fexto, uc ex Carfaris
Commentarijs conijcere
licec,
obfidionis die, milites tu-
multuantur , oppidumque & Domitium Caefari dedunt. civili Cxbt Corfinio recepto, eodem die caftra movet, iu*f° eap.io. ^ um ue iter con ft clC) feptem omnino dies ad CorfiLib.iJe
^ nium commoratus ,& per fines Marrucinorum Frcntanorum , Larinatium in Apuliam pervenit.
Lib.s.Ept-
j
am
^Jfltk* verat x.
,
mo
Pompeius Brundifium verfus Luceria Canufiumque pervencrat; ex quo oppido A. D. ante
Kal. Martias fcribit Ciceroni, ut celericer Brundifium
veniat.
Canufio profedus
eft Feralibus,
eodem
die
mane
a Corfinio poft meridiem.itaCicero epift.14. Atticum. Feralia notantur in Kalendarijs antiquis ad
quoCxfar ad
locus Cidiera ix. Kalend. Martias; emendandus itaque ceronis Ep.i. lib.p.ad Att.Ef/*, cum has Utteras legeres, pu-
tabam fore, ut fcirem jam quid Brundtpj aclum efjeU Nam legendu ix.Kal. Canufio vin. KaLprofecluJ erat Cnxuj.Vbi ut liquetetiam ex ijs quae Cicero additrhoc autem fcribebam pridie Nonas 14. die poftquam iile Canufio moveeft prid.Non. rat. A.ix.Kal.Martijsquartus decimus dies Martias.Plura alia hic addere poffem,fed harc,ut reor,fufhuius ficiunt ad probandum , nullam menfe Februatio
anni intcrcalationem intcrveniffc. Incepit itaque annus L.Marcellus Confitprimus belli civilis, quo Lentulus P.I.4664. annq anni Novembris 15.dk latum obtinuere, autem proxime praecedenti coss. L. ^milio PaulJo &: C.Claudio Marcellointercalatumnon fuiffe, diferte Coe-
&
lius teftatur Epift. 6.
ad Ciceronem
lib. 8.
Famil.
Qmi tibi
DENATALI
A V G V S T I.
t09
tibifupra fcripfi, Curionem
non obtinuerat
,
transfugit
ad populum
,
& pro fafare
loqui
ccepitjegemquenjiariam, non diffimilem agrari* Rulli,& alimentariam, qua mbet tediles metiri, jaclavit.Hoc nondum fecerat
cum priorem partem
epifioU fcripfis
nam
Qurio tribu-
anno geffit.Dio cciam lib.n. ita dc Curione:^ obtentis caueo tempore cum multum temporis alijs atque alijs
natum
boc
y
nequid horum
fis,
ommum
fe td ferre fimulans,
petijt
deeerneretur ,confumpfiffet,tndigne
ut alim menfis
ad eas
leges
tandem
intercaUtio ufurpabatur quo-
perferendas intercalaretur.
€a
tiefcumque id res exigebat,
tum uero non
competebat-,
quod
Qurionem ipfum, qmppe Pontificem, mmimefugiebau Verumtamen opm efe intercalatione contendebat, collegasque Pontifices clamoribm exagitans,quum ut affentirentur fibi perfuadere non
poffet (ac ne rvolebat
quidem ) ne aliam
quoque decerni paffm eH. itaque jntercalatum
Cum
non
qmdem
ullam rem
fuetit, 355. dics retro
nurnerati a Kalendis Ianuarijs anni fequentis
,
id eft,
4664.incidentin13.N0vemb.anni P.tul. 4 663.quodie annus hic incepit. Et annus praxedensScr. Sulpitio & M. Marcello Coss. 3. Decembris P.Iul.466i.Nam ille etiam annus eommunis fuit, utex Cicerone colligitur lib.5. epift. 13. quam hocannodedit 13.
Novembris
ad
Amcum.Ephefum rvenimm A.D.xi.Kal.fext.fexagefimo
P.Iul.
& qmnquagefimo
Id eft poft cardem poft pugnam BoviUam. tcftatur Afconius ut , mterfeaus Milone Clodij, qui a xiii. Kal. Februarias anni fupcrioris, quo Pompeius folus Conful creatus collegam fibiaffumpfic Q; Caxilium Metellum Scipionem focerum fuum, Ab illo autem dic
ad ix.KaLScxtiles conficiuntur 56o,dies,
Pp
2,
fi
modo
ad537-
qui
JOO
ALBERTI
RVBENl DE NATALE AVGVSTrJ
qui intereffent,fi fimplex fuiffec annus casdis Clodij,meiTfis intercalarius 13. dierum adijciatur ; nam intercalatum
tunc Afconius liquido teftatur: H*c agebantur menfe intercalari foft diem tricefmum fere quam erat Clodim occifm. Et \tcmm:V ompeius abinterrege Ser. Sulpitio v.Kal. £Mart+ menfe intercalario (onful creatm e/l.Scd an. ij.dierum,an vero 11. fuerit,
non admodum
liquet.
Etenim quamvis ex
loco Ciceronis fupra addudto dies 13. intcrcalati tamen in oratione pro Milone, quam vi. Idus Aprilis Cicero
habuic
5
P.Clodij
centefimam lucem eam numerat ab :
Centefima lux
eft h
ab
dies A. D.vi. ld. April.centefimus iufte dies eft a xi
Ianuarias,
1
fi
11.
tantummodo
interitu
Nam
interitu T. Clodij. 1
1
.Kal.
dies intercalarij interpo-
nantur.Verum,ut Afconius notat,ad orationem in PhoCicero rotundum numerum ponere, quod
nem amat
illum in oratione potius quam in epiftolafeciflearbitror. Nec tamen vehementer pugnem, fi quisn. tantum dies intercalatos fuilTe contendat. Interim intercalationem 13. dierum admittam, &c anno 702.. V. C. Varroruquo*
Clodius occifus, 578. dies adfignaboj atque adeo Kalen-
Novembris anni periodi
das Ianuarias
componam
Iuliana? 4661.
Annum qui pnsceffic V.C. dcci.
18.
Varron.
quo Cn. Domitius & Marcus MefTalla feptimo demum menfeConfulatum accepere, communem fuiffe 355*tai> ttim dierum exiftimo;
quam
imercalatum
nam duobus annis continuis un> nondum obfervavi*
fuiffe
* * #
* #
lleliqua defiderantur.
ALRER-
£01
ALBERTI RVBENl EPISTOLA TRES A D
CLARISSIMVM VIRVM GOTHIFREDVM WENDELINVM. Compellitme Gevartiusnofter ut dilTertationes meas dc Gemmis Auguftxa ScTiberiana prado committamr In altera earum , utfcis, Capri-
Ir clariffime,
auctoritate fua
,
cornus cernitur in orbiculo, qua occafione pauca de ,
gufti fidus
genitale illo
Au-
inferenda
qui nodum y praxipue contra Triftanum , quo folvendo Scaliger 5c atij fruftra laborarunt y uno* idu difcindit , nativitatem Augufti poft occafum Solis ftatuens, atque ita in Suetonio refcribi iubens.Quam in-
videntur
,
in
cricicen refellit luculente Suetonius ipfe c.94.
fanameius
Ghto natus efi die? cum de Catilinae coniuratione ageretur in ria, (djr
Memini
a te audiviffe, iorcem Fortunse, five
rofcopum Si pateris effe
,
Cu-
OclaVius ob uxoris puerperium /erius ajfwjjet , &c.
