021 majconcrptm

Da˙la Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom Dak li l-Aktar Jolqot lill-Persuni...

2 downloads 78 Views 135KB Size
Da˙la

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Dak li l-Aktar Jolqot lill-Persuni b’Diƒabilità u l-Familji Tag˙hom Da˙la mill-Onorevoli Dolores Cristina, Ministru g˙all-Familja u Soçjali Huwa ta’ pjaçir g˙alija li ©ejt mistiedna biex nag˙mel id-da˙la g˙al dan l-istudju xjentifiku li j˙ares b’mod o©©ettiv lejn is-sitwazzjoni attwali tal-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom f’pajjiƒna.

L-ewwelnett dan l-istudju sar bi s˙ab bejn il-Kumissjoni Nazzjonali tal-Persuni b’Diƒabilità u l-Uffiççju Nazzjonali talIstatistika. Din il-kollaborazzjoni tassigura li l-qasam tad-diƒabilità ji©i studjat fuq listess livell li ji©u studjati oqsma o˙ra ta’ importanza li g˙andna f’pajjiƒna. Dan ikompli jikkonferma l-filosofija ta’ mainstreaming li ©iet introdotta mill-gvern fil-qasam tad-diƒabilità, fost l-o˙rajn. It-tieni ra©uni hija dik li dan l-istudju j˙ares lejn firxa wiesg˙a ta’ aspetti li jolqtu l-˙ajja ta’ kull wie˙ed u wa˙da minna, b’fokus speçjali fuq il-persuni b’diƒabilità. Dan listudju j˙ares lejn xejn inqas minn tmien dimensjonijiet essenzjali li jinkludu d-d˙ul finanzjarju, il-˙ajja familjari, l-edukazzjoni, ix-xog˙ol, is-sa˙˙a, l-aççess g˙allinformatika, l-inkluƒjoni soçjali u l-aççess g˙al diversi servizzi li jipprovdi l-Gvern. F’diversi tabelli li jinstabu f’dan l-istudju wie˙ed jista’ b’façilità jqabbel ir-riƒultati ta’ dan is-servej ma’ statistiçi li l-Uffiççju

Nazzjonali tal-Istatistika ppubblika f’servejs o˙ra fuq baƒi nazzjonali. Dan jg˙in bil-bosta biex, fil-proçess tal-formulazzjoni talpolitika g˙al dan is-settur, ji©u ffisati benchmarks u miri f’dan il-qasam. Ra©uni o˙ra hija dik li dan l-istudju rnexxielu jƒewwe© il-fatti o©©ettivi malperçezzjoni u x-xewqat tal-persuni b’diƒabilità u l-familjari tag˙hom. Dan ilmetodu jkompli jg˙inna biex filwaqt li napprezzaw dak li ksibna di©à, jag˙tina ˙jiel çar tad-direzzjoni li rridu nkomplu mexjin fiha. Nixtieq issa nislet xi aspetti li laqtuni f’dan l-istudju. L-impressjoni ©enerali li ˙adt hija wa˙da poƒittiva. Meta tqis minn fejn tlaqna u fejn wasalna, wie˙ed ƒgur g˙andu g˙alfejn ikun sodisfatt. Dan kien ƒgur grazzi g˙ax-xog˙ol fejjiedi ta’ diversi individwi u organizazzjonijiet, kif ukoll g˙all-

1

introduzzjoni tal-Li©i Opportunitajiet Indaqs (Persuni b’Diƒabilità). Dan jo˙ro© b’mod speçjali f’dak li g˙andu x’jaqsam ma’ persuni b’diƒabilità ƒg˙aƒag˙. Minn ras g˙al ras, dawn il-persuni jidher li qeg˙din jibqg˙u ƒmien itwal f’xi istituzzjoni edukattiva u qed ikollhom aççess akbar g˙atteknolo©ija ta’ informatika. Dan ƒgur li jawgura tajjeb ˙afna g˙all-futur. Il-ma©©oranza l-kbira ta’ dawk intervistati wkoll esprimew ru˙hom sodisfatti g˙asservizz li qed jiçievu mis-settur pubbliku. Dan jinkludi s-servizz tas-sa˙˙a, is-servizzi soçjali, inkluƒi s-servizzi speçjalizzati g˙al persuni b’diƒabilità, u l-Kummissjoni Nazzjonali g˙al Persuni b’Diƒabilità nnifisha. Fatt ie˙or poƒittiv huwa dak li kienu biss ftit aktar minn 4% ta’ dawk intervistati li qalu li jg˙ixu f’xi istituzzjoni residenzjali. Dan ifisser li, grazzi g˙all-appo©© li g˙adha tag˙ti l-familja Maltija u s-servizzi li qed tipprovdi

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

l-bqija tas-soçjetà (inkluƒ l-istat), ilma©©oranza assoluta tal-persuni b’diƒabilità g˙adhom jg˙ixu fil-komunità. Minkejja dawn il-fatti li g˙adni kif semmejt, l-istudju jippreƒentalna çerti sfidi li tajjeb li nindirizzaw fil-futur. Dan l-istudju jissu©©erixxi bidla fil-mod kif g˙andhom jing˙ataw çerti servizzi soçjali lil persuni b’diƒabilità. Numru ta’ nies li ©ew intervistati, l-aktar dawk ƒg˙aƒag˙, jistqarru li jixtiequ li jkollhom aktar g˙aƒla dwar x’tip ta’ servizzi jixtru. Din l-espressjoni fiha nnifisha hija turija ta’ kemm il-persuni b’diƒabilità qeg˙din isiru aktar konxji middrittijiet tag˙hom u kif huma nnifishom qeg˙din dejjem aktar jiddeçiedu x’g˙andu jkollu prijorità kemm fil-˙ajja personali

tag˙hom kif ukoll fis-settur tad-diƒabilità in ©enerali. Sfortunatament, dan jikkuntrasta b’mod qawwi mal-fatt li 15% biss irrappurtaw li huma membri ta’ xi g˙aqda mhix governattiva li ta˙dem fil-qasam taddiƒabilità. Kif kul˙add jaf il-parteçipazzjoni f’g˙aqdiet b˙al dawn hija essenzjali sabiex wie˙ed iwassal il-vuçi tieg˙u u g˙alhekk jien personalment nixtieq in˙e©©e© aktar persuni b’diƒabilità sabiex jipparteçipaw b’mod attiv f’dawn l-g˙aqdiet. Fattur ie˙or li laqatni kien dak li, b’mod ©enerali, persuni b’diƒabilità nisa jidher li qed igawdu ˙ajja ta’ kwalità inqas mill-ir©iel. Kien g˙alhekk li, fil-Pjan Nazzjonali Favur lInkluƒjoni Soçjali, ˙afna mill-miri huma

marbuta mat-titjib tal-qag˙da tal-mara irrispettivament jekk hix b’diƒabiltà jew le. Lg˙an wara dawn il-miri hu li nassiguraw li jkollna soçjetà aktar inklussiva fejn il-valur tal-persuna jitqies mhux a baƒi tas-sess jew l-abilità tieg˙u jew tag˙ha iƒda fuq id-dinjità ta’ persuna umana. Fl-a˙˙arnett nixtieq nag˙laq dawn il-kelmtejn tieg˙i billi nirringrazzja mhux biss lillKummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità u l-Uffiççju Nazzjonali ta’ l-Istatistika g˙al dan l-istudju siewi li qed jippreƒentawlna iƒda fuq kollox lil dawk kollha li pparteçipaw fih. Il-kontribut tag˙kom ƒgur g˙en biex il-vuçi tag˙kom, u ta’ o˙rajn b˙alkom, tasal biex t˙alli l-frott mixtieq.

DOLORES CRISTINA Ministru g˙all-Familja u s-Solidarjetà Soçjali

2

Introduzzjoni

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Introduzzjoni Matul dawn l-a˙˙ar sbatax-il sena li fihom ilha tiffunzjona l-Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità (KNPD), il-pjanijiet ta’ ˙idma tag˙ha dejjem tfasslu skond dak li jg˙idu l-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom li jkollhom kuntatt mal-KNPD, kif ukoll l-g˙aqdiet volontarji li ja˙dmu f’dan is-settur.

Fl-2003, fl-okkazjoni tas-Sena Ewropea tal-Persuni b’Diƒabilità, il-KNPD bdiet ta˙ditiet mal-Uffiççju Nazzjonali talIstatistika (NSO) biex isir studju xjentifiku dwar dak li l-aktar jolqot lill-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom. Dan is-servej jag˙ti stampa aktar çara tax-xewqat, aspetattivi u aspirazzjonijiet tal-persuni b’diƒabilità kif ukoll tad-diffikultajiet li jiltaqg˙u mag˙hom. Ta’ min wie˙ed jg˙id li l-enfasi ta’ dan isservej hi fuq l-aspett soçjali tad-diƒabilità, fuq kemm il-persuni b’diƒabilità j˙ossu li huma inkluƒi fis-soçjetà, l-opportunitajiet li g˙andhom, id-diffikultajiet u l-ostakli li jiltaqg˙u mag˙hom, li ˙afna minnhom huma ma˙luqa minn setturi differenti tas-soçjetà, u dawk l-affarijiet li huma jixtiequ li jaraw jinbidlu. Fi kliem ie˙or, is-servej hu bbaƒat fuq il-mudell soçjali tad-diƒabilità li j˙ares lejn id-diƒabilità b˙ala fenomenu ma˙luq

minn attitudni li ma tirrikonoxxix id-drittijiet ta’ dawk li g˙andhom nuqqas fiƒiku, tas-sensi jew mentali1. Il-KNPD fit-tfassil ta’ dan il-kwestjonarju kkonsultat lill-persuni b’diƒabilità u membri tal-familji tag˙hom biex tkun aktar çerta li qed issir taf verament x’inhu dak li jolqothom. Il-persuni li ˙adu sehem f’dan is-servej qeg˙din kollha fir-Re©istru tal-Persuni b’Diƒabilità li ƒƒomm il-KNPD. Dawk li ˙adu sehem f’dan is-servej intg˙aƒlu bil-polza minn dan ir-Re©istru. B’kollox intg˙aƒlu 717il persuna li minnhom aççettaw li jie˙du sehem 599. Dan ifisser li r-rata ta’ rispons kienet ta’ 83.5%. Dawn il-599 persuna jirrappreƒentaw 8% tal-persuni rre©istrati mal-KNPD u minnhom 55.8% kienu r©iel jew subien u 44.2% kienu nisa jew bniet.

1 Ara Defining Disability (The Union of the Physically Impaired Against Segregation and The Disability Alliance: Fundamental Principles of Disability, London, Union of the Physically Impaired Against Segregation, 1976).

3

Tabella 1 L-etajiet kienu mqassmin kif ©ej: Kemm g˙andek età? 0-19-il sena 20-59 sena 60+ sena Total

% 15.1 43.7 41.2 100.0

Tabella 2 It-tipi ta’ diƒabilità huma mqassma kif ©ej: X’inhi n-natura tad-diƒabilità? Nuqqas ta’ dawl Nuqqas ta’ smig˙ Nuqqas fiƒiku Nuqqas intellettwali Nuqqas ta’ sa˙˙a mentali Aktar minn nuqqas wie˙ed Total

% 4.0 5.5 49.7 5.3 10.4 25.0 100.0

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 3 Staqsejna lill-parteçipanti dwar is-severità tad-diƒabilità tag˙hom. X’inhi is-severità tad-diƒabiltà? Nuqqas ˙afif Nuqqas moderat Nuqqas sever L-ebda risposta Total

% 9.2 36.7 53.8 0.3 100.0

Tabella 5 Fl-a˙˙arnett, il-persuni li ˙adu sehem fl-ist˙arri© joqog˙du f’dawn il-partijiet ta’ Malta: F’liema lokalità toqog˙od? Port (Nofsinhar) Port (Tramuntana) Xlokk Punent Tramuntana G˙awdex u Kemmuna Total

% 23.4 31.2 12.5 12.4 11.0 9.5 100.0

Tabella 4 Mistoqsija o˙ra kienet dwar meta bdiet id-diƒabilità. Meta bdiet id-diƒabilità? Mit-twelid 0-19-il sena 20-59 sena 60+ sena L-ebda risposta Total

% 25.4 19.1 32.5 22.5 0.5

Hu interessanti l-fatt li l-ammont ta’ persuni li twieldu b’diƒabilità hu qrib l-ammont ta’ persuni li kellhom diƒabilità wara s-60 sena. Hemm idea ƒbaljata li persuni li huma anzjani u li jkollhom nuqqas, tas-sensi jew mentali ma humiex persuni b’ diƒabilità.

