BAHAGIAN TIGA PEDOMAN UMUM EJAAN JAWI BAHASA MELAYU 1. Latar Belakang 1.1 Sistem tulisan dan ejaan Jawi yang digunakan sekarang ialah sistem yang termuat dalam buku Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakanyang diterbitkan secara rasmi oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1986 (edisi kedua. 1987; edisi ketiga, 1993). Sistem ini merupakan sistem ejaan Jawi yang digunakan sempurnakan atau dimantapkan daripada Kedah Ejaan Jawi yang digunakan sebelumnya yang berasaskan Kaedah Ejaan Jawi Za’ba (sebagaimana yang terdapat dalam buku Daftar Ejaan Melayu Jawi-Rumi, 1949). Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan (1986) dihasilkan daripada rumusan Konvensyen Tulisan Jawi Peringkat Kebangsaan yang diadakan pada tahun 1984. Hasil Konvensyen tahun 1984 itu telah diselaraskan dan diperkemas dengan maklumat yang diperoleh daripada Konvensyen Tulisan Jawi anjuran Pusat Islam, Jabatan Perdana Menteri, pada tahun 1991 dan Seminar Tulisan Jawi Peringkat Kebangsaan pada tahun 1993. Semua maklumat tersebut disemak dan disahkan oleh Jawatankuasa Teknikal Ejaan Jawi Pusat Islam dan Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1993-1994. 1.2 Pedoman Umum Ejaan Jawi Bahasa Melayu yang termuat dalam buku ini merupakan maklumat terkini tentang sistem ejaan Jawi yang disusun berdasarkan dokumen-dokumen pedoman ejaan Jawi yang telah diterbitkan oleh DBP, dan maklumat-maklumat pedoman ejaan Jawi yang diselaraskan selepas itu, khususnya daripada terbitan-terbitan yang berikut: (i) Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan, Dewan Bahasa dan Pustaka, Cetakan Pertama Edisi Ketiga, 1993. (ii) Daftar Ejaan Rumi-Jawi, Dewan Bahasa dan Pustaka, Cetakan Kedua, 1989.
2. Tulisan, Abjad dan Huruf 2.1 Tulisan Jawi ditulis (dan dibaca) dari kanan ke kiri (seperti sistem tulisan bahasa Arab). Sistem tulisan ini tidak mempunyai huruf besar atau huruf kecil seperti tulisan Rumi, tetapi perubahan bentuk huruf akan berlaku bagi beberapa huruf tertentu apabila dirangkaikan dengan huruf yang lain dalam penulisan sesuatu perkataan. 2.2 Abjad Jawi bahasa Melayu sekarang mengandungi 37 huruf bentuk tunggal yang tersusun seperti yang berikut: Huruf Jawi
Nama
Padanan Rumi
Z
alif
a
²
ba
b
\
ta
t
ta marbutah
t/h
}
]
sa [tha]
s, (th)
_
jim
j
ý
ca
c
a
ha [ha]
h, (h)
½
kha [khO]
kh
d
dal
d
¿
zal [dhal]
z, (dh)
f
ra [rO]
r
g
zai
z
i
sin
s
Å
syin
sy, (sh)
k
sad [sOd]
s, (s)
l
dad [dOd]
d, (d)
’
ta [tO]
t, (t)
n
za [zO]
z, (z)
o
ain [ain]
awal: a, i, u akhir: k, (‘)
p
ghain
gh
!
nga
ng
q
fa
f
&
pa
P
r
qaf
k, q, (q)
2
™
kaf
k
ga
g
w
lam
l
x
mim
m
y
nun
n
{
wau
w, u, o
>
va
v
z
ha
h
Y
hamzah
awal: gugur akhir: k, (’)
|
ya
y, i, e taling
~
ye [ye]
e pepet akhir
þ
ny
ny
Catatan 1: Huruf di dalam tanda kurung ialah padanan untuk transliterasi huruf Arab kepada huruf Rumi dan padanan untuk mengeja istilah khusus daripada bahasa Arab. Catatan 2: Huruf
} (ta marbutah) disepadankan dengan huruf Rumi h dan t; dan t bagi
padanan transliterasi.
3. Bentuk Huruf dan Cara Penulisannya 3.1 Bentuk huruf dalam tulisan Jawi bergantung kepada jenisnya dan kedudukannya apabila ditulis secara tunggal, di pangkal kata, di tengah kata atau di akhir kata. Tunggal
Akhir Kata
Tengah Kata
Pangkal Kata
Z
¤
¤
Z
²
Í
¥
†
\
Î
}
ç
„
„ 3
]
Ï
§
‰
_
Ñ
©
Š
ý
*
$
#
a
Ò
ª
‹
½
Ó
«
Œ
d
P
P
d
¿
®
®
¿
f
¯
¯
f
g
°
°
g
i
Õ
Å
Ö
³
k
×
´
l
Ø
µ
‘
m
Ù
¶
’
n
Ú
·
“
o
Û
¸
”
p
Ó
¹
•
!
Ð
±
X
q
Ý
º
–
&
@
A
r
Þ
»
— 4
™
%
'
á
ß
Ô
w
â
›
x
ã
À
œ
y
ä
Á
{
Ã
Ã
{
>
I
I
I
z
å
Â
Y
Y
Y
Y
|
æ
Ä
¡
~
è
„
„
þ
-
/
<
3.2 Untuk mengeja perkataan, 37 huruf Jawi digolongkan ke dalam tiga kelompok yang berikut, berdasarkan bentuknya sama ada boleh dirangkaikan atau tidak dengan huruf yang ada di depannya atau di belakangnya.
(i)
Kelompok A:
~ I { g f¿ d } Z
(ii)
Kelompok B:
n’l kÅi½aý_ }\ ² þ|zyxwÔ™r&q!po
(iii)
Kelompok C:
Y
3.3 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam Kumpulan A sahaja. Huruf-huruf tersebut tidak berubah bentuknya kerana tidak dapat dirangkaikan antara satu dengan yang lain. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
5
dZ
ada
ZfZd
dara
{fd
deru
Zdf
reda
Zd{d
duda
Z{Zf
rawa
3.4 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok A tidak boleh dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B atau Kumpulan C yang ada selepasnya, tetapi dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B atau Kumpulan C yang ada selepasnya, tetapi dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B yang ada sebelumnya. Contohnya: Huruf Jawi
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Z
x¤¡d
diam
}
礜Z
amanat
d
!P
pedang
¿
Z®Ä†
beza
f
åį†
bersih
g
fZ°Äœ
mizan
{
ã›Ã
sulam
I
ÝÄfI†Ã
subversif
~
æ¤AÄ›
lipase
3.5 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam Kumpulan B sahaja, huruf-huruf tersebut berubah bentuknya kerana dirangkaikan antara satu dengan yang lain. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
6
ÐÄÂ¥À
sembahyang
äAÀÄ
pimpin
âÄAÀ
tampil
ä±¥ÀŠ
jambangan
äÁÄ ÄÀ'
kemiskinan
ÐÄ ÄAÀ
tempeleng
3.6 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok B berubah bentuknya kerana dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A yang ada selepasnya, tetapi tidak boleh dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A yang ada sebelumnya. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¯†d
debar
!PÁ¡ f
rendang
Õ Ã'
kupas
Ã'¤'
kaku
}¤'g
zakat
æ ¤¥
sebati
Z{¤ ¯
tertawa
3.7 Huruf hamzah boleh hadir di awal perkataan (biasanya pada nama khas bukan Melayu) dan ditulis di tengah garisan tanpa “rumah” tetapi didekatkan dengan huruf yang hadir selepasnya. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
!Y
Ng
!{Y
Ong
7
3.8 Huruf hamzah yang berada di tengah perkataan ditulis di sebelah atas “rumah” yang disediakan sebagai penyambung antara huruf-huruf yang ada sebelumnya dengan yang selepasnya. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
åÊ œ
masalah
ç ¢ìœ
malaikat
ÐÊ#
Ch’ng
3.9 Huruf hamzah ditulis sebagai pemisah antara dua huruf vokal, iaitu ai, audan ui, di tengah kata yang berpola KVVK. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Õ¡
pais
Í¡ ”
aib
f{
aur
i{
paus
å¡ †
buih
СY{¯'
keruing
3.10 Huruf hamzah ditulis tanpa “rumah” di tengah garisan apabila diapit oleh huruf alif dengan huruf ya (diftong [ai]) atau huruf alif dengan huruf wau (diftong [au]) atau huruf alif-wau dengan huruf ya (diftong [oi] yang mewujudkan diftong sebagai satu suku kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÐÄ ¡YZ
aising
y{¯ ¡YZ
aileron
Ρd{
audit
%Ä ¤œÃ {
automatik
xáP¡ Z
oidium
8
3.11 Kata atau istilah serapan daripada bahasa Arab yang mengandungi huruf hamzah ditulis seperti kedudukannya dalam bahasa sumber. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
YÑ{
wuduk
YìœZ
imlak
ºŒZ
ikhfak
Y¤Ä¥Z
anbia
xÜǜ
makmum
3.12 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif yang kedua apabila terdapat urutan bunyi vokal [a] dengan vokal yang lain di tengah kata terutamanya kata terbitan dan kata majmuk. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤Â{ Ä
setiausaha
Ρ ¡
iaitu
¤Â{ ¤
tatausaha
æ'{ f¤'
karaoke
ÎĆf{ ¯ Ã
supraorbit
ZfPÁ¡ $Á
pancaindera
3.13 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif awal kata dasar, khususnya kata dasar yang bermula dengan vokal selain [a], apabila menerima awalan serapan. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
wÃ{ ¯
prausul
æŠ{ $
pascauji
fà ¡PÄʆÃ
subeditor
9
æ¤Á¡df{ Y¯ Ã
superordinasi
ÎĆf{ YZ¯ Ã
supraorbit
PÄ 'ÃÊ¡¯
trioksid
ÃX{ ¯ ›{Z
ultraungu
Pengejaannya adalah seperti berikut: Kata
Padanan Jawi Asal
Ejaan Sebenar
pra + usul
wÃZ + Z¯
wÃ{ ¯
pasca + uji
æŠ{Z + ¤$
æŠ{Y¤$
sub + editor
fà ¡P¡Z +ÍÃ
fà ¡PÄʆÃ
super + ordinasi
æ¤Á¡df{Z + ¯ Ã
æ¤Á¡df{Y¯ Ã
supra + orbit
ÎĆf{Z + Z¯ Ã
ÎĆf{YZ¯ Ã
tri + oksid
PÄ '{Z + |¯
PÄ 'ÃÊ¡¯
ultra + ungu
ÃX{Z + Z¯ ›{Z
ÃX{ ¯ ›{Z
Catatan: Huruf alif kata dasar yang bermula dengan vokal [a] apabila menerima awalan yang tersebut adalah dikekalkan, tidak diganti dengan huruf hamzah. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
@ßXZZ¯
praanggap
¯ÄŒZZ¯
praakhir
PĤ†Ã
subasid
3. Bentuk Huruf dan Cara Penulisannya 3.1 Bentuk huruf dalam tulisan Jawi bergantung kepada jenisnya dan kedudukannya apabila ditulis secara tunggal, di pangkal kata, di tengah kata atau di akhir kata.