,
lunarem ho-
cum Auguftusnatus eft* quam non dubito veram
in Capricornofuiffe
huius fententiar tuae,
mentionem a mc
fieri,
oro
me latius
de tota
re cer-
tiorem facias, ne ignorantia a mente tua aberrem. His die-
bus nefcio quis ventus
me
detulit
Pp
}
ad Chronologjaai Hifta-
Hiftori* Romanar,
&
animadverti in omnibus faftis pardefiderari,quod neceffano inferenanteannum V. C. Varron. }l8 . intcr Confulatum
unumConfulum
Ai«f dum L.Paprrij £££ Cm^viMhak, 'l" um T. Quintij Penni
,
r*tut i«-
A. Uorn. Goih.
Mug.llani
C.
Furij
&
,
tr.bunarum
M. Poftumij
,
Nam Livius lib.4. cap.10.
&
fcribit- Tertiui
'!&«% ^^onfdatu CoSi annmTnbunnm eum milkum con/ular, po-
ttpte habet. Atqui in faftis vulgatis unus tantum annus mtenjcitur inter Confulatum Tribunatum Coffi.Dcinconiulatu, de cap. 50. Li vius iW.Tribum militum con/ulari potetlate qua ^cre^funt;T.iu,mi,u Tennus ex Confulatu, C. Funus, \mmmi*, 1 Voflumius, *A. CorneUus Cofus. Si T. Quintius ex Conl f Tnbunus militum creatus eft cum Coflb V?4ft r , er 2 o Jonful erar anno qui tnbunatum eorum praxeffit: rert/Z' tte 111 Sigomj libro notatum cft,Quintium cnartutr terConftilem U£Cl ua hoc anno tribunus militum defignatus a Adhxc a j! clh coaem ca in Livio, omnes ";
tmm.
&
-
Z
.
&
ItZT
7fi t
tmmmHu
T
& mss.
(
rV'Cer
m£8i ^ mtl
T
Pcerte Buflidianus
prifca: editiones
quem confului ) prxferunp enmt,Md ° fi ™ped,turos deleclum ut >?
J*>7*j
,
^^onf<*^ebelloadpopulumferret. mus fubftituit, ut Confuks de
eLfcr-^
magmboc «««••
bello.
pro quo Sia 0 . Ceterum videntufin
Exiftim
Livij .exempiaribus vocula: aliquot deefle plenda:, ut gumtius Conful ( iam enim
Confulem
Z' V riane
e
7r*Ltm
tiftrt,
t iHfi«,
TniL, tanmm tfftiutos.
t
at
;
forte ita fup-
Confulatum
nr
".' Qt ») * b'U° "d populum ferrei. Tr abique hoc Gonfulatu non intit
'
facile
llol °g iam
cx P cd, as
Livianam Chro-
Verum hoc
addito cgregic conftar, tabuiarum cenforiarum.quas Halicarnaflen, -
"ocimam citat qux Confulatum Manlij ,
iis
,
clldcm Allien ^
armum
m
& Potiti fecundo ante
anno, centefimum
dccimum nonum
polt exaclos reges conftituunt. Sunt
quibus tecum garrire vellem
,
ut de
anno
&
alia
dc
capta: Vrbis,
quena
3°j quctn Petavius Olymp.5^7. deatur potius
hxc
anno
cum viultimum menfem
tertio affingit
clades incidiffe in
,
anni primi Olymp.
anno
Dionyfius Halic. pro confeffo potradit, Atticum annum poft cladem Ailienfem,cum adhuc Galli Vrbem obtinebant, fane nit,
id accidiffe
Immoetiam Polybius
qui Februario
demum
menfe expulfi
fuere a Camillo,
dccimum nonum fuiffe poft pugnam ad ^Egofpotamon, decimum fextum ante pugnam Leu&ticam. Atque.eo ipfo anno pacem Antalcidx fadhm, quam omnes Scriptores conferunt in annum quo Theodotus Archon fuit qui Pyrrhionem fubfequitur. At fecundum calculum Petavij
,
annus ille,quo Galli
Roma exacti funt
aCamillo>
pugnam ad >£gofpotamon; decimus nonus vero autepugnam Leu&ricam & duobus
eft
dccimus fextus poft
:
pacem Antalcida? prascedir. Illud etiam me malc habet,quod Olympias 143. ab omnibus fere Chronoloannis
gis ftatuatur in Confulatu Marcelli &: Crifpini , cum tamen Livius difertc fcribat,a?ftate anni fequentis^Nerone & Salinatore coss. Olympicos ludos celebratos.Sed non
ine hinc expedio, tu qnacfo te
vindice nodus.
Vale
me
extrica
vir clariflime,
,
eft
enim dignus
& ama
devotifllmum
tibi
eAlb.ltybens. Bruxellse Eidib.Iunijs
Anni Chriftiani m.dcli.
alia
mmm
ALI A EPISTOLA AD EVMDEMclariffime, Si
,
$ ift||fJ^ num
litterarutn
^MlM&W^ fpe£tatione animo tuo
excidilfe
citiam noftram fes f A'Ma toL
,
me
tuarum
aut
ut ne
merito de
Adeone me
torques. ,
&
,
tc
plufquam anCapncorni expenitus
tam vilem tibi efle amiquidem a te poft tot men-
d^vv^oi Tu modo ufuram folve , & Capricornum tuum quam prinium mitte. Etenim gemmarum Caefarearum expli
«zrgp.
catio, cuius caufa illum defidero fe£ta.
Nec
eft
quodtotum Opus
,
eft
iam dudum con-
mittas
,
fi
nondum
eft
paratum. Hoc folum fcire velim, fi Auguftus natus fuic anno ad formam Iulianam redacto, ix.aut vin.Kalendas Oclobres ante exortu Solis* Quis fuerit horofcopus, quas fors Fortunx. £t horofcopum quidem in extremo Virginis aut principio Libre fuiffe ferc video^de forteFor-
tunx qnam m Capricorno ponis,nondum aflequor,cum fecundum calculum meum fors Fortunas poftremis gra3
dibus Sagittarij conveniat. Nec hic quemquam habeo, qui hanc rem extricare poflit.Vidi hac seftate apudGevarcium noftrum , opinionem tuam de natali Augufti in-
choatam.Vbiix.aut
vm. Kal. O&obris
Iuliani, natali
Augufti aflignas. Quod valdeplacet; fed quod addis ix.aut vii r. Kalend.Octobris Iuliani, annoCiceroniano in
Nonas Dccembres
fuadcsj
nam principio
prifci
anni incidilfe
,
nondumper-
anni fequentis Catilina cxfus
fuit
a Pe-
hyeme
a Petreio. Id
Verum
contigifle Cicero fcribit diferte pro
Nona: Decemb, veteres cadunt in Septembrem Iulianum,Catilinae clades non hyeme, fed autumno contigit. Ego exiftimo, & tibi me,fi coram efles, perfuaderepofle confido, anno Ciceroniano viii, Kal. Sextio.
O&ob.
fi
Iuliani occupafle xii. Kal.
Novemb.
antiqui.