100.0

4

Il-KNPD u l-NSO ˙adu passi sabiex, fejn hu possibbli, il-kwestjonarju jirrisponduh il-persuni b’diƒabilità nfushom u jirrispondi xi ˙add minflokhom biss meta ma jkunx jista’ jsir mod ie˙or. Sabiex dan ise˙˙, l-intervisti mal-persuni neqsin mis-smig˙ saru minn persuni li jikkomunikaw bil-Lingwa tas-Sinjali Maltija u dawk ma’ persuni b’ diƒabilità intellettwali saru minn persuni li ja˙dmu fis-Servizzi ta’ Matul il-Jum tal-Persuni b’Diƒabilità. Insibu li b’kollox 66.3% tal-persuni b’diƒabilità rrispondew il-mistoqsijiet huma stess filwaqt li 33.7% wie©bu g˙alihom membri tal-familja jew persuni o˙ra li jafuhom.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

D˙ul Finanzjarju Finanzi

Il-kwalità tal-˙ajja ta’ kuljum tal-persuni b’diƒabilità hi marbuta fil-qrib mal-qag˙da finanzjarja tag˙hom. Kif nistg˙u naraw minn Tabella 6, id-d˙ul nett fix-xahar tal-persuni li g˙andhom sittax-il sena jew aktar li ˙adu sehem fl-ist˙arri© hu jew xejn jew baxx ˙afna. Tabella 6 Xi d˙ul nett g˙andek fix-xahar? Total % Xejn Inqas minn Lm200 Lm200 - Lm299 Lm300 - Lm399 Lm400 - Lm499 Lm500 - Lm599 Lm600 - Lm699 Lm 700+ L-ebda risposta Total

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

14.6 50.8 20.9 8.2 1.7 0.6 0.2 0.2 2.9

4.9 50.5 28.4 11.2 2.1 0.4 0.4 0.4 1.8

26.1 51.0 12.0 4.6 1.2 0.8 0 0 4.1

6.3 87.5 6.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

13.7 58.0 13.4 8.8 2.3 0.8 0.4 0.4 2.3

16.1 40.7 29.8 8.1 1.6 0.4 0.0 0.0 3.2

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

Tabella 7 Tirçievi l-pensjoni tad-diƒabiltà? Total % Iva

37.1

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

40.0

33.6

81.3

59.2

10.9

5

Madwar 15% ma g˙andhom l-ebda d˙ul filwaqt li nofshom ida˙˙lu inqas minn Lm200 fix-xahar, ji©ifieri Lm40 inqas mill-paga minima nazzjonali. Aktar minn terz ta’ dawn il-persuni jirçievu l-pensjoni tal-persuni b’diƒabilità, kif indikat f’Tabella 7. Dan aktarx ifisser dipendenza qawwija fuq il-familji tag˙hom.

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 8 Il-kundizzjoni fiƒika/mentali tieg˙i g˙amlet differenza Fl-infiq tieg˙i personali %

Fl-infiq tal-familja tieg˙i %

73.9 15.4 8.1 2.6

69.6 20.8 7.1 2.5

100.0

100.0

Jaqblu Ma jaqblux Newtrali L-ebda risposta Total Minbarra li l-persuni b’diƒabilità g˙andhom tendenza li jkollhom d˙ul baxx, huma j˙ossu li d-diƒabilità g˙amlet differenza fl-infiq personali tag˙hom u f’tal-familja tag˙hom ukoll. Fi studju ie˙or li sar mill-ETC fl-2003 ma’ persuni b’diƒabilità, minn dawk intervistati li qalu li ja˙dmu, 71% jaqilg˙u inqas minn Lm350 fix-xahar 2. Fl-istudju li g˙amel Gordon Cordina, instab li d-d˙ul ta’ familji fejn hemm persuni b’diƒabilità hu 5% inqas minn ta’ dawk fejn ma hemmx persuni b’diƒabilità3. Iç-çifri huma bbaƒati fuq ilHousehold Budgetary Survey li sar mill-NSO fl-2000. Dawn iç-çifri juru li hemm id-doppju ta’ familji fejn hemm persuni b’diƒabilità li jiddependu mid-d˙ul mis-sigurtà soçjali milli

hemm familji fejn ma hemmx persuni b’diƒabilità. Barra minn hekk, il-persuni b’diƒabilità u l-familjari tag˙hom jonfqu anqas flus minn persuni o˙ra. Kif jg˙id Cordina, dan jista’ jkun min˙abba li j˙ossu l-bƒonn li j©emmg˙u g˙all-futur. Il-persuni b’diƒabilità jkollhom ukoll spejjeƒ li huma relatati mad-diƒabilità tag˙hom. F’dan is-servej huma ©ew mistoqsija dwar l-ispejjeƒ li g˙andhom g˙al assistenza personali jew g˙as-servizz tal-interpretu tal-lingwa tas-sinjali. Minn Tabella 13 u 14 f’Sezzjoni ‘Il-Óajja tal-Familja’, naraw li numru sostanzjali ta’ persuni b’diƒabilità, speçjalment dawk ta’ età ƒg˙ira, i˙allsu g˙al dawn it-tipi ta’ servizzi, filwaqt li numru izg˙ar jiddependu minn assistenza mhix im˙allsa.

2 Il-Persuni b’Diƒabilità u x-Xog˙ol, pro©ett ta’ riçerka mill-ETC ippreƒentat f’Diçembru 2002 3 The Economic Dimensions of Independent Supported Living for People with Disability, KNPD 2003

6

Minn dawn iç-çifri jo˙or©u dawn il-fatti: • Hemm madwar 15% tal-persuni b’diƒabilità li ddikjaraw li ma g˙andhom l-ebda d˙ul finanzjarju u li din il-problema hi akbar fin-nisa milli fl-ir©iel. • Aktar minn nofs il-persuni b’diƒabilità ddikjaraw li g˙andhom d˙ul ta’ 17% anqas mill-paga minima nazzjonali. • Il-ma©©oranza assoluta tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li d-diƒabilità kellha effett fuq l-infiq tag˙hom u tal-familja tag˙hom.

G˙alhekk nirrakkomandaw li issir: Reviƒjoni s˙i˙a tal-pensjoni tal-persuni b’diƒabilità kemm fl-ammont tag˙ha kif ukoll fil-mod kif ting˙ata.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Il-Óajja tal-Familja F’Malta, il-familja ƒgur li hi wa˙da mill-aktar aspetti importanti tal-˙ajja ta’ kull persuna. Iç-çokon ta’ pajjiƒna u l-kultura tag˙na jkomplu jƒidu fl-importanza tal-˙ajja tal-familja. Dan jg˙odd ukoll g˙all-persuni b’diƒabilità li minn dan is-servej jo˙ro© çar li g˙andhom irbit sod mal-familji tag˙hom. Óajja tal-Familja

Tabella 9 X’inhu l-istat tieg˙ek?

Ta˙t is-16 il-sena Qatt ma ƒƒew©u Miƒƒew©a Separati Romol Total

Dan l-ist˙arri© %

Popolazzjoni ©enerali4?

12.0 31.2 43.1 3.8 9.8

21.2 24.9 47.7 1.7 4.5

100.0

100.0

Tabella 10 Qatt ma ƒƒewi©t? Total %

Nisa %

Ir©iel %

16-19 20-59 60+

9.1 74.3 16.6

5.6 71.9 22.5

12.2 76.5 11.2

Total

100.0

100.0

100.0

4 Çifri tal-popolazzjoni ©enerali pprovduti mil-Labour Force Survey ( Diçembru 2003) tal-NSO

7

Meta nqabblu ç-çifri tal-istat taƒ-ƒwie© talpersuni li ˙adu sehem fis-servej ma’ dawk nazzjonali, insibu li hemm aktar persuni b’diƒabilità li qatt ma ƒƒew©u, li huma separati u li romlu, u li hemm inqas li huma miƒƒew©a (Tabella 9). Minkejja dan, il-biçça l-kbira talpersuni b’diƒabilità jg˙ixu ma’ membri talfamilja (Tabella 11). Jista’ jkun li minn dawn, hemm persuni li jg˙ixu ma’ membri talfamilja min˙abba li m’g˙andhomx alternattiva o˙ra, speçjalment peress li hu diffiçli g˙alihom li jg˙ixu wa˙edhom ming˙ajr assistenza. Çifra ftit inspjegabbli hi dik tal-persuni b’diƒabilità li jg˙ixu we˙idhom li hi og˙la sostanzjalment minn dik irre©istrata fil-popolazzjoni ©enerali.

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 11 Ir-rabta li hemm bejn il-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom to˙ro© ukoll fl-opinjoni li esprimew li d-diƒabilità ˙alliet effett fuq il-˙ajja tal-persuni b’diƒabilità u tal-familji tag˙hom (Tabella 12). Huma ˙assew li kien hemm aktar differenza fil-˙ajja tag˙hom milli tal-familja tag˙hom. Ta’ min jg˙id li din iddifferenza mhux bilfors hi wa˙da negattiva. Persuni b’diƒabilità u membri tal-familja tag˙hom isostnu li l-preƒenza ta’ nuqqas fiƒiku jew mentali, g˙alkemm ©abet mag˙ha ˙afna diffikultajiet, serviet ukoll biex ilfamilja tikber flimkien. Eƒempju ta’ dan hu l-artiklu ta’ Marcel Pisani “Óolm, Tbatija, Tama u Fidi”5. F’Tabelli 13 u 14, iç-çifri ta’ dawk li jiddependu minn membri tal-familja hu g˙oli u akbar mill-ammont ta’ persuni li joqog˙du ma’ membri tal-familja. Dan aktarx ifisser li anke dawk il-persuni b’diƒabilità li jg˙ixu g˙al rashom isibu sapport mill-familji tag˙hom. Aktar ma huma ƒg˙ar il-persuni b’diƒabilità, aktar isibu sapport u assistenza minn sorsi differenti, filwaqt li l-anzjani jiddependu ˙afna mill-membri tal-familja tag˙hom. L-uniçi kategoriji fejn ma hemmx daqshekk disparità bejn l-etajiet huma dawk tas-sapport/assistenza personali bi ˙las u

Fejn toqg˙od? Dan l-ist˙arri© %

Popolazzjoni ©enerali4?

11.2 83.1 4.4 1.1 0.2

6.0

Wa˙edhom Mal-familja F’istituzzjoni Post ie˙or L-ebda risposta Total

}

100.0

94.0 0.0 100.0

Tabella 12 Il-kundizzjoni fizika/mentali tieg˙i g˙amlet differenza Fil-˙ajja tieg˙i personali %

Fil-˙ajja tal-familja tieg˙i %

91.0 5.1 2.3 1.6

81.5 13.8 2.9 1.8

100.0

100.0

Jaqblu Ma jaqblux Newtrali L-ebda risposta Total

s-sapport mill-Knisja. Fil-bqija, l-anzjani jsibuha ftit aktar diffiçli li jkollhom sapport jew assistenza personali minn social workers jew il-KNPD. Min˙abba n-natura taxxog˙ol tas-social workers, wie˙ed irid jistaqsi wkoll g˙aliex hemm persenta©© ƒg˙ir ta’

5 Pisani, Marcel (2001): ‘Óolm, Tama, Tbatija u Fidi’, Familjakana, Ìunju 2001. pp. 18-21

8

persuni li jirrikorru g˙andhom g˙allg˙ajnuna. F’dak li g˙andu x’jaqsam ma’ sapport jew assistenza minn persuni b’diƒabilità o˙ra jew familjari tag˙hom jew minn persuni o˙ra fuq baƒi volontarja, lanzjani huma l-anqas li ji©u meg˙juna.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 13 Meta jkollok problema, int issib sapport ming˙and: Età Familja Persuni b’diƒabilità Familji ta’ per. b’diƒabiltà NGO Il-Knisja Sapport bi ˙las Sapport volontarju KNPD Social Worker

0-19 % 91.0 23.6 46.1 40.4 37.1 40.4 29.2 55.1 30.3

20-59 % 91.2 19.1 23.7 20.2 26.7 24.4 24.8 43.5 16.8

60+ %

Total %

93.1 5.6 5.6 10.9 24.2 27.8 12.5 21.4 8.5

92.0 14.2 19.5 19.4 27.2 28.2 20.4 36.1 15.4

Tabella 14 Meta jkollok bzonn assistenza personali jew interpretu, int issib g˙ajnuna ming˙and: Età Familja NGO Sapport bi ˙las Sapport volontarju Kollegi skola/ xog˙ol Lesti li j˙allsu

0-19 %

20-59 %

60+ %

Total %

83.1 30.3 31.5 24.7 27.0 52.8

86.6 13.4 20.6 19.5 16.0 40.1

87.5 9.3 22.2 7.7

86.8 14.2 22.9 15.4 11.9 40.4

36.3

Barra minn hekk, il-persuni b’diƒabilità ta’ kull età jsibu sapport kbir mill-familji tag˙hom, kemm meta jkollhom xi problema kif ukoll meta jkollhom bƒonn xi assistenza.