10
Tunggal
Akhir Kata
Tengah Kata
Pangkal Kata
Z
¤
¤
Z
²
Í
¥
†
\
Î
}
ç
„
„
]
Ï
§
‰
_
Ñ
©
Š
ý
*
$
#
a
Ò
ª
‹
½
Ó
«
Œ
d
P
P
d
¿
®
®
¿
f
¯
¯
f
g
°
°
g
i
Õ
Å
Ö
³
k
×
´
l
Ø
µ
‘
m
Ù
¶
’
n
Ú
·
“
o
Û
¸
”
p
Ó
¹
•
11
!
Ð
±
X
q
Ý
º
–
&
@
A
r
Þ
»
™
% á
— '
ß
Ô
w
â
›
x
ã
À
œ
y
ä
Á
{
Ã
Ã
{
>
I
I
I
z
å
Â
Y
Y
Y
Y
|
æ
Ä
¡
~
è
„
„
þ
-
/
<
3.2 Untuk mengeja perkataan, 37 huruf Jawi digolongkan ke dalam tiga kelompok yang berikut, berdasarkan bentuknya sama ada boleh dirangkaikan atau tidak dengan huruf yang ada di depannya atau di belakangnya.
(i)
Kelompok A:
~ I { g f¿ d } Z
(ii)
Kelompok B:
n’l kÅi½aý_ }\ ² þ|zyxwÔ™r&q!po 12
(iii)
Kelompok C:
Y
3.3 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam Kumpulan A sahaja. Huruf-huruf tersebut tidak berubah bentuknya kerana tidak dapat dirangkaikan antara satu dengan yang lain. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
dZ
ada
ZfZd
dara
{fd
deru
Zdf
reda
Zd{d
duda
Z{Zf
rawa
3.4 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok A tidak boleh dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B atau Kumpulan C yang ada selepasnya, tetapi dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B atau Kumpulan C yang ada selepasnya, tetapi dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B yang ada sebelumnya. Contohnya: Huruf Jawi
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Z
x¤¡d
diam
}
礜Z
amanat
d
!P
pedang
¿
Z®Ä†
beza
f
åį†
bersih
g
fZ°Äœ
mizan
{
ã›Ã
sulam
I
ÝÄfI†Ã
subversif
13
~
æ¤AÄ›
lipase
3.5 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam Kumpulan B sahaja, huruf-huruf tersebut berubah bentuknya kerana dirangkaikan antara satu dengan yang lain. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÐÄÂ¥À
sembahyang
äAÀÄ
pimpin
âÄAÀ
tampil
ä±¥ÀŠ
jambangan
äÁÄ ÄÀ'
kemiskinan
ÐÄ ÄAÀ
tempeleng
3.6 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok B berubah bentuknya kerana dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A yang ada selepasnya, tetapi tidak boleh dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A yang ada sebelumnya. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¯†d
debar
!PÁ¡ f
rendang
Õ Ã'
kupas
Ã'¤'
kaku
}¤'g
zakat
æ ¤¥
sebati
Z{¤ ¯
tertawa
3.7 Huruf hamzah boleh hadir di awal perkataan (biasanya pada nama khas bukan Melayu) dan ditulis di tengah garisan tanpa “rumah” tetapi didekatkan dengan huruf yang hadir selepasnya. Contohnya:
14
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
!Y
Ng
!{Y
Ong
3.8 Huruf hamzah yang berada di tengah perkataan ditulis di sebelah atas “rumah” yang disediakan sebagai penyambung antara huruf-huruf yang ada sebelumnya dengan yang selepasnya. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
åÊ œ
masalah
ç ¢ìœ
malaikat
ÐÊ#
Ch’ng
3.9 Huruf hamzah ditulis sebagai pemisah antara dua huruf vokal, iaitu ai, audan ui, di tengah kata yang berpola KVVK. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Õ¡
pais
Í¡ ”
aib
f{
aur
i{
paus
å¡ †
buih
СY{¯'
keruing
3.10 Huruf hamzah ditulis tanpa “rumah” di tengah garisan apabila diapit oleh huruf alif dengan huruf ya (diftong [ai]) atau huruf alif dengan huruf wau (diftong [au]) atau huruf alif-wau dengan huruf ya (diftong [oi] yang mewujudkan diftong sebagai satu suku kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÐÄ ¡YZ
aising
y{¯ ¡YZ
aileron
15
Ρd{
audit
%Ä ¤œÃ {
automatik
xáP¡ Z
oidium
3.11 Kata atau istilah serapan daripada bahasa Arab yang mengandungi huruf hamzah ditulis seperti kedudukannya dalam bahasa sumber. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
YÑ{
wuduk
YìœZ
imlak
ºŒZ
ikhfak
Y¤Ä¥Z
anbia
xÜǜ
makmum
3.12 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif yang kedua apabila terdapat urutan bunyi vokal [a] dengan vokal yang lain di tengah kata terutamanya kata terbitan dan kata majmuk. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤Â{ Ä
setiausaha
Ρ ¡
iaitu
¤Â{ ¤
tatausaha
æ'{ f¤'
karaoke
ÎĆf{ ¯ Ã
supraorbit
ZfPÁ¡ $Á
pancaindera
3.13 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif awal kata dasar, khususnya kata dasar yang bermula dengan vokal selain [a], apabila menerima awalan serapan. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
16
wÃ{ ¯
prausul
æŠ{ $
pascauji
fà ¡PÄʆÃ
subeditor
æ¤Á¡df{ Y¯ Ã
superordinasi
ÎĆf{ YZ¯ Ã
supraorbit
PÄ 'ÃÊ¡¯
trioksid
ÃX{ ¯ ›{Z
ultraungu
Pengejaannya adalah seperti berikut: Kata
Padanan Jawi Asal
Ejaan Sebenar
pra + usul
wÃZ + Z¯
wÃ{ ¯
pasca + uji
æŠ{Z + ¤$
æŠ{Y¤$
sub + editor
fà ¡P¡Z +ÍÃ
fà ¡PÄʆÃ
super + ordinasi
æ¤Á¡df{Z + ¯ Ã
æ¤Á¡df{Y¯ Ã
supra + orbit
ÎĆf{Z + Z¯ Ã
ÎĆf{YZ¯ Ã
tri + oksid
PÄ '{Z + |¯
PÄ 'ÃÊ¡¯
ultra + ungu
ÃX{Z + Z¯ ›{Z
ÃX{ ¯ ›{Z
Catatan: Huruf alif kata dasar yang bermula dengan vokal [a] apabila menerima awalan yang tersebut adalah dikekalkan, tidak diganti dengan huruf hamzah. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
@ßXZZ¯
praanggap
¯ÄŒZZ¯
praakhir
PĤ†Ã
subasid
17
4. Pelambangan Vokal 4.1 Dalam sistem ejaan Jawi sekarang ada empat huruf vokal dan dua gabungan huruf vokal (digraf) yang digunakan bagi melambangkan enam fonem vokal atau bunyi vokal baku, iaitu [a], [i], [é]. [e], [o] dan [u]. Huruf-huruf tersebut ialah alif, ya, ye (ya tanpa titik) dan wauserta gabungan huruf alif-ya dan alif-wau. Huruf
Fonem
Contoh Penggunaan di depan
di tengah (padi)
¤Ã› (lusa)
-
Z¯Ä' (kira)
æÔë (lagi)
(ii)/é/
-
ì¡f (rela)
æ ¤ (sate)
ye
/e/
-
èÀ Ä›¤ÃĤ
wau
(i) /u/
-
æœÃ† (bumi)
à ¤† (batu)
-
¤œÃ' (koma)
à ZPÄ
alif
æ Z (api)
/a/
ya
(i) /i/
(ii) /o/ alif-ya
(i) /i/ (ii) /é/
alifwau
(i) /u/ (ii) /o/
ä ¡Z (ikan) fà ¡Z (ekor) ¯›{Z (ular) !f{Z (orang)
|d¤
di belakang
(nasionalisme)
-
-
-
-
-
-
-
-
(pidato)
Penjelasan lanjut diberikan di perenggan 4.2 hingga 4.7 di bawah. 4.2
Vokal [a] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Vokal [a] dilambangkan dengan huruf alif apabila membuka suku kata atau terletak di suku kata terbuka. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÞZ
anak
\Ã XZ
angkut
Þ¤
tanak
18
à ¤
satu
¤#fZ
arca
Zf¤ Z
antara
(ii) Vokal [a] tidak dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di suku kata tertutup. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
å Á†
bantah
Ð¥À'
kembang
¯Ä ±›
langsir
ä'Ã
sukan
å›Ã
sekolah
ä Ã¥œf
rambutan
4.3
Vokal [i] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ä ¡Z
ikan
æ ¡Z
isi
Õ¥À¡Z
imbas
|¯ ¡Z
isteri
(ii) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
æ Ä
Padanan Rumi sisi
19
æ Ä
titi
æAÀÄœ
mimpi
äı¡d
dingin
ÎÄAÀÄ
himpit
ä±Ä¥ÀÄ †
belimbing
4.4
Vokal [é] taling dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Vokal [é] taling dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
rà ¡Z
elok
fP¡Z
edar
ÞÄ©¡Z
ejek
âÄ ±¡Z
engsel
(ii) Vokal [é] taling dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
æÔ{¤
tauge
æAÀÄ
tempe
åÄ$Ä›
leceh
Þ$†
becak
СPÁÄ
sendeng
åÄ Ä
selekeh
20
4.5
Vokal [e] pepet dilambangkan dengan tiga cara yang berikut:
(i) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÞœZ
emak
ÐÄAœZ
emping
{¤ XZ
engkau
å Z
entah
(ii) Vokal [e] pepet tidak dilambangkan dengan apa-apa huruf apabila hadir di suku kata terbuka sebelum akhir atau suku kata tertutup. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
!PÁÔ
gendang
å ¥
sebelah
䱡¯Ä Áœ
menteri
áX¯'
kerengga
¯ Äœ
meter
äœÃ'{d
dokumen
(iii) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf ye (huruf ya tanpa titik) apabila hadir di suku kata akhir terbuka. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
~dà Ĝ
metode
èÀ Ä›¤ÃĤ
nasionalisme
èÀ Ĥ Äœ
mekanisme
æ¤AÄ›
lipase
21
4.6
Vokal [o] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
!f{Z
orang
åÄ›{Z
oleh
Þ¥œ{Z
ombak
ià X{Z
ongkos
(ii) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤ Ã'
kota
ZP{f
ronda
à Ã
soto
z{dÊ
jodoh
ZPÄ
pidato
!Ã X{¯'
kerongkong
4.7
Vokal [u] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Vokal [u] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Ά{Z
ubat
¤ {Z
unta
x¤Aœ{Z
umpama
yÃßX{Z
unggun
22
(ii) Vokal [u] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Ã'Ã
suku
à Æ
buntu
zÛÃ
suluh
xà Ã'
kuntum
Ã¥œ{¯
terumbu
fÃœÃÀ '
kelemumur
5. Pelambangan Diftong 5.1
Diftong [ai] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Huruf alif-hamzah-ya digunakan apabila diftong [ai] berada di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÐÄ ¡YZ
aising
y{¯ ¡YZ
aileron
(ii) Huruf alif-ya digunakan apabila diftong [ai] berada di tengah kata atau di akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
|f{P¡¤†
baiduri
ä ¡¤'
kailan
{¯¡¤
tairu
|Z¯ |Z¯ œ
serai meterai
23
¯ Ä¥À
tembikar
Catatan: Penggunaan huruf alif-ya sebagai lambang bagi vokal [ai] di tengah dan di akhir kata bertujuan mengurangkan masalah homograf (dua kata atau lebih yang sama ejaan tetapi berlainan maknanya) yang terdapat dalam ejaan Jawi lama. Contohnya kata yang dieja
|¯
dalam ejaan Jawi lama ada dua makna iaitu seri dan serai. Dalam ejaan Jawi sekarang seri dieja
|¯, tetapi serai dieja |Z¯ ó
5.2
Diftong [au] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Huruf alif-hamzah-wau digunakan apabila diftong [au] berada di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ád{
audio
Ρd{
audit
æ'¯ {
autarki
àÄ ¤œÃ {
automatik
(ii) Huruf alif-wau digunakan apabila diftong [au] berada di tengah kata atau di akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ZfZd{¤
saudara
¯#{¤†
baucar
æÔ{¤
tauge
{¤¡Zf
rayau
{Zf¤À'
kemarau
{¤AXZ
angpau
Catatan: Penggunaan huruf alif-wau sebagai lambang bagi vokal [au] di tengah dan di akhir kata bertujuan mengurangkan masalah homograf (dua kata atau lebih yang sama ejaan tetapi
24
berlainan maknanya) yang terdapat dalam ejaan Jawi lama. Contohnya kata yang dieja uç¯À tetapi rayau dieja
5.3
ä¡Zf.