Quo die actuni de coniurarione Catilina%& S.C.fa&um, utConfules viderent nequidR.P.detrimenticaperet,decimo o6tavo die ante habitam a Cicerone primam Catilinariam. Incepit itaque
ditam 691. Mur-sena
annus Varron.poft
Vrbem
con-
& Silano coss.4.Decembris luliani
anno Pcr. Iul. 4(551. aquarta autem die Decembris illius vfque ad Kal. Ianuarias primi anni Iuliani qui fuit Per. Iul.466p.confurguntdies 6137.& totidemdies conficiunt anni
feptemdecim veteres , ordine
illo
quem in adiuncta
Vndecim nempe annidierum 355. duo dierum 378. & annus confufionis
fcheda.videbis.
diemm 377. rum 44j.Vale cus,
vir
clariflime,fnmmum
farculi noftri
tres
die-
de-
& me amas, nominis & dodtrinae tuae cultorem defi
votiflimum
r
cito
mitte, quibus
me
Capricornum tuum, aut faltem
litteras
cura liberes.
BmxelU i.Marti^iG^u 1
A. Ruhens.
69^ Annus V.C. Varron. 692.. inccpit 4. Decemb. Iuliani. te ~ 4651. hoc anno Casfarem, qui Pontifex maximus f"*J
Per.lul.
erat, intercalationem obtinuifle a collegio
utdiutiusfrueretur, conijcio. intercalatio
Pontificum,
autem fuitdie*
rum n.itaque A. V. C. 69}, incepit 16 Decembris Iuliani anni P.Iu- ^.dUrnm ;
Q_q
liani
3©6
in
fit
nec fuit mtercalatus annus. at
cum
annusltf-
biffextilisjincidunt Kal.Ianuarij anni
V.C 694.
liani 4653.
AJkrnm Hanus
^.Decembrisluhani, nec hocquidem anno intercak-
tum vidctur. Itaque A.dkrnm Annus V.C. 695. incepit 37 8 «
15.
farem,qui Pontifex rnaximus
Novembris $ at tunc Cxhunc annum confula-
erat,
tusfui intercalafle, valde verofimile
eft.
intercaktio fuic
dierum 13. A.V.C.696. incepit 8. Decembris. non fuit inrercalaAJiemm tum; itaqueincepit annus V.C. 65*7.2,8. Novembris. Len35 5.
A.dternm
tu l us
""^ 5t "7
CO s.huius anni Qu. Metellus.
ga eius
Pontifex
erat.
& forte etiamcolle-
Icaque intercalaros
fuitfe
exiftimo
dies 11.
A.dierum
Incepit igitur annns fequens bris Iuliani,
A.dterum 37S.
V.C.
65)7.
nonaNovem-
nori fuit incercalarum.
&
V.C,6i>8. incepit 19. Novemb. Iuliani* tunc intercalatum perfuadet potentia &c au&oritas coss»
Annus fuitfe
Pompeij A.dierum
quo anno
& Craflj, Intercalati dies
Annus V. C. 700.
incepit
2.3.
n. Decembris
Iuliani
,
nec
355-
intercalatus fuit,
A.durnm
A. V.C^oi.incepit i.Decembris, non intercalatus. Annus V.C. 7 oi. incepit zi.Novcmbris Iuliani,intercalatum fuifle ex Afconio liquet. Sed intercalationem fuifle dierum 11. ex Cicerone ipfo in Miloniana conftar^
^A dierum
377
.
quam
orationem habuit vi.
tione: Cehtejimk lux
AJiemm 555«
efl h
Id. April.
ab interitu
&
ait in
perora-
Cladij.
Anno V. C* 703. incepit 3. Decembris, nec intercalatumfuifle apparet ex CiceroneEpift.i^.lib.j.ad Atticum^ ubi xi.KaUextil.numeratdiem fexagcfimum
tefimum poft pugnam Bovillam
,
& quingen-
id eft poft cardcm
Clodij,
A,V.C
3^7
V.C. 704. inccpic 1$. Novcmbris. hoc anno inter- ^-^«w calatum non fuiffe docct Cadius Epift. 9,1.8. ^^•Curio^^lde A.
qmct de intercalando non obtinuerat, transfugit adpopulum.
Dwnem.
A.V.C. 705. incepit 13.N0vemb.xvn Kal.lunias fcri- ^' die ™™ bit Cicero ad Atticum, Nunc quidem aquinoclium nos moratur. at xvii. Kal. lunias fecundum calculum noftrum incidic in 14.
Martij luliani
:
ex
quo loco
quentibus duobns annis,nechocipfo
A. V. C. 706. incepit
1.
fuiffe
liquet, nec fe-
intercalatum.
A.dUrum
Novembris.
A. V.C. 707. incepit z*. Octobris. A. V. C. 708. confufionis vulgo di&us i$.Ocl:obris,&: fuit
dicrum 445. Atque
ita
AMerum incepk
3 5 5-
Kal. Ian. anni
^
,
primi luliani incidunt inKal. Ian. anni P.Iulianac 4665?.
ALIA EPISTOLA A D EVMDEM. Icnnium iam ckamplius cditionemGemmadiffero, dum quotidie tuum de Capricorno Augufti fidere fententiam expeclo de illoetenim aliquid in iftadiffertationedicendum, quia Capricornus in gemma Auguftsca prope
rum
Auguftum tuam de
in circulo defcripcus eft
forte Fortunse valide firmat,
quod opinionem
,
quam
exprimunt Aftrologi: quia, ut Scaliger fent, fortcs
Immo
omnes
lignea:
&
eburnese
etiam oubernaculum navis
pix, quas
fignificare videntur, in
Fortunx in Capiicorno
circuli
forma
& Salmafius
cen-
ita fcalperentur.
cum orbe
& cornuco-
nummis Augufti
attiibuuntur Capricorno in
themate Auguftaeo locum fortis fuiffej gubernaculum enim orbis
Qq
1
'
dc
urHm
508
& cornucbpiae.mfigbia Eortunae nummi
funt, ut Laftantius Sc
paflim docent. Et ex calculo quidem meocolligo» anno Periodi Iul. 4 6 5 i.die i$.Septembris,hora 6. po ft mediam nodfcem, Lunam circa iagrcfeft Aquarij, acque ita partem Fortunar,paulo ante Solis cxortum, in ultimo gradu Capricorni fuiffe. Sed machcmaticis fcientijs leviter
tin&us
fum
,
ut ratiocinijs meis fidere
tam non au-
Quamobrem te iterum atque iterum ro°o & obte& veros motus o 6c » & locum% nafcenAugufto indicare velis, atque infuper pcrfcribere, num
deam.
ftor,ut medios te
Cicerone Confule plenilunia aliqua Ecclyptica praeterilludquodSethusCalvifius indicavit.
fuerint,
Vcrum
fi
otium vclanimus deeft , ut precibus meishanc operam prasftes , hocipfum, quaefo, refcribe, ne diuturmon expedatione pendeam. Vale vir maxime, & me, utfolebas, ama. Bruxellis vi.Kal. Maias Anni Dionyl fiani cio.idc.lw. tibi vel
GOTL
GOTIFREDI VVENDELINI
AD SVPERIORES
RVBENl ALBERTI KESPONSIO. EPISTOLAS
Mpltjfime njir , Srudttorum clariffme T^ubeni^ abs te. Ittteras totidem iftis annis
Ternas
um
dceepitfrirnas
quidem Etdtbus
lun'i]s
iG^i.alteras
v.ldusMartij lG^.Urttas demquey.Kal.Maias huiufceannt 165 4.