9

Is-sapport tal-familja ƒgur li hu imprezzabbli u importanti ˙afna g˙all-persuni li ˙adu sehem fis-servej. Din hi xi ˙a©a poƒittiva speçjalment fil-kuntest Malti fejn ir-rabta mal-familja hi ©eneralment wa˙da soda g˙allpopolazzjoni kollha. Fl-istess ˙in, hu importanti li s-soçjetà in ©enerali, u dawk li jag˙mlu l-policies, jie˙du d-deçizjonjiet u jipprovdu s-servizzi b’mod partikolari, ikomplu ja˙dmu sabiex ikun hemm aktar servizzi li joffru s-sapport u l-assistenza li jin˙tie©u l-persuni b’diƒabilità. Dawn isservizzi g˙andhom iservu biex il-persuni b’diƒabilità ma jkunux daqshekk dipendenti minn membri tal-familja u jkollhom assistenza u sapport flessibbli u addattat g˙all-bƒonnijiet tag˙hom. Ta’ min jg˙id li l-istess persuni jistg˙u jkunu qed jag˙mlu uƒu minn tipi differenti ta’ assistenza, ji©ifieri jaddattaw skond iççirkostanzi tag˙hom, ng˙idu a˙na lbƒonnijiet li g˙andhom, kemm jifil˙u j˙allsu huma stess, u kemm isibu sapport min-nies ta’ madwarhom. Fl-istess waqt, wie˙ed irid ukoll jinnota li numru sostanzjali ta’ persuni b’diƒabilità (40.4%) huma lesti li j˙allsu g˙all-assistenza personali. G˙al darb’o˙ra, aktar ma huma

Óajja tal-Familja

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

ƒg˙ar fl-età, aktar huma lesti li jag˙mlu dan. Ir-rieda li j˙allsu g˙al din l-assistenza u dd˙ul baxx li g˙andhom il-persuni b’diƒabilità b’mod ©enerali jippuntaw g˙all-˙tie©a li ji©u ƒviluppati skemi ta’ assistenza personali li, filwaqt li jitolbu kontribuzzjoni finanzjarja mill-persuni b’diƒabilità, ikunu ssussidjati mill-gvern fuq skali differenti skond il-mezzi finanzjarji li jkollhom persuni b’diƒabilità differenti. Il-vanta©© ta’ assistenza personali li hi mog˙tija b˙ala parti minn servizz organizzat hu li tkun flessibbli u li tista’ ti©i ddisinjata skond il-bƒonnijiet tal-persuna b’diƒabilità. Meta l-assistenza personali hi mog˙tija minn membri tal-familja jew persuni o˙ra fuq baƒi volontarja, din lassistenza ma tistax tkun daqshekk flessibbli u l-bƒonnijiet tal-persuni b’diƒabilità ˙afna drabi jridu ji©u addattati skond kif tista’ tag˙ti l-g˙ajnuna l-persuna li qed tag˙milha ta’ assistenta personali.

G˙alhekk dawn iç-çifri juru li:

G˙alhekk hu rrakkomandat li:

• Il-ma©©oranza assoluta tal-persuni b’diƒabilità jg˙ixu mal-familja tag˙hom.

1. Il-familji ta’ persuni b’diƒabilità jing˙ataw is-sapport li hemm bƒonn biex ikomplu jipprovdu s-sapport li qed jag˙tu preƒentament lil dawn il-persuni.

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jsibu sapport mill-familja tag˙hom. • Nofs il-persuni b’diƒabilità jsibu sapport mill-KNPD waqt li terz isibu sapport mill-knisja u/jew mis-social workers. • 40 % tal-persuni b’diƒabilità lesti li j˙allsu biex ikollhom l-assistenza personali li g˙andhom bƒonn.

10

2. Ji©u ƒviluppati skemi li joffru sapport u li jkunu ffinanzjati parzjalment minn ˙las ra©onevoli tal-klijenti stess skond il-mezzi tag˙hom. 3. Jittie˙du miƒuri biex jiƒdied is-sapport lill-persuni b’diƒabilità mill-knisja u mis-servizzi tas-social workers.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

L-Edukazzjoni L-edukazzjoni hi wa˙da mid-drittijiet fundamentali tal-bniedem u tat-tfal. Hu dmir f’˙afna pajjiƒi, fosthom Malta, li t-tfal jattendu l-iskola u din hi indikazzjoni çara ta’ kemm hi importanti l-edukazzjoni g˙al kul˙add. Tabella 156 X’livell ta’ edukazzjoni lestejt b’suççess? Total % Skola speçjali L-ebda skola Qabel il-primarja Primarja Sekondarja Post-sekondarja Terzjarja L-ebda risposta

11.0 0.2 12.5 3.6 3.8 – 32.7 30.3 28.9 45.5 8.2 11.8 2.3 8.5 0.6

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

12.6 0.3 11.9 3.0 3.5 – 30.5 26.7 28.4 47.2 9.8 13.6 2.5 9.2 0.7

9.1 0.1 13.3 4.2 4.1 – 35.3 33.8 29.5 43.8 6.2 10.1 2.1 7.9 0.4

37.5 0.3 6.3 0.0 0.0 – 12.5 5.1 31.3 75.5 12.5 18.1 0.0 1.1 0.0

19.8 0.2 5.7 0.7 2.7 – 25.6 24.0 36.3 51.4 7.3 13.7 1.5 9.9 1.1

0.0 0.1 20.2 15.2 5.2 –* 41.5 61.4 21.0 14.0 8.9 2.8 3.2 6.4 0.0

* Iç-çifri mhumiex disponibbli

6 Iç-çifri l-˙odor huma tal-popolazzjoni ©enerali me˙uda mil-LFS 2003 tal-NSO

11

Il-livell baxx ta’ edukazzjoni tal-persuni b’diƒabilità jo˙ro© çar, l-aktar meta ç-çifri tal-ist˙arri© huma mqabbla ma’ dawk tal-popolazzjoni ©enerali (Tabella 15). Ng˙idu a˙na, filwaqt li hemm 12.4% talpersuni b’diƒabilità li ma g˙andhom l-ebda skola, fil-popolazzjoni ©enerali din iç-çifra hi ta’ 3.6%. Barra minn hekk, insibu li aktar persuni b’diƒabilità waqfu sal-livell primarju filwaqt li inqas minnhom la˙qu l-livell sekondarju, post-sekondarju jew terzjarju. Dawn iç-çifri huma riflessi wkoll fil-persenta©©i tal-livell kurrenti ta’ dawk il-persuni b’diƒabilità li g˙adhom g˙addejjin bl-edukazzjoni tag˙hom, kif indikat f’Tabella 16.

Edukazzjoni

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 16 L-ewwel parti ta’ Tabella 17 turi l-persenta©© ta’ persuni b’diƒabilità li b˙alissa qed jistudjaw, filwaqt li ç-çifri tat-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li qed jistudjaw biss. Nistg˙u naraw li ftit hemm persuni ‘l fuq minn 19-il sena li qeg˙din jistudjaw fuq baƒi part-time jew full-time, u wisq inqas permezz tad-distance learning. Persuni li ja˙dmu qalu li ma tantx g˙andhom opportunitajiet g˙al ta˙ri© (ara Tabella 28). Iƒda ftit hemm persuni b’diƒabilità li jidher li g˙andhom il-˙ajra li jkomplu jistudjaw.

X’livell edukattiv qed tattendi? Total % Speçjali L-ebda skola Kindergarten Primarja Sekondarja Post-sekondarja Total

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

27.8 8.9 35.6 21.1 3.3 3.3

28.6 7.9 36.5 20.6 3.2 3.2

25.9 11.1 33.3 22.2 3.7 3.7

21.6 9.5 43.2 24.3 0.0 1.4

70.0 10.0 0.0 0.0 20.0 0.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

Tabella 17 Int tistudja? Total % Iva

14.9

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

18.9

9.8

83.1

3.8

2.0

Inti tistudja fuq baƒi? Total % Full-time Part-time Distance learning

13.2 1.5 0.2

12

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

17.7 1.2 0.0

7.5 1.9 0.4

76.4 6.7 0.0

3.4 0.4 0.0

0.8 0.8 0.4

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 187 Tkomplija ta’ studju Jaqblu % Nixtieq inkompli nistudja jew nit˙arre© Jekk nattendi xi kors ikolli bƒonn it-trasport Jekk nattendi kors ne˙tie© post b’aççessibilità fiƒika Jekk nattendi xi kors ikolli bƒonn ta’ assistenza

Ma Jaqblux Newtrali % %

20.2 35.5 30.1 28.7

59.8 38.1 42.2 42.7

2.4 1.8 2.9 3.7

L-ebda risposta % 17.7 24.6 24.8 25.0

Total % 100.0 100.0 100.0 100.0 Edukazzjoni

Tabella 19 Opinjoni dwar l-edukazzjoni Jaqblu % Persuni b’diƒabilità g˙andhom opportunitajiet ikomplu jistudjaw L-edukazzjoni fi skola regolari hi l-a˙jar g˙al tfal b’diƒabilità

Ma Jaqblux Newtrali % %

71.3 62.8

Tabella 18 turi li dan mhux ©ej minn nuqqas ta’ sapport. Ikun utli li wie˙ed jistudja aktar fil-fond x’inhuma l-kawƒi ta’ dawn laspettattivi baxxi.

opportunitajiet biex ikomplu jistudjaw (71.3%) jikkontrastaw ˙afna u minn dan listudju ma jo˙ro©x g˙aliex hemm din iddifferenza kbira.

Min-na˙a l-o˙ra l-figura ta’ dawk li jixtiequ jkomplu jistudjaw (20.2%) u l-figura ta’ dawk li qalu li persuni b’diƒabilità g˙andhom

Barra minn hekk, il-persuni b’diƒabilità jaqblu li l-edukazzjoni fi skejjel regolari hi la˙jar g˙al tfal b’diƒabilità (Tabella 19).