Diftong [oi] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:
(i) Huruf alif wau-hamzah-ya digunakan apabila diftong [oi] berada di awal kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
xáP¡ Z
oidium
(ii) Huruf wau-ya digunakan apabila diftong [oi] berada di tengah kata atau di akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
\à ¡Ã†
boikot
|Ã
sekoi
|ÃAœ¤
tampoi
|Û¤'
kaloi
|{d{d
dodoi
6. Pelambangan Konsonan 6.1 Sejumlah 33 huruf (daripada 37 huruf-tidak termasuk alif dan yeserta wau dan yayang berfungsi sebagai lambang vokal) dalam senarai abjad Jawi (lihat perenggan 2.2) bahasa Melayu adalah huruf-huruf konsonan yang hampir semuanya menjadi lambang satu lawan satu antara huruf dengan fonem konsonan. Maklumat tambahan dijelaskan di perenggan 6.2 hingga 6.4 di bawah.
6.2 Huruf va, iaitu
> (huruf wau bertitik di atas), digunakan sebagai lambang bagi fonem atau
bunyi [v] yang terdapat dalam kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
椡fZ>
variasi
áP¡>
video
25
âÃĤ'{>
vokasional
ÝÄfI†Ã
subversif
æ ÄfIÄ{Z
universiti
6.3
Huruf qaf digunakan sebagai lambang bagi semua bunyi hentian glotis [/] di akhir kata
jati bahasa Melayu. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
rdÆ
budak
Þ¡
naik
rÃ'Ã
pokok
rÃ'{f
rokok
ÞÄ ¤†
batik
rà Zd
datuk
Catatan: Dalam ejaan Jawi lama, bunyi hentian glotis[ /] di akhir kata dieja dengan menggunakan huruf qaf atau kaf atau hamzah, misalnya
rdÆ (budak), %¡Y¤(naik), dan Yà Zd
(datuk). Walau bagaimanapun huruf qaf, kaf dan hamzah tetap digunakan di akhir kata serapan daripada bahasa Arab seperti dalam ejaannya yang asal. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
YÑ{
wuduk
YìœZ
imlak
ró¸œ
maksyuk
Þ¡P´
tasdik
™¯³œ
musyrik
26
%œ 6.4
malik
Huruf ta-marbutah, iaitu
} (huruf ta simpul), dalam kata serapan daripada bahasa Arab
melambangkan fonem [t] atau [h] sebagai kelainan sebutan (sekiranya kelainan sebutan tersebut tidak membezakan makna). Contohnya:
(i) Bunyi [t] yang terserap ditulis dengan ejaan ta (
Ejaan Jawi
Sebutan
\)
Padanan Rumi
γd
[dah.syat]
dahsyat
\fZóœ
[me.syua.rat]
mesyuarat
\fÃ
[su.rat]
surat
}
(ii) Bunyi [t] dengan ejaan ta marbutah ( )
Ejaan Jawi
Sebutan
Padanan Rumi
}d¤”
[ ÷a.dat] / [a.dat]
adat
}fÔ
[ ÷au.rat] / [au.rat]
aurat
ç¸Ä¥’
[ta.bi. ÷at]
tabiat
}
(iii) Bunyi [h] dengan ejaan ta marbutah ( )
Ejaan Jawi
Sebutan
Padanan Rumi
çª ¤–
[fa.ti.hah]
fatihah
çfPœ
[mad.ra.sah]
madrasah
}fÃ
[su.rah]
surah
}
(iv) Bunyi [t] atau [h] dengan ejaan ta marbutah ( )
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
27
祗¤”
akibat/akibah
ç¡ZP
hidayat/hidayah
çĺÄ'
kaifiat/kaifiah
ç¥Ä´œ
musibat/musibah
7. Pengejaan Kata Dasar Ekasuku 7.1 Huruf vokal alif, wau atau ya digunakan apabila mengeja kata dasar ekasuku yang berpola KV atau VK. Contohnya: Jawi
Rumi
Jawi
Rumi
Jawi
Rumi
¤†
ba
¤
ta
Z{
wa
æ›
li
æœ
mi
æ
si
Ã#
cu
ÃÔ
gu
{f
ru
7.2 Huruf vokal alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] apabila mengeja kata dasar ekasuku yang berpola KVK. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
åÔ
gah
ãŠ
jam
С
yang
ٌ
khat
Õ†
bas
y>
van
Catatan: Kecuali kata yang bermula dengan huruf wau, kata ( دانdan), serta kata pinjaman daripada bahasa Arab yang sedia mengandungi huruf alif. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
28
x¤”
am
²¤†
bab
k¤Œ
khas
w¤‹
hal
!Z{
wang
&Z{
wap
7.3 Huruf vokal ya atau wau digunakan apabila mengeja kata dasar ekasuku yang berpola KVK. Contohnya: Vokal [é]
[i]
[o]
[u]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
äÄ
sen
ÕÄ'
kes
¯Ä
tir
âĆ
bil
wÃÔ
gol
xÆ
bom
yÃ
nun
\Ã
tut
Catatan: Kecuali kata
ä† (bin).
8. Pengejaan Kata Dasar Dua Suku Kata 8.1 Dalam bahasa Melayu, kata dasar dua suku kata terdiri daripada gabungan 12 pola suku kata terbuka dan suku kata tertutup. Empat pola suku kata yang digunakan untuk menjelaskan aturan ejaan Jawi dalam buku ini seperti yang berikut: (i)
KVKV
=
(KV
+
KV)
29
Suku kata terbuka + suku kata terbuka (ii)
KVKKV
=
KVK + KV) Suku kata tertutup + suku kata terbuka
(iii)
KVKVK
=
(KV + KVK) Suku kata terbuka + suku kata tertutup
(iv)
KVKKVK
=
(KVK + KVK) Suku kata tertutup + suku kata tertutup
Catatan: Suku kata terbuka ialah suku kata yang diakhiri oleh huruf vokal, dan suku kata tertutup ialah suku kata yang diakhiri oleh huruf konsonan. V = vokal; K=konsonan. 8.2 Kata dasar yang berpola KVKV (suku kata terbuka + suku kata terbuka) dengan keduadua vokalnya itu vokal [a] dieja dengan dua cara yang berikut: (i) Kedua-dua vokal [a] dilambangkan dengan huruf alif apabila suku kata akhir bermula dengan huruf konsonan dal, ra, lam, wauatau nga. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ZdZd
dada
Zf¤†
bara
ë¤
pala
Z{¤
sawa
¤X¤X
nganga
Catatan: Aturan ini dinamai “Kaedah Dal Ra Lam Wau Nga” yang terkenal dalam sistem ejaan Jawi lama. (ii) Apabila suku kata akhir tidak bermula dengan salah satu huruf dal, ra, lam, wau atau nga, huruf alif digunakan untuk melambangkan vokal [a] di suku kata praakhir sahaja. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
|¤
saya
iZf
rasa
_¤†
baja
þ¤
tanya
30
\¤œ
mata
Catatan 1: Walau bagaimanapun, sekiranya bentuk akhir –KVKV itu ialah –rama, maka huruf alif digunakan di akhir kata. Ejaan Jawi
Padanan Rumi
2¤œZf
rama-rama
¤œZfd
drama
¤œZfä
panorama
¤œZ¯ ±#
cengkerama
¤œZfád
diorama
Catatan 2: Walau bagaimanapun, untuk mengelakkan kekeliruan, huruf alif digunakan di akhir kata-kata yang berikut: Jawi
(Rumi)
Jawi
(Rumi)
¤¤†
(basya)
¤ Zd
(data)
¤Zd
(dana)
¤¤–
(fasa)
¤œ¤œ
(mama)
y¤
(nana)
&¤
(papa)
¤¤
(pasya)
8.3 Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi vokal [a] di suku kata akhir yang bermula dengan konsonan kaf atau ga dalam pola KVKV, kecuali apabila suku kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e]: (i) Vokal [a] tanpa alif di suku kata akhir terbuka dengan kaf: Pola Vokal [a+a]
[i +a]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
™¤†
baka
™¤
saka
%Ĝ
mika
31
[é+a]
[o+a]
[u+a]
%Ä '
ketika
%Ä›
leka
%¡f
reka
™{¯
teroka
™Ã œ
meloka
™Ãœ
muka
™Ã›
luka
(ii) Vokal [a] tanpa alif di suku kata akhir terbuka dengan ga: Pola Vokal [a+a]
[i +a]
[é+a]
[o+a]
[u+a]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Zf
raga
¤
saga
áÄ
tiga
áÄ Ô
geliga
áÄœ
mega
áÄ Áœ
mentega
ÃÀ
semoga
Ã
soga
{d
duga
Catatan: Huruf alif digunakan untuk membezakan kata dwisuku dengan kata ekasuku atau dua kata yang berbeza maknanya yang berikut: Jawi
áĆ
(Rumi) (beg)
Jawi
¤ßĆ
(Rumi) (bega)
32
%Ć
(bek)
¤ Ć
(beka)
%Ä#
(cek)
¤ Ä#
(cika)
%¡d
(dek)
¤ ¡d
(deka)
%Ä ¡Z
(etik)
¤ Ä ¡Z
(etika)
¤ß›
(lega)
¤ßÄ›
(liga)
%¡°Ä–
(fizik)
¤ ¡°Ä–
(fizika)
%ÄÃœ¯
(harmonik)
¤ ÄÃœ¯
(harmonika)
8.4 Kata dasar yang berpola KVKV (suku kata terbuka + suku kata terbuka dieja dengan menggunakan huruf vokal alif, wauatau ya di semua suku kata akhir terbuka apabila suku kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e]. Contohnya: Pola Vokal [e+a]
[e +i]