Vrmarum
argumentumfutt
diVortijsrvoAugufltnafcentis horofcopus, magnis opimonum Chronologicam quoque lutatus ac diftraSius cui fubtungebas :
qutftionemnon unam deFaftis Romanis conflitucndis,oper& alterx tu
magno ferw incumbunt?erti
in 1H0 argumento pertinacem inftudio Chronologico y nec mmus Gemm* iAugufte& perfeverareiquam ego f]?em abteceram.omi10 fuo, ob edendo natus de lentoreGeVartvjnoBri
Manl
m
&tuaforetpermdepandtcularis moforenfes occupatwnes.ne non fruftra refumo feriam ac confidentem fiductam , litio j
meimpenfurum horas altquot bonas opttmo tftituo defiderio. perfcripta parttm, Kefumo tnquam in manus chartas&t ad te omniafaltem intra partim perfcnbenda adhuc adverfaria. $u? sjondeo abs. habebis fincm huius , hunc menfem, dtco ante Maij Semper atque aiernum tue-
G.Wendelino.
Tornaco Kal.Maiis.M.DC.LiV.
Q_q
j
ALIA
*°
A L I A EPISTOLA
AD EVMDEM.
Mpliffime Vir, Toties abs te mterpeUatus per an~ nos\G$u \6$z. iCfc.hoc efl , toties tihi debendi reus ut prtftem promifta fuper Capricorno, AuguBi
&
horofcopo y non njideo dilationemcaufariam poft abdicatum
mu~
nus tftudOffuctdatus^dicam anOffictalatusJemperqmdemffi apud- omnes grave fed tn fene iam fere decrepito non ferendum. Itaque Itberatus Undem ablutufque atque abfolu,
tus fordibus tricofarum cognittonum ,
expUcanda
3
tempus habes (dtces)
qua tam annum totum perfrueris.Fateor equtdem y ut dudum faSium oportuit quodutcumque potuit: mfi quia potmfe non futt fatis, finon etiam aliud offtceret libertatis
Trimum quod poftliminio quinquennij reflitutus patrio Pardum adiUum contendo^atium me fenfi ac compernem, ut adformandu noVum incefsum opus mthifuerit ferperaftris; 4d refumcnda tnquam mex Budta prtBwa,de integro me opor3
wafio
tuertt fiert alphabetartum
,
ac
uelut repuerafcendum^ qutque condere foles,
Camando iongos memini me Nunc oblita mihi tot carmina Alterum
tnfortunium
acceffit
:
—
cogar agnofcere.
quo per lubrkum
gelicidij la-
pfus affliBufque gravi cafu tertium tam menfem leclum fervo; rvtx nunc me attollo adtentandum claudicantem grefium.
m Vix manus caiamum fumunt, obferVmtU teBem in *An addo
(djr
terttam eamque
te me
decumanam remoram
?
Scis
optnor, ut anno 1631. natrn Sabaudo prmcipt filtus tnge-
ma Hjirorum comta rvarta
parem
tlli
iWtceruditorum excttaverit ad :
tum
Inter
quos de
Auguflo
tBtm partus
en-
SocteUte qutdam thefaurus
quondam horofcopum Virginem adBruxe-
flruxerit: advtrfus
qmm P.Monodvs pro ffapruorno afte-
magmfque contentwmbm inter hos duos Patres decertatmn eB, in tantum, ut infcriptiont marmortbus rendo ^varijs fcrtptis,
tncifa
fcalprum minari njtderetur rafuram.
Cui audacta ut
obvtam tretur njtfum eft bonum facium fore, fi njirorum ettam extraltaham doclorum experiretur tudicia. Itaque Sere,
>
L
ntffmus Prtnceps Franafcus Thomas arbttriu tftius litis in me traiectt: cut (efr fententtam dtxi pro Capricorno , dtclamque tn
manus confignavt prtcfente tpfo thefauro , docuique natum aAuguflum cum horofcopo furgentis Virginis jiatumque eumde ftdere Caprtcornt quintam fub terris domum fortume fignante.
Quamdiu fut
,
quid
tlle
ergo advtxit PrincepsThomas, neque certus ego
fuper edendo meo fcrtpto cogitaret Hatuendum y
non djbwt prxVortere tftam mentem : nunc poftquam tlle ih fatum fuum abijt fiapricornus de tntegro meus eft y tuus eft, (g^ cum convalefente me deproperandus,quod tntra hunc menfem
me perfeclurum confido, \^£mpli$lme Domine tui flenus
G.Wendelinus. Poftrid. Kal. Martias.
i
Sf6.
ALBERTI RVBENI EPISTOLA AD CL
GOTIFREDVM VVENDELINVM. Lariftime Vir, Gaudeo te Officialatus vinculis exfolutum,poftliminio Parnaffum revifere, &c Capricornum diu a me defideratum refumere,
brevique nos eius compotes fa&urum. Quod etiam atAntuerpia: nupereffem, utefficias rogo.
queetiam
Cum
Morcto ndftro explicationem Gemmas Cadfarex prado ut
3ii ut fubijceret, tradidi
corno
Augutoo
,
.,
qui
in
qua
illic
cum
affirmavit tepropediem publico re fententiam,
neceffe effet de Capri-
expreffus eft, aliquid dicere,
daturum veram hac de
& contra Scaligeri, Kepleri, Petiti & alio-
hallucinationesprobaturum, Auguftum natum effe 23.Sepcembris Iuliani,& in themate Auguftifortem Fortunae Capricornum obtinuiffe.: quod a teolim me audi-
rum
credebam. Sed nunc video te diverfam inire viam, alio nomine Capricornirm Auguftaso themati affignare., quam quia quinUam fubterris damum, qu# Forviffe
non
8c
Sed vereor ne hxc ratio non fatis tantam Augufto thematis fui fiduciam tribuerit nifi & fortem Fortunas in hanc ipfam domum Fortunae deducis, de quo ferio cogites velim mihi quidem rudi Mincrva harc computanti non abhorrere a calSe.ptemb. Iuliani anno culomeoid videtur. Etenim PIul. 4651. hora 5. 50. poft mediam no&em Sol adhuc hasrebat in 16. aut 17. gradu ttf diftantia autem Solis tun
efficax
fit,
ut
,
:
a Luna
,
erat
fignorum
mierit rS. aut 19.
4. gr. 5. aut i. ita ut
gradum Capricorni
fuerit in ultimis partibus
,
Luna
& fors
obti-
Fortunaj
CapricornL Sed inhis aftro-
tiomicis ego in tenebris mico; nec
enim
ipfis artis
huius
principijs inftrudhis fum. Itaque taceo, teque enixe oro, i*t
quam primum tuam hac
de refententiam perfcribas,
Moreto edenda commiferam,adtuam mentemcorrigam, Valcdecus meum,&me ama.
quo
illa,quae
ZyukcIU xx.Martt/ ami cid.idc.lvu Devotifiimum
tibi
A.Rubens.
IOAN-
IOANNIS BAPTISTiE
D O N I I DISSERTATIO D
E
VTRAQ.VE PINVLA.
iVAAr.O
iKT2IT iAa c
I
I
KO
a
oiTAT^a^ia i
V'
ANNIS BAPTISTjB
D O N
D|
T C
U D
C
T
T
A
X
T
'
Jr fcbdhoif
'''
D' E
VTRAQVE Roma- habin fil
'
"
'
P
& N V L A,
Ac.iJa.iia Bifiliana"
Idibus Septembns 1658.