7 Dawn il-mistoqsijiet irrispondewhom biss dawk li b˙alissa mhumiex qed jistudjaw

13

9.8 13.7

10.4 16.0

L-ebda risposta % 8.5 7.5

Total % 100.0 100.0

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 20 Tip ta’ skola qed jattendu Total % Tal-Gvern Tal-Knisja Indipendenti L-ebda risposta Total

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

70.1 23.3 4.4 2.2

74.6 20.6 4.8 0.0

59.3 29.6 3.7 7.4

72.9 25.7 1.4 0.0

70.0 20.0 10.0 0.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

Il-biçça l-kbira tal-persuni b’diƒabilità li b˙alissa qed jistudjaw jattendu f’istituzzjoni tal-gvern, waqt li ftit jattendu istituzzjonijiet indipendenti. Minn dawn, kwaƒi nofs g˙andhom is-sapport ta’ facilitator filwaqt li kwart m’g˙andhom l-ebda assistenza, kif indikat f’Tabella 21. Din it-tabella teskludi persuni li g˙andhom ‘il fuq minn 19-il sena. Aktar minn tliet kwarti tal-persuni b’diƒabilità li jattendu l-iskola jirçievu xi forma ta’ assistenza (Tabella 21). Iç-çifri kif imqassma skond is-severità tad-diƒabilità jag˙tu lok g˙al riflessjoni. Jidher li hemm aktar studenti b’diƒabilità ˙afifa li g˙andhom facilitator milli

Tabella 21 X’livell ta’ assistenza g˙andek? Facilitator % Total Subien Bniet 0-19 sena 20-59 sena Diƒabilità ˙afifa Diƒabilità moderata Diƒabilità severa

49.2 52.4 40.4 54.1 10.0 58.3 48.6 45.7

Shared Facilitator %

Teacher Peripatetic %

Assistenza O˙ra %

L-ebda Assistenza %

Total %

16.5 16.2 17.5 18.9 0.0 25.0 13.5 17.1

6.8 9.2 0.0 8.1 0.0 0.0 0.0 17.1

4.3 5.8 0.0 0.0 30.0 0.0 5.4 2.9

23.2 16.4 42.1 18.9 60.0 16.7 32.4 17.1

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

14

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 22 hemm studenti b’diƒabilità moderata u severa. Barra minn hekk, fil-kategorija ta’ studenti ming˙ajr assistenza, insibu l-akbar ammont fis-sezzjoni ‘Diƒabilità Moderata’ u l-ammont ‘fid-‘Diƒabilità Severa’ hu kwaƒi daqs l-ammont fid-‘Diƒabilità Óafifa’. Normalment, wie˙ed ma jistenniex li dawn iç-çifri jo˙or©u b’dan il-mod u g˙alhekk ta’ min wie˙ed jara eƒatt il-kriterji li qed jintuƒaw biex ji©i deçiƒ il-livell ta’ assistenza me˙tie©a. Fejn jid˙ol il-Programm Edukattiv Individwali (IEP), ukoll hemm lok g˙al aktar analiƒi tas-sistema ta’ edukazzjoni inklussiva kif inhi fil-preƒent. Id-dokument “Edukazzjoni Inklussiva: Policy dwar

G˙andek Programm Edukattiv Individwali (IEP)? Total % Iva

Sess %

34.5

Studenti b’Diƒabilità” ma˙ru© mill-Ministeru ta’ l-Edukazzjoni jitlob li t-tfal b’diƒabilità jkollhom IEP8. Iƒda ç-çifri li jo˙or©u millistudju preƒenti jindikaw realtà o˙ra, kif tindika Tabella 22 li wkoll ma tinkludix persuni li g˙andhom aktar minn dsatax-il sena. Hawn ukoll il-persuni b’diƒabilità severa huma l-anqas moqdija.

Severità %

Ir©iel

Nisa

35.5

31.8

Óafifa Moderata Severa 41.7

27.0

40.0

Fuq livell personali, dawk li b˙alissa qed jistudjaw jidhru pjuttost kuntenti birrelazzjoni li g˙andhom ma’ studenti o˙ra u bis-sapport li jirçievu (Tabella 23).

Tabella 239 Opinjoni dwar studju kurrenti Jaqblu % G˙andi relazzjoni tajba mal- istudenti l-o˙ra Kuntent/a bit-tag˙lim li nirçievi Kuntent/a bl-assistenza li qed ning˙ata fl-edukazzjoni tieg˙i Kuntent/a bl-g˙ajnuna li tag˙tini l-amministrazzjoni tal-iskola/kulle©© meta jkolli problema

81.1 77.8 70.0 68.9

8 Ma˙ru© mill-Kumitat Ministerjali dwar l-Edukazzjoni Inkluziva (Ministeru tal-Edukazzjoni 2000) 9 Dawn il-mistoqsijiet irrispondewhom biss dawk li b˙alissa qed jistudjaw

15

Ma Jaqblux Newtrali % % 5.5 3.3 6.6 8.9

3.3 8.9 8.9 10.0

L-ebda risposta % 10.0 10.0 14.4 12.2

Total % 100.0 100.0 100.0 100.0

Edukazzjoni

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

F’dak li g˙andu x’jaqsam ma’ servizzi mill-premises tad-Divizjoni tal-Edukazzjoni, il-persuni b’diƒabilità u l-familjari tag˙hom li uƒawhom f’dawn l-a˙˙ar tliet snin ma jsibuhiex diffiçli ˙afna li juƒaw dawn il-premises iƒda jsibuha ftit aktar diffiçli li jinqdew bit-telefon. Huma pjuttost kuntenti bis-servizzi li ng˙ataw, bil-mod kif jikkomunikaw mal-istaff u bil-konsulti li saru mag˙hom. Iƒda j˙ossu li l-aççess g˙al informazzjoni dwar is-servizzi tad-Diviƒjoni ta’ l-Edukazzjoni jista’ jitjieb (Tabella 24). Tabella 2410 Uƒajt is-servizzi tad-Diviƒjoni ta’ l-Edukazzjoni f ’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

8.4

Servizzi tad-Diviƒjoni ta’ l-Edukazzjoni Jaqblu % Insibha façli li mmur fl-uffiçini Insibha façli ninqeda bit-telefon Kuntent/a bis-servizzi li ng˙atajt Kuntent/a dwar il-mod kif kont ikkonsultat dwar is-servizzi li stajt nuza G˙andi aççess tajjeb g˙all-informazzjoni dwar servizzi Insibha façli biex nikkomunika wiçç‘imb wiçç mal-istaff

10 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin

16

59.0 35.7 69.2 61.3 47.2 56.4

Ma Jaqblux Newtrali % % 32.0 47.0 20.4 28.6 35.6 23.2

9.0 17.3 10.5 5.5 13.1 17.7

L-ebda Total risposta % % 0.0 0.0 0.0 4.6 4.2 2.8

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Il-fatti prinçipali li jo˙or©u minn dan listudju dwar l-edukazzjoni huma: • 12.5 % tal-persuni b’diƒabilità ma attendew l-ebda skola, imqabbel ma’ 3.6% tal-popolazzjoni ©enerali • 28.9% biss tal-persuni b’diƒabilità ˙adu edukazzjoni fil-livell sekondarju, imqabbel ma’ 45.5% tal-popolazzjoni ©enerali. • 2.3 % biss tal-persuni b’diƒabilità ˙adu edukazzjoni fil-livell terzjarju, imqabbel ma’ 8.5% tal-popolazzjoni ©enerali. • 15% biss tal-persuni b’diƒabilità qed ikomplu jistudjaw. • 20% biss tal-persuni b’diƒabilità jixtiequ jkomplu jistudjaw. • 49.2% tal-istudetni b’diƒabilità g˙andhom facilitator full-time u 16.5% g˙andhom 23.2% tal-istudenti b’diƒabilità ma g˙andhom l-ebda assistenza fl-edukazzjoni tag˙hom.

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jemmnu li l-edukazzjoni tag˙hom la˙jar li ssir fi skejjel regolari. • Hemm aktar studenti b’diƒabilità ˙afifa li g˙andhom facilitator full-time minn studenti li g˙andhom diƒabilità moderata jew severa. • Hemm studenti b’diƒabilità severa li ma g˙andhom l-ebda assistenza daqs kemm hemm studenti b’diƒabilità ˙afifa. • Terz biss tal-istudenti b’diƒabilità (34.4%) iddikjaraw li g˙andhom programm edukattiv individwali. Hemm aktar subien milli bniet li g˙andhom dan il-programm u aktar studenti b’diƒabilità ˙afifa li g˙andhom dan il-programm milli studenti b’diƒabilità severa. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bis-servizzi edukattivi li qed jirçievu (g˙ajr g˙as-servizz bittelefon u l-aççess g˙all-informazzjoni).

17

Minn dawn il-fatti nirrikkmandaw li: 1. Issir reviƒjoni ©enerali ta’ l-edukazzjoni speçjali ˙alli jitjieb il-livell edukattiv tal-persuni b’diƒabilità u ji©i assigurat li r-riƒorsi preƒenti ji©u utilizzati bl-a˙jar mod hekk li min g˙andu bƒonn l-aktar jie˙u l-aktar. 2. Kull student b’diƒabilità jkollu programm edukattiv individwali. 3. Jittie˙du inizjattivi biex jiƒdiedu l-persuni b’diƒabilità li jkomplu l-edukazzjoni tag˙hom, anke f’livelli g˙oljin.

Edukazzjoni

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Id-Dinja tax-Xog˙ol Meta l-persuni li ˙adu sehem ©ew mistoqsija jekk il-persuni b’diƒabilità g˙andhomx dritt g˙ax-xog˙ol, 95% qalu iva. Iƒda, ˙afna drabi dan id-dritt hu mça˙˙ad. Minn diversi studji li saru dan l-a˙˙ar, naraw li l-parteçipazzjoni tal-persuni b’diƒabilità fid-dinja tax-xog˙ol f’Malta hi baxxa.

Tabella 2511 Dan il-fatt hu dokumentat kemm fin-National Disability Survey 2003 (9.5% biss ta’ dawk irre©istrati mal-KNPD qed ja˙dmu), kif ukoll mil-Labour Force Survey ta’ Ìunju tal-2002 (32.2% tal-persuni b’diƒabilità jew li g˙andhom problemi serji ta’ sa˙˙a qalu li ja˙dmu minn dawk intervistati). Fl-istudju preƒenti nsibu li ftit huma l-persuni b’diƒabilità li huma attivi ekonomikament (Tabella 25).

X’inhi l-attività ekonomika tieg˙ek issa? Total % Studenti

16.4 26.1 11.5 36.5 17.7 21.9 7.7 3.1 15.4 2.1 29.4 10.3 2.0

Impjegati Jie˙du ˙sieb id-dar Qieg˙da Inattivi Irtirati L-ebda risposta

Sess % Ir©iel

Nisa

16-19

20.7 27.1 13.8 50.7 0.6 0.8 7.5 4.5 12.6 2.5 43.1 14.4 1.8

10.9 25.1 8.7 22.6 39.2 42.7 7.9 1.8 18.9 1.6 12.1 6.2 2.3

83.1 11.8 1.1 5.1 0.0 0.1 2.2 2.5 13.5 1.0 0.0 0.0 0.0

11 Çifri blu huma tal-popolazzjoni ©enerali me˙uda mil-LFS 2003 tal-NSO

18

Età % 20-59 9.2 3.0 24.4 60.2 16.4 27.7 15.3 4.3 19.5 2.5 12.6 2.4 2.7

60+ 0.0 0.1 2.0 4.5 25.4 37.6 1.6 0.1 11.7 2.2 57.3 55.6 2.0

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 2612 Fliema settur ta˙dem? Total % Settur pubbliku Settur privat Total

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

47.1 52.9

44.7 55.3

52.2 47.8

100.0 0.0

46.9 53.1

40.0 60.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

X’tip ta’ xog˙ol g˙andek? Total % Full-Time Part-Time It-tnejn Total

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

77.1 18.6 4.3

74.5 19.1 6.4

82.6 17.4 0.0

100.0 0.0 0.0

78.1 17.2 4.7

60.0 40.0 0.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100 .0

100.0

12 Dawn iç-çifri huma persenta©©i ta’ dawk li ja˙dmu

19

20-59

60+

Mit-tabella 25 insibu li mill-età ta’ bejn l-20 u d-59 sena, 24.4% ja˙dmu. Din hi çifra baxxa ˙afna meta mqabbla mas-60.2% talpopolazzjoni ©enerali. Dawn huma mqassmin kwaƒi indaqs bejn is-settur privat (52.9%) u dak pubbliku (47.1%) (Tabella 26). Il-ma©©oranza kbira tal-persuni b’diƒabilità li ja˙dmu huma full-time (77.1%).