[e+u]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤
teka
¤
peta
æ†
beli
|¯
peri
Ã'
kelu
à †
beku
8.5 Selain aturan pengejaan yang dijelaskan di perenggan 8.2, 8.3 dan 8.4 di atas, huruf vokal alif, ya dan wau digunakan sebagai lambang bagi semua bunyi vokal dalam pola KVKV (dua suku kata terakhir) yang berikut: Pola Vokal [a+i]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
æ'¤'
kaki
æÔZf
ragi
æ<¤<
nyanyi
33
[a+é]
[a+o]
[a+u]
[i+a]
[i+i]
[i+é]
[i+o]
æ›Zf
rali
æ ¤
sate
æ'¤
sake
ÃÔ¤Š
jago
à ZPÄ
pidato
à ¤œÃ
tomato
Ã'ë
laku
ÃÔ¤
sagu
ᤆ
bayu
à ¤
tatu
ìĆ
bila
¤¥Ä
tiba
ZÃÄŠ
jiwa
Z°Ä
piza
æ Ä
titi
|¯¡d
diri
æÁÄ
sini
|ÃÄ'
kiwi
æ ÄŠ
jike
æ ÄÀÄ –
faksimile
à Ä'
kilo
34
[i+u]
[é + a ]
[é + é ]
[é + i ]
[é + o ]
[é + u ]
ÃÁÄ›
lino
Ã Ä ¡f
risiko
ÃÄ
pilu
{¯Ä<
nyiru
{PÄ
hidu
ì¡f
rela
¤ÁÄ›
lena
¤ Ä
peka
¤ÀÄ
tema
|¯Ä
sere
2æ Ä
tele-tele
æ Ä›Ã'{Z
ukulele
æ ÄŠ
jeli
æ Ä
sesi
|IÄ›
levi
|PÄœÃ'
komedi
à Ä
helo
{¯Ä
sero
ÃÁÄ
pleno
{PÄ fÃ
torpedo
éÄ'
keju
35
[o + a ]
[o + i ]
[o + é ]
[o + o ]
[u + a ]
[u + i ]
ëÆ
bola
Zd{f
roda
¤œÃ'
koma
¤ Ã
nota
æ Ã
topi
æ {f
roti
|fÛ
lori
æÔÆ
bogi
æ›Ã'
kole
|fÃ
sore
à Ã
soto
Ã'Ã'
koko
ÛÃ
polo
¤XÆ
bunga
¤œÃ#
cuma
¤ŠÃ
puja
¤Ã
tuna
|dÃ
sudi
æŠÃ
puji
æ›ÃÔ
guli
|fÊ
juri
36
[u + o ]
[u + u ]
{dÊ
judo
ÛÊ
julo
ÃÃ'
kuno
à Ã
Pluto
Ã'Ã'
kuku
f{fÃÔ
guru
ÊÃ
tuju
à Ü
mutu
8.6 Kata dasar yang berpola KVKKV (suku kata tertutup + suku kata terbuka) dengan vokal [a] di kedua-dua suku kata dieja dengan dua cara yang berikut: (i) Huruf alif digunakan sebagai lambang bagi bunyi vokal [a] di suku kata akhir sahaja apabila suku kata akhir itu tidak mengandungi huruf konsonan kaf atau ga. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ZPÁ
tanda
¤AÀ
hampa
¤ ±
pangsa
¤©Áœ
manja
¤f{
warna
¤ '
kasta
(ii) Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] di kedua-dua suku kata apabila suku kata akhir mengandungi huruf konsonan kafatau ga. Contohnya: (a) Ejaan bagi suku kata akhir dengan kaf: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
37
%XZf
rangka
%±
sangka
%±Š
jangka
%±†
bangka
(b) Ejaan bagi suku kata akhir dengan ga: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¯
harga
f{
warga
á±
tangga
᱆
bangga
8.7 Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi vokal [a] di suku kata akhir yang mengandungi huruf konsonan kaf atau ga, tetapi huruf vokal ya atau wau digunakan di suku kata praakhir. Contohnya: (i) Ejaan bagi suku kata akhir dengan kaf: Pola Vokal
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
[i +a]
%±Ä†
bingka
[u+a]
¤ ÛÜ
moluska
™fÃœ
murka
(ii) Ejaan bagi suku kata akhir dengan ga: Pola Vokal [i +a]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
á±ÄŠ
jingga
á±Ä
hingga
á±Ä›
lingga
38
[é+a]
ᱡf
rengga
[o+a]
áX{f
rongga
[u+a]
áXÃ
sungga
8.8 Huruf vokal alif, wauatau yadigunakan di semua suku kata akhir terbuka pola KVKKV apabila suku kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e] yang tidak dilambangkan dengan huruf. Contohnya: Pola Vokal [e +a]
[e +i]
[e +u]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤†¯
serba
¤#¯
perca
ZPÁ†
benda
¤ ¯
terpa
¤Š¯'
kerja
曯
perli
æ Xd
dengki
æ$Á†
benci
|PÁ
sendi
毊
jersi
{d¯
perdu
Û¯
perlu
à f
restu
à Á
tentu
à ±
tengku
39
8.9 Huruf vokal ya atau wau digunakan di mana-mana suku kata yang mengandungi vokal [i], [é], [o] atau [u] apabila suku kata praakhir tidak mengandungi vokal [a] atau vokal pepet [e] dan suku kata akhir tidak mengandungi konsonan kaf atau ga dengan vokal [a] dalam pola KVKKV yang berikut: Pola Vokal [i + a]
[i + i]
[i + é]
[i + o]
[i + u]
[é + a]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤¥À¡f
rimba
¤¯Ä
sirna
¤ ÁÄ#
cinta
ZPÁÄœ
minda
æAÀÄœ
mimpi
æß±Ä
tinggi
æAÀ¡f
rimpi
æ AÄÔ
gipsi
æß±Ä#
cingge
æ ±Ä
singse
{fPÄ
hidro
{¯ Äœ
mikro
Ã߱Ĝ{d
dominggo
{PÁ¡f
rindu
Ã߱Ĝ
minggu
Ã$ÁÄÔ
gincu
éÁÄ
tinju
¤ »Ä
seksa
40
[é + i]
[é + o]
[o + a]
[o + i]
[o + o]
[o + u]
ZPÁ¡f
renda
¤ Ä
pesta
¤ Ä
sketsa
æ ±ÄÔ
gengsi
æ
teksi
æß±¡d
denggi
æ Aį
persepsi
ÃAÀÄ
tempo
{PÁÄ'
kendo
¤¥œ{f
romba
¤ {f
ronta
ZPÆ
bonda
¤ÀÔ{d
dogma
楛ÃÔ
golbi
æAœÃ›
lompi
æ XÃ'
kongsi
̧X̠
bonggo
¯¥œÃ'
kombo
Ã$Ã'
konco
yPÃ
ponco
à XÆ
bongsu
41
{dfÆ
bordu
à XÃ
pongsu
ZPÃ
tunda
¤$Ã
punca
¤¥œÃ›
lumba
¤AÃ
puspa
楜Ã
sumbi
æ$Ã'
kunci
æ Ã
sunti
æ XÖ
fungsi
[u + o]
Ã¥œÃŠ
jumbo
[u + u]
Ã¥œÃ
sumbu
à Æ
buntu
ÃßXÃ
tunggu
úXÃ'
kungfu
[u + a]
[u + i]
8.10 Huruf vokal tidak digunakan di kedua-dua suku kata pola KVKVK (suku kata terbuka + suku kata tertutup) apabila suku kata praakhir mengandungi vokal pepet [e] dan suku kata akhir mengandungi vokal [a]. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
å†
belah
@ #
cekap
ifd
deras
42
Ð ›
lekang
y¯Ô
geran
Í'
kelab
8.11 Huruf vokal ya atau wau digunakan di suku kata akhir sahaja apabila suku kata praakhir mengandungi vokal pepet [e] dalam pola KVKVK. Contohnya: Pola Vokal
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÞÄ †
betik
åÄ¥›
lebih
Õ¡¯'
keris
äÄ ›Ã†
buletin
[e + é]
ãÄ
setem
[e + o]
fÃÁ†¤Ô
gabenor
w{¯ Ä›Ã'
kolesterol
r{¯Š
jeruk
&Ã #
celup
\ÃÀ
semut
yÃ
tekun
[e + i]
[e + u]
8.12 Huruf vokal alif, ya atau wau digunakan di suku kata praakhir sahaja apabila suku kata akhir mengandungi vokal [a] dalam pola KVKVK. Contohnya: Pola Vokal [a + a]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Þ›¤†
balak
zf¤
tarah
&f¤
harap
43
[é + a]
[i + a]
[o + a]
[u + a]
䜤
saman
å Ä‹
helah
Ϊ¡f
rehat
¯ßÄ›
legar
P ¡d
dekad
¯ Ä'
kisar
Ð Ä
hilang
뻀
sihat
@ Ä
pikap
Þ{f
rosak
!fÆ
borang
ã›Ã'
kolam
@'Û
lokap
!fÃ#
curang
ä›Ã†
bulan
¯'Ã
sukar
ΛÃ'
kulat
Catatan: Sebagai kekecualian, huruf alif digunakan sebagai lambang bunyi [a] di suku kata akhir tertutup yang bermula dengan konsonan wau apabila suku kata praakhir berupa suku kata terbuka dengan vokal [é]. Contohnya: Ejaan Jawi
zZÃÄ›
Padanan Rumi lewah
44
\ZÃÄ›
lewat
zZÃÄ
sewah
!ZÃÄ '
kelewang
8.13 Huruf vokal digunakan di kedua-dua suku kata pola KVKVKapabila suku kata praakhir tidak mengandungi vokal pepet [e] dan suku kata akhir tidak mengandungi vokal [a] atau pepet [e]. Contohnya: Pola Vokal [a + i]
[a + é]
[a + o]
[a + u]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÞÄ›¤†
balik
Сf¤
taring
å¡dZd
dadih
ä¡f¤œ
marin
¯Äœ¤
pamer
äĤ
panen
ÎÄ'¤Š
jaket
Ρd¤'
kadet
!{f¤†
barong
fà ë
lapor
yÛ¤#
calon
yáZf
rayon
x{f¤Š
jarum
&ÃXZf
rangup
i{f¤
harus
45
[é + é]
[é + i]
[é + o]
[é + u]
[i + i]
[i + é]
yÛ¤
salun
Þ¡¯#
cerek
¯ÄÂÄ›
leher
Ρ¯Ä
seret
äÄ ÄÔ
gelen
ÕÄ Ä
tesis
Î¥¡d
debit
äÄ Äœ
mesin
ΡP¡¯'
kredit
fà Ä
telor
!{¯Ä
serong
rà Ä'
kelok
dà ¡f
rekod
x{¯Ä–
ferum
x{¯Ä
serum
f{PÄ{¯
prosedur
åÄ Ä
pilih
Õ¡¯Ä
tiris
Þ¡P¡d
didik
âÄÁ¡>
vinil
äÄÀÄ
simen
46
[i + o]
[i + u]
[o + é]
[o + i]
[o + o]
ÎÄ Ä
tiket
ÎÄAÄ
pipet
ÎÄ ¡¯'
kriket
yà Ä
pilon
yà Ä
nilon
ià Ĝ
mitos
\Ãß¡g
zigot
&Ã Ä›
litup
\ÃAÄ
siput
f{PÄ
tidur
i{¯¡>
virus
åěÆ
boleh
ÐÄX{d
dongeng
ÞěÜ
molek
âÄ Ã
hotel
âÄÖ
fosil
ä¡fà '
klorin
ÐěÆ
boling
%ÄÃ
tonik
!{fÃ
sorong
z{dÆ
bodoh
47
[o + u]
[u + é]
[u + i]
[u + o]
[u + u]
rÃ'Ã
pokok
fà Ü
motor
x{fÖ