NTEqvAM
de
habim*quo
Sacerdotes
noftri in re diuina facicnda utuntur,
1
fummatim
diflerere incijpio, deprecor a
vobis,Emincntifiimi Patres, do&iflimi-
qne Academici, ne me vel confidentiorem, vel Ordinis veftriVatque huius loci parum rcuerentem exiftimetis quod immaturam adhuc ac tumultuariam infcriptionem hodie vobis obtrudam; ;
minime
aiioqui novitins tirOjfedquiemcritanTiilititcpo-
vos liceat) adfcribi cupiat.Non pra?texam qualicumque huic fadto (quamquam veriflime id facerepoA fum) defietudinem ftudiorum , non occupationes mul« tius (fi.per
tiplices acvarias, pliciter
quod
non gravifllmas animi curas
res eft
,
atquc ingenue fatebor
:
;
fed fim-
Cum
dies
academicus inftaret,ac nemini,quantum fcirepotui,indiclx eflent diflerendi vicesme nonnullamea culpavacumhic dies abiret/uccedaneam operam huicinuneri impen-
fum v eo fane fidentius, quo veftra ffim? umanitas perfpectior erat: quoque magts ex aulicx vita?
dere aggreflus
Rr
t
ufu
IOAK. BAPT. DONII
•$l6
ufu intellexi
,
viris
principibus, ac £ipientibus,
non tam
(cixm morofamquediligentiam, quam prompticudinem obfequij tn rebus gerendis plerumque placere. Quod poargumentum feHgerem , mftituto tui, operam cledi , huius Ipci maxune v ni fajlor ,con(entaneum. Gu\r\ enim
M
in
hoc ornatilSmaCcetti,
facra? eruditionis ftudia prarci-
quatenus dignioribus
[>ue pertra£tentur,profanavero, is
il-
inferviunt; ita fane congruenter dc eo habitus genere
editTeram,quodprofanis uiibus ab divinaeperagendac tandem
ceffir.
maxime
Ecclefianriftituta illuftrari hic
fine
initio
Deinde
deftinatum,
rei
ficut Grascanicae
fotent:
non tamen*
comparatidne Latinorum-,ut una eademque Chrifti
fponfa
,
quamquam
&
fubfhntia
corpore indiuifa, atta-
veftimentorum ornatu rnultifariam confpicienda, &, ut divinas Litterar loquuntur , circumamiclanjamtatibus , contemplantium oculis
men.
diverfitate
rituum quafi
;
cultioremfeexhibeatj differetur, quas, ut
ita certe
non incongrue de Pamula
& vocabulum ipfum, primum
a
Gra>
Romanos tradu&aj poftremo hic atqueillic iiiufiimfacrorum vcnerabilis manfit:& quamvis utrobique non eamdem prorfus fpeciem retinuerit^
cisinventa, deinde ad
nihilo minus una eademque, feri debet.
cum
origine,
Quam quidem tradationem
tum ufu cen-
eo lubentius
fuf-
cepi, quoclarius ac teftatius prifci huius veftimenti fpe~
ciem indicare atque oftendere vobis poiTe videor. Nam cum fuperioribus annis quasdam obiter annotarem in eam partem Pande&arum mearum, quac ad rem veftiafortunac riam pertinet , deftinaremque , fi per otium
&
meac tenuitatemlicuiiTet,ex veteribus ftatuis,alijfque monumentis^farraginem aliquam iconifmorum feu pictura,-
rum
colligcre, quae
comparataccum tcftimonijs veterum
DISSERTATIO DE VTRAQVE P^NVLA^ $ij fcriptorum multifarianfcconquifitis,infignem huicnegotiolticem afferre pofle videbantur; evenit, ut in ftatuam
quamdam inciderem^quam proculdubiopasnulatam efle primo afpe&u cognovijquales hodie haud fane multa? re~ periuntunquam cum diligentius contemplarer^omnia ei quas de iftiufmodi habitus
plane congruere deprchendi
,
genere veteres prodiderunt
ac
iftud
nomcn fortitus
:
tum demum inteilexi, eur
Latinorum habitus,qui iam indc poribus uiurpari ccepit.
mea fert
,
oratoris
cum
facrificalis
fit
Imago
cuiufdam
:
Grarcorum, tura
a primi^NEcclefiaj tern*
eft,
quantun) conie&ura
quod
arqualiter brachia fuboftendunt.
protenfa paululum Habitus vero eiufmodi
utplane tocum hominem, excepto capite atque infimiscruribus ,„circumdet. Nulla vero in eo lacinia, nulli finus,atque umbones,ut in togajfcd pline fimplex, atquc
eft,
unico circumie&u homine ambiens.Media vero fui parte dumtaxat paterecognofcitur,, qua caput exerebatur,aIio-
& qualem
togam fuifle veterum> quantum ex ftatuis cognofcipoteft, parum certe ^o^.Etfi vero minns finuofa> minorique amplitudine panniquam toga fuitj non tamen ei de-
quirotunda Secfaufa
;
nonnulli exiftimant*. fed
erat fuus dccor
& gravitas-,quam plicac feu ruga: veftimen^
potiflimum infinuant. Verumtamen quantum maie^ ftate a toga fuperabatuiyantum iilam commoditate vincebat^adeo ut,fi opus cflet,nullo negotio ab artifice quopiam veftiario , opc illius ftatuaereftitui poflet quod k> tanta ftatuarum togatarum copia vix ei fortafle fuccedetis
:
quantum vis
ret^ in vera togarfpccie rcftituenda
atquc
De
ingeniofo.
Grammaticos vocitatam
fuiflc
:
perito
origine vocabuli convenit inter
quod
Dorica terminationc
tota confpiciatur on oa»
Kx
3
noa
1
B A V T. DON.II I O A N. 3 S non quod corporis figuram oftcnderec ( nihil enim minns huic veftimento convenit) dc quod oMv n 1
ut falso credidit Cafaubonus , &: ex eo Bullengerus, y dc quas partium qui aftricliam fuifle veftem putarunt corporis, qnas tegebat, figuram exprimeret; decepti opinor ex prava illius veriloquij feu etymologi^ scceptione, cui aftivum fignificatum, non paflivum, utopus crat, tribuebant: tumetiamex eo quod Artemidorus ac ^o^we/cw in fomOneirocriticus inter veftes quse
j
nijs fignificabant
quoque
(tbV
,
hoc eft
angujlias acprejjuras
ocuvfalw) recenfet;
pamulam
^inquit, \[A4fe£'$ n.e&H&* r
quod ojndique corpus ambiat y non quod
membra
preflim
conftringatjUtilliopinati funt.Hincapertioreft Ciceronis locus oratione pro Milone,qui ut probaret nequaqua infidiandi animo , occidendique Clodium, ab Vrbc eum profectum fuiffc.^uid minus,in<\u\t,promptum adpugnam*
cumpocnula irretitus y rheda impeditm , uxore p*ne conJlnSfus quodcum dixit,in animo, opinor, habuit, Retiario•
effet}
rum hnuatum
illud rete,
quo
adverfarios fuos fecutores
Gladiatorum ea genera fuerunt) repente conftri&os fufcina demum convulnerabant.Huius veftis primi inven(
tores Lacedannonij produntur, vel Tertulliani graviflimi fcriptoris teftimonio: qui in Apologetico ficfcnbit:?to2 nc njel bieme njolupias impudica cejjaret.primi Lacedemonij panuLm ludis excogitarunt. Verum apud Romanos ut opi3
nor, ufitatior fuit
,
qui afpirata
littera in
fuam tenucm de-
forma Pcenos a Phcenicibus demutarunt) pro (pouvoXa^p^nuUm vel panolam vocitarunt. Erat autc habitus
torta (qua
hibernus ac viatotius &:ad propulfandos imbres^ceterafqj afperioriscadi iniurias peridoneus:ideoquein fpe&aculis 3
potifliinu
(
hiberno videlicet tempore) ufurpabatur. Hinc
M.Tui-
DE VTRAQVE P^NVLA.