Id-Dinja tax-Xog˙ol

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 2713 Iddeskrivi x-xog˙ol li tag˙mel Total % Okkupazzjonijiet elementari Skrivani Óaddiema f’servizzi, fi ˙wienet jew fil-bejg˙ Operaturi ta’ impjanti u magni u assemblers Professjonisti Technicians u professjonisti assoçjati Óaddiema fil-crafts u snajja’ relatati Le©islaturi, uffiçjali g˙olja jew mani©ers Agrikoltura u sajd Forzi Armati

34.3 12.7 22.9 11.6 12.9 15.5 8.5 10.7 7.1 10.1 5.7 14.0 5.7 13.4 2.9 9.4 0.0 1.7 0.0 0.9

Sess % Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

42.6 14.2 14.9 7.5 8.5 12.4 8.7 11.0 8.5 7.9 6.4 13.4 8.5 18.7 2.1 11.2 0.0 2.4 0.0 1.4

17.4 9.4 39.1 20.7 21.7 22.4 8.6 9.9 4.3 14.9 4.3 15.3 0.0 1.6 4.3 5.6 0.0 0.1 0.0 0.0

0.0 27.9 100 19.3 0.0 19.3 0.0 14.4 0.0 0.0 0.0 5.5 0.0 8.6 0.0 0.0 0.0 2.4 0.0 2.7

35.9 12.0 21.9 11.5 12.5 15.5 9.4 10.7 4.7 10.3 6.3 14.4 6.3 13.8 3.1 9.4 0.0 1.6 0.0 0.9

40.0 17.3 0.0 4.0 20.0 8.3 0.0 3.3 40.0 18.6 0.0 12.7 0.0 4.0 0.0 25.7 0.0 6.2 0.0 0.0

Skond it-tip ta’ xog˙ol li jag˙mlu persuni b’diƒabilità, l-akbar grupp hu dak ta’ lokkupazzjonjiet elementari (34.3%) u wara hemm l-iskrivani (22.9%). Flimkien ikopru aktar minn nofs il-persuni li ja˙dmu (ara 13 Çifri bil-blu huma dawk nazzjonali mil-LFS 2003 tal-NSO.

20

Età %

Tabella 27). Fil-gruppi ta’ okkupazzjonijiet elementari u skrivani nsibu differenza sostanzjali bejn l-ir©iel u n-nisa, b’˙afna aktar nisa b’diƒabilità jag˙mlu xog˙ol ta’ skrivani u ˙afna aktar ir©iel b’diƒabilità ja˙dmu f’okkupazzjonjiet elementari.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 2814 Opinjoni dwar ix-xog˙ol kurrenti Jaqblu % Kuntent/a bix-xog˙ol li g˙andi Naqla’ paga tajba Insib diffikultà jekk inkun irrid nibdel ix-xog˙ol G˙andi prospetti tajba g˙al promozzjoni fix-xog˙ol tieg˙i G˙andi opportunitajiet li nirçievi ta˙ri© fix-xog˙ol tieg˙i

Ma Jaqblux Newtrali % %

80.0 47.1 74.3 22.8 38.6

8.6 28.6 12.9 55.7 42.8

8.6 20.0 5.7 8.6 8.6

L-ebda Total risposta % % 2.9 4.3 7.1 12.9 10.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Tabella 2915 Uƒajt is-Servizzi ta’ l-ETC f’Óal Far f ’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

6.1

Is-Servizz ta’ l-ETC f’Óal Far Jaqblu % Façli jmorru fil-premises Façli jinqdew bit-telefon Kuntenti bis-servizzi Kuntenti kif kienu kkonsultati dwar is-servizzi G˙andhom aççess tajjeb g˙all-informazzjoni Façli jikkomunikaw mal-istaff

14 Dawn il-mistoqsijiet irrispondewhom biss dawk li b˙alissa qed ja˙dmu 15 Iç-çifri tat-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin

Ma Jaqblux Newtrali % %

45.9 56.7 64.8 62.1 56.7 62.1

Il-biçça l-kbira tal-persuni li ja˙dmu huma kuntenti bix-xog˙ol tag˙hom, g˙alkemm ma j˙ossux li g˙andhom paga tajba. Dan nistg˙u narawh f’Tabella 28 fejn naraw ukoll li l-persuni

21

40.5 32.4 29.7 18.9 24.3 16.2

10.8 0.0  5.4 10.8 10.8 10.8

L-ebda Total risposta % % 2.7 10.8 0.0 8.1 8.1 10.8

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

b’diƒabilità j˙ossu li ftit g˙andhom prospetti ta’ promozzjoni jew opportunitajiet ta’ ta˙ri© fuq ix-xog˙ol. Huma j˙ossu wkoll li jekk ikunu jridu jbiddlu l-impjieg isibu diffikultà.

Id-Dinja tax-Xog˙ol

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 30 L-opinjonijiet dwar l-ETC huma pjuttost poƒittivi ˙lief biex il-persuni b’diƒabilità jmorru fil-premises tal-Korporazzjoni u biex jinqdew fit-telefon. (Tabella 29)

Meta jkollok bƒonn assistenza personali jew interpretu, int issib g˙ajnuna ming˙and kollegi fuq ix-xog˙ol? Total % Iva

11.9

Età % 16-19

20-59

60+

27.0

16.0

2.4

Tabella 3116 Int tixtieq ta˙dem? Total % Iva

13.2

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

15.7

10.3

18.2

16 Il-mistoqsijiet indikati f’Tabelli 31u 32 irrispondewhom biss dawk li b˙alissa mhumiex ja˙dmu. 22

20-59 23.2

60+ 3.3

Fejn tid˙ol assistenza personali, ftit hemm persuni b’diƒabilità li jsibu assistenza personali minn kollegi tax-xog˙ol. (Tabella 30) Fost il-persuni li ma ja˙dmux, 13.2% biss indikaw li jixtiequ ja˙dmu (Tabella 31). Jekk wie˙ed ine˙˙i dawk li g˙andhom aktar minn 60 sena u dawk li g˙andhom inqas minn 20 sena, iç-çifra titla’ g˙al 23.2%. Dawn iç-çifri baxxi jirriflettu l-g˙add ta’ dawk li esprimew ix-xewqa li jkomplu jistudjaw u jindikaw aspetattivi pjuttost baxxi min-na˙a talpersuni b’diƒabilità. Ir-ra©unijiet g˙al dawn jistg˙u jkunu ˙afna u ma jistg˙ux jo˙or©u direttament minn dan l-istudju. Iƒda dan hu settur li tajjeb isir aktar st˙arri© fuqu.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 32 Opinjoni dwar id-dinja tax-xog˙ol Jaqblu % Ma ©ejtx aççettat meta ppruvajt insib xog˙ol G˙andi bƒonn nit˙arre© biex inkun nista’ na˙dem Il-fatt li nitlef il-pensjoni jekk insib xog˙ol jinkwetani Meta sibt xog˙ol ma tantx kien hemm differenza bejn il-pensjoni u l-paga Nixtieq na˙dem part-time Nixtieq na˙dem full-time Jekk insib xog˙ol ikolli bƒonn arran©amenti flessibli

Ma Jaqblux Newtrali % %

30.0 65.7 24.3 12.8 52.8 47.1 64.3

22.8 21.4 50.0 22.8 25.7 38.6 21.4

18.6 7.1 8.6 20.0 7.1 5.7 8.6

L-ebda risposta %

Total %

28.6 5.7 17.1 44.3 14.3 8.6 5.7

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Il- ma©©oranza ta’ persuni b’diƒabilità i˙ossu li g˙andhom bƒonn ta’ aktar ta˙ri© u arran©amenti flessibli (Tabella 32) biex huma jkunu jistg˙u jid˙lu fid-dinja tax-xog˙ol.

Il-fatti prinçipali li jo˙or©u minn dan is-servej fir-rigward tax-xog˙ol huma dawn: • L-g˙add ta’ persuni b’diƒabilità li ja˙dmu (impjegati jew selfemployed) hu ta’ 11.5% imqabbel ma’ 36.5% tal-popolazzjoni generali. • Óaddiema b’diƒabilità huma rrappreƒentati aktar fil-okkupazzjoni elementari (kwaƒi tliet darbiet aktar) u

skrivani (kwaƒi darbtejn aktar) u anqas fl-okkupazzjonijiet l-o˙ra kollha. • Il-persuni b’diƒabilità j˙ossu li huma kuntenti bis-servizzi ta’ l-ETC ˙lief biex imorru fil-premises tal-Korporazzjoni jew biex jinqdew bit-telefon. • L-g˙add ta’ persuni b’diƒabilità li ma ja˙dmux ( li hu g˙oli) u li jixtiequ ja˙dmu hu baxx, bl-ir©iel ftit aktar min-nisa u bi preferenza ftit aktar g˙al xog˙ol part-time milli full-time

23

Id-Dinja tax-Xog˙ol

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li g˙andhom bƒonn aktar ta˙ri© u arran©amenti flessibbli biex isibu xog˙ol. G˙alhekk, nirrikkmandaw li: 1. Jkun hemm aktar sapport u ta˙ri© biex persuni b’diƒabilità jid˙lu fid-dinja tax-xog˙ol l-aktar f’oqsma mhux elementari jew dawk klerikali u li jkun jinkludi l-possibilità ta’ xog˙ol part-time.

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

It-Teknolo©ija tal-Komunikazzjoni u Informazzjoni Fejn tid˙ol it-teknolo©ija tal-informatika, ftit hemm persuni b’diƒabilità li juƒaw kompjuter (Tabella 33). Dawn iç-çifri huma wkoll baxxi meta mqabbla mal-popolazzjoni ©enerali. Iƒda, dawk li juƒawh jaqblu ˙afna li hu ta’ uƒu kbir. Min-na˙a l-o˙ra, l-uƒu tal-internet mhux daqshekk qawwi fost dawk li g˙andhom kompjuter u lanqas ma jsibuha façli l-persuni b’diƒabilità li jsibu fejn jitg˙allmu l-kompjuter (Tabella 34). Tabella 33 L-uƒu tal-Komputer Total % 13.7

Minn 15-il sena ‘l fuq Çifri nazzjonali17

15.8 34.0

17.7 38.2

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

15.9

10.9

39.3

13.0

5.6

Ir©iel

Nisa

15-24

25-34

55+

13.6 30.1

44.1 65.1

16.0 50.7

22.0 35.7

7.5 7.8

17 Çifri nazzjonali huma me˙uda mis-Survey on ICT Usage in Households 2002, ippubblikat fl-2003 mill-NSO. Min˙abba li l-gruppi ta’ etajiet f’dan l-istudju kienu differenti, dawk ta’ dan l-ist˙arri© re©g˙u saru sabiex ikun jista’ jkun hemm tqabbil bejn iƒ-ƒew© popolazzjonjiet.

24

Forsi mhux sorprendenti li l-persuni b’diƒabilità ta’ età ƒg˙ira aktar juƒaw il-kompjuter. Iƒda ç-çifra ta’ 13% g˙al dawk ta’ bejn l-20 u d-59 sena hi baxxa ˙afna u dan ƒgur li hu qasam fejn irid isir aktar investiment, anke biex il-korsijiet tal-kompjuter ikunu aktar aççessibbli g˙all-persuni b’diƒabilità. Wara kollox, it-teknolo©ija tal-komunikazzjoni u informazzjoni (ICT) tifta˙ orizzonti wesg˙in g˙all-persuni b’diƒabilità kemm fuq livell personali kif ukoll biex jinkisbu ˙iliet li jistg˙u jintuƒaw fid-dinja tax-xog˙ol. Fost affarijiet o˙ra l-ICT, u speçjalment l-internet, joffru mezzi aççessibbli ta’ ©bir ta’ informazzjoni, huma ta’ g˙ajnuna g˙al min g˙andu nuqqas fiƒiku u joffru mezzi alternattivi ta’ tag˙lim. Dan il-potenzjal tal-ICT ukoll mhuwiex sfruttat biƒƒejjed mill-Maltin b’diƒabilità, kif jindikaw iç-çifri ta’ dawk li qed jag˙mlu korsijiet permezz tad-distance learning (ara Tabella 17).

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 34 Opinjoni dwar l-ICT Jaqblu % Il-kompjuter insibu ta’ g˙ajnuna kbira Façli g˙alija li nsib fejn nista’ nitg˙allem aktar kif nuƒa l-kompjuter Il-kompjuter tieg˙i nibdlu tal-inqas kull ˙ames snin Nuƒa l-internet sikwit

Ma Jaqblux Newtrali % %

87.3 54.7 27.8 48.4

1.6 19.8 45.3 38.1

4.8 12.7 8.7 4.8

L-ebda risposta %

Total %

6.3 11.9 18.3 8.7

100.0 100.0 100.0 100.0 It-Teknolo©ija

Il-fatti li jo˙or©u minn dan l-istudju huma:

G˙alhekk nirrikkmandaw li:

• L-g˙add ta’ persuni b’diƒablità li juƒaw kompjuter hu anqas min-nofs ta’ dawk li jag˙mlu dan fil-popolazzjoni ©enerali.