forum
w{dÜ
modul
iÃ'Ö
fokus
äÄ›Ã
tulen
ÎĖÆ
bufet
ÎÄ'Æ
bukit
ÕÄœÃ
tumis
ÎÄ›Ã
sulit
%¡gÃœ
muzik
y{fÆ
buron
yà Ã'
kupon
fÃœÃ
humor
fà Ã
tutor
\ÃÆ
busut
!{fÃ'
kurung
zÊÃ
tujuh
iÃœÃ
humus
8.14 Huruf vokal alif tidak digunakan di semua suku kata tertutup apabila mengeja kata dasar berpola KVKKVK. Contohnya: Pola Vokal
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
48
[a + a]
[a + i]
[a + é]
[a + o]
[a + u]
[i + a]
å ±
pangkah
Þ¥À›
lambak
¯ ¤
hantar
PÔPœ
madgad
ÐÄ Á†
banting
âÄAÀ
tampil
¯Ä ±›
langsir
äÄ Á'
kantin
ÎÄ ¥
tablet
ÎÄ'¯
parket
ÎÄ Ô
gasket
!Ã$Á›
lancong
rÃAœf
rampok
fà –
faktor
yƯ'
karbon
fÃAÀ#
campur
wà Xf
rangkul
r{PÁ
tanduk
iÃAÀ'
kampus
Ð ÁĆ
bintang
@ ±Ä
singkap
49
[é + a ]
[o + a ]
[u + a ]
äAÀÄ
simpan
\fPÄ
hidrat
ä ±Ä
pengsan
!Pd
dendang
Þ¥ÀÄ
tembak
¯ Ä
hektar
Î XÃ
tongkat
¯ Û
lontar
Þ¥œÃ
tombak
âœfÖ
formal
åAœÃ
sumpah
ЩÃ
tunjang
â XÆ
bungkal
8.15 Huruf vokal tidak digunakan di mana-mana suku kata yang mengandungi bunyi vokal pepet[e] apabila mengeja kata dasar yang berpola KVKKVK. Contohnya: Pola Vokal [e + a]
[e + i]
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ÎAÀ
tempat
xPd
dendam
å Áœ
mentah
â Á
sental
åį†
bersih
ÕÄAÀ'
kempis
50
ÐÄ ÁÔ
genting
ÎÄœ¯
permit
[e + é]
ÐÄ ¥ÀÔ
gembleng
[e + o]
r{PÁ†
bendok
wÃAÀŠ
jempol
rà A#
ceplok
iÃœ¯
termos
wÃ¥À#
cembul
!à ±†
bengkung
rƯ
serbuk
zÃAÀ
tempuh
[e + e]
xPœd
demdem
[a + e]
¯ Á'
kanser
ä A'
kapten
¯
plaster
[i + e]
ã Ä
sistem
[é + e ]
¯©Á¡f
renjer
ä³ Ä
seksyen
fPÁÄ
tender
¯ Ã
poster
\¯ Ã'
konsert
[e + u]
[o + e]
51
[u + e]
¯¥œÃ
sumber
¯ÔfÆ
burger
8.16 Huruf vokal yaatau wau digunakan di kedua-dua suku kata apabila mengeja kata dasar yang berpola KVKKVK. Contohnya: Pola Vokal [é + é]
[é + i]
Ejaan Jawi
ÐÄ ÁĆ
benteng
Þ¡PÁÄ
pendek
äÄAÀÄ'
kempen
âÄ ÁÄ
pensel
%¡¯ Äœ
metrik
ÑÄ ¡¯
prestij
¤Á¡°ÁĆ
benzin
âÄ [é + o]
[i + é]
[i + i]
Padanan Rumi
Ä
tekstil
w{PÁÄ#
cendol
rà ±Ä†
bengkok
fà Ä
sektor
wå Ć
besbol
ÎÄ ±Ä
singlet
ÎÄ ¡d
disket
ÕÄ Á¡f
rintis
¯Äß±Ä
pinggir
ÎÄAÀÄ
himpit
52
[i + o]
[i + u]
[o + é]
[o + i]
[o + o]
[o + u]
ÐÄ¥ÀĆ
bimbing
!à º¡d
diftong
w̴ˀ
simbol
yà Ä
siklon
wà Ä
pistol
yÃ¥À¡f
rimbun
!Ãß±Ä
singgung
\à Ć
biskut
iÃÀ Ä›
litmus
ÐÄßX{f
ronggeng
âÄ Ãœ
montel
@Ä Ã'
konsep
Ρ¯ Ã
potret
ÕÄ ›Ã
solstis
䡯 '{d
doktrin
!à XÊ
jongkong
rà XÃ
songkok
fà '{d
doktor
yÃœfÃ
hormon
wà Ã'
konsul
yà Ü
monsun
53
ià fÃ'
korpus
xà Ã'
kostum
[u + é]
%Ä©†Ã
subjek
[u + i]
ÎÄAœÃ
sumpit
âÄ XÃ#
cungkil
ÐÄ Ã
sunting
äĆfÃ
turbin
[u + o]
yà XÆ
bunglon
[u + u]
\ÃAœ{f
rumput
zÃßXÃ
sungguh
x{¯ Ã'
kuprum
fú›Ã
sulfur
8.17 Huruf vokal alif perlu digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] di suku kata praakhir tertutup untuk membezakannya daripada bunyi vokal pepet [e] yang tidak dilambangkan dengan huruf Jawi, terutamanya apabila mengeja kata yang berpola KVKKVK. Aturan pengejaan ini adalah khusus bagi mengeja semula bentuk homograf yang agak banyak juga terdapat dalam sistem ejaan Jawi lama. Contohnya: Ejaan Jawi
(Rumi)
Ejaan Jawi
(Rumi)
ÞÄ ë
(lantik)
Berbanding dengan kata
ÞÄ Á›
(lentik)
Õ ¤
(pantas)
”
Õ·Á
(pentas)
Ð¥œZf
(rambang)
”
Ð¥œf
(rembang)
!ÃAœ¤'
(kampung)
”
!ÃAÀ'
(kempung)
ÐÄ$¤'
(kancing)
”
ÐÄ$Á'
(kencing)
¯ X¤†
(bangkar)
”
¯ ±†
(bengkar)
54
Catatan: Aturan ini mungkin diperluas bagi pengejaan kata yang berpola KVKKV, contohnya:
¤Aœ¤
(tampa) dengan
(kambu) dengan
¤AÀ
(tempa)
|P¤
(sandi) dengan
|PÁ (sendi), dan Ã¥œ¤'
Ã¥À' (kembu).
9. Pengejaan Kata Dasar Tiga Suku Kata 9.1 Pengejaan kata dasar yang terdiri daripada tiga suku kata atau lebih dalam tulisan Jawi adalah menurut peraturan penggunaan huruf-huruf vokal alif, ya, wau dan ye dalam kata dasar dua suku kata seperti yang dijelaskan di perenggan 8.1 hingga 8.17 di atas. Dalam hal ini, aturan-aturan pengejaan kata dasar dua suku kata itu diterapkan kepada dua suku kata terakhir dalam kata tiga suku kata atau lebih. 9.2 Sebagai lanjutan kepada perenggan 9.1, pengejaan kata yang berdasarkan pola suku kata dan jenis huruf diperturunkan seperti yang berikut: Pola Suku Kata -VKV
-VKVK
-VKKV
-VKKVK
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤Ä
niaga
ZfZÃ
suara
æ›ZÃ'
kuali
æ ¡Ã ¡Z
ekuiti
@'¤Ä
siakap
z¯¡ d
daerah
ЛZÃ
tualang
°ÄÁ¡Ã'
kuinin
ZPZ{PĆ
biduanda
æ fZÃ †
baluarti
æ '¤¡f
reaksi
èÀ ÄÃœÃ'
komunisme
Ð¥œ¤Ä'
kiambang
55
-KVV
-KVVK
-KVKV
ä ¤Ä
piantan
ÎÄßX¤Ä
sianggit
xà ZÃ'
kuantum
Zà Áœ
mentua
ZÃAÀ
sempoa
¤Ä›¤œ¤œ
mamalia
ádZf
radio
fZÃ
seluar
!¤Ä Xf
rengkiang
i{ AÀ
tempaus
xÃÄÀ¡¯
premium
™¤AÀ#
cempaka
ì
-KVKKV
telaga
Z¯
sastera
|f¤ZPÁ†
bendahari
{f¤ß±'
kanggaru
æZ>{Á¡Z
inovasi
᱊Ã
pujangga
Õ¥ÀÀ
semambu
æ ¯œ
meranti
¤À ĤÔf{Z
organisma
56
-KVKVK
-KVKKVK
ã ß±
tenggelam
ÎÃ'
ketupat
rf¤À
semarak
ÕÄÀÄ {Z
optimis
ÎÄAÀ
selampit
!ÃAœÃA'
kepompong
!éÁÁÀ
semenanjung
ä³Á¡IÃ'
konvensyen
9.3 Bunyi vokal [a] di suku kata pertama terbuka pada kata dasar tiga suku kata atau lebih (bagi kata Melayu jati) biasanya tidak ditulis dengan huruf alif. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤ÄԤ†
bahagia
_¤Â
sahaja
ÛÃd
dahulu
{f¤ÂÔ
gaharu
¤†Ã
haloba
{¤À¡¯
harimau
{fÃԤœ
mahaguru
™{P
paduka
Catatan: Walau bagaimanapun, huruf alif yang digunakan di suku kata pertama terbuka boleh tergolong dalam kumpulan kata yang berikut: (i) Kata akromin. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
57
Êë¤
halaju
¤ Ƥ
tabika
¤ ¡d¤
tadika
ZfP¡f¤
taridra
(ii) Kata yang kelihatan sudah lama terbina daripada dua bentuk akar atau bentuk dasar. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤f{¤Zd
dasawarsa
|fà ¤#¤'
kacapuri
™¤ 뤜
malapetaka
ìÄä ¤
tatasusila
%±Z{
wasangka
(iii) Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain (lebih-lebih lagi kata yang baru diserap). Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Ó Ä¤†
basikal
yÃÄ›¤ ¤†
batalion
%Ä ¤¤–
fanatik
°Ä›Ã¤Ô
gasolin
|fZäŠ
Januari
ÕÄ›¤ Ä ¤'
kapitalis
æ¤ ÄºÄ¤œ
manifestasi
æÔÛà ¤
patologi
58
10. Senarai contoh perkataan yang dikecualikan daripada beberapa aturan pengejaan yang diterangkan sebelum ini: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
dZ
ada
&Z
apa
뀠
beta
°†
bin
ÎÁ†
binti
|fd
dari
P fd
daripada
|Z
ia
°¡Z
ini
ΡZ
itu
‘Š
jika
PA'
kepada
ÎÄ'
kita
ãÄ›
lima
%œ
maka
P
pada
äÄ œd
demikian
11. Pengejaan Kata Serapan daripada Bahasa Arab
59
11.1 Kata serapan daripada bahasa Arab yang berupa istilah khusus dieja seperti ejaan asal dalam bahasa Arab. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
YÑ{
wuduk
q×{
wuquf
ãÀÄ
tayamum
dÊÃ
sujud
}¤'g
zakat
Ï¡P‹
hadis (hadith)
11.2 Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap dalam bahasa Melayu dieja dalam ejaan Jawi mengikut cara mengeja kata jati dalam bahasa Melayu. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
yƤ
sabun
æ Z
ahli
æ›{P
peduli
Õ ¯'
kertas
ì¡f
rela
11.3 Bunyi vokal [a], [i] atau [u] tanpa huruf vokal pada istilah agama ditulis dengan huruf alif, yaatau wau pada kata serapan yang digunakan dengan pengertian umum. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
Ý¡f¤”