DISSERTA.TIO
519
M.Tullius Mulionicam pamulam commemorat. lde K13, ad Atticmn^Sed ego ita egt ut non fcinderem pmulam. Iuvenalis Sat.v. —~fremeret fkva cum grandme njernus 1
fupkery
multo fillaret pxnula nimbo.
ftr)
Seneea verofcorteae pamulaememinit-jde qua accipiendus Martialis: Ingrediare <-viam cdo
Adfubitas piebant autem
licet
ufque fereno,
nufquam fcortea
defit
paenulae ex crafliori lana
,
aqu&s.
non extenuiori
prolixiorique, Ut togae.Hinc Plinius, AppuUlamc> inquit, breves><-vi>Ilo)nec nififanulis uttlesicircaTarentum Canufium-
quefummamnobtlitatem psenulas prolixis
villis
Nihilominus quxdam
habent.
fiebant, quae Gaufaptn
idkcbantur; de quibus Martialis: ls mihikandcr ineH njtllorum gratia tanta, |
,fn
Vt me mel media fumere
1
meffe
<~uelis.
Ad fummam,veftis fuit ponderofiorj quasque commoditatc magis quam elegantia commendaretunquamobrem TertulUamis libro de Corona militis,l£/^, inquit,^a^
mfimstffMuldtpofa -pertinet, Vlpianus in cap, Stve
ftor.tit.de
auro, argento
lege,
ut dicunc
mundo, iegatis,
inter
,
13.
uium Dige-
communia
^eftimenta, quibus promifcue vir 6canulier finerepre-
quafdam qmbus pro*
Jienfibne utt poterant, paenulas five pasnularum /pefcrcs
toniium^erat. jfommuntafunt, lnquit
mifcue uutur mulier
cum
njtro
:
n/elutt
,
ptnula palltumve
ejl,@r reliqua hutufmodi; qutbus fne reprehenfone njel pto ^nj&Yuxkr w^^r.Quamvis autem ftante Rdpublica,ae fub pritrus
poftea
Carfanbus
tamen
res
,
non f uerit enim iam Domitiano fub
forenfis habitus pacnula
mutavit
j
fane painula invalucrat,toga paulatim obfolefcente:quod
gravio-
yiO
BATT, D O N
O A N.
I
I
I
gravioribus viris,& novitatum oforibus, difplicuiiTe cognofcimus. Quintilianus, five quisalius au
,
De caufis
corruptas eloquentisc:
Quantum
humditatis y inquir, putamus eloquenti&attulijjepanulas
quibus
aftricli
,
(djr
ldeoque Caftritius junpe
non
Aulo
iftas-y
cum vudicibus fabulamurf Rhetor magni nominis,qui Hadriano quofdam difcipulos Senatorij Ordi-
uelut
inclu/t,
Gellio, acriter reprehendit,quod Iacernati,
p2enulati,prodirent in publicum:
Eqmdem
maluiflem,
inquit,<-iw togatasejJe.TPigitum.efl cinclos faltem ejjefflptnulatos.: quoniarn vidclicet quanto paniula quam lacerna
Quod audocliflimus vir hinc colligit,pa:nulas prajcipue fervi-
dignior erat,tantum togxdignationecedebat.
tem les
cingi confuevitfe
cnim
,
minime
affentiri ei pofliim
:
nihil
brachiorum ufibus, quibus fervorum minifteria potiflimum conftant,minus aptum. Crediderim potius Caftritium «on modo lafciviam suforpanrium llaoernam pro psenulavel toga reprehendifie* fed etiam molliciem tuiiicam difcin&am fub lacerna gefhntium. Nam quod cxPetronio affertin fuam fenterrtiam Vltimo Cinadus fupervenit myrtaa fubornatus gaufapima, cinguloque fuccinclus-, nihil vetat tunicam quoque mollibus ac prolixis viilis confe&am gaufapinam voeatam fuifle non mintis quara pacnulam ,
:
non memorctur.Cetemm quod fupra oftentdimus, iam inde a Flavianis temporibus coepirTe parnulas
tunicaalibi
in promifcuo ufu^efle , labefa&ati videtur duobus au£to-
rum vctetumlocis v.qui
inferiotibus etiam faceuUs togac
fuum honorem atquc ufum
manfiflcteftantur. Altercft
Lampridtus,qui dc Imperatore
Commodo fic fcribit:
Et
eontra confuetudsnem jwnulatos iufit sJecJatores , nontogatos
DISSERTATIO tdmunus
convenire:
DE VTRAqVE PjENVLA. jii quod funeribm folebat. VbiCafaubo-
nus pro sjeclatores legic fenatores y conie&ura ex Dione fumpta. Alrer locus ctt Spartiaiii in Alexandro Severo,qui ahiPanulis intra urbem frigoris cauja ut fenes uterentur per-
mpty cum
id <~ueftimenti genmJemper itinerarium fuijfet, aut
pluvi
;
fufpicatur
enim
ibi
modo
quoque legendum
Senatores.Qnod fi recipimus, eft cur gratiam parnular Senatores habeant, cuius benefido excuriaci quodammodo prius librariorum incuria, per duos iftos tiftites,
>p©4
tamquam
rei liccerarrx
an-
m ordincm pnftinum
cenforia virgula
reftituuntur.Quod autem ftante Imperio prarcipua femveneratione coga fuerit , idem Spartianus in Ha-
per
m
driano teftatur,dum psenulas tores prodit
Nam
:
tlli,
numquam
geftalTelmpera-
inquit. adhucprivato y
cum tribunm
efet.faclum omen lmperpjffi perpetu* tribunitta poteftttu, ex eo quod p&nulas amifijfet, quas tnbum plebis plttvia tempore geftabant;Jmperatores <~vero
nica,
nunquam, Illud etiamoJ»
nocavenm ficut albus color olim faltem apud lautiores, folemnis erat ,
-TTupip^v
;
nigcr in pamula.