1. jittie˙du inizjattivi ˙alli jiƒdiedu l-opportunitajiet biex persuni b’diƒabilità jitg˙allmu juƒaw il-kompjuter.

• Madwar 20% tal-persuni b’diƒablità jsibu diffikultà biex jitg˙allmu kif juƒaw il-kompjuter.

25

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Inkluƒjoni fil-Komunità Il-livell ta’ inkluƒjoni tal-persuni b’diƒabilità fil-komunità tag˙hom hu indikazzjoni ta’ kemm dik il-komunità hi inklussiva u kemm ma fihiex ostakli li jistg˙u jtellfu lill-persuni b’diƒabilità fil-˙ajja tag˙hom ta’ kuljum. Tajjeb g˙alhekk li naraw x’ja˙sbu l-persuni b’diƒabilità dwar dawn l-ostakli jew in-nuqqas tag˙hom.

Tabella 3518 Tqatta’ l-biçça l-kbira tal-©urnata fost il-©img˙a d-dar? Total % 65.6

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

58.7

74.3

25.8

59.9

85.9

L-istampa li ˙ar©et meta staqsejna g˙allopinjonjiet tal-parteçipanti dwar l-inkluƒjoni fil-komunitajiet tag˙hom mhix wa˙da poƒittiva ˙afna, g˙alkemm lanqas hi negattiva g˙all-a˙˙ar. Il-biçça l-kbira tal-persuni b’diƒabilità ma jsibuhiex façli li jo˙or©u wa˙edhom u 65.6% iqattg˙u l-biçça l-kbira

Tabella 36 Óru© mid-dar Jaqblu % Qatt ma no˙ro© mid-dar Ftit li xejn no˙ro© mid-dar Insibha façli biex no˙ro© wa˙di Meta jkolli bƒonn is-sapport biex no˙ro©, dan insibu ming˙ajr diffikultà 18 F’tabelli fejn ma hemmx çifri separati g˙al nisa u r©iel, ma nstabitx differenza sinjifikanti bejn is-sessi.

26

15.0 42.3 40.3 69.3

Ma Jaqblux Newtrali % % 78.2 50.4 51.2 16.7

4.8 5.7 7.0 9.0

L-ebda risposta %

Total %

2.0 1.5 1.5 5.0

100.0 100.0 100.0 100.0

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 37 Se nsemmi xi attivitajiet, g˙idli jekk tag˙milhomx jew le19 Total % No˙ro© nixtri u nag˙mel qadjiet o˙ra Nipparteçipa f’attivitajiet tal-Knisja Nipparteçipa f’attivitajiet ta’ g˙aqda mhux governattiva Nipparteçipa f’attivitajiet sportivi Nipparteçipa f’attivitajiet tal-kunsill lokali Nattendi çentru ta’ matul il-jum (ATC) Nattendi çentru tal-anzjani tal-˙in id-dar. Tabella 35 turi d-disparità li hemm bejn l-ir©iel u n-nisa f’dan l-aspett, kif ukoll il-fatt li, aktar ma g˙andhom età lpersuni, aktar hemm çans li jqattg˙u ˙afna ˙in id-dar. Minkejja dawn id-diffikultajiet, il-persuni b’diƒabilità intervistati xorta jsibu mezz kif jo˙or©u mid-djar tag˙hom u ftit kienu dawk li qalu li qatt ma jo˙or©u mid-dar (ara Tabella 36). L-aktar li jo˙or©u hu biex jag˙mlu xiri u qadjiet u biex jattendu attivitajiet tal-Knisja, inkluƒ quddies (ara Tabella 37). Numru ftit akbar qalu li ftit jo˙or©u mid-dar, filwaqt li ˙afna persuni qalu li jsibu sapport biex jo˙or©u mid-dar. Dan is-sapport hu bƒonnjuƒ

Sess %

39.1 30.1 17.0 11.5 7.2 6.5 4.7

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

41.6 26.9 19.8 14.4 6.0 4.2 3.0

35.8 34.0 14.0 7.9 8.7 9.4 6.8

23.6 34.8 36.0 32.6 7.9 1.1 0.0

53.1 31.3 15.3 13.0 7.6 11.8 1.5

29.8 26.6 12.1 2.4 6.5 2.8 9.7

peress li kien hemm numru qawwi li qalu li ma jsibuhiex façli li jo˙or©u wa˙edhom. Ilparteçipanti ma ©ewx mistoqsija min joffri dan is-sapport, iƒda tajjeb li wie˙ed jara dawn ir-risposti fil-kuntest tal-mistoqsijiet dwar issapport u l-assistenza li huma jirçievu (ara Tabella 14). Ûgur li aktar aççessibilità fiƒika tg˙in biex persuni b’diƒabilità jkunu aktar inkluƒi fil-komunitajiet tag˙hom. Dan jg˙odd speçjalment g˙al persuni li g˙andhom nuqqas ta’ mobilità jew inkella nuqqas ta’ vista. Barra minn hekk, hu importanti li l-persuni b’diƒabilità jkunu jistg˙u jie˙du sehem ukoll fl-attivitajiet li jsiru

19 Din hi lista ta’ attivitajiet minbarra xog˙ol jew edukazzjoni full-time.

27

Età %

fil-komunità tag˙hom g˙ax wara kollox huma g˙andhom interessi varji, b˙al kull persuna o˙ra. Kif tindika Tabella 38, dan jg˙odd b’mod speçjali g˙all-anzjani. Dan juri li tin˙tie© bidla fil-kultura sabiex ikun hemm aççessibilità fis-sens wiesa’ tal-kelma, ji©ifieri aççessibilità fiƒika, g˙all-informazzjoni u anke l-provvediment ta’ assistenza skond il-bƒonn. Aççessibilità tfisser ukoll attitudni aktar poƒittiva lejn l-abilitajiet u l-interessi tal-persuni b’diƒabilità. Fl-istess ˙in il-bƒonnijiet speçifiçi tal-persuni b’diƒabilità ma jridux jintesew u hu bƒonnjuƒ li ssir aktar ˙idma sabiex dak li l-aktar jolqot lill-persuni b’diƒabilità jing˙ata aktar importanza u hekk iç-çifri f’Tabella 38 isiru aktar inkora©©anti.

Inkluƒjoni fil-Komunità

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 38 L-importanza lill-persuni b’diƒabilità Jaqblu % Il-kunsill lokali tieg˙i jag˙ti ˙afna importanza Il-parroçça tieg˙i tag˙ti ˙afna importanza

Ma Jaqblux Newtrali % %

33.8 42.8

33.5 23.9

15.9 17.2

L-ebda risposta %

Total %

16.8 16.0

100.0 100.0

Tabella 39 Meta jkollok problema int issib sapport jew g˙ajnuna minn xi rappreƒentant tal-Knisja jew ta’ g˙aqdiet reli©juƒi? Età Total 0-19-il sena 20-59sena 60+ sena

27.2 37.1 26.7 24.2

F’dan il-kuntest, ir-riƒultati ta’ dan is-servej jindikaw li l-kunsilli lokali g˙andhom jag˙mlu aktar sforz sabiex ikunu aktar miftu˙a g˙all-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom, anke peress li, kif turi Tabella 37, persenta©© ƒg˙ir ˙afna ta’ persuni b’diƒabilità jie˙du sehem f’attivitajiet tal-kunsilli lokali tag˙hom.

Tabella 40 Int membru ta’ xi g˙aqda mhux governattiva li ta˙dem fil-qasam tad-diƒabilità Total % Iva

15.5

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

18.3

12.1

31.5

19.1

6.0

28

L-opinjoni dwar l-importanza li tag˙ti l-knisja lil dak li l-aktar jolqot lill-persuni b’diƒabilità hi xi ftit aktar poƒittiva. Kien hemm numru sostanzjali ta’ persuni li qalu li jsibu sapport minn organizazzjonijiet tal-Knisja meta jkollhom xi problema (Tabella 39). Barra minn hekk, Tabella 37 turi li kwaƒi terz talpersuni jie˙du sehem f’attivitajiet tal-Knisja. Dan jinkludi l-quddies.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 41 Meta jkollok problema int issib sapport jew g˙ajnuna minn xi g˙aqda mhux governattiva? Età Total 0-19-il sena 20-59sena 60+ sena

19.4 40.4 20.2 10.9

L-involviment tal-persuni b’diƒabilità f ’g˙aqdiet tag˙hom mhux governattivi (NGOs) hu aktar limitat, kif jidher ukoll f’Tabella 40. Iç-çifra ta’ 17% hi qrib ˙afna ta’ dik ta’ 15.5% tal-persuni li huma membri ta’ NGO u li ja˙dmu f’dan il-qasam. Hawnhekk naraw differenzi sostanzjali bejn l-etajiet,

b’aktar persuni ƒg˙ar (jew il-©enituri tag˙hom) ikunu membri minn dawk anzjani. Dawn iç-çifri huma wkoll konsistenti malpersenta©©i ta’ persuni li qalu li jsibu sapport ming˙and NGO meta jkun hemm problemi (Tabella 41).

Tabella 4220 G˙amilt uƒu mis-servizzi ta’ interpretu tal-Lingwa tas-Sinjali f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

1.7 Jaqblu %

Insibha façli nitlob g˙as-servizz tal-Interpretu tal-Lingwa tas-Sinjali Il-livell tas-servizz tal-interpretu hu biƒƒejjed biex jissodisfani Kuntent/a bis-servizzi tal-interpretu Kuntent/a bil-mod kif kont ikkonsultat dwar is-servizzi tal-interpretu G˙andi aççess tajjeb g˙al informazzjoni dwar is-servizzi tal-interpretu

Ma Jaqblux Newtrali % %

88.9 100.0 100.0 90.0 70.0

Servizz li ƒgur li jg˙in lill-persuni neqsin missmig˙ biex jipparteçipaw aktar fil-˙ajja talkomunità fejn jg˙ixu hu bla dubju ta’ xejn is-servizz tal-Lingwa tas-Sinjali lil dawk li 20 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙har tliet snin.

29

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

11.1 0.0 0.0 10.0 20.0

L-ebda risposta %

Total %

0.0 0.0 0.0 0.0 10.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

juƒaw din il-lingwa biex jikkomunikaw. Tabella 42 turi çar li dan is-servizz hu milqug˙ tajjeb mill-persuni b’diƒabilità li jag˙mlu uƒu minnu.

Inkluƒjoni fil-Komunità

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Il-punti prinçipali li jo˙or©u minn din it-taqsima huma: • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jqattg˙u l-biçça l-kbira tal-©urnata d-dar, bin-nisa ˙afna aktar mill-irgiel. • Inqas ˙afna min-nofs tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li l-kunsill lokali (33.8%) u l-Knisja (42.8%) jag˙tu importanza lill-qasam tag˙hom. • Il-parteçipazzjoni tal-persuni b’diƒabilità f’attivitajiet tal-Knisja (30.1%), tal-kunsill lokali (7.2%), sports (11.5%) u g˙aqdiet mhux goveranattivi (17%) hi wa˙da relattivament baxxa. • L-g˙add ta’ persuni li huma membri ta’ g˙aqdiet tal-persuni b’diƒabilità hu wie˙ed baxx (15.5%). • Il-persuni neqsin mis-smig˙ li jag˙mlu uƒu mis-servizz tal-interpretazzjoni tal-lingwa tas-sinjali huma kuntenti b’dan is-servizz.

G˙alhekk ir-rakkomandazzjoniet prinçipali g˙al dan is-settur huma li: 1. Il-persuni b’diƒabilità jing˙ataw aktar sapport biex ikunu jistg˙u jo˙or©u mid-dar u jipparteçipaw aktar f’attivitajiet fil-komunità. 2. Il-Knisja, il-kunsilli lokali u l-g˙aqdiet, l-aktar dawk tal-persuni b’diƒabilità infushom, ja˙dmu aktar biex tiƒdied il-parteçipazzjoni tal-persuni b’diƒabilità fl-attivitajiet tag˙hom.