arif
qf¤¸›Z
al-Arif
ãÄ'¤‹
hakim
ã'¤ª›Z
al-Hakim
60
11.4 Bagi kata serapan daripada bahasa Arab yang berakhir dengan suku kata terbuka menggunakan bunyi vokal [a], [i] atau [u] dan dieja tanpa huruf vokal di suku kata akhir, kata dasar yang berkenaan hendaklah ditulis seperti dalam bahasa asalnya, yakni tanpa menggunakan huruf vokal. Namun demikian apabila dibentuk kata terbitan dengan akhiran atau partikel perlulah ditulis dengan huruf alif, ya atau wau untuk menghindarkan kesamaran dalam pembacaan. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
l¯–
fardu
ä'ѯºÀœ
memfardukan
_¤‹
haji
ä ÄŠ¤ª±œ
menghajikan
æ‹{
wahyu
ä'ÃÄ‹Ãœ
mewahyukan
11.5 Pada umumnya semua kata serapan daripada bahasa Arab dieja seperti asal dalam bahasa Arab. Walau bagaimanapun, untuk menghindarkan kekeliruan dalam pembacaan bunyi vokal atau membezakan dua kata yang berlainan, huruf vokal ya atau wau digunakan dalam ejaan Jawi. Contohnya: Ejaan Asal Arab
Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¯ –
¯Ä Ä–
fikir
ã”
ÃÀ ”
ilmu
y¿Z
ä¡®¡Z
izin
ä'f
yÃ'{f
rukun
¯º
¯ÄºÄ
sifir
¯À”
fÃÀ”
umur
11.6
Huruf alif maqsurah (
~ ) yang melambangkan bunyi vokal [a] dalam ejaan asal bahasa
Arab dikekalkan demikian dalam ejaan Jawi. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
61
èÃœ
Musa
è Ä”
Isa
蛤¸ å ›Z
Allah ta’ala
~Ôd
dakwa
~Ã –
fatwa
~û
takwa
Walau bagaimanapun, huruf tersebut hendaklah digantikan dengan huruf alif apabila dibentuk kata terbitan dengan akhiran atau partikel. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
y ÔPÁ
pendakwaan
ä'Zà ºÀœ
memfatwakan
ä'¤Á¸Àœ
memaknakan
y û '
ketakwaan
12. Pengejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris 12.1 Kata serapan daripada bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain dieja menurut aturan pengejaan kata jati dalam bahasa Melayu seperti yang dijelaskan di perenggan 3.3 hingga 9.2 di atas. Contohnya ejaan kata serapan daripada bahasa Inggeris telah diberikan juga di perenggan 3.3 hingga 9.2 itu. Maklumat tambahan diberikan di perenggan 12.2 hingga 12.5 di bawah. 12.2 Huruf gugus konsonan ditulis dalam ejaan Jawi dengan cara merangkaikan atau mendekatkan huruf-huruf yang berkenaan tanpa sisipan apa-apa huruf vokal. Caranya seperti yang berikut: (i) Penulisan gugus konsonan di awal kata atau di awal suku kata: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
62
%ÄÁÄ '
klinik
æÔÛà Ä
psikologi
@¡¯
skrip
fà '{¯
struktur
™¯ †Z
abstrak
ÝÄ ÄA¯
perspektif
(ii) Dua huruf Jawi yang membentuk gugus konsonan di akhir kata tidak dirangkaikan atau tidak ditulis bersambung. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
q wÃÔ
(bukan
Ý›ÃÔ )
golf
\â†Ã'
(bukan
Î †Ã' )
kobalt
i ä¡
(bukan
Õ¡ )
sains
i %Ä
(bukan
Õ Ä )
teks
dfPÁ
standard
xfÖ{fà '
kloroform
\¯ Ã'
konsert
Catatan: Huruf-huruf yang bergugus akan membentuk suku kata tertutup apabila keduaduanya dirangkaikan atau ditulis bersambung. (iii) Apabila gugus konsonan di akhir kata ditambahi huruf vokal, maka gabungan huruf konsonan akhir dengan huruf vokal itu membentuk satu suku kata terbuka. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
¤ –
fakta (fact)
¤Àß¡dZf¤
paradigma (paradigm)
63
èÀ Ä›¤ÃĤ
nasionalisme (nationalism)
¤À à {¯
protoplasma (protoplasm)
12.3 Semua huruf gdalam ejaan Rumi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasabahasa Eropah yang lain yang ditetapkan supaya dilafazkan [g] dalam bahasa Melayu dieja dengan huruf gadalam ejaan Jawi. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
ZPÁÄÔZ
agenda
xÃĤÁÀÄÔ
gimnasium
æÔÛÃÁ Ä
teknologi
|PÄÔZ¯
tragedi
ZPÁÄßÄ›
legenda
æÔÛÃÄÔ
geologi
12.4 Huruf konsonan k di suku kata akhir ejaan Rumi kata serapan daripada bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain dieja dengan huruf kaf dalam ejaan Jawi. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
™¯
trak
%Ä Ä›Ã
politik
%Ä©†Ã
subjek
™Ã †
blok
%Äì'
klasik
12.5 Huruf vokal u dalam ejaan Rumi kata serapan daripada bahasa Inggeris atau bahasabahasa Eropah yang lain dieja dengan huruf alif-waudi awal kata dan dieja dengan huruf wau di tengah kata atau di akhir kata. Contohnya: Ejaan Jawi
Padanan Rumi
64
|PÄ †Ã
subsidi
%Ä †ÃA¡f
republik
|¯ {PÁ¡Z
industri
xÛà ¡fÃ'
kurikulum
%Ä{Z
unik
ÎÄ{Z
unit
æ ÄfIÄ{Z
universiti
13. Penulisan Kata Terbitan 13.1 Kata terbitan (atau kata turunan) ialah kata dasar yang berimbuhan (mempunyai awalan, sisipan, akhiran atau apitan) atau kata dasar yang ditulis serangkai dengan bentuk kata yang lain. Semua imbuhan (awalan, sisipan, akhiran dan apitan) dan semua bentuk terikat lain yang tidak dapat berdiri sendiri ditulis serangkai atau bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasarnya atau bentuk akarnya berdasarkan jenis dan bentuk huruf Jawi. 13.2 Penulisan kata terbitan yang berawalan seperti contoh yang berikut: Awalan Rumi -
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
anti -
„ Ä Z
\f¤'
\f¤ Ä Z
auto -
„ Ã {
¤ ¯#
¤ ¯#Ã {
be -
„†
\Ã¥œZf
\Ã¥œZ¯†
bel -
„ †
¯ŠZ
¯Šì†
ber -
„ ¯†
æ¤Z
æ¤Z¯†
bi -
„ Ć
²dZ
²d¤Ä†
di -
„d
ä'¤œ
ä'¤œd
diper -
„¯ d
¯ †
¯ †¯ d 65
dwi -
„ ¡{d
æ XÖ
æ Xú¡{d
eka -
„ ¤ ¡Z
i¤Â†
i¤Â†¤ ¡Z
juru -
„ {fÊ
Ρd{
Ρd{ {fÊ
ke -
„'
åĤ'
åĤ '
maha -
„ ¤Âœ
ZÃ Ä
Zà Ĥœ
me -
„œ
æ<¤<
æ<¤/œ
mem -
„ Àœ
ý¤†
ý¤¥Àœ
men -
„ Áœ
Î Zd
Î ZPÁœ
meng -
„ ±œ
Ãß±Ô
Ã߱߱œ
menge -
„ ±œ
ã
ãA±œ
memper -
„ ¯AÀœ
ã›Zd
ã›Zd¯AÀœ
panca -
„ ¤$Á
Zd¤¯
Zd¤¯ ¤$Á
pe -
„
Ã'ë
Ã'ì
pel -
„
¯ŠZ
¯Šì
pem -
„À
à Á†
à Á¥À
pen -
„Á
r{d{d
r{d{PÁ
peng -
„±
fÃ¥Ä
fåı
penge -
„±
xÆ
xÃ¥„±
per -
„¯
@Z
@Z¯
poli -
„ Ä›Ã
Z¯'¤#
Z¯'¤$Ä›Ã
pra -
„ Z¯
zf¤©
zf¤©Z¯ 66
pro -
„ {¯
y ŠZ¯'
y ŠZ¯'{¯
se -
„
¯ Äœ
¯ ÄÀ
sub -
„ †Ã
äXÛÃÔ
äXÛÃ߆Ã
supra -
„ Z¯ Ã
äXÛÃÔ
äXÛÃÔZ¯ Ã
swa -
„ ZÃ
¤Á
¤Á ZÃ
tata -
„ ¤ ¤
Zf¤ß
Zf¤ß¤ ¤
te -
„
iZf
iZ¯
ter -
„ ¯
|Zd¤
¤¡P¯
tri -
„ ¡¯
ä›Ã†
ä›Ã¥¡¯
tuna -
„ ¤Ã
¤¡f¤'
¤¡f¤'¤Ã
13.3 Penulisan kata terbitan yang mempunyai awalan meN- atau peN- dengan kata dasar yang bermula dengan konsonan /k/, /p/, /s/ atau /t/ (yang bukan unsur pertama gugus konsonan) adalah menurut sistem morfofonemik bahasa Melayu seperti contoh yang berikut: Imbuhan
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
mem -
wà Ä
wà ÄÀœ
mem -...-i
zà ¤
æà ¤Àœ
mem -...-kan
ЩÁ
ä ±©ÁÀœ
men -
Þ›Ã
Þ›ÃÁœ
men -...-i
rà ¸
æ—à ¸Áœ
men -...-kan
㊤
ä ÀŠ¤Áœ
meng -
\¤'
\¤±œ
meng -...-i
ä¡ÃÂ'
æÁ¡Ã±œ
67
Î'
ä
å± '
ä ± ±œ
meny -
!¯
!¯/œ
meny -...-i
囤
曤/œ
meny -...-kan
ÎÄ›Ã
ä Ä›Ã/œ
pem -
Õ›Ã
Õ›ÃÀ
pem -...-an
Ф
䱤pen -
fà Ã
fà ÃÁ
pen -...-an
ÃAœÃ
yZÃAœÃÁ
peng -
!f¤'
!f¤±
peng -...-an
y¤†¯—
䤆fñ
peny -
¯ß
¯ß/
peny -...-an
¤fÃAÀ
y fÃAÀ/
meng -...-kan
±œ
Catatan: Ada beberapa kata dasar yang bermula dengan konsonan /k/, /p/, /s/ atau /t/ yang tidak berubah bentuknya apabila diimbuhi awalan meN- atau peN-. Kebanyakan kata yang berkenaan itu adalah berupa kata serapan daripada bahasa asing (sebagaimana yang disenaraikan dalam buku ini). 13.4 Penulisan kata terbitan yang berawalan meN- atau peN- dengan kata dasar yang bermula dengan huruf gugus konsonan seperti contoh yang berikut: Imbuhan