Quo
in toga ita
pertinet farcaimus
& tu-
pullus vel
ille
Augufti'
populo Romano fuccenfentis qui ( ut Suetonius refert ) njija quondam j>ro concione pullatorum turba, indignabundus clamitans, En, aic , Komanos rerum dominos, Carfaris
:
&
gentemque togatam. Et certc colores lj nativi, ficut ad luxum aclautitiam minus apti , ita ad pluviam lutum arcendum opportuniores, Erat igitur paenula proprieha-
&
quam idcirco Galba orator apud Quindixit domi geftare. Nam cum eius ccenaculum id eft altior domus pars iuxta tedtum, quam bitus viatorius
tilianum per
,
iocum fe
(
Galli granarium vocant) perplueret
, amico pamulam peSs teuti
IOAN. BAPT, DONII
}ZI tcnti
iam
Nonpofum, per
inquit, commodare: domt maneo. Illud et-
occafionem huius vocabuli
tcrem veltitum obfervaffe videor
circa
Gailorum vc-
paenulam apud eos fuiffe frequentcm. Coniedturam huius rei duco ex multisveterum cipporum iconifmis , quamvis minus belle delineatis atque excufis , quos initio fuas hiftoria; Metenfis Ecclefias Meuriftius Epifcopus Madaurenfisappofuit.
Multaeenim
3
in ijsfigurae confpiciuntur paenula mduta!:
quarum nonnullas etiam capidum adiundtum habent: cuius mencionem fieri video apud Plinium, ubi pa?nula-
mm capita
(
pro capitijs accipio ) centunculo (bcrbx id
genuseft) comparat: qua nota haud
formam
agnofcerc poffumus
ctim femper
hominum
,
quas
fufcipere folent varietatem.
eorum
demon-
magnam
traclu
Ceterum quod
Grammatici nonnulli,& gloflk quaedam veteres tradunt, pamulas fimbrias- (hoceft villofa quaedam ornamenta in oras ambitu) adfuilTe,.qtioniam perpetuum non fuiflc videtur certe ea q,uam dixi ftatua non habet obiter tantum dictum cfto. Vcrum , ut ad facram fpeciem tandem deveniam {cuius gratia inftitutus eft hic fermo) quo* tcmpore in MhTas facrificio adhiberi apudnoftros psenula coepe)
(
•
difficulter
liquidcm naturx partus
fui fimiles fint, certo fatis iudicio
ftrare poffunt inventa
temporis
:
iit,in tantarerum vctuftarum caliginchaud proclivedi-
£tu
eft.Illud conftat, cius
ufum antiquiffimum eife,
&a
primis prope nafcentis Ecclefias temporibus ineeptum.
Cur autcm hoc potiflimum
veftimenti generc in facro-
fandiismyfterijs ufi fint veteres
arduum
eft affequi,
illi
Chriftiani,
quamqua
quaedam tamen ^Savolcfaltem
afferri
polfe vidcntur.Piimumenimfufpicarilicct, paenulam
ijs
JtJ DISSERTATIO DE VTRAQVE P£NVLA' a gentium titibiis longimme quam ut placuiflc, maxime
qua: fuperftitiofis fuis ceremonijs
abeflent
numquam
Secunao, quoa cum mtcr ftceam adhibuiffe videntur. peculiaria perfecutiones propria tytannorum quentes generaexcogitarinon facile potuermt, veftium divins Ki
&
cam
pra: cetetis eligete
volucrint,qua:tunc temporis intcr
ordmarios habitus(ut excludam Impccivilcs quiacm,fea &honeftiot&ufitatiot cflct. Magiftratuum) ratorios, graviffima&fanaiffima.non Paremm fuitin reomnium fedhonefto ac decoro uu:quod vulaari plebeioq; amidu, oratione minus neceffanum fit, faltem privata cumin foicnt , qui piiufquam minimc reprehenfi a Teitulliano fi non tamquam fupcrdeponebant, orarent, pa-nulam
&
exuiflent, fed
fluum pondus eam
(
quod
is
potiusiudica-
fufpican poffumus 5 hab«) ut aentiles imitarentui.Teitio fuuTe aetens ; ut oftendercnt
bitum viatorium przlatum czleviatonbus fieri , facrofandum hoc faciificium a viatici ope maxime illius quam ad ftis patria: extorribus
&
:
fperamus. Quamobrem corroborati pcrvenire tandem philologica l.centia vir ^taris noftra: poetica quadam Proptcrviam .ndigitareillud auaoaiffimus, facrific.um
&
fus eft. F.ebat
autem a
prifcis
Roman.s faciificium,quod
unica yoce propur nnm, kafrofwvim culi
(
pcius
ut opinor )
)
Vu\x.?rofter nnm
{
dicebant Her-
inquit Peftus
Pom-
quod cft proficifccndi gratia,Herfit facr.ficium, Deus in quo quidSanco qui fc.licct idem eft :
culi aut
:
necefl\etat Sed ne d.ut.us quid profanabatut, confumi
t ,1;
Wr,ut Gtscci
fingula aiu.it, exfpatier, ficut
ve-
fignificare credun-
ftimcnta quje leidivin* adhibentur, Dommus noftcr in ex iis qux lefus Chriftus
turunum
pailonis fux adu geftavit
(quamquam ciufmodi myite. t' a Sj t
IOAN. BAPT. DONII
iH
ria pofterius ferc excogitari foleant,
quam ea qu* ijs dc^ notantur inventa fuerint) ita fcicndum cft, facram psnula* indicare nobis veftimentum illud purpureum ,
Chnftum Dominum
ludibrij gratia fmpij milites
coronafpmea mfigniverant. Germanus Patriarcha bro Thcoria:Ecclcfiac:T^^,inquir,
mpQupfv !j 7T (p
autem
jcJ
W
ofiendit efiem
quo
cum iri
^W^-
ol
cinSft
Iptw^^m iQopvaav.Paml*
purpuream feu coccweam quam impri y
homines
lUudmes
lefu
obtulerunt.
Qux
fimilitudo
non
perinde ad formam pcrcincc; longe enim diverfa fuit a pznula chlamys ( qua proprie, ut D.Matchzns tradidit, Chriftum Domihum induerunt) quamad coloremrpur-
piiw fiquidcm, fcu quqvis alio rubro colore lacra pxnula pleruque olim tingi confucviflc vidctur. In Ecclefia certe Conitacinopolitana coto ieiunio Quadragcfimx,exceptis his diebus
,
Nuntiationis,
Palmarum,
&
magni Sabbati,
presbyteros& diaconos purpureas, five rubras parnulas', &tunicas (si^'e^ Graci vocant) gcftare confuevi{fe,Codinus kribit. Porro celebris valdequasftio illa eft qualis , paenulaaccipienda fit,cuins D. Paulus epiftola i/ad
motheu meminit his
verbis: To* qauWovU
b\>
Tidm\miv iv i^dA
Tanulam quam cum,
reliqui Troade apudCarpum^eniens affer teUbros.maxime autem membranas. D. Ambrofius
&
Haimo & Anfelmus accipiunt pro vefte fenatoria quam Paulo pater reliquerit. Ec fane proditu eft D.Pauli cx eo
patrem , qui Gifcali Pakftinx oppido oriundtis Tarfum migraverat, civitatem
Romanam adeptum
fuiflc
:
fed uc
Senatorij Ordinis fuerit,nufquam legitur, ful aris:
quod Haimo
infcitia
nedum utCoiifuorum temporum dudhis
dicere non dubitavit: itemque Confules induere
pjenulam folt
i
.
DISSERTATIO
W
VTRAQVE Pi*NVLA.