30

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Is-Sa˙˙a Meta kienu mistoqsija g˙all-opinjoni tag˙hom dwar is-servizzi tas-sa˙˙a, il-persuni b’diƒabilità qablu, li huma meg˙juna minn dawn is-servizzi (Tabella 43). Huma qalu li ma jsibuhiex façli g˙all-a˙˙ar li jmorru l-isptar jew fiç-çentri tas-sa˙˙a jew biex jinqdew fuq it-telefon.

Tabella 43 Is-Servizzi tas-Sa˙˙a Jaqblu % Il-persuni b’diƒabilità huma moqdijin tajjeb mis-servizzi tas-sa˙˙a Kuntent/a bil-mod kif ing˙atajt l-a˙bar dwar il-kundizzjoni tieg˙i (jew tat-tifel/tifla tieg˙i) Insibha façli biex nag˙mel assigurazzjoni tal-˙ajja

Ma Jaqblux Newtrali % %

Total %

58.8

20.0

15.9

5.3

100.0

42.8 12.2

29.2 48.0

13.9 9.6

14.1 30.3

100.0 100.0

Min-na˙a l-o˙ra huma kuntenti bis-servizzi u bl-informazzjoni li ng˙ataw dwar dawn isservizzi u qalu wkoll li jsibuha façli li jikkomunikaw wiçç‘imb wiçç mal-istaff (Tabella 44).

31

L-ebda risposta %

Dawk li juƒaw is-servizzi tas-CDAU (10.7% ta’ dawk li ˙adu sehem fl-ist˙arri©) ©ew mistoqsija wkoll dwar dan is-servizz. Tabella 45 turi r-risposti tag˙hom li, meta mqabbla ma’ dawk dwar l-isptarijiet u ç-çentri tassa˙˙a, ixaqilbu daqsxejn aktar lejn innegattiv.

Is-Sa˙˙a

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 4421 G˙amilt uƒu mis-servizzi ta’ l-Isptar jew Çentri tas-Sa˙˙a f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

72.3 Jaqblu %

Insibha façli li mmur l-isptar jew fiç-çentri tas-sa˙˙a Insibha façli li nag˙mel uƒu mis-servizzi li joffru Kuntent/a bis-servizzi li ng˙atajt mill-isptar jew iç-çentri tas-sa˙˙a Kuntent/a bil-mod kif kont ikkonsultat dwar is-servizzi li stajt nuƒa G˙andi aççess tajjeb g˙all-informazzjoni li toffri d-Diviƒjoni tas-Sa˙˙a Insibha façli biex nikkomunika wiçç‘imb wiçç mal-istaff tad-Diviƒjoni

Ma Jaqblux Newtrali % %

61.2 74.1 83.3 74.1 59.6 78.0

L-opinjonijiet negattivi komplew jiƒdiedu meta l-persuni b’diƒabilità ©ew mistoqsija dwar jekk humiex sodisfatti bil-mod kif ing˙ataw l-a˙bar dwar id-diƒabilità tag˙hom. Fil-kaz ta’ assigurazzjoni tal-˙ajja, ˙afna persuni b’diƒabilità qalu li jsibuha diffiçli ˙afna li jag˙mlu wa˙da (Tabella 43). Dan g˙andu implikazzjonijiet serji g˙al aspetti o˙ra tal-˙ajja, b˙al per eƒempju meta ji©u biex jissellfu l-flus mill-banek biex jixtru dar.

21 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©gi ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin.

32

29.4 16.7 8.0 11.5 22.7 13.0

9.2 8.9 8.5 10.7 14.5 8.5

L-ebda risposta %

Total %

0.2 0.4 0.2 3.7 3.2 0.5

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 4522 G˙amilt uƒu mis-servizzi tas-CDAU f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

10.7 Jaqblu %

Insibha façli li mmur fl-uffiçini Insibha façli ninqeda bit-telefon Kuntent/a bis-servizzi li ng˙atajt Kuntent/a dwar il-mod kif kont ikkonsultat dwar is-servizzi li stajt nuƒa G˙andi aççess tajjeb g˙all-informazzjoni dwar servizzi Insibha façli biex nikkomunika wiçç‘imb wiçç mal-istaff

Ma Jaqblux Newtrali % %

64.1 60.9 76.6 78.1 70.3 76.6

Il-punti prinçipali li jo˙or©u minn din it-taqsima huma: • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bis-servizzi tas-sa˙˙a mog˙tija lilhom. • Minoranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bil-mod kif ing˙ataw l-a˙bar dwar il-kundizzjoni tag˙hom jew tat-tifel/tifla tag˙hom.

25.0 29.7 15.7 15.7 18.8 17.2

10.9 9.4 7.8 6.3 9.4 6.3

L-ebda risposta %

Total %

0.0 0.0 0.0 0.0 1.6 0.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Ir-rakkomandazzjonijiet huma li: • Numru sostanzjali ta’ persuni b’diƒabilità (48%) isibu diffikulta’ biex jag˙mlu assigurazzjoni tal-˙ajja.

22 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin.

33

1. Il-professjonisti g˙andhom jing˙ataw aktar ta˙ri© kif jag˙tu l-a˙bar tad-diƒabilità. 2. Persuni b’diƒabilità jing˙ataw sapport biex jag˙mlu assigurazzjoni tal-˙ajja.

Is-Sa˙˙a

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Servizzi O˙ra Governattivi Il-persuni b’diƒabilità b˙ala grupp jag˙mlu uƒu sostanzjali mis-servizzi tal-A©enzija Sapport, tad-Dipartiment tas-Sigurtà Soçjali u tal-Awtorità tad-Djar u l-KNPD.

Tabella 4623

G˙amilt uƒu mis-servizzi f’dawn l-a˙˙ar tliet snin Insibha façli li mmur fl-uffiçini Insibha façli ninqeda bit-telefon Kuntent/a bis-servizzi li ng˙atajt Kuntent/a bil-mod kif kont ikkonsultat dwar is-servizzi li stajt nuƒa G˙andi aççess tajjeb g˙all-informazzjoni dwar servizzi Insibha façli biex nikkomunika wiçç‘imb wiçç mal-istaff Tabella 46 turi l-opinjonijiet ta’ min ˙a sehem fl-ist˙arri© dwar dawn is-servizzi. Il-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bis-servizzi talKNPD u tal-A©enzija Sapport, g˙alkemm isibu xi ftit diffikultà biex imorru fil-premises. L-opinjoni ta’ min irrisponda mhix daqshekk

A©enzija Sapport %

Si©urtà Soçjali %

Awtorità tad-Djar

KNPD %

4.7 53.8 96.4 75.0 82.1 75.0 85.7

29.8 66.5 54.7 81.6 66.0 67.0 76.6

13.8 44.6 45.8 54.2 53.0 55.5 62.6

51.8 61.3 71.6 84.8 76.4 74.3 73.1

poƒittiva fil-kaƒ tad-Dipartiment tas-Sigurtà Soçjali u inqas fejn jid˙lu s-servizzi talAwtorità tad-Djar. Tabella 46 tag˙ti ç-çifri ta’ nies li qablu mal-mistqosija mag˙mula waqt li Tabelli 47-50 jag˙tu ç-çifri kollha g˙allerba’ servizzi.

23 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin.

34

Fil-kaz tal-KNPD (Tabellla 50), insibu li aktar min-nofs tal-persuni b’diƒabilità uƒaw isservizzi tag˙ha. Dawn il-persuni esprimew opinjonijiet tajba dwar is-servizzi tal-KNPD. Barra minn hekk, mill-persuni li rrispondew g˙as-servej, 36.1% qalu li jsibu sapport mill-KNPD meta jkun hemm problemi (ara Tabella 13).

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 4724 Uƒajt is-servizzi ta’ l-A©enzija Sapport f ’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

4.7 Jaqblu %

Isibuha façli jmorru fil-premises Isibuha façli jinqdew bit-telefon Kuntenti bis-servizzi Kuntenti kif kienu kkonsultati dwar is-servizzi G˙andhom aççess tajjeb g˙all-informazzjoni Isibuha façli jikkomunikaw mal-istaff

53.8 96.4 75.0 82.1 75.0 85.7

Ma Jaqblux Newtrali % % 26.0 3.6 14.3 17.9 17.9 7.2

6.8 0.0 3.6 0.0 7.1 7.1

L-ebda risposta %

Total %

13.4 0.0 7.1 0.0 0.0 0.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Tabella 4824 Uƒajt is-servizzi tad-Dipartiment tas-Si©urtà Soçjali f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

29.8 Jaqblu %

Isibuha façli jmorru fil-premises Isibuha façli jinqdew bit-telefon Kuntenti bis-servizzi Kuntenti kif kienu kkonsultati dwar is-servizzi G˙andhom aççess tajjeb g˙all-informazzjoni Isibuha façli jikkomunikaw mal-istaff

66.5 54.7 81.6 66.0 67.0 76.6

Ma Jaqblux Newtrali % % 27.9 29.0 12.8 21.8 22.9 14.5

4.5 8.4 3.9 7.3 7.3 6.7

L-ebda risposta %

Total %

1.1 7.8 1.7 5.0 2.8 2.2

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Servizzi Governattivi 24 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin.

35

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Tabella 4925 Uƒajt is-servizzi ta’ l-Awtorità tad-Djar f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

13.8 Jaqblu %

Isibuha façli jmorru fil-premises Isibuha façli jinqdew bit-telefon Kuntenti bis-servizzi Kuntenti kif kienu kkonsultati dwar is-servizzi G˙andhom aççess tajjeb g˙all-informazzjoni Isibuha façli jikkomunikaw mal-istaff

44.6 45.8 54.2 53.0 55.5 62.6

Ma Jaqblux Newtrali % % 41.0 35.0 37.3 32.5 31.4 30.2

14.5 8.4 6.0 10.8 9.6 7.2

L-ebda risposta %

Total %

0.0 10.8 2.4 3.6 3.6 0.0

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Tabella 5025 Uƒajt is-servizzi tal-KNPD f’dawn l-a˙˙ar tliet snin?

%

Iva

51.8 Jaqblu %

Isibuha façli jmorru fil-premises Isibuha façli jinqdew bit-telefon Kuntenti bis-servizzi Kuntenti kif kienu kkonsultati dwar is-servizzi G˙andhom aççess tajjeb g˙all-informazzjoni Isibuha façli jikkomunikaw mal-istaff

61.3 71.6 84.8 76.4 74.3 73.1

25 Iç-çifri fit-tieni parti huma persenta©©i ta’ dawk li uƒaw is-servizz f’dawn l-a˙˙ar tliet snin.

36

Ma Jaqblux Newtrali % % 26.8 12.2 7.1 9.0 15.4 10.7

6.1 7.4 7.1 7.7 7.1 6.8

L-ebda risposta %

Total %

5.8 8.7 1.0 6.8 3.2 9.4

100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

Tabella 51

Tabella 52

Int taf bil-Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità? Total % Iva

91.3

B˙al f’kaƒijiet o˙ra ta’ sorsi ta’ sapport, ilpersenta©© ta’ persuni li jsibu sapport millKNPD jonqos mal-età g˙alkemm iç-çifri ma jonqsux daqs kemm jonqsu g˙al sorsi o˙ra ta’ g˙ajnuna, speçjalment fl-etajiet ta’ bejn l20 u d-59 sena. Il-biçça l-kbira (91.3%) tal-persuni b’diƒabilità jafu dwar il-KNPD. Tabella 52 turi s-sorsi ta’ informazzjoni li permezz tag˙hom il-persuni b’diƒabilità saru jafu bilKNPD. Hawnhekk ta’ min jinnota limportanza li g˙andhom il-media f’dan ilqasam. Fl-a˙˙arnett, il-Li©i Opportunitajiet Indaqs (Persuni b’Diƒabilità) 2000 hi meqjusa b˙alha strument effettiv fil-©lieda g˙addrittijiet tal-persuni b’diƒabilità (70.9% jaqblu ma’ dan). It-t˙addim ta’ din il-li©i hu wa˙da mill-akbar responsabiltajiet tal-KNPD. Wara kollox, il-KNPD kif hi llum ©iet imwaqqfa permezz ta’ din l-istess li©i sabiex t˙arisha u tara li anke s-soçjetà qed t˙arisha. Il-©lieda biex persuni b’diƒabilità jkunu aktar inkluzi

Jekk iva, kif sirt taf biha?