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
mem -
%¡¯†
%¡¯¥Àœ
mem -...-kan
%ÄŠ{¯
ä ÄŠ{¯AÀœ
men -
qfd
qfPÁœ
men -...-kan
¤œZfd
ä'¤œZfPÁœ 68
meng -
P¡¯Ô
P¡¯ß±œ
meng -...-kan
ΡP¡¯'
ä ¡P¡¯ ±œ
pem -
ÕÄ '¯
ÕÄ '¯AÀ
pem -...-an
ÕÄ{¯
ä Ä{¯AÀ
pen -
âƤ
âƤ Á
pen -...-an
qfd
ä–fPÁ
peng -
%Ä ¡¯'
%Ä ¡¯ ±
peng -...-an
P¡¯Ô
yP¡¯ß±
13.5
Awalan di- ditulis dengan huruf dal dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di atas huruf alif apabila diimbuhi awalan di-. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
åZ
å d
Ρd{
Ρd{Y d
Þ©Z
Þ© d
å›{Z
å›{ d
!Ã{Z
!Ã{ d
(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan di- (huruf dal) ditulis rapat dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis awalan-awalan yang lain. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
Z{¤†
Z{¤†d
ä'¤œ
ä'¤œd
69
ÕÄ{¯
ÕÄ{¯ d
åÀŠ¯
åÀŠ¯ d
13.6
Awalan se-ditulis dengan huruf sindengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di atas huruf alif yang ditulis bersambung dengan awalan se- yang ada di depannya. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
x¤ÔZ
x¤ÔÇ
æ fZ
æ fÇ
fà ¡Z
fà ¡
!f{Z
!f{Ç
ÎÄ{Z
ÎÄ{Ç
(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan se-(huruf sin) ditulis bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis awalanawalan yang lain. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
zZÆ
zZÃ¥
|f¤
|f¤Â
™Ã †
™Ã ¥
ä ß±ÄÁ
ä ß±ÄÁA
13.7
Awalan ke-ditulis dengan huruf kaf dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di atas huruf alif yang ditulis bersambung dengan awalan ke- yang ada di depannya. Contohnya: Bentuk Dasar
ÞZ
Bentuk Terbitan
ä»Z „ Þ ' 70
q¤´Z
ä–¤´Á¡ '
rà ¡Z
ä—Ã ¡ '
x¤ {Z
äY¤œ¤ { '
ãZ
ã '
(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan ke- (huruf kaf) ditulis bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis awalanawalan yang lain. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
åÄÔ¤
åÄÔ¤ '
ZÃ
ZÃ '
ÕÄ '¯
ä Ä '¯A'
¤fÃAÀ
y fÃAÀ '
13.8
Penulisan kata terbitan yang bersisipan seperti contoh yang berikut:
Sisipan
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
-el-
réÃ
réÃ
-em-
Þ†¯
Þ†¯À
-er-
æßÄÔ
æß¡¯Ô
-in-
!å!Ã¥ÀÁÄ
13.9
Penulisan kata terbitan yang berakhiran seperti contoh yang berikut:
Awalan Jawi
Jawi
-ah
å„
y¤¶
夶
-at
\¤ „
㠜
\¤À œ
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
71
-iah
åÄ „
㛤”
åÄÀ›¤”
-in
äÄ „
¯Ä‘¤‹
䡯đ¤‹
-isme
èÀ Ä „
âÃĤ
èÀ Ä›¤ÃĤ
-kan
ä „
|d¤Š
ä ¡d¤Š
-man
äÀ „
æÁ
äÀÄÁ
-nita
¤ ÄÁ „
yZ{PĆ
¤ ÄZ{PĆ
-wan
yà „
¤ ±†
y{¤ ±†
-wati
æ ZÃ „
æÁ
æ ZÃÄÁ
-wi
|Ã „
¤Äd
|{¤Äd
13.10 Ada tiga cara mengeja akhiran –an dalam ejaan Jawi, iaitu (i) alif-nun, (ii) hamzah-nun dan (iii) nun. Penggunaannya seperti yang berikut: (i) Akhiran alif-nun diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf vokal wau [u] atau diftong alif-wau [au]. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
{fÆ
yZ{fÆ
à ¤
yZÃ ¤
{PÁ
yZ{PÁ
éÁÄ
yZéÁÄ
{¤¥À¡Z
yZ{¤¥À¡Z
(ii) Akhiran hamzah-nun diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf vokal alif[a]. Contohnya: Bentuk Dasar
ì#
Bentuk Terbitan
yYì#
72
ZPÁÔ
y PÁÔ
¤À Š
y ÀŠ
ZÃÄ
y ÃÄ
Zf¤
y f¤
Catatan: Aturan ini dikenakan juga kepada kata dasar yang berakhir dengan suku kata terbuka dengan vokal [a] yang perlu dieja dengan huruf alif sebelum diimbuhi akhiran –an itu. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
ý¤†
yY¤#¤†
¤Š¤
y Š¤
%¡f
y ¡f
{d
y Ô{d
(iii) Akhiran nun diimbuhkan pada kata dasar yang tidak berakhir dengan huruf wau atau huruf alif. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
|f¤
ä¡f¤
|ZPZ
ä¡ZPZ
Þ¤œ
令œ
!ÛÃÔ
äXÛÃÔ
ÎÄAœÃ
ä ÄAœÃ
13.11
Akhiran –i ditulis dengan tiga cara yang berikut:
(i) Huruf akhiran hamzah-ya diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf vokal alif. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
73
ZPÁ
|YZPÁ d
ëÃœ
|YëÃÀœ
ZfZÊ
|YZfZéÁœ
¤XÆ
|Y¤XÆd
ZÃ
|YZà ±œ
Catatan: Kata dasar yang berakhir dengan bunyi vokal [a] tetapi tidak ditulis dengan huruf alif hendaklah ditambahi huruf alif sebelum diimbuhi huruf akhiran hamzah-ya. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
™Ã
| 'Ãd
¯
| Ô¯d
iZf
| Z¯œ
_Zf
| ŠZ¯œ
x¤
| œ¤/œ
(ii) Huruf akhir hamzah-ya diimbuhkan juga pada kata dasar yang berakhir dengan huruf wau. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
Ûë
| ›ìœ
ÃÃ
| Ã/œ
Ư
| †¯/œ
{¤AÀ›
| ¤AÀ œ
{¤ ± Š
| ¤ ± ©Áœ
(iii) Huruf akhiran ya diimbuhkan pada kata lain yang tidak berakhir dengan huruf alif atau wau. Contohnya:
74
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
¯Ä XÃœ
|¯Ä XÃÀœ
㡯Ä'
æÀ¡¯Ä±œ
ä¡Yë
æÁ¡Yìœ
!á¤
æXá¤Àœ
åĤ'
æÂĤ±œ
13.12
Penulisan kata terbitan yang berapitan seperti contoh yang berikut:
Apitan
Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
ber -...-an
@ßXZ
äAßXZ¯†
ber -...-kan
¯Zd
ä'¯Zd¯†
di -...-i
Þ¡
满 d
di -...-kan
xà ¸œ
ä œÃ ¸œd
diper -...-i
ÊÃ
| ŠÃ ¯ d
diper -...-kan
Î ±Ä
ä
ke -...-an
æ”Zf
äÄ”Z¯'
me -...-i
{PÁ¡f
|Y{PÁ¡¯œ
me -...-kan
\Zf
ä'¤ Z¯œ
mem -...-i
¤<Ã
| <ÃAÀœ
mem -...-kan
¯ †
ä'¯ ¥Àœ
memper -...-i
Ã'Z
|YÃ'Z¯AÀœ
memper -...-kan
|dÊ
ä ¡dʯAÀœ
men -...-i
r{d{d
æ—{d{PÁœ
±Ä ¯ d
75
men -...-kan
zà ¤Š
ä à ¤©Áœ
meng -...-i
&d¤
æ d¤Â±œ
meng -...-ikan
&f¤
ä f¤Â±œ
menge -...-i
%
æ ³±œ
menge -...-kan
Ò
ä ª´±œ
pe -...-an
ifë
äfì
pel -...-an
¯ŠZ
y¯Šì
pem -...-an
¯¡¤†
y¯¡¤¥À
pen -...-an
Î Zd
ä ZPÁ
peng -...-an
æ ÁÔ
äÄ Áß±
penge -...-an
ã#
äÀ$±
per -...-an
²dZ
ä†dZ¯
ter -...-i
¯ŠZ
|¯ŠZ¯
ter -...-kan
|¯
ä ¡¯ ¯
14. Penulisan Kata Sendi Nama 14.1
Kata sendi nama (kata depan) di ditulis dengan huruf dal dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata nama tempat atau arah atau kata bantunya bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di atas huruf alif itu apabila didahului oleh kata sendi nama di. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
Õ Z
Õ d
ÎAœZ
ÎAœ d 76
y¤ ¡Z
y¤ ¡ d
뀠f{Z
뀠f{ d
Zf¤ {Z
Zf¤ { d
(ii) Jika kata nama tempat atau arah atau kata bantunya tidak bermula dengan huruf alif, kata sendi nama di ditulis rapat dengan kata nama atau kata bantunya itu. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
y¤
y¤d
Zf¤ß
Zf¤ßd
y '¤ Ã ¯
y '¤ Ã ¯ d
äÄ Ä
äÄ Ä d
14.2
Kata sendi nama (kata depan) keditulis dengan huruf kaf dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata nama tempat atau arah atau kata bantunya bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di atas huruf alif yang ditulis bersambung dengan kata sendi nama ke. Contohnya: Bentuk Dasar
Bentuk Terbitan
Õ Z
Õ Ç'
ÎAœZ
ÎAœÇ'
y¤ ¡Z
y¤ ¡Ç'
뀠f{Z
ÎĆf{Ç'
Zf¤ {Z
Zf¤ {Ç'
(ii) Jika kata nama tempat atau arah atau kata bantunya tidak bermula dengan huruf alif, kata sendi nama keditulis bersambung dengan kata nama atau kata bantunya itu. Contohnya: Bentuk Dasar
y¤
Bentuk Terbitan
y¤ ' 77
Zf¤ß
Zf¤ßÁ'
y '¤ Ã ¯
y '¤ Ã ¯A'
äÄ Ä
äÄ Ä '
15. Penulisan Kata Ganti Singkat 15.1 Kata ganti singkat ku, kau, mudan nya ditulis serangkai dengan kata yang ada di depannya atau di belakangnya.