&f
quibus fauerc crefolitos,dum curiam ingrederentur. Alij qui eft \\bndeOr
profams ufibus
inferviret, facilecredi poteft, Apoftolos-
Miflarum folemnijs ufurpafle quod fnnteipxnulam abalijs veftimenti genus reidivinae proprium , & in
:
liaunt
drverfum,
primum haud
credibileeft
,
in
ijs
anguftijs ac
Chnftianis, peculiarem habitum prefluris vacafle primis antiquior facer: deinde cum excogitare divinam rem ad cum ea quam congruat fere adamuflim
dotumpxnula
clarum manet,faaentilium xtateinforoufurpabant,iam
non pofle. Quod autem cram vcftcm eo modo accipi lpfo fanc ld faadvocant , Tertullianumin teftimonium potius tuiffe veftem oftendic locus enim ciunt invito-, is
vel precaturi Deum,deprofanam: fiquidem eam,oraturi quibus emtnonnulli,in putarunt ponere folebant.Teitio ro eBaronius, pannilam accipiendam efle P
nentiflimus
verterit Bet Kxtab*,.
volumine, eo quod Syrus intetpres Hefychius aftipulan videtur; eft thecam librocumjcui iahaZ&U,. * interpixtatur,"W^o, qui
gis
H
>^W-
Verum
Quarto demum loannes Chryfoftomus 3 Theophyladus,Hieronymus DiaL 3. contra Pelagianos,. vulgarem & communem eam pa^ulam, .
fere
reijcinm
intellexerunt
quam
adverfus pluviam
fententia
proculdubio
probabilior videtur,
&
frigus
reliquis
quo magis
apparet,
lamreliquifletamquam onus per
vacaneum * quod ftokfcribit:
olim geftabant. Qu* eft eoque iane
prrferenda
:
Paulum pxnu-
idanm tcmpus iuperquod fub hnem cpi-
confirmatur ex eo
FeBmaantebiememrvemre.Qnpd pertmei auterr* Ss $
ikN.
316
tum vio9
DONir
BATT,
antcm ad vocabulum, fciendum
eft, facru.
hoc indumen-
a vctuftioribus Grarcis(de Chriftianis Ioquor) <$cuxL
feu q&gviov dici, a pofterioribus Qibow, corruptius;
vocem
,
etfi
quam
liauido apparet per tranfpofitionem littera-
rum
iam tum divi Pauli artate finceram eius pronuntiationcm defijffe. Ceterum apud Scriptores Ecclefiafticos Ecclefia: Latinas (omnes videlicet femiantiquos) minus ufarpatum pxnulx vocabulum comperio fed partim cafulam , par;
tim planetam vocitari. Prius apud Hifpanos manfit, quibus cafulla cft, imo apud Galfos, qui chafMe corruptius vocantj pofterius apud noftrates. Cafulam porro Rabanus Maurus di&am vult, quod ficut cafa quaedam, alia omnia tegit ac compleclitur. Planetam dici volunt,quod to TfoaiS&^ circum errans,totum corpus ambiat quafi Sed cum apud Latinos natum fit hoc vocabulum, eoque tempore 5 quo Gtxcx iinguse non erat adeo frequens ufus, crediderim potius eius radices in Latio quarrcndas : quo-
uiam
appellata fuerit,
fic
quod plana
effet
:
hoc
eft nullis
vel paucisplicis corrugata,ad difcrimen fortaffe paniulas vetcris,quse rugofior fuit.Ceterum
proavorum aetate^eiuf-
dem fereformse apud noftrates fnit facrum hoc veftimentum, quam apud Graeeos hodieque confpicimus rotundum videlicet , arquatoque in ambitum gyro; non autem in duas femirotundas pkgas , anteriorem ac pofteriorem :
divifu
m quam in fpcciem paulatim degeneravit^dum faj
crifi-
DISSERTATIO DE VTRAQVE
MNVLA.
$27
onus illad brachiorut-n pertxfi , &commodidecori ftudentes,fenfim ab utroque latequam tatimagis re eam refecant,doneccubitotenus pertingeret.Olim ve-
crificaturi,
ro necefle fuit circa medium cubitum , ne brachia impedirentur, vel ut cafus tulerat, corrugarif vel certe ordine
quodam pkirifariam
replicari.Et
quidem,ut Au&or femi-
antiquus oftendit in Opere, quod Gemma amm* infcribitur in utroque brachio triplicabaturrquod cumiit, intcrior facies tegitur , exterior apparet : circa pectus Sc\ inter
lum
humcros duplicabatur;ita uc
detegerctur.
intcrior facies circa col-
Qax notitia fatis liquido oftendic
ratione hic habitus facrificanti aptaretur,
,
quamdiu
qua; pri-
ma^vam fpeciem retinuit. Alia etiam- differentia, cft inter utramque pa?nulam,Gr£cam vidclicet& Latinam, quod; in illa ab antiqua confuetudine complures ccs depingi confueuerint r in noftra vero
crebrasque cru-
unica tantum
-
eaqueampHori forma,exlaiiori fafciaafummo ad imum pertingens, quam alia tranfverfim fecat. Hanc Itali anteriori plagar afliiunt, Galli
vero pofteriori
:
nec deeft
utri-
&
probabiliscaufa. Porro que confuetudini fua ratio Conftantinus Cabafilas in quxftionibus Ecclefiafticis
docet,eiufmodi crucium
& ordinariam
pi&uram
^
efle, ficut in ftichario
Wovm folemnem fluminum quibus
tcS
:
denotari voluerunt cos fluvios qui e terreftri pa* radifo effluebant. Eiufmodi pasnulas crucibus infignes Balfamo de Privilegijs Patriarcharum rd s& mbvfuve/w
fortafle
appcllat. Animadverfione etiam digna eft ea pxnu\x fpecies, quas capitium adie&um habet, in tabula
Wfaa
ccemeterij Pontiani
apud Bofium
in
Roma
fubterranea,,
ubi B.Vincentij imagoeamgeftantis confpicitur.Poftre-
ino hoc
addam
«,
ficut paenulam.
primario
fignificafle
often^
32.8
IOAN. BAPT. DQHII DISSERT-
I>E
VTRAQ^P^N.
oftendi veftimenti genus profanum j ica certe ca(ulas& planetas vocabulum , fecundario denotafle videri habi-
fedprofanum quod antiqua^ pasnulas idem plane erant fimilis foret* Colhgo id ex Conciiio Ratisbonenfi,quod fub Carlomanno coa£tum fuk; iin quo ftatutum eft , ut presbyteri vei diaconi non fagis, laicorum more, fedcafulis uterentur, ritu fervorum DeL Item ex Vita Gregorij Magniapudloannem Diaconum, ubi fcriptnm eft, D. Gregorij patrem indumentum hoc
tum non iacrum (
,
,
nifi
)
& fub ea dalmaticam: neque enim,quod fciam,ufquam proditum legitur,Gordianum fic enim appellabatur ) ullo tempore facrse mi-
geftafle,planetam caftanei coloris,
(
litix fuifle
adicriptum. Atque harc funt quse in prarfentia
circa parnulam
utramque iacram
& profanam,circumci-
pluribus, annotanda cenfui, reliquis in commodioremlocum iepofitis. Metui enim profec1:o,ne plurifariam
Cis
dum hibernam hanc veftem per non tam auribusquam humeris vcpradertim tam craflb villo conftris diutius ingererem textam, nifi eam , quantum fieri licuit, circumciderem $ ta?dio vos afficerem
,
,
xftivos hofce calores
5
imitaruseos,
quorum
brachijs antiqua
vifa eft
F
I
N
I
S.
illa
ponderofior