Sess %

Età %

Ir©iel

Nisa

16-19

20-59

60+

94.0

87.9

95.5

92.4

88.7

fil-komunitajiet tag˙hom, biex ikollhom aktar opportunitajiet ta’ studju u ta’ xog˙ol u biex jinqdew a˙jar mis-servizzi li huma jkollhom bƒonn hi ©lieda g˙ad-drittijiet tag˙hom, drittijiet li huma m˙arsa permezz tal-Li©i Opportunitajiet Indaqs.

Media L-isptar Óbieb Membri tal-familja Post iehor Tabib tal-familja Persuna o˙ra b’diƒabilità NGO Social worker Min jipprovdi servizzi bil-˙las Ma jafux kif

% 28.0 18.1 15.7 13.7 8.4 5.7 2.7 2.4 2.2 0.5 2.4

Il-fatti prinçipali li ˙ar©u minn din it-taqsima huma: • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizzi tal-A©enzija Sapport huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz tadDipartiment tas-Sigurta’ Soçjali huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz talAwtorità tad-Djar huma kuntenti bisservizz li jing˙ataw g˙alkemm hemm diffikultà biex imorru l-uffiçini tag˙hom u jinqdew bit-telefon.

37

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz talKummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jafu bil-KNPD u saru jafu biha l-aktar permezz tal-media, l-isptar, ˙bieb u membri tal-familja tag˙hom. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jemmnu li l-Li©i Opportunitajiet Indaqs hi g˙odda importanti biex huma jiksbu d-drittijiet tag˙hom.

Servizzi Governattivi

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Punti Prinçipali • Hemm madwar 15 % tal-persuni b’diƒabilità li ddikjaraw li ma g˙andhom l-ebda d˙ul finanzjarju u li din ilproblema hi akbar fin-nisa milli fl-ir©iel.

• 28.9% biss tal-persuni b’diƒabilità ˙adu edukazzjoni fil-livell sekondarju, imqabbel ma’ 45.5% tal-popolazzjoni ©enerali.

• Aktar minn nofs il-persuni b’diƒabilità ddikjaraw li g˙andhom d˙ul ta’ 17% anqas mill-paga minima nazzjonali.

• 2.3% biss tal-persuni b’diƒabilità ˙adu edukazzjoni fil-livell terzjarju, imqabbel ma’ 8.5% tal-popolazzjoni ©enerali.

• Il-ma©©oranza assoluta tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li d-diƒabilità kellha effett fuq l-infiq tag˙hom u tal-familja tag˙hom.

• 15% biss tal-persuni b’diƒabilità qed ikomplu jistudjaw.

• Il-ma©©oranza assoluta tal-persuni b’diƒabilità jg˙ixu mal-familja tag˙hom. • Il-ma©©ornaza tal-persuni b’diƒabilità jsibu sapport mill-familja tag˙hom. • Nofs il-persuni b’dizabilità jsibu sapport mill-KNPD waqt li terz isibu sapport mill-Knisja u/jew mis-social workers. • 40% tal-persuni b’diƒabilità lesti li j˙allsu biex ikollhom l-assistenza personali li g˙andhom bƒonn. • 12.5 % tal-persuni b’diƒabilità ma attendew l-ebda skola, imqabbel ma’ 3.6% tal-popolazzjoni ©enerali.

• 20% biss tal-persuni b’diƒbilità jixtiequ jkomplu jistudjaw. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jemmnu li l-edukazzjoni tag˙hom l-a˙jar ting˙ata fi skejjel regolari. • 49.2% tal-istudenti b’diƒabilità g˙andhom facilitator full-time u 16.5% g˙andhom facilitator part-time. • 23.2% tal-istudenti b’diƒabilità ma g˙andhom l-ebda assistenza fl-edukazzjoni tag˙hom. • Hemm aktar studenti b’diƒabilità ˙afifa li g˙andhom facilitator full-time minn studenti li g˙andhom diƒabilità moderata jew severa.

38

• Hemm studenti b’diƒabilità severa li ma g˙andhom l-ebda assistenza daqs kemm hemm studenti b’diƒabilità ˙afifa. • Terz biss tal-istudenti b’diƒabilità (34.5%) iddikjaraw li g˙andhom programm edukattiv individwali; u hemm aktar subien milli bniet li g˙andhom dan il-programm; u aktar studenti b’diƒabilità ˙afifa li g˙andhom dan il-programm milli studenti b’diƒabilità severa. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bis-servizzi tad-Diviƒjoni tal-Edukattivi li qed jirçievu (g˙ajr g˙asservizz bit-telefon u l-aççess g˙allinformazzjoni). • In-numru ta’ persuni b’diƒabilità li ja˙dmu (impjegati jew self-employed) hu ta’ 11.5% imqabbel ma’ 36.5% tal-popolazzjoni ©enerali. • Óaddiema b’diƒabilità huma rappreƒentati aktar fil-okkupazzjoni elementari (kwaƒi tliet darbiet aktar) u skrivani (kwaƒi darbtejn aktar) u anqas fl-okkupazzjonijiet l-o˙ra kollha.

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabiltà u l-familji tag˙hom

• Il-persuni b’diƒabilità j˙ossu li huma kuntenti bis-servizzi ta’ l-ETC ˙lief biex imorru fil-premises tal-Korporazzjoni jew biex jinqdew bit-telefon. • In-numru ta’ persuni b’diƒabilità li ma ja˙dmux (li hu g˙oli) u li jixtiequ ja˙dmu hu baxx, bl-ir©iel ftit aktar minnisa u bi preferenza ftit aktar g˙al xog˙ol part-time milli full-time. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li g˙andhom bƒonn aktar ta˙ri© u arran©amenti flessibbli biex isibu xog˙ol. • In-numru ta’ persuni b’diƒablità li juƒaw kompjuter hu anqas min-nofs ta’ dawk li jag˙mlu dan fil-popolazzjoni ©enerali.

• Il-parteçipazzjoni tal-persuni b’diƒabilità f’attivitajiet tal-Knisja (30.1%), talkunsill lokali (7.2%), sports (11.5%) u g˙aqdiet mhux goveranativi (17%) hi wa˙da relattivament baxxa. • In-numru ta’ persuni b’dizabilità li huma membri tal-g˙aqdiet tag˙hom hu wie˙ed baxx (15.5%). • Il-persuni neqsin mis-smig˙ li jag˙mlu uƒu mis-servizz tal-interpretazzjoni tallingwa tas-sinjali huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bis-servizzi tas-sa˙˙a mog˙tija lilhom.

• Madwar 20% tal-persuni b’diƒabilità jsibu diffikultà biex jitg˙allmu kif juƒaw il-kompjuter.

• Minoranza tal-persuni b’diƒabilità huma kuntenti bil-mod kif ing˙ataw l-a˙bar dwar il-kundizzjoni tag˙hom jew tattifel/tifla tag˙hom.

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jqattg˙u l-biçça l-kbira tal-©urnata d-dar, bin-nisa ˙afna aktar mill-irgiel.

• Numru qawwi ta’ persuni b’diƒabilità (48%) isibu diffikultà biex jag˙mlu assigurazzjoni tal-˙ajja.

• Inqas ˙afna min-nofs tal-persuni b’diƒabilità j˙ossu li l-kunsill lokali (33.8%) u l-Knisja (42.8%) jag˙tu importanza lill-qasam tag˙hom.

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizzi tal-Agenzija Sapport huma kuntenti b’dan is-servizz.

39

• Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz tad-Dipartiment tas-Sigurtà Soçjali huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz tal-Awtorità tad-Djar huma kuntenti bis-servizz li jing˙ataw g˙alkemm hemm diffikultà biex imorru l-uffiçini tag˙hom u jinqdew bit-telefon. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità li g˙amlu uƒu mis-servizz tal-KNPD huma kuntenti b’dan is-servizz. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jafu bil-KNPD u saru jafu biha l-aktar permezz tal-media, l-isptar, ˙bieb u membri tal-familja tag˙hom. • Il-ma©©oranza tal-persuni b’diƒabilità jemmnu li l-Li©i Opportunitajiet Indaqs hi g˙odda importanti biex huma jiksbu d-drittijiet tag˙hom.

Punti Prinçipali

Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità

Rakkomandazzjonijiet

Referenzi

1. Issir reviƒjoni s˙i˙a tal-pensjoni talpersuni b’diƒabilità kemm fl-ammont tag˙ha kif ukoll fil-mod kif ting˙ata.

7, Jittie˙du inizjattivi biex jiƒdiedu lpersuni b’diƒabilità li jkomplu ledukazzjoni tag˙hom f’livelli g˙oljin.

2. Il-familji ta’ persuni b’diƒabilità jing˙ataw l-g˙ajnuna li hemm bƒonn biex ikomplu jipprovdu s-sapport li qed jag˙tu preƒentament lill-persuni b’dizabilità.

8. Ikun hemm aktar sapport u ta˙ri© biex persuni b’diƒabilità jid˙lu fid-dinja taxxog˙ol l-aktar f’oqsma mhux elementari jew dawk klerikali u li jkun jinkludi l-possibilità ta’ xog˙ol parttime.

‘Defining Disability’, (The Union of the Physically Impaired Against Segregation and the Disability Alliance: Fundamental Principles of Disability, London, Union of the Physically Impaired Against Segregation, 1976)

3. Ji©u ƒviluppati skemi li joffru sapport lill-persuni b’diƒabilità u li jkunu parzjalment finanzjati minn ˙las ra©onevoli tal-klijenti stess skond ilmezzi tag˙hom. 4. Jittie˙du miƒuri biex jiƒdied is-sapport lill-persuni b’diƒabilità mill-Knisja u mis-servizzi tas-social workers. 5. Issir reviƒjoni dwar l-edukazzjoni speçjali ˙alli jitjieb il-livell edukattiv tal-persuni b’diƒabilità u ji©i assigurat li r-rizorsi preƒenti ji©u utilizzati bl-a˙jar mod tali li min g˙andu bƒonn l-aktar jie˙u l-aktar. 6. Kull student b’diƒabilità jkollu programm edukattiv individwali.

‘Óolm, Tama, Tbatija u Fidi’, Marcel Pisani f’Familjakana, Ìunju 2001. pp. 18-21 ‘Il-Persuni b’Diƒabilità u x-Xog˙ol’, pro©ett ta’ riçerka mill-ETC ippreƒentat f’Diçembru 2002

9. Jittie˙du inizjattivi biex jiƒdiedu lopportunitajiet biex persuni b’diƒabilità jitg˙allmu juƒaw il-kompjuter.

‘Inclusive Education: Policy regarding students with a disability’, Ministerial Committee on Inclusive Education (2000)

10. Il-persuni b’diƒabilità jing˙ataw sapport biex jo˙or©u aktar u jipparteçipaw aktar f’attivitajiet fil-komunità.

‘Labour Force Survey’, NSO 2003

11. Il-Knisja, il-kunsilli lokali u l-g˙aqdiet, l-aktar dawk tal-persuni b’diƒabilità nfushom, ja˙dmu aktar biex tiƒdied ilparteçipazzjoni tal-persuni b’diƒabilità fl-attivitajiet tag˙hom. 12. Il-professjonisti g˙andhom jing˙ataw aktar ta˙ri© kif jag˙tu l-a˙bar taddiƒabilità. 13. Persuni b’diƒabilità jing˙ataw sapport biex ikollhom assigurazzjoni tal-˙ajja.

‘Survey on ICT Usage in Households 2002’, NSO 2003 ‘The Economic Dimensions of Independent Supported Living for People with Disability’, KNPD 2003

Riçerka dwar dak li l-aktar jolqot il-persuni b’diƒabilità u l-familji tag˙hom Publikazzjoni ta’ Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità www.knpd.org Copyright © 2004, Malta Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diƒabilità Edituri: Anne Marie Callus, Fred Bezzina

ISBN: 99909-71-17-X

40