(i) Penulisan kata ganti singkat ku dengan ejaan kaf-wau (
à œ{f
Ã'¤ ÁÄ#
Ã'¤À¡¯Áœ
à ÄÂĤ±œ
Ã'ZPA'
à ÄÔ¤†
Ã' ) seperti contoh yang berikut:
(ii) Penulisan kata ganti singkat mu dengan ejaan mim-wau (
ÃÀÂœ{f
Ãœ¤ ÁÄ#
Ãœ¤À¡¯Áœ
ÃÀÄÂĤ±œ
ÃœZPA'
ÃÀÄÔ¤†
(iii) Penulisan kata ganti singkat nya dengan huruf nya (
-œ{f
þ¤ ÁÄ#
þ¤À¡¯Áœ
-ÄÂĤ±œ
þZPA'
-ÄÔ¤†
Ü ) seperti contoh yang berikut:
þ ) seperti contoh yang berikut:
78
Ã' ) dan kau dengan ejaan kaf-alif-wau (
15.2
Kata ganti singkat ku dengan ejaan kaf-wau (
{¤'
) sebagai awalan penanda pasif ditulis serangkai dengan kata dasar yang ada di
belakangnya. Contohnya:
âÄ¥œZÃ'
âÄ¥œZ{¤'
¯XdÃ'
¯Xd{¤'
¤À¡¯ Ã'
¤À¡¯ {¤'
16. Penulisan Partikel 16.1 Partikel –lah, -kah dan –tah ditulis serangkai dengan kata yang ada di depannya. Contohnya:
å›ZdZ
å XÛÃ
å Ã¥À
å ¡¯†
å'¤ Z
å ¤Á'
å ¯
å ¡dÃ
å'ìĆ
å ìĆ
16.2
Partikel pun (
yÃ
) ditulis dengan dua cara yang berikut:
(i) Kata pun yang berfungsi sebagai kata tugas yang bererti ‘juga’ ditulis terpisah daripada kata yang ada di sampingnya. Contohnya:
i{fÃ' @ |Z, -Á'¤œd С yà 2&Z .1 æÁÄ ' Ð Zd å¯ rPÄ {¤ XZ yà 曤 ,曤' Z{d ä ÁX¤Š .2 æÔ¯ äı¡Z yà ޡdZ,æÔ¯ å¡Z %Š .3 Πį† rPÄ yà - Ã¥œf .4 79
(ii) Ada beberapa perkataan yang telah ditetapkan ejaannya supaya ditulis serangkai dengan partikel pun. Antaranya:
yà ZdZ
yà {¤ Z
yÃA¡ZPZ
yà ¤¤À¡¤ß†
yà f¤Ä†
yà {ë¤'
yÃAÄ ZPÁ'
yÃAÄÔë
yà äœ
yÃAÄ œ
yÃAÄ›¤
yÃAÃßXÃ
yà {ëZ{ 17. Penulisan Kata Ulang 17.1
Kata ulang penuh ditulis dengan menggunakan tanda angka dua Arab iaitu
2. Kata
ulang penuh termasuklah kata ulang semu dan kata ulang jamak. (i) Penulisan kata ulang semu seperti contoh yang berikut:
2|¤Z
2|¯Ä†
2æ ¤
2Z{P'
2Ã Ã'
2å†ë
2æ†ë
2¤Ä
2åAœÃ
2|¤ Ã
2¯›{Z
2!P{Z
(ii) Penulisan kata ulang jamak seperti contoh yang berikut:
2Ã'Æ
2Þ¡ † 80
2|¯ Áœ
2Î¥À›
2wà Æ
2ÎÄ{Z
2y ¤'¯
2ÞZ
2åĤ '
2曤 (sekali-sekali)
17.2 Apabila bahagian kata yang diulang itu berubah bentuknya, tanda sempang digunakan sebagai tanda ulangan. Kata ulang jenis ini termasuklah kata ulang berimbuhan dan kata ulang berentak. (i) Penulisan kata ulang berimbuhan seperti contoh yang berikut:
ÞZ „ ÞZ
þ¯ÄŒZ „ ¯ÄŒZ
䛤Š „ 䛤Š¯†
Õěà „ ÕÄ›ÃÁœ
!f¤±œ „ !f¤'
y œì' „ ¤œë
þë¤Ô „ ë¤ß
¯ † „ ¯ †¯AÀœ
y¤œg¯† „ y¤œg
ä ÄAÀÄœ „ æAÀÄœ¯ 曤' „ 曤
(ii) Penulisan kata ulang berentak seperti contoh yang berikut:
ÞÄ›¤† „ ޛÆ
|¯Ô„ r¯Ô
ФԄ !ÃÃÔ
Zf¤ {fÃ
¯Ä#¤' „ ¯#Ã'
r{ „ r{í
憯 „ ¤†¯
ZP¯ „ rfÃ
ÐÁ¡¯ „ ÐAÀÄ
Ðß±› „ ÐßXÃ
18. Penulisan Gabungan Kata
81
18.1 Kata-kata bebas yang membentuk rangkai kata umum, termasuk rangkai kata istilah khusus dan kata majmuk, ditulis terpisah antara satu sama lain. Contohnya:
|Zf 䛤Š
І¯ â ¤'
|f¤ å±
dZ x¤
åĤ' ¤À¡¯
{d ÃÀ
ÕĤœ Î Ãà Catatan: Kata yang (
i{¯ â¡ d yÃºÄ Ä
С ) ditulis terpisah daripada kata yang ada di sampingnya. Contohnya:
Þ¡ † С
ä'¤ ¤
ä Ã'¤ ' С
iZÃ'¯† С
¯ †¯ С
å Á¡¯Àœ С
Îœì С
z{f¤± ¯ С
18.2 Kata-kata yang membentuk rangkai kata setara atau rangkai kata parataksis ditulis secara terpisah. Contohnya:
æ ¤œ &{PÄ
|ZPÁ ީĆ
|¤' äÄ Äœ
ÞěÜ ÞÄ Á#
&¤† Ã¥¡Z
if¤ ¤ {f
æÁÄ y¤
¯ŠZ réÃ
xÃÁÄœ ä'¤œ
|¤œZd y¤œZ
18.3
Kata-kata yang membentuk simpulan bahasa ditulis terpisah. Contohnya:
æ ¤ zZÆ
ÕœZ ÞZ
æ Ã' Ρ d
{d¤œ ä›Ã† 82
äÄXZ ä'¤œ
æ ¤ iZÃ
åĤ' åÄ Ä
äX¤ ÕA›
18.4 Rangkai kata umum yang ditulis terpisah unsur-unsurnya, termasuk istilah khusus, rangkai kata setara atau simpulan bahasa yang diimbuhi apitan ditulis serangkai. Contohnya:
ZPÁÔZ ÎAÄ›
Jadi
ä'ZPÁß AÄ œ
\Zf ã¤
’’
ä'¤ Zf¤œ¤/œ
{d¤ Ã ¤
’’
äZ{d¤ Ã ¤/
æÃœ¯ ÞPÄ
’’
äÄÃœ¯Â—PÄ '
\¯† ÞÄ Ä
’’
ä ¯¥»Ä Ä d
Catatan: Apabila apitan digugurkan, kata-kata yang membentuk rangkai kata itu ditulis terpisah semula antara satu sama lain. 18.5 Gabungan kata atau kata majmuk yang ditulis serangkai sebagai bentuk yang telah mantap (dalam ejaan Rumi) ditulis serangkai juga dalam ejaan Jawi. Contohnya:
¤ ±†Zf¤ Z
|¤©{fÃ
Z¯ ÃAĜÆ
¤Â{ÇÄ
iZà Á {¤Š
ì¡f¤'Ã
äX¤ Ä'¤'
|¤©Á{fÃ
x¤¤Š¯'
äX¤ ZPÁ
Zf¤ß¤Ôf{
²ZéXÃß±
Z¯Â›{Z
|f¤ Áœ
19. Penulisan Akronim dan Singkatan 19.1
Nama atau sebutan bagi huruf Rumi dalam ejaan Jawi seperti yang berikut:
83
Huruf Rumi
Sebutan/Nama dalam Jawi
a
|
b
æ†
c
æ
d
|d
e
|š
f
Ý¡Z
g
æŠ
h
*¡Z
i
|
j
åÄŠ
k
æ'
l
â¡Z
m
ãÄ”
n
äÄ”
o
{Z
p
æ
q
ÃÄ—
r
fZ
s
Õ¡Z
t
æ 84
u
á
v
|>
w
ÃÄ †d
x
i %¡Z
y
|{Z
z
Ρg
19.2 Nama khas yang berupa nama jawatan, pangkat, gelaran dan nama khas bukan nama diri yang lain sedapat mungkin ditulis dalam bentuk kata dan ejaan yang penuh. Contohnya:
fà Ė{¯
-
profesor
|¯ Áœ yZd¯
-
Perdana Menteri (P.M.)
zf¤± Zà '
-
Ketua Pengarah (K.P.)
¤Â{ÇÄ Zà '
-
Ketua Setiausaha (K.S.U.)
¤Ä Ä œ _Zfd ZfZd{Z Z¯ Á
-
Tentera Udara Diraja Malaysia (TUDM)
!éÁÁÀ Ã¡ìœ fŠì äXƤÔ
-
Gabungan Pelajar Melayu Semenanjung (GPMS)
19.3 Singkatan inisialisme bagi nama jabatan, organisasi, pertubuhan, syarikat dan seumpamanya serta singkatan inisialisme bagi nama jawatan, pangkat, gelaran dan seumpamanya dalam bahasa Melayu (yang dilafazkan huruf demi huruf) ditulis dengan menggunakan huruf dalam abjad Jawi dan dibubuh tanda titik selepas setiap huruf tersebut. Contohnya:
x :d :{Z : \ i :x:&:
TUDM GPMS
²:²:&
PBB
{Z :i : ™
K.S.U.
85
:x:& y:x:_
P.M. J.M.N.
19.4 Singkatan inisialisme bagi nama jabatan, organisasi, pertubuhan, syarikat dan seumpamanya serta singkatan inisialisme bagi nama jawatan, pangkat, gelaran dan seumpamanya dalam bahasa Inggeris (yang dilafazkan huruf demi huruf) ditulis dengan menggunakan sebutan atau nama huruf dalam abjad Rumi yang ditulis Jawi dan dibubuh tanda titik selepas setiap huruf tersebut. Contohnya:
| : æ : ãÄ”
MCA
{Z : â¡Z : æ
PLO
|š : Õ¡Z : â¡Z : æ' {Z : |d : |
KLSE A.D.O.
19.5 Akronim nama khas atau akronim kata umum dalam bahasa Melayu atau dalam bahasa Inggeris (yang dilafazkan sebagai kata) boleh ditulis lengkap sebagai kata. Contohnya:
i¤
-
Pas
ãÄ ¡Z
-
IKIM
Õ{¯ Ä
-
Petronas
à Äá
-
UNESCO
ÃÁœZ
-
UMNO
{¯
-
SERU
¤ Ƥ
-
tabika
86
